Cơ hội khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của ngành bảo hiểm Việt Nam trong điều kiện thực hiện các FTA

Chia sẻ: Vân Hi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu là nghiệp vụ bảo hiểm được triển khai sớm nhất ở thị trường bảo hiểm Việt Nam. Tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt khi Việt Nam tham gia các FTA đã cho thấy tiềm năng khai thác nghiệp vụ rất lớn. Các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam có tận dụng được cơ hội đó hay không là mục tiêu nghiên cứu của bài viết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cơ hội khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của ngành bảo hiểm Việt Nam trong điều kiện thực hiện các FTA

Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” CƠ HỘI KHAI THÁC BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU CỦA NGÀNH BẢO HIỂM VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN CÁC FTA TS. Nguyễn Thị Thu Hà Khoa Ngân hàng - Bảo hiểm, Học viện Tài chính TÓM TẮT Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu là nghiệp vụ bảo hiểm được triển khai sớm nhất ở thị trường bảo hiểm Việt Nam. Tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt khi Việt Nam tham gia các FTA đã cho thấy tiềm năng khai thác nghiệp vụ rất lớn. Các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam có tận dụng được cơ hội đó hay không là mục tiêu nghiên cứu của bài viết. Từ khóa: FTA, xuất nhập khẩu hàng hóa, hoạt động thương mại dịch vụ, bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, khai thác bảo hiểm MỞ ĐẦU Hoạt động khai thác là hoạt động có vai trò quan trọng trong triển khai một nghiệp vụ bảo hiểm. Đối với bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, khả năng khai thác của một doanh nghiệp bảo hiểm phụ thuộc nhiều nhân tố, trong đó sự phát triển của hoạt động xuất nhập khẩu là một nhân tố quan trọng. Không chỉ có lợi thế của một nghiệp vụ bảo hiểm đầu tiên được triển khai mà trong hoạt động khai thác nghiệp vụ những năm gần đây, các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng sự thay đổi tích cực họat động xuất nhập khẩu của Việt Nam. Kim ngạch xuất nhập đạt tăng trưởng ở mức cao; mặt hàng xuất khẩu ngày càng đa dạng, cơ cấu xuất khẩu chuyển dịch theo hướng tích cực. Các doanh nghiệp xuất nhập khẩu đã tận dụng tốt hơn các ưu đãi của các Hiệp định thương mại tự do FTA. Tính đến tháng 7/2023, Việt Nam đã tham gia đàm phán và ký kết 19 hiệp định thương mại tự do (FTA) trong đó có 16 FTA đang có hiệu lực. Các FTA, đặc biệt các FTA thế hệ mới đã đưa Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở cao, tạo đà tăng trưởng cho hoạt động xuất nhập khẩu. Đây chính cơ hội để các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam tăng cường khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩủ. Trong điều kiện đó, bài viết đánh giá về cơ hội và năng lực khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam. 311
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” CƠ SỞ SỐ LIỆU - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trên cơ sở thông tin, số liệu về hoạt động xuất nhập khẩu của Bộ Công thương, về thị trường bảo hiểm Việt Nam của Cục Quản lý, Giám sát bảo hiểm Việt Nam, tác giả tổng hợp số liệu về hoạt động xuất nhập Việt Nam, tình hình tham gia các FTA và ảnh hưởng của các FTA tới kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam, tình hình khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu để phân tích cơ hội cũng như năng lực khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam. NỘI DUNG 1. Hiểu về FTA FTA là cụm từ viết tắt của Free Trade Agreement - Hiệp định thương mại tự do - là sự thỏa thuận giữa các