Chuyển biến tư tưởng về giáo dục của Nho sĩ Duy Tân Việt Nam đầu thế kỷ XX

CHUYÓN BIÕN T¦ T¦ëNG VÒ GI¸O DôC<br /> CñA NHO SÜ DUY T¢N VIÖT NAM §ÇU THÕ XX<br /> <br /> TrÇn ThÞ H¹nh<br /> (*)<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Vµo nöa cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ g−¬ng yªu n−íc, t− t−ëng c¶i c¸ch ë ViÖt<br /> kû XX, tÇng líp trÝ thøc Nho häc ViÖt Nam, hä ®äc nh÷ng t¸c phÈm nh−: §iÒu<br /> Nam ®· cã sù khñng ho¶ng vÒ ý thøc hÖ trÇn cña NguyÔn Tr−êng Té; Thêi vô<br /> vµ sù ph©n ho¸ ®éi ngò s©u s¾c. Tr−íc s¸ch, Thiªn h¹ ®¹i thÕ luËn cña NguyÔn<br /> hÕt lµ sù h×nh thµnh nh÷ng trÝ thøc yªu Lé Tr¹ch. Kh«ng chØ tiÕp thu vµ ph¸t<br /> n−íc, quyÕt ®Þnh ly khai triÒu ®×nh nhµ triÓn t− t−ëng, hµnh ®éng, c¸c nho sÜ<br /> NguyÔn, ph¶n ®èi chñ tr−¬ng cÇu hßa cßn tr©n träng, gi÷ g×n c¸c di th¶o cña<br /> cña triÒu ®×nh. Hä lµ nh÷ng nho sÜ khëi c¸c nhµ canh t©n. C¸c t¸c phÈm ®ã ®Òu<br /> ®Çu trong phong trµo Duy T©n tr−ëng ®−îc Huúnh Thóc Kh¸ng cho in trªn<br /> thµnh ®Çu thÕ kû XX: Phan Chu Trinh, b¸o TiÕng D©n trong thËp niªn 30 cña<br /> Phan Béi Ch©u, Huúnh Thóc Kh¸ng, thÕ kû XX. (*)<br /> TrÇn Quý C¸p, L−¬ng V¨n Can, NguyÔn Chóng t«i cho r»ng ý nghÜa ph−¬ng<br /> Th−îng HiÒn,.... Nho sÜ trong phong ph¸p luËn quan träng nhÊt mµ c¸c nho<br /> trµo Duy T©n (gäi t¾t lµ Nho sÜ Duy sÜ ®Çu thÕ kû XX tiÕp thu ®−îc tõ c¸c<br /> T©n) ®Çu thÕ kû XX ®· tho¸t khái khoa nho sÜ cuèi thÕ kû XIX lµ ph−¬ng ph¸p<br /> cö hoÆc hä thi ®ç nh−ng ®· tù tho¸t nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc tÕ<br /> khái hÖ thèng quan liªu phong kiÕn ®Ó trong vµ ngoµi n−íc. Nho sÜ ViÖt Nam tõ<br /> b¶o tån vÞ trÝ vµ vai trß cña kÎ sÜ thùc ®©y b¾t ®Çu tõ bá nhËn thøc “néi h¹<br /> thô trong x· héi. Hä b¾t ®Çu thùc hiÖn ngo¹i di”, th¸i ®é kú thÞ ph−¬ng T©y ®Ó<br /> nh÷ng chñ tr−¬ng cña m×nh mét c¸ch h−íng tÇm nh×n tíi kh¾p hoµn cÇu. H¬n<br /> t−¬ng ®èi ®éc lËp víi triÒu ®×nh phong n÷a, hä còng ®· s¸ng suèt nhËn thøc<br /> kiÕn. Kh¸c víi líp nho sÜ tiÒn bèi, líp ®−îc sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn cña ViÖt<br /> Nho sÜ Duy T©n ®Çu thÕ kû XX ®· b¾t Nam so víi c¸c n−íc §«ng ¸ kh¸c ®Ó<br /> ®Çu cho sù ®æi míi t− duy b»ng viÖc c¶nh b¸o vÒ viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu<br /> “phãng tÇm m¾t” tíi c¸c n−íc l¸ng cña n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam ph¶i lu«n<br /> giÒng, c¸c n−íc trong khu vùc ®Ó nh×n tÝnh ®Õn thùc tÕ ViÖt Nam.<br /> nhËn, ®¸nh gi¸, häc hái. Hä tiÕp thu t−<br /> Nho sÜ Duy T©n hµo høng t×m ®äc<br /> t−ëng c¶i c¸ch, duy t©n cña c¸c vÞ tiÒn<br /> bèi trong n−íc, cña NhËt B¶n, Trung<br /> Quèc vµ th«ng qua ®ã tiÕp thu t− t−ëng (*) TS., Khoa TriÕt häc, Tr−êng §¹i häc Khoa häc<br /> d©n chñ ph−¬ng T©y. VÒ nh÷ng tÊm x· héi vµ nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2013<br /> <br /> <br /> t©n th−, t©n v¨n tõ NhËt B¶n, Trung n−íc hä hoµn toµn tr¸i ng−îc nhau, hä<br /> Quèc. H¬n n÷a, ®Ó biÕn mong muèn duy v¨n minh tiÕn bé cßn ta th× b¶o thñ, l¹c<br /> t©n cøu n−íc thµnh hiÖn thùc, c¸c nhµ hËu. “Ng−êi ch©u ¢u ®Æt gi¸o dôc chia<br /> yªu n−íc nh− T¨ng B¹t Hæ, NguyÔn lµm ba bËc: tiÓu häc, trung häc vµ ®¹i<br /> Th−îng HiÒn, Phan Béi Ch©u, Phan häc, cø bèn n¨m lµ mét bËc. Khi vµo<br /> Chu Trinh... ®· xuÊt d−¬ng sang Trung häc, lÊy nh÷ng m«n v¨n tù n−íc nhµ<br /> Quèc, NhËt B¶n ®Ó yÕt kiÕn, héi ®µm ngµy nay, cæ v¨n La M·, v¨n tù, tiÕng<br /> víi c¸c nhµ duy t©n, c¶i c¸ch nh− L−¬ng nãi ngo¹i quèc, to¸n häc, ®Þa d− lµm<br /> Kh¶i Siªu, Hoµng Kh¾c C−¬ng, Ch−¬ng nh÷ng m«n häc ®Çu tiªn. Khi häc ®·<br /> Th¸i Viªm, Tr−¬ng KÕ, Inukai Tsuyoshi m·n khãa, lÇn bËc tiÕn lªn, th× cø tïy<br /> (KhuyÓn D−ìng NghÞ), Fuku Shima theo n¨ng khiÕu cña häc sinh, hîp víi<br /> (Phóc §¶o), Okuma Shigenobu (§¹i ¤i) m«n häc nµo th× d¹y cho m«n häc