Chuyển giá và cuộc chiến chống chuyển giá tại Việt Nam

NHAÄN DIEÄN VAØ ÑOÁI PHOÙ VÔÙI VAÁN ÑEÀ CHUYEÅN GIAÙ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CHUYEÅN GIAÙ VAØ CUOÄC CHIEÁN<br /> CHOÁNG CHUYEÅN GIAÙ TAÏI VIEÄT NAM<br /> PGS.TS. NGuyỄN ĐìNH HòA*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Q<br /> uản lý thu thuế ở các nước đang phát triển nói chung và ở Việt Nam nói riêng đang phải<br /> đối mặt với nhiều thách thức khác nhau tạo ra sức ép ngày càng tăng đối với nhiệm vụ thu<br /> thuế của Nhà nước. Một trong những thách thức lớn đó là việc gian lận thuế của doanh<br /> nghiệp qua chuyển giá, là vấn nạn chung của nhiều quốc gia trên thế giới.<br /> Hoạt động chuyển giá được nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (DN FDI) và các nhà đầu tư<br /> ưa dùng để giảm nghĩa vụ nộp thuế, gia tăng lợi ích cục bộ. Chuyển giá không chỉ gây thất thu cho NSNN,<br /> mà còn tạo ra rủi to cho DN và ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh trong cơ chế thị trường, ảnh hưởng<br /> đến chính sách quản lý và điều hành kinh tế vĩ mô của Chính phủ. Chính vì vậy, chuyển giá là hoạt động<br /> trái luật cần phải ngăn chặn. Bài viết góp phần làm rõ những vấn đề lý luận chung về chuyển giá; thực<br /> trạng chuyển giá tại Việt Nam hiện nay và các giải pháp để ngăn chặn chuyển giá.<br /> Từ khóa: Chuyển giá<br /> Pricing transfer and the fight against Pricing transfer in Vietnam<br /> Tax administration in developing countries in general and in Vietnam in particular is facing various<br /> challenges and creating increasing pressure on the state’s tax collection task. One of the major challenges<br /> is the tax fraud of the business through transfer pricing, which is a common problem in many countries<br /> around the world.<br /> Transfer pricing is preferred by many foreign invested enterprises (FDI enterprises) and investors to<br /> reduce their tax obligations, increase local interests. Transfer pricing not only causes losses to the state<br /> budget, but also creates risks for enterprises and affects the business environment in the market mechanism,<br /> affecting the government’s macro-economic management and management policies. Therefore, price<br /> transfer is illegal activity should be prevented. The article contributes to the general theoretical issues of<br /> transfer pricing; Current situation of transfer pricing in Vietnam and solutions to prevent transfer pricing.<br /> Key words: Transfer price<br /> <br /> 1. Tổng quan về chuyển giá luật hiện hành, là hoạt động tối ưu thuế một cách<br /> hợp pháp thông qua việc phân bổ nguồn lực một<br /> 1.1. Cơ sở của việc chuyển giá<br /> cách có kế hoạch và phù hợp giữa các địa phương,<br /> Bản chất của hoạt động chuyển giá là việc lựa các quốc gia có các mức thuế suất khác nhau nhằm<br /> chọn nơi ưu đãi nhất về thuế để nộp thuế của một mang lại lợi ích thuế tốt nhất cho cả Tập đoàn,<br /> doanh nghiệp mà không làm trái các quy định pháp nghĩa là giảm tối đa nghĩa vụ đóng thuế cho Nhà<br /> *Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán<br /> <br /> 6 Số 114 - tháng 4/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> nước. Nhưng vấn đề đáng nói ở đây là các Tập đoàn thay đổi tổng lợi ích chung nhưng có thể làm thay<br /> đa quốc gia và ngay cả các Tập đoàn trong nước đã đổi tổng nghĩa vụ thuế của họ. Thông qua việc định<br /> và đang lợi dụng những kẽ hở của pháp luật, cố giá, nghĩa vụ thuế được chuyển từ nơi bị điều tiết<br /> tình tạo ra một hệ thống giá không phù hợp với giá cao sang nơi bị điều tiết thấp hơn và ngược lại.<br /> thị trường để chuyển dịch lợi nhuận trái pháp luật.<br /> Bốn là, các doanh nghiệp thấy rằng lợi ích chuyển<br /> Như vậy, chuyển giá là một hành vi do các chủ giá thu được lớn hơn rất nhiều, cho dù họ phải trả<br /> thể kinh doanh thực hiện nhằm thay đổi giá trị trao một khoản chi phí không nhỏ thuê tư vấn để “lách<br /> đổi hàng hóa, dịch vụ không theo nguyên tắc thị luật” và chấp nhận rủi ro nếu bị phát hiện trốn thuế<br /> trường trong quan hệ với các bên liên kết, nhằm tối và chịu phạt theo kiểu so sánh “lợi ích - chi phí”.