thành viên nhằm loại bỏ những rào cản đối với phần lớn thương mại giữa các thành viên với nhau. Các nước tiến hành theo lộ trình cắt và xóa bỏ hàng rào thuế quan cũng như phi thuế quan nhằm tiến tới việc thành lập một khu vực mậu dịch tự do. Các thành viên của các một FTA có thể là các quốc gia hoặc các khu vực thuế quan độc lập. Phạm vi thương mại trong FTA có thể bao gồm tất cả các hoạt động kinh doanh sinh lời, trong đó có thương mại hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và các vấn đề khác liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới thương mại (sở hữu trí tuệ, mua sắm, lao động, môi trường) Phạm vi và các vấn đề được đề cập trong mỗi FTA phụ thuộc vào thỏa thuận giữa các thành viên, thường bao gồm các nội dung chính sau đây: (i) Nhóm các cam kết liên quan đến tự do hàng hóa: Bao gồm các cam kết cơ bản là ưu đãi thuế quan, Qui tắc xuất xứ, Loại bỏ hoặc cắt giảm các hàng rào phi thuế quan. (ii) Nhóm cam kết liên quan đến tự do dịch vụ: bao gồm: mở cửa thị trường dịch vụ, các qui tắc liên quan tới việc đối xử với các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài (iii) Các cam kết liên quan tới các vấn đề khác: các cam kết về các lĩnh vực khác không phải là thương mại hàng hóa, dịch vụ như đầu tư, sở hữu trí tuệ, cạnh tranh, minh bạch, chống tham nhũng, môi trường, lao động Tính đến tháng 7 năm 2023, Việt Nam đã tham gia ký kết 16 FTA, có 03 FTA đang đàm phán. Đây là một xu hướng tất yếu trong điều kiện hội nhập kinh tế thế giới và đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững của Việt Nam. Bảng 1: Các FTA đang có hiệu lực của Việt Nam tính đến tháng 7/2023 STT FTA Đối tác Năm hiệu lực 1 AFTA ASEAN 1993 2 ACFTA (ASEAN,Trung Quốc) 2003 312
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” 3 AKFTA ASEAN- Hàn Quốc 2007 4 AJCEP ASEAN - Nhật Bản 2008 5 VJEPA Việt Nam, Nhật Bản 2009 6 AIFTA ASEAN, Ấn Độ 2010 7 AANZFTA ASEAN, Autralia, New ZeaLand 2010 8 VCFTA Việt Nam - Chile 2014 9 VKFTA Việt Nam - Hàn Quốc 2015 10 VN-EAEU Việt Nam, Nga, Belarus, Amenia, 2016 FTA Kazakhstan, Kyrgyzstan 11 CPTPP Việt Nam, Canada, Mexico, Peru, Chi Lê, 2019 New Zealand, Australia, Nhật Bản, Singapore, Brunei, Malaysia 12 AHKFTA ASEAN, Hong Kong (Trung Quốc) 2019 13 VKFTA Việt Nam - Hàn Quốc 2015 14 EVFTA Việt Nam - EU (27 thành viên) 2020 15 UKVFTA Việt Nam, Vương Quốc Anh 2021 16 RCEP ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, 2022 Australia, New Zealand Nguồn: WTO và Hội nhập 2. Ảnh hưởng của FTA tới hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa ở Việt Nam Hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam trong thời gian qua có những bước tiến vượt bậc, đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, gia tăng sự ảnh hưởng của Việt Nam trên bản đồ thế giới. Theo số liệu của Bộ Công thương, trong 10 năm thực hiện Chiến lược xuất nhập khẩu giai đoạn 2011-2020, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam tăng 2,7 lần, từ 203 tỷ USD năm 2011, tăng lên 545,3 tỷ USD năm 2020, tăng trưởng bình quân 14,6%. Diện mặt hàng xuất khẩu ngày càng phong phú, số mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu từ 1 tỷ USD trở lên tăng từ 21 mặt hàng năm 2011 lên 31 mặt 313