Êy:<br /> vµ T«n Trung S¬n. C¸c cuéc tiÕp xóc ®· chia ra luËt häc, thiªn v¨n häc, vâ bÞ häc,<br /> gióp c¸c nhµ nho ViÖt Nam khai s¸ng vÒ y häc, c¸ch trÝ häc... Häc thµnh tµi råi<br /> t− t−ëng vµ tõ ®ã hä cã nh÷ng quan sau míi dïng, dïng lµm ®−îc viÖc th×<br /> ®iÓm, chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cøu n−íc sau míi th¨ng chøc. N−íc ta cã thÕ<br /> quan träng. §éi ngò nho sÜ cã t− t−ëng kh«ng? Nh÷ng m«n ta häc vµ nhí Êy chØ<br /> vµ ho¹t ®éng duy t©n cµng ngµy cµng lµ s¸ch Tµu; nh÷ng bµi ta chó thÝch Êy<br /> ®«ng ®¶o, kh¾p ba miÒn B¾c, Trung, chØ lµ lêi cña cæ nh©n; nh÷ng thø ta thi<br /> Nam. Ngoµi nh÷ng nho sÜ chóng t«i ®· Êy chØ lµ kinh nghÜa, th¬ ngò ng«n, biÒn<br /> ®Ò cËp ë phÇn trªn, cßn cã thÓ kÓ tªn ngÉu thø lôc! §ã lµ ®iÒu ta tr¸i víi ng−êi<br /> nhiÒu nho sÜ mµ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp vÒ gi¸o dôc” [9, 119].<br /> cña hä g¾n víi lÞch sö d©n téc: NguyÔn<br /> QuyÒn, §µo Nguyªn Phæ, §Æng Kinh Nho sÜ Duy T©n thùc sù nhËn ra<br /> Lu©n, D−¬ng B¸ Tr¹c, Lª §¹i, Vâ mét nghÞch lý: n−íc ViÖt cã hµng mÊy<br /> Hoµnh, Phan §×nh §èi, Phan Huy tr¨m n¨m gi¸o dôc khoa cö Nho gi¸o<br /> ThÞnh, NguyÔn H÷u CÇu, Hoµng T¨ng nh−ng cã t×nh tr¹ng bÊt cËp vÒ tr−êng,<br /> BÝ, §Æng Nguyªn CÈn, §Æng Th¸i Th©n, líp; cã tr−êng líp mµ nh− kh«ng, kh«ng<br /> NguyÔn Hµm,...… cã hÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng cho mäi<br /> ng−êi còng bëi môc ®Ých gi¸o dôc. “N−íc<br /> Theo nhËn ®Þnh cña c¸c nho sÜ Duy<br /> ta cã khoa cö mµ kh«ng cã tr−êng häc,<br /> T©n, n−íc ta së dÜ l¹c hËu, bÞ mÊt n−íc<br /> nh−ng còng ch−a tõng cã tiÕng lµ kh«ng<br /> cßn do nguyªn nh©n s©u xa tõ hÖ thèng<br /> cã tr−êng häc. Môc ®Ých lËp tr−êng häc<br /> gi¸o dôc phong kiÕn lÊy Nho häc vµ<br /> kh¸c víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y. (...).<br /> khoa cö lµm nßng cèt. Hä lµ s¶n phÈm<br /> Tr−êng häc n−íc ta lÊy khoa cö lµm<br /> trùc tiÕp cña hÖ thèng gi¸o dôc ®ã<br /> môc ®Ých, cho nªn kh«ng ph¶i ai còng cã<br /> nh−ng l¹i tuyªn chiÕn víi nã mét c¸ch<br /> chÝ trë thµnh c«ng khanh ®¹i phu,<br /> trùc diÖn. Hä coi ®ã nh− ung nhät, näc<br /> nh−ng mÆc dï dèt ®Æc th× chÝ vÉn ë chç<br /> ®éc ®èi víi ®Êt n−íc, ®èi víi nÒn v¨n<br /> c«ng khanh ®¹i phu. VËy nªn hä cø c¾m<br /> hiÕn n−íc nhµ.<br /> ®Çu, c¾m cæ ®äc nh÷ng cuèn s¸ch trèng<br /> Nho sÜ Duy T©n ®· so s¸nh “giíi rçng, kh«ng thiÕt thùc, kiÕn thøc thiÕu<br /> gi¸o dôc” cña n−íc ViÖt Nam víi c¸c thèn. Häc xong ®i thi, hoÆc mong ë chç<br /> n−íc ch©u ¢u, thÊy gi¸o dôc cña ta vµ v¨n hay, hoÆc sao chÐp nh÷ng lêi cò<br /> ChuyÓn biÕn t− t−ëng… 21<br /> <br /> rÝch. BÊt h¹nh mµ háng th× trë vÒ lµm chç nãi. Nh−ng ch¼ng qua chØ lµm cho<br /> kÎ sÜ, lµm thÇy ®å, chê khoa thi sau (...). ng−êi ta bã buéc c¸i tÝnh tù do, suy sót<br /> Kh«ng cã näc ®éc cña khoa cö, lµm sao tinh thÇn h¨ng h¸i, ®Ó ch¨m vµo c¸i häc<br /> ®Õn nçi hµng tr¨m thø häc bÞ bá phÕ, vÊn rÊt v« dông mµ th«i!” [13, 125-126].<br /> nh©n t©m suy yÕu nh− vËy! Chóng ta Nho sÜ Duy T©n thÓ hiÖn sù ph¶n<br /> ph¶i c¨m ghÐt, ®au ®ín v× t×nh tr¹ng ®ã, ®èi nÒn gi¸o dôc phong kiÕn mét c¸ch<br /> kh«ng ®Ó thiÕu niªn chóng ta nhiÔm l©y c«ng khai, m¹nh mÏ. Sö s¸ch ®· ghi<br /> c¸i näc ®éc Êy n÷a” [13, 74]. chÐp r»ng, D−¬ng B¸ Tr¹c coi tÊm b»ng<br /> TÖ n¹n trong gi¸o dôc lµ hiÖn t−îng cö nh©n cña m×nh chØ ®¸ng gi¸ mét xu;<br /> kh¸ phæ biÕn trong x· héi phong kiÕn: NguyÔn Th−îng HiÒn ®· hèi tiÕc v× theo<br /> ch¹y chät ®Ó cã thÓ thi ®ç, cã thÓ vµo nghiÖp khoa cö; Phan Chu Trinh mØa<br /> chèn quan tr−êng, gian lËn trong thi cö, mai chuyÖn bia, b¶ng, vâng läng h−<br /> tõ ®ã sinh tÖ n¹n kh«n cïng cho x· héi. danh; NguyÔn Phan L·ng cho r»ng häc<br /> “Cho ®Õn viÖc khoa môc lµ viÖc to lín theo kiÓu Tµu chØ lµ ®ua nghÒ hñ b¹i víi<br /> nh− trêi mµ ng−êi ta còng dïng tiÒn nhau; Phan Béi Ch©u tá râ sù thÊt väng<br /> ch¹y chät, kh«ng chót kiªng dÌ. Ng−êi ®èi víi nÒn gi¸o dôc H¸n häc, hèi tiÕc<br /> ta chØ chó träng viÖc lµm quan vµ thi m×nh ®· theo häc H¸n häc,...