<br /> thiểu hóa nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước. Hành vi<br /> Năm là, tình trạng thanh toán dùng tiền mặt<br /> ấy có đối tượng tác động chính là giá cả.<br /> còn phổ biến, là điều kiện thuận lợi để các tổ chức<br /> Thực tế cho thấy, chuyển giá là hiện tượng phổ có mưu đồ trốn thuế có thể che giấu, không khai<br /> biến trong nền kinh tế thị trường, xuất phát từ báo đầy đủ các giao dịch.<br /> nhiều căn nguyên sau:<br /> Sáu là, hệ thống pháp luật hiện hành còn nhiều<br /> Một là, xuất phát từ quyền tự do định đoạt trong bất cập, chưa đủ cơ sở pháp lý cho việc xác định<br /> kinh doanh, các chủ thể hoàn toàn có quyền quyết các hành vi chuyển giá và chế tài áp dụng còn yếu<br /> định giá cả của một giao dịch. Do đó, họ hoàn toàn và thiếu. Mặt khác, hệ thống pháp luật hiện hành<br /> có quyền mua hay bán hàng hóa, dịch vụ với giá họ còn có quá nhiều kẽ hở, chưa đồng bộ, từ đó tạo<br /> mong muốn. điều kiện cho hành vi chuyển giá dễ dàng được<br /> thực hiện.<br /> Hai là, xuất phát từ mối quan hệ gắn bó chung<br /> về lợi ích giữa nhóm liên kết nên sự khác biệt về Bảy là, cơ chế phối hợp trong kiểm tra, giám<br /> giá giao dịch được thực hiện giữa các chủ thể kinh sát, thanh tra, kiểm toán còn nhiều bất cập, chưa<br /> doanh có cùng lợi ích không làm thay đổi lợi ích đủ khả năng phát hiện để xử lý tất cả các hành vi<br /> toàn cục. chuyển giá.<br /> <br /> Ba là, việc quyết định chính sách giá giao dịch Tám là, vai trò quản lý của Nhà nước còn yếu,<br /> giữa các thành viên trong nhóm liên kết không trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của một bộ phận<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 114 - tháng 4/2017 7<br /> NHAÄN DIEÄN VAØ ÑOÁI PHOÙ VÔÙI VAÁN ÑEÀ CHUYEÅN GIAÙ<br /> <br /> cán bộ quản lý chưa cao. Bên cạnh đó, trình độ của luật. Tuy nhiên giữa chúng có sự khác nhau về<br /> một số doanh nhân khi cùng góp vốn với đối tác phạm vi, mức độ tinh vi, phức tạp.<br /> cũng còn nhiều hạn chế, do vậy thường bị yếu thế<br /> Đối với hành vi “gian lận giá” thường có phạm<br /> trong kinh doanh, đối tác lợi dụng để chuyển giá.<br /> vi rộng hơn hành vi “chuyển giá” bởi vì hành vi<br /> 1.2. Khái niệm về chuyển giá “chuyển giá” theo định nghĩa ở trên chỉ có thể thực<br /> Tùy theo cách tiếp cận khác nhau, các nhà hiện được bởi cả 2 bên “có mối quan hệ liên kết”<br /> nghiên cứu, các nhà quản lý đưa ra khá nhiều mua và bán hoặc cùng với cả bên thứ ba. Trong khi<br /> khái niệm về “chuyển giá”. Như phân tích ở phần đó “gian lận giá” có thể đồng thời được thực hiện<br /> trên, theo quan niệm truyền thống, chuyển giá là bởi cả 2 hoặc nhiều bên trong giao dịch mua, bán<br /> công việc tổ chức thực hiện một chính sách giá hàng hóa, dịch vụ nhưng cũng không ít trường hợp<br /> theo kế hoạch đối với hàng hóa, dịch vụ, tài sản “gian lận giá” được thực hiện ngay trong một bên<br /> được chuyển dịch giữa các thành viên của một Tập bằng những “thủ thuật” nghiệp vụ tinh vi. (Khai giá<br /> đoàn đa quốc gia không theo theo nguyên tắc giá hàng hóa nhập khẩu thấp hơn giá thực tế...)<br /> thị trường nhằm tối thiểu hóa số thuế phải đóng Còn hành vi “gửi giá” cũng tinh vi không kém<br /> của tất cả các thành viên của mình trên toàn cầu. so với hai hành vi trên, bởi nó có thể xảy ra ở nhiều<br /> Ban đầu, chuyển giá không phải là hành vi xấu hay nơi và ở nhiều cấp có phát sinh quan hệ giao dịch,<br /> phạm pháp mà là một biện pháp tối ưu thuế của không chỉ ở các Tập đoàn mà còn ở ngay trong từng<br /> các Tập đoàn đa quốc gia trước thực tiễn đánh thuế doanh nghiệp, trong mỗi tổ chức, cơ quan của Nhà<br /> thu nhập khác nhau giữa các quốc gia. Do đó, trong nước hay tổ chức xã hội khác.<br /> thực tế, các công ty đa quốc gia thường lựa chọn<br /> Như vậy, về mặt lý thuyết, chuyển giá không<br /> đăng ký đặt tổng hành dinh tại những nơi áp dụng<br /> chỉ diễn ra trong các giao dịch quốc tế do doanh<br /> chế độ ưu đãi thuế, thủ tục kê khai thuế đơn giản<br /> nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thực hiện, mà có<br /> được biết đến là “thiên đường thuế - Tax Heaven”.<br /> thể còn do doanh nghiệp trong nước thực hiện.<br /> Do những năm về sau, nhiều nước áp dụng chính<br /> sách ưu đãi thuế để phát triển kinh tế các vùng, 1.3. Một số dấu hiệu “lâm sàng” chuyển giá<br /> miền hay lĩnh vực đã trở thành cơ hội cho các Tập điển hình<br /> đoàn và doanh nghiệp chuyển giá. (1) Tổng mức giao dịch lớn có nội dung giống<br /> Từ những phân tích ở trên, chúng ta có thể nhau với một hoặc một số ít đối tượng/ tổ chức<br /> đưa ra khái niệm chuyển giá như sau: Chuyển giá là nhất định.<br /> việc thực hiện chính sách giá không theo nguyên tắc (2) Lỗ một thời gian dài hoặc lãi rất ít mà vẫn mở<br /> thị trường đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được rộng kinh doanh, mở rộng thị trường.<br /> chuyển dịch giữa các thành viên trong Tập đoàn,<br /> (3) Lãi thấp hơn nhiều so với doanh nghiệp cùng<br /> hay doanh nghiệp có mối quan hệ liên kết, nhằm tối<br /> loại trong cùng môi trường kinh doanh.<br /> thiểu hóa nghĩa vụ thuế của mình đối với Nhà nước.<br /> (4) Có doanh số giao dịch lớn với các đối tác ở<br /> Qua đó, chúng ta cũng cần phải phân tích làm<br /> những quốc gia có thuế thu nhập doanh nghiệp<br /> rõ các khái niệm quen thuộc thường gặp như:<br /> thấp, thuế nhập khẩu thấp, hoặc đang trong quá<br /> “chuyển giá”, “gian lận giá” và “gửi giá”. Cái giống<br /> trình được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh<br /> nhau chung nhất của 3 hành vi này đều là hành vi<br /> nghiệp (TNDN), hoặc các đối tác đang ở thiên<br /> vi phạm pháp luật và kết quả của 3 hành vi này đều<br /> đường thuế.<br /> dẫn đến việc xác định kết quả kinh doanh, nghĩa<br /> vụ thuế đối với Nhà nước của các chủ thể tiến hành (5) Có giao dịch nhập khẩu nhiều máy móc thiết<br /> các hành vi trên, cũng như việc quyết toán kinh phí bị, công nghệ, tài sản vô hình để hình thành tài sản<br /> của các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước không cố định, trong khi có thể sử dụng nhiều loại tương tự<br /> đúng với thực tế khách quan và quy định của pháp sẵn có trong nước có thể thay thế.<br /> <br /> 8 Số 114 - tháng 4/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />  (6) Có giao dịch vay vốn từ các tổ<br /> chức nước ngoài không phải là ngân<br /> hàng thương mại (NHTM), tổ chức<br /> tín dụng được phép hoạt động cung<br /> cấp tín dụng tại Việt Nam, không có<br /> tài sản đảm bảo và mức lãi vay cố<br /> định và cao hơn lãi suất cho vay tại<br /> thị trường Việt nam.<br /> (7) Các doanh nghiệp có giao dịch<br /> trả thương quyền, hoặc nhận nhượng<br /> quyền thương mại, giao dịch tài sản cố<br /> định vô hình có giá trị lớn từ các đối quyền, chi trả lãi vay vốn trong quá trình sản xuất<br /> tác giao dịch nước ngoài. kinh doanh; khai tăng chi phí trả lương, đào tạo,<br /> (8) Các DN FDI, nhưng kinh doanh trong những chi phí quảng cáo, bán hàng... Chuyển giá thông<br /> ngành nghề giao dịch chủ yếu bằng tiền mặt, có qua nâng khống giá trị tài sản hữu hình và tài sản<br /> nhiều điều kiện để che giấu doanh thu thực. vô hình trong quá trình góp vốn liên doanh, liên<br /> kết. Chuyển giá thông qua cơ chế giá cung cấp dịch<br /> (9) Các doanh nghiệp có người chủ sở hữu danh<br /> vụ: Hành vi này thường được các Tập đoàn áp dụng<br /> nghĩa là người Việt Nam và chủ sở hữu thực tế là<br /> thông qua hoạt động cung cấp dịch vụ nội bộ của<br /> người nước ngoài: các giao dịch mua, hoặc bán chủ<br /> các đơn vị trong một Tập đoàn. Do dịch vụ thường<br /> yếu với một số đối tác cố định nước ngoài, lãnh đạo<br /> đa dạng và mang tính đặc thù nên rất khó định giá<br /> là người nước ngoài, cơ cấu tổ chức và mọi vấn đề<br /> như dịch vụ kế toán, tài chính, tư vấn… nên các<br /> quan trọng thực chất không do người sở hữu danh<br /> Tập đoàn thường tính giá ở mức rất cao để chuyển<br /> nghĩa thực hiện. Những tổ chức này thường có sự<br /> lợi nhuận từ DN thành viên tại Việt Nam sang<br /> chuẩn bị rất kỹ lưỡng để đối phó, sử dụng các tư<br /> bên liên kết nước ngoài nhằm giảm nghĩa vụ thuế<br /> vấn pháp lý đắt tiền.