…<br /> ®Ëu, nhê bÊt liªm mµ ®−îc th× cßn biÕt Nho sÜ Duy T©n kh«ng chØ phª<br /> xÊu hæ lµ g× n÷a” [3, 146]. ph¸n gi¸o dôc phong kiÕn mµ cßn phª<br /> Néi dung cña gi¸o dôc Nho gi¸o lµ ph¸n m¹nh mÏ h¬n ®èi víi gi¸o dôc<br /> cæ th−, cæ v¨n, kh«ng häc khoa häc tù thuéc ®Þa. H¬n ai hÕt, hä hiÓu b¶n chÊt<br /> nhiªn kü thuËt, chØ chó träng kinh cña nÒn gi¸o dôc Êy. Phan Béi Ch©u ®·<br /> nghÜa, th¬ phó, kh«ng cã lîi cho sù ph¸t th¼ng thõng chØ ra: “Nã më ra tr−êng<br /> triÓn kinh tÕ x· héi, thËm chÝ c¶n trë sù häc Ph¸p - ViÖt, nh−ng c¸i gäi lµ tr−êng<br /> s¸ng t¹o cña ng−êi häc, c¶n trë sù ph¸t Ph¸p - ViÖt nµy, nã còng chØ d¹y cho<br /> triÓn cña x· héi. “Nµy nhÐ: nµo lµ kinh biÕt s¬ s¬ ch÷ Ph¸p, dÞch ®−îc qua loa<br /> nghÜa, lµ phó, lµ th¬, lµ chiÕu, lµ biÓu, lµ tiÕng Ph¸p, ®· coi lµ ®ñ råi. Cßn nh−<br /> luËn, lµ v¨n s¸ch, ®Òu lµ phÐp thi cña ta ®iÖn häc, hãa häc, binh häc, th−¬ng häc,<br /> c¶ ®Êy, nh−ng kh«ng biÕt nh÷ng lèi ph¸, ng−êi Ph¸p cã ®Æt ra mét khoa nµo ®©u.<br /> thõa, khëi, thøc, thanh, luËt, biÒn ngÉu, GiÉm ®¹p c¶ cè cung, cµy bõa c¶ cÊm<br /> cã Ých cho thùc dông kh«ng? L¹i kh«ng ®Þa ®Ó lµm tr−êng canh n«ng, tr−êng<br /> biÕt trong bän c¸c cô ®å giµ, c¸c thÇy b¸ch nghÖ, ng−êi Ph¸p chØ kho¸i tr¸ vÒ<br /> gi¸o th¹o v¨n cö nghiÖp, cã ai lµ ng−êi chç nã lµm mÊt chÝ khÝ ng−êi n−íc ta<br /> biÕt ®−îc ®Õn n¨m ch©u lµ nh÷ng ch©u mµ th«i. (...) C¸ch lµm cho ta ngu, ta<br /> g×, thÕ kû nµy lµ thÕ kû mÊy? ThÕ råi yÕu nã chØ sî ta kh«ng ngµy cµng ngu<br /> trong lèi v¨n thi, cÊm liªn th−îng ph¹m h¬n, cµng ngµy cµng yÕu h¬n mµ th«i”<br /> h¹, cÊm l¹c vËn, thÊt niªm, cÊm viÕt sai, [4, 192].<br /> viÕt sãt ch÷ trong ®Çu ®Ò, cÊm thiÖp tÝch NÒn gi¸o dôc thuéc ®Þa thÓ hiÖn sù<br /> ë trªn hay bèn bÒ xung quanh dÊu gi¸p ph©n biÖt gi÷a ng−êi Ph¸p vµ ng−êi<br /> phïng hoÆc dÊu nhËt trung ®· ®ãng chç ViÖt, nh−ng ®iÒu nghÞch lý h¬n c¶ lµ<br /> ®å, chç di, c©u, c¶i, kh«ng ®−îc sai thùc d©n Ph¸p cßn ®µn ¸p c«ng khai<br /> suyÓn. Mùc th−íc ®Õn thÕ còng ®· hÕt nh÷ng chÝ sÜ ViÖt Nam më tr−êng d¹y häc<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2013<br /> <br /> <br /> cho con em d©n téc m×nh. Phan Chu ph¸t triÓn cho tõng d©n téc. “NÒn céng<br /> Trinh trong t¸c phÈm “Trung kú d©n biÕn hßa cña n−íc Ph¸p, n−íc Mü lµ do d©n<br /> tông oan thñy m¹t ký” (Lêi kªu oan cho trÝ mµ cã; nÒn lËp hiÕn cña NhËt, Anh,<br /> vô Trung kú d©n biÕn) còng ®· nªu lªn §øc còng do d©n trÝ mµ ra” [4, 392].<br /> thùc tr¹ng ph¸ tr−êng häc, b¾t gi¸o s−,<br /> C¸c nhµ nho canh t©n thÕ kû XIX ®·<br /> nhiÔu h¹i nh©n d©n cña quan Ph¸p vµ<br /> ®Ò cËp ®Õn më mang d©n trÝ, nh−ng thÕ<br /> binh lÝnh tay sai.<br /> hÖ nho sÜ ®Çu thÕ kû XX th× vÊn ®Ò d©n<br /> 2. Gi¸o dôc lµ lÜnh vùc ®Æc biÖt, t¹o trÝ, vÊn ®Ò gi¸o dôc cho mäi ng−êi ®−îc<br /> ra con ng−êi nh©n c¸ch, con ng−êi nh©n xem xÐt mét c¸ch cã lý luËn, trë thµnh<br /> v¨n, con ng−êi tµi trÝ nªn cã vai trß néi dung c¬ b¶n trong s¸ng t¸c v¨n<br /> quyÕt ®Þnh viÖc thÞnh suy cña mét chÝnh ch−¬ng vµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, phæ biÕn<br /> thÓ, v¨n minh hay suy tho¸i cña mét réng r·i.<br /> d©n téc. Gi¸o dôc l¹c hËu, b¶o thñ, thiÕu<br /> tÝnh thùc dông, mét bé phËn th× thÓ *VÒ môc ®Ých gi¸o dôc<br /> hiÖn râ tÝnh chÊt n« dÞch nh− t×nh tr¹ng Môc ®Ých tèi cao cña viÖc häc lµ häc<br /> ViÖt Nam lóc bÊy giê tÊt yÕu dÉn ®éi ®Ó lµm ng−êi. §èi t−îng cña gi¸o dôc lµ<br /> ngò trÝ thøc nãi riªng vµ d©n trÝ nãi sè ®«ng d©n chóng ®Ó hä cã thÓ trë<br /> chung r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, thµnh ng−êi c«ng d©n tèt cña x· héi, tõ<br /> cÇn ph¶i ®−îc ®æi míi. Nho sÜ Duy T©n ®ã x· héi cã thÓ tiÕn dÇn tíi v¨n minh.