<br /> TNDN của DN thành viên tại Việt Nam; phân bổ<br /> (10) Xuất xứ của nguyên vật liệu phức tạp, nhiều khoản chi phí toàn cầu bất hợp lý cho công<br /> không rõ ràng; thường xuyên không chịu cung cấp ty ở Việt Nam như hệ thống công nghệ thông tin,<br /> tài liệu, giấy tờ theo quy định hoặc cung cấp không chi phí marketing, chi phí quản lý...<br /> đầy đủ. Thông thường là xuất, nhập khẩu các hàng<br /> Phương thức 2: Chuyển giá qua việc hạ thấp giá<br /> hóa dịch vụ vòng vèo.<br /> bán sản phẩm.<br /> Mục tiêu của chuyển giá là nhằm tối thiểu hóa<br /> Chuyển giá thông qua hạ thấp giá bán sản<br /> nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước của các chủ thể<br /> phẩm: Hoạt động này thường được các DN FDI<br /> kinh doanh và để thực hiện được mục tiêu này các<br /> thực hiện thông qua các hợp đồng xuất khẩu cho<br /> DN có thể thực hiện bằng một trong hai phương<br /> công ty mẹ hoặc các đối tác liên kết của công ty mẹ<br /> thức hoặc đồng thời cả hai:<br /> ở nước ngoài với giá thấp hơn so với giá bán cho<br /> Phương thức 1: Chuyển giá thông qua việc khai các bên không liên kết; công ty mẹ giao cho công ty<br /> tăng chi phí đầu vào. con ở Việt Nam thực hiện gia công hàng hóa với giá<br /> Phương thức này thường được các DN FDI thấp hơn so với giá ký kết với các bên không liên<br /> thực hiện thông qua các giao dịch với các công ty kết...; các tập đoàn, công ty mẹ tại nước ngoài ký<br /> mẹ ở nước ngoài như mua thiết bị, máy móc, vật hợp đồng sản xuất kinh doanh và dịch vụ với các<br /> tư với giá cao hơn bình thường hoặc đẩy giá các công ty của các nước với đơn giá cao, sau đó giao<br /> tài sản sở hữu trí tuệ dưới dạng nhãn hiệu thương lại cho công ty con tại Việt Nam theo giá do công ty<br /> mại, nhượng quyền giấy phép sản xuất, phí bản mẹ quy định thấp hơn nhiều.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 114 - tháng 4/2017 9<br /> NHAÄN DIEÄN VAØ ÑOÁI PHOÙ VÔÙI VAÁN ÑEÀ CHUYEÅN GIAÙ<br /> <br /> 1.4. Hệ lụy của hành vi chuyển giá nhưng do không xác minh được thông tin đầu ra<br /> đối với các doanh nghiệp nước ngoài nên cơ quan<br /> Thứ nhất, làm thất thu ngân sách nhà nước. Đây<br /> có thể coi là tác động tất yếu đầu tiên vì với việc thuế không đủ cơ sở để xem xét, xử lý”.<br /> DN được lợi về thuế thì phần thuế lẽ ra có thể thu Thực trạng chuyển giá đó một mặt cho chúng<br /> được theo Luật đã không được nộp vào NSNN, và ta thấy những tác động tiêu cực đến nền kinh tế<br /> thực tế ở Việt Nam thì số thất thu này không nhỏ. nhưng qua đó cũng cho chúng ta thấy rõ hơn sự<br /> Tuy nhiên hậu quả thật sự đáng lo ngại là sự mất yếu kém từ trong nội bộ nền kinh tế, đây được coi<br /> cân đối và lệch lạc trong thực hành ngân sách, do là một lỗ hổng tài chính lớn của Việt Nam hiện nay.<br /> các dự toán thu ngân sách thường được xây dựng Bản chất của vấn đề chuyển giá ở đây chính là mối<br /> theo dạng truyền thống, tỷ lệ tăng thu chi quan hệ quan hệ về lợi ích giữa các bên. Nếu Việt Nam có<br /> tuyến tính với năm trước, và không lường đến các những chính sách, chiến lược kém thì các DN FDI<br /> khả năng thất thu do gian lận và trốn thuế. sẽ không bao giờ bỏ lỡ thời cơ tối đa hóa lợi nhuận<br /> Thứ hai, tạo ra môi trường cạnh tranh không bằng cách chuyển giá.<br /> lành mạnh giữa các chủ thể kinh tế. Mặc nhiên, Một trong những cơ sở để đưa ra nghi vấn<br /> khi một DN được hưởng lợi về nghĩa vụ thuế chuyển giá trong khu vực có FDI ở Việt Nam<br /> thông qua hành vi chuyển giá, doanh nghiệp này thường là: (1) số doanh nghiệp FDI thường xuyên<br /> sẽ thu lợi cao hơn những DN khác có cùng điều báo cáo lỗ trong nhiều năm chiếm tỷ lệ lớn, trong<br /> kiện nhưng không thực hiện hành vi chuyển giá. tổng số doanh nghiệp FDI, có doanh nghiệp lỗ mất<br /> Một môi trường cạnh tranh lành mạnh phải tạo ra vốn chủ sở hữu; và mặc dù lỗ thường xuyên như<br /> khả năng hưởng lợi chính đáng từ hoạt động kinh vậy nhưng vẫn tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất,<br /> doanh chính đáng. kinh doanh; (2) tỷ suất lợi nhuận (đối với những<br /> Sự tồn tại kéo dài của những người khổng lồ doanh nghiệp có lãi) trên doanh thu không đáng<br /> báo cáo lỗ không chỉ đơn thuần là làm mất đi kể; (3) tỷ lệ đóng góp vào ngân sách quốc gia của<br /> nguồn thu của ngân sách nhà nước, làm tổn hại khu vực FDI (không kể dầu thô) thấp (chỉ dao động<br /> đến các đối thủ cạnh tranh cùng ngành do có hành 9-10% tổng thu ngân sách của quốc gia), trong khi<br /> vi không công bằng, mà tiềm ẩn theo đó là khả tổng dự án và tổng kinh phí đầu tư khá cao (23,3%<br /> năng vỡ nợ một khi con số lỗ lũy kế lớn, các công tổng vốn đầu tư xã hội năm 2012). Trong đó, dấu<br /> ty này có thể tuyên bố phá sản để không chỉ rũ sạch hiệu đầu tiên (1) là rõ nhất.<br /> mọi trách nhiệm xã hội, mà kéo theo đó là nhiều<br /> Theo thống kê, cả nước có khoảng 50% doanh<br /> nhà cung cấp hàng hóa bị tổ chức này chiếm dụng<br /> nghiệp FDI kê khai lỗ, trong đó nhiều doanh<br /> vốn rơi vào tình trạng vỡ nợ. Hiệu ứng đô mi nô<br /> nghiệp thua lỗ liên tục trong 3 năm liên tiếp. Thành<br /> của tình trạng này có thể tạo ra hậu quả không kém<br /> phố Hồ Chí Minh, có tới gần 60% trong số 3500<br /> so với việc một NHTM bị phá sản, vì số các đối tác<br /> DN FDI nhiều năm qua thường xuyên kê khai lỗ.<br /> là các nhà cung cấp của những đối tượng này là vô<br /> Tỉnh Lâm Đồng cũng xuất hiện tình trạng tương<br /> cùng lớn.<br /> tự với 104/111 doanh nghiệp FDI báo cáo lỗ liên<br /> 2. Thực trạng chuyển giá tại Việt Nam tục. Tỉnh Bình Dương, một trong những tỉnh<br /> Hiện tượng chuyển giá ở Việt Nam hiện nay mặc thu hút được nhiều dự án FDI cũng có đến 50%<br /> dù đã được báo chí phản ánh khá nhiều, nhưng thật doanh nghiệp FDI báo cáo lỗ từ năm 2006-2011<br /> đáng tiếc là chúng ta chưa có đủ bằng chứng để đưa (Năm 2007, số doanh nghiệp khai báo lỗ chiếm tỷ<br /> ra công luận một trường hợp nào đối với DN FDI lệ 53%, năm 2008 là 58%, năm 2009 là 55%, năm<br /> để xử lý theo pháp luật theo đúng nghĩa của nó mà 2010 là 44% và năm 2011 là 48%). Mới đây, Thanh<br /> vẫn đang là những vấn đề phức tạp và khó tiếp cận. tra Chính phủ công bố Kết luận Thanh tra việc thu<br /> Trên cơ sở phân tích các số liệu, Thanh tra Chính nộp ngân sách tại khu chế xuất và doanh nghiệp<br /> phủ cho rằng đó “là biểu hiện của việc chuyển giá, chế xuất trên địa bàn thành phố Hà Nội, thành phố<br /> <br /> 10 Số 114 - tháng 4/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> Hồ Chí Minh, tỉnh Bình Dương và<br /> Đồng Nai đã phát hiện có 57% trong<br /> tổng số 399 doanh nghiệp chế xuất<br /> kiểm tra không phát sinh doanh<br /> thu hoặc hạch toán lỗ hoặc không<br /> lãi; nhiều DN báo lỗ liên tục nhiều<br /> năm. Trong đó, qua xem xét 125 DN<br /> hạch toán lỗ trong 3 năm từ 2009<br /> đến 2011 thì có đến 36 DN lỗ 3 năm<br /> liên tiếp với tổng mức lỗ lên tới trên<br /> 2.856 tỷ đồng, 69 DN lỗ 2 năm liên<br /> tư, xây dựng các nhà máy mới ở Đồng Nai (45 triệu<br /> tiếp với tổng mức lỗ 1.829 tỷ đồng, nhiều DN có<br /> USD), Bắc Ninh (73 triệu USD). Công ty TNHH<br /> số lỗ vượt quá số vốn chủ sở hữu. Đáng chú ý, kết<br /> Metro Cash & Carry Việt Nam (thường gọi là siêu<br /> luận thanh tra nêu trên cho thấy nhiều DN mặc dù<br /> thị Metro) cũng trong diện “nghi vấn”; thành lập<br /> kê khai lỗ lớn trong nhiều năm nhưng hằng năm,<br /> từ năm 2001, đến nay đơn vì này đã phát triển 19<br /> tốc độ tăng doanh thu vẫn cao, hoạt động sản xuất<br /> trung tâm bán sỉ trên cả nước nhưng thua lỗ triền<br /> kinh doanh liên tục được mở rộng. Các báo cáo của<br /> miên dù doanh thu tăng liên tục hàng năm. Cụ thể,<br /> cơ quan thuế cho thấy, các DN FDI báo cáo kinh<br /> năm 2007 lỗ 157 tỷ đồng/doanh thu 6.607 tỷ đồng;<br /> doanh thua lỗ thường tập trung trong lĩnh vực<br /> năm 2008, lỗ hơn 190 tỷ đồng/doanh thu 8.175 tỷ<br /> gia công may mặc, da giày; sản xuất, kinh doanh<br /> đồng; năm 2009, lỗ 160 tỷ đồng/doanh thu 8.728<br /> chè xuất khẩu; công nghiệp chế biến… Đặc biệt,<br /> tỷ đồng.