<br /> ®· thÓ hiÖn t− t−ëng vµ hµnh ®éng duy<br /> “BÊt kú d©n téc nµo, kÎ th−îng trÝ<br /> t©n vÒ gi¸o dôc mét c¸ch t−¬ng ®èi toµn<br /> cïng h¹ ngu th−êng th−êng cã Ýt mµ<br /> diÖn qua x¸c ®Þnh: vai trß, môc ®Ých, ®èi<br /> trung nh©n th× nhiÒu, nªn c¸ch gi¸o dôc<br /> t−îng, néi dung, m« h×nh, ph−¬ng thøc<br /> cho phÇn nhiÒu ®Òu cã c¸i phæ th«ng tri<br /> gi¸o dôc.<br /> thøc” [8, 98]. Huúnh Thóc Kh¸ng cho<br /> * VÒ vai trß cña gi¸o dôc r»ng, c¸i tr−êng häc ®Ó "lµm ng−êi" tøc<br /> §èi víi c¸c nho sÜ Duy T©n, gi¸o dôc lµ c¸i câi ®êi ta vËy. Bao nhiªu sù khèn<br /> lµ khu«n ®óc con ng−êi, lµ sinh mÖnh khã ë ®êi, bao nhiªu sù kinh nghiÖm<br /> cña d©n, cßn d©n lµ sinh mÖnh cña ng−êi tr−íc ®Ó l¹i ®Òu lµ nh÷ng bµi d¹y<br /> n−íc; sù tån vong vµ h−ng thÞnh cña ®Êt cho ta. "Lµm ng−êi" ë ®êi ®· khã th×<br /> n−íc mét phÇn phô thuéc vµo sù nghiÖp "häc lµm ng−êi" ch¾c kh«ng ph¶i chuyÖn<br /> n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o vµ båi d−ìng dÔ. Tr−íc sau nh− mét, Huúnh Thóc<br /> nh©n tµi. D©n trÝ vµ gi¸o dôc cã vai trß Kh¸ng chØ ham chuéng ¸nh s¸ng cña<br /> rÊt quan träng ®èi víi nÒn chÝnh trÞ d©n nghÜa khÝ, trÝ tuÖ vµ häc vÊn. Gi¸o dôc<br /> chñ, víi x· héi hiÖn ®¹i, v¨n minh. Nho ph¶i t¹o con ng−êi míi, ph¶i xãa bá tÝnh<br /> sÜ lµ tÇng líp trÝ thøc cña x· héi nªn hä û l¹i, c¸ch suy nghÜ theo lèi tÇm ch−¬ng,<br /> lu«n coi träng vµ ®Ò cao tri thøc. Tri trÝch có còng nh− c¸ch häc theo “®¹o<br /> thøc lµ dÊu hiÖu c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt, so nghÜa su«ng”; t¹o cho con ng−êi cã “n·o<br /> s¸nh con ng−êi víi v¹n vËt vµ ®−a con chÊt ®éc lËp”, d¸m nghÜ, d¸m lµm, tù tin<br /> ng−êi lªn vÞ trÝ −u ®¼ng, ®ãng vai trß lµ ë chÝnh m×nh, ph¸t huy ý chÝ tù lËp, tù<br /> “bËc t«n tr−ëng ë trong v¹n vËt”. Tri c−êng, tµi n¨ng, th«ng minh vµ s¸ng t¹o<br /> thøc ch¼ng nh÷ng mang l¹i søc m¹nh cña con ng−êi ViÖt Nam, phôc vô sù<br /> cho con ng−êi, mµ cßn lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp cøu n−íc gi¶i phãng d©n téc.<br /> ChuyÓn biÕn t− t−ëng… 23<br /> <br /> N¨ng lùc s¸ng t¹o cña con ng−êi lµ v« bæ vµ ph¸t huy ®Ó ®ñ søc gióp d©n téc<br /> tËn vµ ®ã chÝnh lµ trung t©m søc m¹nh giµnh chiÕn th¾ng trong cuéc c¹nh<br /> cña con ng−êi. tranh ngµy cµng quyÕt liÖt. ChÝnh t−<br /> t−ëng nµy ®· ®Æt c¬ së lý luËn cho mét<br /> Môc ®Ých xuyªn suèt cña gi¸o dôc,<br /> sè chñ tr−¬ng cña Phan Béi Ch©u, nh−<br /> theo nho sÜ Duy T©n, lµ n©ng cao tr×nh<br /> chñ tr−¬ng du häc, thùc hiÖn c¶i c¸ch<br /> ®é d©n trÝ. Gi¸o dôc lµ biÖn ph¸p h÷u<br /> gi¸o dôc, n©ng cao d©n trÝ vµ ®µo t¹o,<br /> hiÖu nhÊt, lµ ph−¬ng thuèc tèt nhÊt ®Ó<br /> båi d−ìng nh©n tµi. V× vËy, kh«ng ph¶i<br /> n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ. D©n trÝ ph¸t<br /> ngÉu nhiªn trong c¶nh “n−íc s«i, löa<br /> ®¹t th× kinh tÕ míi ®−îc më mang, d©n<br /> báng” lóc bÊy giê, mµ «ng vÉn dµnh<br /> trÝ lªn cao th× d©n quyÒn ®−îc t«n träng,<br /> nhiÒu t©m huyÕt ®èi víi viÖc n©ng cao<br /> tõ ®ã søc m¹nh néi lùc sÏ ®−îc t¨ng<br /> d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n tµi cho ®Êt n−íc;<br /> c−êng. D©n trÝ cao tøc lµ toµn d©n cã tri<br /> trùc tiÕp l·nh ®¹o phong trµo §«ng Du,<br /> thøc míi, cã tr×nh ®é ngµy cµng cao.<br /> kªu gäi mäi ng−êi ®oµn kÕt hç trî nhau<br /> Môc ®Ých gi¸o dôc nh− vËy sÏ gióp cho<br /> ®Ó n©ng cao d©n trÝ.<br /> d©n tin ë kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó häc,<br /> tiÕn bé chø kh«ng cßn häc chØ ®Ó thi ®ç, Phan Chu Trinh hiÓu r»ng, ®èi mÆt<br /> ®Ó th¨ng quan tiÕn chøc. víi ph−¬ng T©y lµ chóng ta ®èi mÆt víi<br /> c¶ mét thêi ®¹i kh¸c vÒ v¨n ho¸, míi mÎ<br /> Phan Béi Ch©u ®· chØ cho mäi ng−êi<br /> vµ t©n tiÕn. Muèn cøu n−íc, ph¶i kh¾c<br /> thÊy r»ng, ngu th× mª muéi, ngê vùc<br /> phôc chÝnh c¸i kho¶ng c¸ch vÒ thêi ®¹i<br /> nhau, ghÐt nhau, chia l×a nhau, ngu th×<br /> ®ã, ph¶i tù thay ®æi d©n téc m×nh, ®−a<br /> d¹i, ngu th× h¹i nhau, ngu th× b¹c<br /> d©n téc v−ît lªn h¼n mét thêi ®¹i míi.