[6]<br /> ở thành phố Hồ Chí Minh, có đến 90% DN FDI<br /> hoạt động trong lĩnh vực may mặc có kết quả kinh Một loạt doanh nghiệp FDI chuyên sản xuất,<br /> doanh thua lỗ trong khi hầu hết các DN trong nước kinh doanh chè ở Lâm Đồng cũng thực hiện<br /> cùng ngành nghề đều có lãi. Mặc dù thua lỗ triền chuyển giá và đã được cơ quan thuế của tỉnh này<br /> miên song các DN FDI này vẫn đầu tư mở rộng sản xử lý. Theo số liệu của Cục thuế tỉnh Lâm Đồng, 17<br /> xuất, kinh doanh. doanh nghiệp FDI sản xuất, kinh doanh chế biến<br /> chè trên địa bàn tỉnh năm 2009 xuất khẩu được<br /> Trường hợp điển hình có những biểu hiện<br /> 1.522 tấn, doanh thu 105 tỷ đồng, lỗ 63,68 tỷ đồng,<br /> “đáng ngờ” về chuyển giá, trước tiên, phải nói đến<br /> lũy kế lỗ đến thởi điểm 31-12-2009 là 317 tỷ đồng.<br /> công ty Coca-Cola Việt Nam. Trong gần 20 năm<br /> Nguyên nhân dẫn đến lỗ của các doanh nghiệp này<br /> đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam, Coca-Cola liên<br /> rất phi lý. Cụ thể, để sản xuất 1kg chè ô long thành<br /> tục báo lỗ, lỗ lũy kế tính đến 30-9-2011 của công<br /> phẩm giá nguyên liệu chính là 175.000 đồng/kg<br /> ty này đã lên tới 3.768 tỷ đồng. Do lỗ liên tục như<br /> trong khi đó các doanh nghiệp này xuất khẩu với<br /> vậy nên Coca-Cola Việt Nam không phải đóng<br /> giá chỉ từ 2,8-4USD/kg (không quá 84.000 VND).<br /> thuế TNDN, trong khi doanh thu liên tục tăng từ<br /> 20-30%/năm. Và điều đáng ngạc nhiên hơn là tuy Mới đây, báo cáo của Thanh tra Chính phủ [1]<br /> lỗ lớn như vậy nhưng DN này đã có kế hoạch đầu cũng cho thấy điều bất thường khi nhiều doanh<br /> tư thêm 300 triệu USD tại Việt Nam. nghiệp FDI có “tiếng tăm” khai lỗ lớn song họ vẫn<br /> không hề có “nao núng” mà tiếp tục mở rộng sản<br /> Một công ty khác nằm trong diện nghi vấn<br /> xuất, kinh doanh. Có thể nêu một số trường hợp<br /> chuyển giá với giá trị lớn lên đến hơn 1.200 tỷ<br /> điển hình sau:<br /> đồng, là Công ty PepsiCo Việt Nam. Từ khi thành<br /> lập năm 1991, gần 20 năm qua PepsiCo lỗ liên tục, Công ty TNHH Sumitomo Bakelite Việt Nam,<br /> cho đến một số năm gần đây mới có lãi nhưng tỷ lệ 100% vốn Nhật Bản có trụ sở tại Khu công nghiệp<br /> lợi nhuận trên doanh thu rất thấp, chỉ trên 2%. Mặc Thăng Long Hà Nội có số lỗ lũy kế 3 năm lên tới<br /> dù vậy, PepsiCo Việt Nam vẫn liên tục mở rộng đầu hơn 777 tỷ đồng. Công ty TNHH điện tử Meiko<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 114 - tháng 4/2017 11<br /> NHAÄN DIEÄN VAØ ÑOÁI PHOÙ VÔÙI VAÁN ÑEÀ CHUYEÅN GIAÙ<br /> <br /> Việt Nam - một trong 10 dự án đầu tư trực tiếp Sabeco để tính thuế. KTNN kết luận Sabeco phải<br /> nước ngoài lớn nhất năm 2006 và là dự án sản xuất nộp thuế tiêu thụ đặc biệt dựa trên giá bán ra của<br /> điện tử có vốn FDI lớn nhất vào Vệt Nam tại thời các công ty thương mại khu vực - đơn vị trực tiếp<br /> điểm cấp phép – có số lỗ 3 năm là hơn 300 tỷ đồng. bán hàng ra khỏi hệ thống của Sabeco chứ không<br /> Công ty TNHH Sản phẩm công nghiệp Toshiba phải giá bán của Sabeco ra Công ty thương mại<br /> Asia với mức lỗ lũy kế 3 năm là hơn 430 tỷ đồng. Sabeco. Theo đó, Sabeco phải nộp thêm ngân sách<br /> Công ty TNHH Kureha Việt Nam với mức lỗ lũy kế hơn 408 tỷ đồng.[8]<br /> 2 năm là 256 tỷ đồng. Công ty TNHH Saigon Stec<br /> 3. Một số giải pháp chống chuyển giá cần triển<br /> (Bình Dương) với mức lỗ lũy kế 3 năm trên 218 tỷ<br /> khai thực hiện ở Việt Nam thời gian tới<br /> đồng [1]. Ngoài các công ty trên, còn một loạt các<br /> “tên tuổi” khác cũng nằm trong nghi án chuyển giá, Để phòng chống chuyển giá có hiệu quả đòi hỏi<br /> như: Adidas, Big C, Keangnam Vina. phải thực hiện đồng bộ và hệ thống các giải pháp.<br /> Theo chúng tôi cần thực hiện một số giải pháp<br /> Trong vòng 3 năm (2012-2014), Bộ Tài chính<br /> chống chuyển giá như sau:<br /> đã thanh tra, kiểm tra 714 DN FDI lỗ, đấu tranh<br /> chống chuyển giá giảm lỗ của DN 6.487,3 tỷ đồng. Thứ nhất, việc cần làm đầu tiên là hoàn thiện<br /> Năm 2012 ngành thuế đã thanh tra, kiểm tra tại hành lang pháp lý về chống chuyển giá để bịt các<br /> 243 DN FDI lỗ có dấu hiệu chuyển giá, lập biên kẽ hở về mặt luật pháp. Những nội dung cụ thể cần<br /> bản, ban hành kết luận thanh tra, kiểm tra loại bỏ hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá<br /> những chi phí không hợp lý, hợp lệ, không đúng bao gồm:<br /> chế độ quy định, không có chứng từ hợp pháp, tăng - Trước hết, trong Luật Quản lý thuế cần bổ<br /> số thuế phải nộp NSNN 170,2 tỷ đồng, đấu tranh sung một điều luật về chống chuyển giá, còn về lâu<br /> chống chuyển giá giảm lỗ của DN 2.354,7 tỷ đồng. dài nên ban hành Luật Chống chuyển giá - đây là<br /> Năm 2013 các con số tương ứng lần lượt là 225 DN, cơ sở pháp lý quan trọng nhất cho hoạt động chống<br /> 390,3 tỷ đồng và 1.625,4 tỷ đồng. Năm 2014 là 246<br /> chuyển giá, không chỉ có ý nghĩa đối với quản lý<br /> DN; 341,5 tỷ đồng và 2.507,2 tỷ đồng.[7]<br /> thuế TNDN mà còn liên quan đến quản lý các sắc<br /> Theo Tổng cục Thuế, tính đến hết tháng 8/2014, thuế về giá nói chung.<br /> ngành thuế đã rà soát 39.637 doanh nghiệp, phát<br /> - Cần sửa đổi mẫu kê khai thông tin giao dịch<br /> hiện 1.938 doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá.<br /> theo hướng tăng thêm một số chỉ tiêu về doanh<br /> Kết quả, ngành thuế đã truy thu 1.317,9 tỷ đồng,<br /> thu, chi phí; quy định về các chế tài thưởng phạt<br /> giảm lỗ 4.129,8 tỷ đồng, giảm khấu trừ hoàn thuế<br /> rõ ràng, toàn diện và nghiêm khắc hơn đối với vấn<br /> 82,8 tỷ đồng.<br /> đề chuyển giá; bổ sung quy định về ngưỡng kê khai<br /> Tại cuộc kiểm toán Tổng công ty CP Bia - Rượu thông tin giao dịch liên kết phù hợp với điều kiện<br /> - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) năm 2014, Việt Nam hiện nay để đơn giản hoá cho DN trong<br /> KTNN đã phát hiện Sabeco có hành vi chuyển giá việc kê khai thông tin giao dịch liên kết; tăng thêm<br /> dẫn đến kê khai thiếu thuế tiêu thụ đặc biệt số tiền quyền hạn của cơ quan Thuế trong quá trình xử lý<br /> 408 tỷ đồng, cụ thể: Sabeco vừa thực hiện sản xuất, các vụ việc cố tình vi phạm chuyển giá.<br /> vừa thực hiện phân phối sản phẩm bia. Sabeco sản<br /> - Hoàn thiện quy chế phối hợp giữa các cơ quan<br /> xuất và bán bia cho công ty con của mình là các<br /> chức năng có liên quan với cơ quan thuế trong hoạt<br /> công ty thương mại Sabeco. Công ty này không<br /> động chống chuyển giá, đặc biệt là sự phối hợp của<br /> bán bia ngay cho người tiêu dùng mà bán qua công<br /> các cơ quan ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài.<br /> ty con khác do doanh nghiệp này chi phối với giá<br /> thấp. Sau đó bia được bán lại cho công ty khu vực, Thứ hai, thu hẹp các ưu đãi thuế. Xem xét điều<br /> đến đại lý cập 1, cấp 2, cấp 3, đến nhà hàng… sau chỉnh mức thuế suất đối với thuế TNDN của Việt<br /> đó mới đến người tiêu dùng. Như vậy, theo quy Nam không quá chênh lệch với thuế suất của các<br /> định tại Thông tư 05/2012/TT-BTC, khó xác định nước trong khu vực, cũng như giữa các địa phương<br /> giá ở mốc thời điểm nào trong chuỗi bán hàng của trong nước, để ngăn chặn động cơ chuyển giá nhờ<br /> <br /> 12 Số 114 - tháng 4/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> khai thác chênh lệch mức thuế giữa các địa phương đã đạt được thỏa thuận về kế hoạch chống thất thu<br /> trên cơ sở cân nhắc các cách thức khác để điều tiết thuế và điều chuyển lợi nhuận, mà khi được ký kết<br /> các vấn đề kinh tế, chỉ sử dụng ưu đãi thuế trong và khi có hiệu lực, sẽ giúp các nước tham gia thu<br /> những trường hợp có lợi nhất so với các hình thức về từ 100-240 tỉ USD/năm từ trốn thuế của các Tập<br /> ưu đãi khác, chẳng hạn như trợ cấp, trợ giá, hỗ trợ đoàn xuyên quốc gia.