<br /> nh−îc, cam chÞu, yÕu hÌn,... mµ yÕu th×<br /> ¤ng lµ ng−êi cã niÒm tin vµo tri thøc<br /> mÊt, mÊt th× diÖt, diÖt th× tuyÖt. V× thÕ,<br /> cña con ng−êi. Con ng−êi cã tri thøc míi<br /> ®Ó tho¸t khái ho¹ diÖt chñng th× d©n téc<br /> th× sÏ cã thÓ lµm nªn tÊt c¶, cã thÓ lay<br /> ViÖt Nam ph¶i v−¬n lªn ®Ó tù kh¼ng<br /> trêi chuyÓn ®Êt. §èi víi Phan Chu<br /> ®Þnh b»ng tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ cña b¶n<br /> Trinh, ph¶i lµ nh©n d©n, toµn d©n cã tri<br /> th©n m×nh. Cµng c¹nh tranh khèc liÖt<br /> thøc míi chø kh«ng ph¶i mét sè Ýt nh©n<br /> bao nhiªu th× vai trß cña tri thøc cµng<br /> thÓ hiÖn râ bÊy nhiªu. Phan Béi Ch©u tµi. Gi¸o dôc lµ cung cÊp tri thøc míi.<br /> ®· ý thøc r»ng, trong cuéc c¹nh tranh *VÒ ®èi t−îng cña gi¸o dôc<br /> cña thÕ giíi hiÖn nay th× ngu dèt kh«ng<br /> Nho sÜ Duy T©n t¹o ra mét cuéc<br /> thÓ thÝch øng ®−îc vµ sím hay muén tÊt<br /> c¸ch m¹ng trong t− t−ëng gi¸o dôc trªn<br /> ph¶i ®µo th¶i. ¤ng ®· tõng khuyÕn c¸o:<br /> c¶ khÝa c¹nh x¸c ®Þnh ®èi t−îng gi¸o<br /> chÕt v× “bông ®ãi” vèn lµ mét th¶m ho¹,<br /> dôc. Hä tuyªn truyÒn cho t− t−ëng d©n<br /> cßn chÕt v× “ãc ®ãi” th× lµ th¶m ho¹ thËt<br /> chñ, b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n biÖt t«n<br /> kh«n l−êng, v× nã sÏ ®Ó l¹i nhiÒu di<br /> gi¸o, giíi, ®¼ng cÊp trong gi¸o dôc.<br /> chøng tai h¹i, l©u dµi cho c¸c thÕ hÖ tiÕp<br /> sau. Tõ thùc tÕ trªn con ®−êng ho¹t Phan Béi Ch©u cßn nhÊn m¹nh viÖc<br /> ®éng cøu n−íc cña m×nh, Phan Béi cÇn ph¶i quan t©m ®Æc biÖt ®Õn gi¸o dôc<br /> Ch©u ®· thÊy râ nguån lùc chÊt x¸m cho phô n÷ vµ binh lÝnh. ¤ng cho r»ng,<br /> cña d©n téc ViÖt Nam rÊt dåi dµo, ng−êi lÝnh ®−îc ph©n chia thµnh ph¸o<br /> nh−ng nguån lùc ®ã cÇn ph¶i ®−îc båi binh, c«ng binh, kþ binh, thñy binh, bé<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2013<br /> <br /> <br /> binh ®−îc gi¸o dôc theo nh÷ng c¸ch thøc tÝch cùc tiÕp thu t− t−ëng ph−¬ng T©y<br /> kh¸c nhau; sÜ quan còng vËy. Ng−êi lÝnh trong m« h×nh gi¸o dôc, tæ chøc tr−êng<br /> kh«ng chØ ®−îc gi¸o dôc ®Ó lµm nhiÖm häc. Hä h×nh thµnh nhiÒu m« h×nh<br /> vô cña binh nghiÖp mµ cßn ®−îc d¹y ®Ó tr−êng líp, c¸ch thøc tæ chøc d¹y häc<br /> gióp ng−êi lµm ruéng, ng−êi ®i bu«n, rÊt phong phó, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ<br /> ng−êi më ®Êt... gióp n−íc ngµy cµng yªu cÇu cña nÒn gi¸o dôc míi, nÒn gi¸o<br /> hïng m¹nh. §èi víi gi¸o dôc phô n÷, dôc thùc tÕ: “Më tr−êng ®Ó cho ng−êi<br /> Phan Béi Ch©u ®· v−ît lªn trªn nh©n n−íc ta bÊt kú giµu nghÌo, sang hÌn, trai<br /> sinh quan Nho gi¸o ®Ó tiÕp cËn quan g¸i hÔ tõ n¨m tuæi trë lªn, th× vµo häc ë<br /> ®iÓm tiÕn bé, hiÖn ®¹i: “N−íc mµ ®−îc tr−êng Êu trÜ viÖn, ®Ó chÞu sù gi¸o dôc<br /> duy t©n th× viÖc gi¸o dôc n÷ giíi lµ viÖc cña bËc Êu trÜ; t¸m tuæi trë lªn th× vµo<br /> quan träng l¾m. S¸ch ®Ó d¹y chÞ em phô häc ë bËc tiÓu häc, ®Ó chÞu sù gi¸o dôc<br /> n÷ ph¶i chän nh÷ng s¸ch hay s¸ch tèt. cña bËc tiÓu häc; m−êi bèn tuæi trë lªn<br /> Tr−êng häc ®Ó d¹y chÞ em phô n÷ ph¶i th× vµo häc ë tr−êng trung häc, ®Ó chÞu<br /> chän nh÷ng thÇy gi¸o tèt vµ giái h¬n. sù gi¸o dôc cña bËc trung häc; ®Õn tuæi<br /> Bao nhiªu nh÷ng tr−êng c«ng nghÖ, nhµ m−êi t¸m th× tµi chÊt ®· kh¸, th× vµo<br /> d−ìng bÖnh, së th−¬ng m¹i, kho b¹c, tr−êng cao ®¼ng, ®Ó chÞu sù gi¸o dôc cña<br /> b−u ®iÖn, xe h¬i, tµu ®iÖn mµ cã quan tr−êng cao ®¼ng chuyªn nghiÖp” [4, 262].<br /> hÖ trong nÒn tµi chÝnh, th× dïng ng−êi<br /> §iÓm ®æi míi ®Æc s¾c trong t− t−ëng<br /> phô n÷ cã häc hµnh giái lµ h¬n c¶, hä<br /> vÒ gi¸o dôc cña nho sÜ lµ coi gi¸o dôc lµ<br /> còng sÏ ra tµi gióp n−íc ch¼ng kh¸c g×<br /> tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña toµn d©n, tõ<br /> nam giíi” [4, 264].