<br /> phát triển kết cấu hạ tầng...<br /> Thứ sáu, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp,<br /> Thứ ba, nghiên cứu giao thêm thẩm quyền điều tinh nhuệ và chuyên trách thực hiện nhiệm vụ liên<br /> tra cho Tổng cục Thuế. Cân nhắc việc thành lập bộ quan đến chống chuyển giá nằm tại Tổng cục Thuế<br /> phận tình báo thuế ở Tổng cục Thuế. Đây chính là và các cơ quan thuế lớn, và chịu trách nhiệm thực<br /> cơ quan có chức năng chuyên trách thu thập thông hiện các cuộc thanh tra chống chuyển giá cho cả<br /> tin phục vụ quản lý thuế ở cả trong nước và quốc tế. nước. Đội ngũ này phải được đào tạo cơ bản, giỏi<br /> Tình báo thuế không chỉ cần thiết cho hoạt động tin học, ngoại ngữ, hiểu biết rất sâu và cập nhật về<br /> chống chuyển giá, mà còn rất hữu ích cho công tác thuế quốc tế, được tiếp cận với nguồn thông tin và<br /> thanh tra, kiểm tra thuế. cơ sở dữ liệu so sánh được cập nhật thường xuyên.<br /> Thứ tư, hoàn thiện hệ thống thông tin, số hóa Thứ bảy, cần tăng cường áp dụng rộng rãi cơ chế<br /> dữ liệu về người nộp thuế. giá thỏa thuận trước theo phương pháp định giá<br /> - Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và liên thông APA(Advance Pricing Agreement). Tại Việt Nam,<br /> dữ liệu, thông tin về doanh nghiệp FDI nói riêng theo quy định tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều<br /> và DN nói chung trong các cơ quan chức năng của của Luật Quản lý Thuế, từ 1/7/2013 cơ quan thuế<br /> Việt Nam để có sự phối hợp đồng bộ, thông suốt được phép áp dụng APA.<br /> trong kiểm soát chuyển giá của các cơ quan liên<br /> quan. Coi trọng và tăng cường việc khai thác các TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thông tin, số liệu cũng như các nội dung kết luận và 1. Thanh tra Chính phủ (2013), “Kết luận<br /> kiến nghị trong các Báo cáo kiểm toán của KTNN Thanh tra về thu nộp ngân sách tại khu<br /> để xác định các hoạt động chuyển giá, đối tượng và chế xuất và doanh nghiệp chế xuất trên địa<br /> chủ thể chuyển giá, từ đó tiến hành đối chiếu, xâu bàn thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí<br /> chuỗi thông tin để khoanh vùng và tìm ra được các Minh, tỉnh Bình Dương và Đồng Nai” (Số<br /> DN cần được đưa vào diện thanh tra, kiểm tra toàn 2053/KL-TTCP, ngày 10-09-2913).<br /> diện hoặc theo chuyên đề chống chuyển giá, đặc 2. Báo cáo đánh giá thực trạng quản lý thuế<br /> biệt là các DN FDI liên tục kê khai lỗ kéo dài nhưng hoạt động chuyển giá tại Việt Nam giai<br /> vẫn đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh. đoạn 2006-2010 và định hướng nâng cao<br /> hiệu quả quản lý thuế đối với hoạt động<br /> - Đồng thời, tăng cường đầu tư trang bị những này trong giai đoạn tới của Tổng Cục thuế<br /> điều kiện, phương tiện để theo dõi, lưu trữ kết nối năm 2011.<br /> các dữ liệu để phân tích và phát hiện các trường<br /> 3. http://vtca.vn/vtca.nsf/0/Thanh-tra-kiem-<br /> hợp vi phạm chuyển giá; xây dựng hệ thống thông<br /> tra-thue-Tang-thu-cho-ngan-sach-27.540-<br /> tin chung và chuyên ngành về chuyển giá, trong đó ty-dong-18.htm; 08/01/2014 02:54:18 CH4.<br /> có tập hợp hệ thống và cập nhật các mức giá tham<br /> 4. http://vtc.vn/boc-me-bai-tu-tron-thue-cua-<br /> chiếu cần thiết trong các lĩnh vực thuế của các công<br /> dai-gia-ngoai.1.509705.htm; Thứ Hai,<br /> ty xuyên quốc gia và các nước khu vực, thế giới…<br /> 06/10/2014 | 12:22 GMT+7<br /> để tiện lợi cho các hoạt động nhận dạng và đấu<br /> 5. http://tuoitre.vn/kinh-te/524483/tap-trung-<br /> tranh với các hành vi chuyển giá.<br /> kiem-soat-doanh-nghiep-chuyen-gia.html.<br /> Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế, kể cả việc 6. Đầu tư online 25.4.2015<br /> mua tin tức tình báo có liên quan đến chuyển giá và<br /> 7. Báo Hải quan online 23.5.2015<br /> tham gia các liên minh quốc tế chống chuyển giá.<br /> 8. Báo cáo kiểm toán của KTNN<br /> Mới đây, ngày 5-10-2015, 62 quốc gia trên thế giới<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 114 - tháng 4/2017 13<br />