<br /> ®ã sö dông nhiÒu ph−¬ng thøc phong<br /> Gi¸o dôc míi cßn ph¶i cã nhiÖm vô phó, sinh ®éng kh¸c nhau ®Ó ®¹t môc<br /> gi¸o dôc, båi d−ìng ®èi víi nh÷ng ng−êi ®Ých gi¸o dôc. ViÖc hä cæ vò, khuyÕn<br /> chÞu thiÖt thßi trong x· héi nh−: ng−êi khÝch sö dông ch÷ Quèc ng÷ lµm<br /> mï, ng−êi c©m ®iÕc, ng−êi tµn tËt, trÎ ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc lµ mét vÝ dô. TrÇn<br /> nghÌo khã, trÎ må c«i, ng−êi ®· tõng Quý C¸p, mét l·nh tô trong phong trµo<br /> m¾c téi bÞ tï ®µy... Gi¸o dôc thùc nghiÖp Duy T©n, tr−êng hîp ®iÓn h×nh, ®· v−ît<br /> sÏ gióp cho hä kh«ng bÞ thÊt nghiÖp, qua d− luËn cña thêi cuéc khi nhiÒu<br /> ®−îc x· héi gióp ®ì, c−u mang, ®−îc ng−êi cho ch÷ Quèc ng÷ lµ “ch÷ cña<br /> h−ëng th¸i b×nh h¹nh phóc. Nh− vËy, T©y”, “ch÷ ph¶n quèc” th× «ng l¹i gäi nã<br /> c¸c nho sÜ Duy T©n ®· kh¼ng ®Þnh, gi¸o lµ “hån trong n−íc”, do ®ã ph¶i phæ biÕn<br /> dôc cã vÞ trÝ thiÕt yÕu, cã vai trß quan ch÷ Quèc ng÷, d¹y ch÷ Quèc ng÷ vµ<br /> träng ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong dÞch c¶ s¸ch n−íc ngoµi ra ch÷ Quèc ng÷<br /> x· héi. Con ng−êi võa lµ ®èi t−îng võa ®Ó d¹y cho d©n ta. Cã nh− thÕ th× ViÖt<br /> lµ chñ thÓ tÝch cùc cña qu¸ tr×nh gi¸o Nam míi cã thÓ tiÕp cËn ®−îc c¸c tri<br /> dôc. T− t−ëng vµ ph−¬ng ch©m “toµn thøc khoa häc cña thêi ®¹i. B¶n th©n<br /> d©n ®−îc gi¸o dôc” trë thµnh nÒn t¶ng, c¸c nho sÜ còng dïng ch÷ Quèc ng÷ ®Ó<br /> lµ tè chÊt néi t¹i cña t− t−ëng x©y dùng s¸ng t¸c ngµy cµng nhiÒu c¸c t¸c phÈm<br /> nÒn gi¸o dôc c¸ch m¹ng míi sau nµy. chuyÓn t¶i t− t−ëng duy t©n ®Õn ®¹i ®a<br /> *VÒ m« h×nh, ph−¬ng thøc gi¸o dôc sè quÇn chóng nh©n d©n.<br /> C¸c nho sÜ Duy T©n ®Çu thÕ kû XX DiÔn thuyÕt lµ mét h×nh thøc ®Ó<br /> ChuyÓn biÕn t− t−ëng… 25<br /> <br /> truyÒn b¸, gi¸o dôc ch−a tõng cã trong v¨n” tø th−, ngò kinh.<br /> lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam, tuy nhiªn<br /> C¸c nho sÜ s¸ng lËp §«ng Kinh<br /> ®Õn ®Çu thÕ kû XX c¸c nho sÜ Duy T©n<br /> NghÜa Thôc nh− Hoµng T¨ng BÝ, L−¬ng<br /> ®· b¾t ®Çu chñ x−íng ph−¬ng ph¸p nµy.<br /> V¨n Can, NguyÔn H÷u CÇu, Lª §¹i,<br /> C¸c tr−êng th−êng xuyªn tæ chøc diÔn<br /> Phan §×nh §èi, Vò Hoµnh, §Æng Kinh<br /> thuyÕt, sinh ho¹t tËp thÓ cho häc sinh<br /> Lu©n, Phan TuÊn Phong, NguyÔn<br /> nghe vµ tranh luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò<br /> QuyÒn, Phan Huy ThÞnh, D−¬ng B¸<br /> chÝnh trÞ, x· héi vµ ®iÒu kiÖn t©n tiÕn ë<br /> Tr¹c... còng ®· biªn so¹n c¸c bé s¸ch:<br /> n−íc ngoµi ®Ó ¸p dông vµo ViÖt Nam. §Ó<br /> V¨n minh t©n häc, Quèc d©n ®éc b¶n,<br /> cho viÖc häc thùc sù h÷u dông, c¸c «ng<br /> T©n ®Ýnh lu©n lý gi¸o khoa th−, C¶i<br /> chñ tr−¬ng häc b»ng kh¶o s¸t trªn thùc<br /> l−¬ng m«ng häc quèc sö gi¸o khoa th−,<br /> tÕ, võa häc v¨n hãa võa häc nghÒ<br /> Nam quèc giai sù truyÖn, Nam quèc vÜ<br /> nghiÖp, T− t−ëng míi vÒ m« h×nh,<br /> nh©n, Nam quèc lÞch sö, Quèc v¨n tËp<br /> ph−¬ng thøc gi¸o dôc cña nho sÜ lµ hÖ<br /> ®äc... cïng c¸c t©n th−, t©n v¨n ®−îc<br /> qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ®æi míi t−<br /> truyÒn gi¶ng trong nhµ tr−êng ®· thÓ<br /> t−ëng vÒ môc ®Ých vµ ®èi t−îng gi¸o dôc.<br /> hiÖn râ nÐt toµn bé t− t−ëng duy t©n vÒ<br /> * VÒ néi dung gi¸o dôc néi dung gi¸o dôc cña c¸c «ng.<br /> Nho sÜ Duy T©n chñ tr−¬ng néi Häc nghÒ lµ mét nhiÖm vô quan<br /> dung c¬ b¶n nhÊt cña gi¸o dôc lµ tri träng cña nÒn gi¸o dôc duy t©n. Nho sÜ<br /> thøc míi. Do ®ã néi dung gi¸o dôc ph¶i Duy T©n chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c¸c<br /> phong phó, thùc tÕ, c¸c m«n häc ®−îc tr−êng d¹y nghÒ, coi ®ã lµ mét bé phËn<br /> gi¶ng d¹y gÇn gòi víi ®êi sèng nh− ®Þa trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n.<br /> lý, lÞch sö, phÐp to¸n, c¸c hiÖn t−îng vËt Tr−êng nghÒ sÏ ®µo t¹o ra ®éi ngò<br /> lý. Ngoµi ra, häc sinh cßn ®−îc häc vÒ nh÷ng ng−êi thî lµnh nghÒ, tinh t−êng,<br /> nghÖ thuËt, thÓ thao, kü n¨ng ho¹t ®éng giái giang nh− thî má, thî nÊu vµng,<br /> tËp thÓ. Néi dung gi¸o dôc ®−îc hiÓn thÞ thî ®óc sóng, thî chÕ t¹o m¸y mãc, thî<br /> th«ng qua s¸ch gi¸o khoa vµ tµi liÖu s¶n xuÊt hµng hãa ®Ó bu«n b¸n, thî vÏ,<br /> tham kh¶o ®−îc quy chuÈn thèng nhÊt thî may kh«ng thua kÐm g× nh÷ng<br /> c¬ b¶n trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc ng−êi thî ¢u, Mü.<br /> d©n, ®−îc th«ng qua nghÞ viÖn, cã tÝnh<br /> ph¸p lý. Häc ngo¹i ng÷: tr−êng häc d¹y cho<br /> häc sinh nhiÒu m«n häc b»ng nhiÒu thø<br /> §µo Nguyªn Phæ, trong thêi kú lµm<br /> ch÷ cã c¶ ch÷ H¸n, ch÷ Quèc ng÷ vµ c¶<br /> quan ng¾n ngñi ë HuÕ (1901-1902), ®·<br /> tiÕng Ph¸p, tiÕng NhËt. §©y lµ mét ®iÓm<br /> h×nh thµnh t− t−ëng x©y dùng mét nÒn<br /> ®æi míi kh¸ m¹nh mÏ vµ t¸o b¹o cña nho<br /> t©n häc, ®−a kiÕn thøc míi vµo ch−¬ng<br /> sÜ Duy T©n. Hä cho r»ng, trong thêi buæi<br /> tr×nh cò, c¶i c¸ch néi dung ch−¬ng tr×nh<br /> §«ng-T©y giao kÕt th× ng−êi ViÖt ta ph¶i<br /> ®µo t¹o c¸c cÊp. B¶n th©n «ng còng<br /> th«ng tá nhiÒu thø tiÕng cña c¸c n−íc th×<br /> h¨ng h¸i tham gia c¸c líp häc cña ng−êi<br /> míi cã thÓ häc hái v¨n minh ®−îc.<br /> Ph¸p. ¤ng ®· ®Ò nghÞ víi Th−îng th−<br /> Bé L¹i xem xÐt, göi c¸c th−¬ng vô vµ Häc khoa häc th−êng thøc: c¸c nho<br /> th−¬ng gia Hoa kiÒu mua gióp c¸c s¸ch sÜ khuyÕch tr−¬ng tinh thÇn tin ë khoa<br /> t©n th− ®Ó thay thÕ cho hÖ thèng “chÝnh häc, chñ tr−¬ng s¾p ®Æt c«ng viÖc trong<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2013<br /> <br /> <br /> cuéc sèng theo tinh thÇn khoa häc, tin toµn, ta kh«ng trë thµnh “n« lÖ t−<br /> vµo viÖc lµm cña con ng−êi. Hä d¹y cho t−ëng”. §iÒu nµy cßn nguyªn gi¸ trÞ ®èi<br /> häc sinh tri thøc khoa häc, khoa häc víi chóng ta ngµy nay. “Vøt bá c¸i gÇn<br /> th−êng thøc gióp cuéc sèng ngµy cµng gòi víi ta mµ chuyªn theo ®uæi nh÷ng<br /> v¨n minh. c¸i xa x«i, h·o huyÒn, th× c¸i së häc mÊt<br /> gèc rÔ. Coi c¸i cña ta lµ hÌn kÐm mµ chØ<br /> Nho sÜ Duy T©n lu«n lu«n quan t©m<br /> chó träng ®Õn c¸i cña thiªn h¹, th× c¸i<br /> ®Õn gi¸o dôc lßng yªu n−íc, tinh thÇn<br /> ®iÒu gäi lµ thµnh c«ng ®Êy, rót cuéc<br /> hy sinh v× Tæ quèc, ý thøc ®oµn kÕt, ®éc<br /> còng chØ lµ t− t−ëng n« lÖ” [10, 44].<br /> lËp, tù c−êng cho häc sinh. C«ng viÖc<br /> biªn so¹n, truyÒn b¸ phæ th«ng lÞch sö T− t−ëng duy t©n vÒ gi¸o dôc cña<br /> n−íc nhµ, theo hä, lµ hÕt søc quan nho sÜ ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX cã<br /> träng. Coi nhÑ quèc sö kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ trªn nhiÒu<br /> sù ngu dèt mµ cßn lµ gèc rÔ cña sù ph−¬ng diÖn, tõ ®æi míi vai trß, vÞ trÝ<br /> nghÌo hÌn. Do vËy, môc ®Ých cña häc ®Õn ®æi míi vÒ môc ®Ých, m« h×nh,<br /> quèc sö lµ ®Ó phôc vô quª h−¬ng, ®Êt ph−¬ng thøc gi¸o dôc vµ néi dung gi¸o<br /> n−íc, gãp phÇn ®¾c lùc vµo chÊn d©n dôc. Hä muèn coi duy t©n gi¸o dôc lµ<br /> khÝ, ph¸t huy c¸i tèt cña d©n téc m×nh, kh©u träng yÕu, ®ét ph¸ trong c«ng cuéc<br /> ®µo t¹o tÝnh khÝ chÊt cho thanh niªn. duy t©n x· héi ViÖt Nam, c«ng cuéc ®Êu<br /> Nhµ tr−êng ph¶i tÝch cùc d¹y c¸c m«n tranh giµnh ®éc lËp cho d©n téc; h¬n<br /> lÞch sö, ®Þa lý ®Ó gi¸o dôc lßng yªu n−íc, n÷a hä muèn th«ng qua gi¸o dôc x©y<br /> víi nh÷ng s¸ch gi¸o khoa nh−: §¹i Nam dùng mét nÒn v¨n hãa míi ViÖt Nam.<br /> nhÊt thèng chÝ, Qu¶ng Nam d− ®Þa chÝ, Qua ®ã cho thÊy, trong thêi kú ®Êt n−íc<br /> ViÖt sö c¶nh,...… bÞ x©m l−îc còng nh− khi ®éc lËp, gi¸o<br /> dôc vÉn ®ãng mét vai trß hÕt søc quan<br /> §iÓm kh¸c biÖt trong t− t−ëng duy träng vµ lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn<br /> t©n cña nho sÜ Duy T©n so víi trÝ thøc kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc, gi¸o dôc<br /> T©y häc lµ ë chç, nho sÜ tá ra hÕt søc ph¶i lu«n ®−îc −u tiªn ph¸t triÓn ngµy<br /> kh¸ch quan vµ c«ng b»ng trong viÖc mét v÷ng m¹nh, khoa häc vµ hiÖn ®¹i.<br /> ®¸nh gi¸ vÒ nÒn t©n häc vµ cùu häc. Mét<br /> mÆt, c¸c «ng ñng hé vµ ra søc ph¸t triÓn Nh− vËy, cïng víi nh÷ng t¸c ®éng<br /> t©n häc nh»m n©ng cao d©n trÝ, mÆt kh¸ch quan, b¶n th©n c¸c nho sÜ Duy<br /> kh¸c, c¸c «ng còng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña T©n ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX còng ®·<br /> cùu häc víi vai trß cung cÊp tri thøc nÒn ph¶i tù th©n vËn ®éng, th©m nhËp vµo<br /> mãng mµ cha «ng ta ®· x©y dùng vµ thùc tÕ ®Ó n¾m v÷ng t×nh h×nh trong vµ<br /> truyÒn l¹i qua bao thÕ hÖ, qua bao ngoµi n−íc. Tõ ®ã, hä ®· cã thÓ tù phñ<br /> th¨ng trÇm cña lÞch sö. Hä cho r»ng, ®Þnh, v−ît qua nh÷ng h¹n chÕ vÒ ý thøc<br /> trong qu¸ tr×nh d©n téc ta häc tËp tri hÖ vµ ®−êng lèi cña líp ng−êi ®i tr−íc,<br /> thøc cña thiªn h¹, ph¶i biÕt ch¾t läc x¸c lËp ®−êng lèi cøu n−íc míi trªn c¬ së<br /> tinh hoa cña nh©n lo¹i ®Ó ¸p dông vµo tiÕp thu cã chän läc tõ t− t−ëng d©n chñ<br /> cuéc sèng, t¨ng c−êng søc m¹nh d©n téc, t− s¶n ph−¬ng T©y cho phï hîp víi thùc<br /> ®ång thêi ph¶i kh«n ngoan, tØnh t¸o ®Ó tiÔn ViÖt Nam. Trong ho¹t ®éng thùc<br /> nã kh«ng chi phèi t− t−ëng ta hoµn tiÔn sau nµy, c¸c nho sÜ Duy T©n cßn<br /> ChuyÓn biÕn t− t−ëng… 27<br /> <br /> liªn tôc rót ra c¸c vÊn ®Ò lý luËn tõ thùc 6. NguyÔn Q. Th¾ng (2001). Khoa cö vµ<br /> tiÔn vµ tõ tiÕp thu lý luËn hä ®· bæ Gi¸o dôc ViÖt Nam. Nxb. V¨n hãa,<br /> sung, ph¸t triÓn ý thøc hÖ cña m×nh. T− Hµ Néi.<br /> t−ëng vµ ho¹t ®éng cña hä lu«n trong<br /> 7. NguyÔn Q. Th¾ng (2002). Huúnh<br /> qu¸ tr×nh vËn ®éng, biÕn chuyÓn cïng<br /> Thóc Kh¸ng - con ng−êi vµ th¬ v¨n.<br /> sù ph¸t triÓn cña lÞch sö t− t−ëng, lÞch<br /> Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.<br /> sö d©n téc
<br /> 8. NguyÔn Q. Th¾ng (2006). Phong trµo<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O Duy T©n - c¸c khu«n mÆt tiªu biÓu.<br /> 1. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi - Tr−êng Nxb. V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi.<br /> §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n<br /> (2006). T− t−ëng triÕt häc ViÖt Nam 9. Ch−¬ng Th©u (1982). §«ng kinh<br /> trong bèi c¶nh du nhËp c¸c t− t−ëng nghÜa thôc vµ phong trµo c¶i c¸ch<br /> §«ng - T©y nöa ®Çu thÕ kû XX. Nxb. v¨n hãa ®Çu thÕ kû XX. Nxb. V¨n<br /> §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. hãa, Hµ Néi.<br /> <br /> 2. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi - Tr−êng 10. Ch−¬ng Th©u (2007). Gãp phÇn t×m<br /> §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n hiÓu Nho gi¸o, nho sÜ, trÝ thøc ViÖt<br /> v¨n (2008). 100 n¨m §«ng Kinh Nam tr−íc n¨m 1945. Nxb. V¨n hãa<br /> NghÜa Thôc vµ c«ng cuéc c¶i c¸ch th«ng tin & ViÖn v¨n hãa, Hµ Néi.<br /> gi¸o dôc ë ViÖt Nam hiÖn nay. Nxb.<br /> 11. Ch−¬ng Th©u, §µo Duy MÉn, NguyÔn<br /> §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> TiÕn §oµi, Ph¹m Bµo (2008). §×nh<br /> 3. Phan Béi Ch©u, toµn tËp (1990). TËp nguyªn Hoµng Gi¸p §µo Nguyªn Phæ.<br /> 1. Nxb. ThuËn Hãa, HuÕ. Nxb. Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi.<br /> 4. Phan Béi Ch©u, toµn tËp (1990). TËp<br /> 12. Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam - tËp 21<br /> 2. Nxb. ThuËn Hãa, HuÕ.<br /> (1996). Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> 5. Vò D−¬ng Ninh (chñ biªn) (2007).<br /> Phong trµo c¶i c¸ch ë mét sè n−íc 13. ViÖn ViÔn §«ng B¸c cæ Ph¸p (1997).<br /> §«ng ¸ gi÷a thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû V¨n th¬ §«ng Kinh NghÜa Thôc.<br /> XX. Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Nxb. V¨n hãa, Hµ Néi.<br />