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” hàng năm 2020. Năm 2021, 2022 tiếp tục là những năm tăng trưởng tốt trong hoạt động xuất nhập khẩu trong điều kiện các nền kinh tế trên thế giới đều chịu ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh COVID. Năm 2021, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam là 668,5 tỷ USD, tăng 26,35% so với năm 2020; năm 2022, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt 732,5 tỷ USD, tăng 6,3% so với năm 2021. Sự tăng trưởng ấn tượng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam có sự đóng góp rất lớn của các FTA mà Việt Nam đã ký kết. Với cam kết thực hiện lộ trình cắt giảm thuế quan, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam ngày càng thuận lợi. Đặc biệt, Việt Nam đã tận dụng tốt lợi thế của các FTA để tăng mạnh xuất khẩu. Năm 2022, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam sang các thị trường FTA đạt 526 tỷ USD, chiếm 72% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam; kim ngạch xuất khẩu đạt 238 tỷ USD, chiếm 64% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới. Đây là sự tăng trưởng ấn tượng vì năm 2004, khi Việt Nam chỉ có 02 đối tác FTA là ASEAN và Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sang các đối tác này chỉ là 7 tỷ USD. Như vậy năm 2022, thương mại hàng hóa với các đối tác FTA chiếm tỷ lệ lớn và có ảnh hưởng lớn tới hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa ở Việt Nam, đặc biệt là các FTA thế hệ mới như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA). Thị trường xuất khẩu tiếp tục tăng trưởng cả về chiều rộng và chiều sâu, đặc biệt các doanh nghiệp đã tận dụng cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường có kí kết FTA với Việt Nam. Năm 2022, xuất khẩu sang một số thị trường là đối tác FTA tăng cao như: sang ASEAN đạt 34 tỷ USD, tăng 17,8% so với năm 2021; Canada đạt 6,3 tỷ USD, tăng 19,8%; Hàn Quốc đạt 24,3 tỷ USD, tăng 10,7%; Nhật Bản đạt 24,2 tỷ USD, tăng 20,4%; Ấn Độ đạt 8 tỷ USD, tăng 26,8%, Australia đạt 5,6 tỷ USD, tăng 26,2%; EU đạt 46,8 tỷ USD, tăng 16,7%. Như vậy, các FTA có tác động tích cực đến hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam và chính là một trong những nguyên nhân để Việt Nam vẫn duy trì được cán cân thương mại ở vị thế xuất siêu 07 năm liên tiếp từ năm 2016 đến năm 2022. 3. Khả năng khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu ở thị trường bảo hiểm Việt Nam Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu là nghiệp vụ bảo hiểm được triển khai sớm nhất của thị trường bảo hiểm Việt Nam, từ năm 1965. Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, trao đổi hàng hóa và nhu cầu vận chuyển hàng hóa ngày càng gia tăng tạo điều kiện để các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ tăng cường khai thác bảo hiểm hàng hóa không chỉ là hàng hóa xuất nhập khẩu mà cả hàng hóa được vận chuyển nội địa với các phương thức vận chuyển khác nhau. 314
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” Bảng 2: Doanh thu phí bảo hiểm gốc bảo hiểm hàng hóa vận chuyển ở Việt Nam từ 2018-2022 Chỉ tiêu 2018 2019 2020 2021 2022 Doanh thu phí BH gốc 2.593 2.530 2.263 2.751 3.183 (tỷ đồng) Tăng trưởng (%) - (2,42) (10,55) 21,56 15,7 Tỷ trọng trong doanh thu 5,51 4,74 3,99 4,65 4,7 phí BH gốc (%) Nguồn: Thị trường Bảo hiểm Việt Nam, Bộ Tài chính Mặc dù là sản phẩm bảo hiểm truyền thống nhưng bảo hiểm hàng hóa vận chuyển không phải là loại bảo hiểm đem lại doanh thu cao cho thị trường bảo hiểm phi nhân thọ với Tuy nhiên, đây vẫn là nhóm nghiệp vụ có tiềm năng phát triển, có sự tăng trưởng ổn định với nghiệp vụ bảo hiểm chủ đạo là bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu vận chuyển bằng đường biển (khoảng 90% doanh thu phí gốc bảo hiểm hàng hóa vận chuyển). Như vậy, hoạt động xuất nhập khẩu có ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động khai thác bảo hiểm hàng hóa vận chuyển nói chung và bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu nói riêng. Thực tiễn hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam cho thấy các FTA đã mang đến cơ hội lớn để các doanh nghiệp bảo hiểm khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu. Nhưng vấn đề các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam có khả năng khai thác được thị trường tiềm năng này hay không? Trên cơ sở số liệu doanh thu phí bảo hiểm gốc bảo hiểm hàng hóa vận chuyển ở Việt Nam, có thể khẳng định rằng, các doanh nghiệp bảo hiểm mới chỉ khai thác được một tỷ lệ nhỏ kim ngạch xuất nhập khẩu của thị trường Việt Nam. Kết quả khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam có liên quan đến thỏa thuận về giao nhận hàng hóa giữa các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Trong giao nhận hàng hóa ở Việt Nam, các doanh nghiệp thường sử dụng các điều kiện (qui tắc) giao hàng INCOTERMS của Phòng Thương mại quốc tế ICC. Nhằm đáp ứng nhu cầu của hoạt động thương mại quốc tế, lần đầu tiên, vào năm 1936, Phòng Thương mại quốc tế ICC đã soạn và ban hành Bộ Qui tắc Thương mại quốc tế được gọi tắt là INCOTERMS, bao gồm các qui tắc liên quan đến quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng mua bán hàng hóa đối với việc giao hàng. Từ đó đến nay, các điều kiện đó thường xuyên được cập nhật để bắt kịp với những thay đổi, phát triển của hoạt động thương mại quốc tế. Ấn bản gần nhất là INCOTERMS 2020, được phát hành tháng 9/1019, bắt đầu 315
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” hiệu lực từ tháng 1/2020. Đối với hàng hóa xuất nhập khẩu vận chuyển bằng đường biển, là phương thức vận chuyển chủ yếu, 03 qui tắc thường được sử dụng là FOB, CFR và CIF. Qui tắc giao hàng sẽ liên quan đến những nghĩa vụ cơ bản: giao hàng, thuê phương tiện vận chuyển, tham gia bảo hiểm. Trước đây, do Việt Nam ở thế yếu trong xuất nhập khẩu nên các đối tác nước ngoài hoàn toàn chủ động lựa chọn điều kiện giao hàng. Điều kiện giao hàng trong vận chuyển đường biển mà đối tác nước ngoài lựa chọn phổ biến là xuất CIF, nhập FOB - trách nhiệm thuê tàu, mua bảo hiểm thuộc trách nhiệm hoặc quyền của họ. Vì vậy dịch vụ bảo hiểm là do các doanh nghiệp bảo hiểm ở nước ngoài thực hiện. Cho đến nay, mặc dù vị thế của Việt Nam trong hoạt động xuất nhập khẩu đã có sự thay đổi nhưng việc sử dụng xuất FOB, nhập CIF vẫn phổ biến ở Việt Nam với nguyên nhân cơ bản: - Năng lực vận tải biển của Việt Nam đã được cải thiện nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu đối với tuyến đường vận chuyển quốc tế. Đội tàu trong nước chủ yếu đảm nhiệm phần vận tải nội địa, tuyến quốc tế ngắn trong khu vực châu Á. Hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường biển chủ yếu do hãng tàu nước ngoài đảm nhận, đặc biệt các tuyến đường vận chuyển dài đến châu Mỹ, châu Âu. Chính vì vậy việc lựa chọn qui tắc giao hàng mà doanh nghiệp Việt Nam không có trách nhiệm thuê tàu sẽ được doanh nghiệp Việt Nam ưu tiên lựa chọn, - Năng lực của các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam còn nhỏ lẻ, hiểu biết pháp luật quốc tế cũng như kinh nghiệm thương mại quốc tế hạn chế nên hiện nay, doanh nghiệp ưu tiên thực hiện phương thức nhập CIF, xuất FOB. Đồng thời tỷ trọng kim ngạch xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam cao nên dịch vụ vận tải và dịch vụ bảo hiểm được ưu tiên cho các doanh nghiệp ở nước ngoài. - Năng lực của nhiều doanh nghiệp bảo hiểm còn hạn chế. Với đặc thù của bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, việc xử lý khi hàng hóa bị tổn thất rất phức tạp đòi hỏi kinh nghiệm, trình độ nhân lực cũng như khả năng giải quyết tổn thất, tranh chấp ở nước ngoài. Cho dù các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam hiện nay đang có những thay đổi tích cực về năng lực tài chính, quản trị rủi ro, về nhân lực nhưng nhiều doanh nghiệp bảo hiểm chưa thực sự đủ uy tín để thuyết phục đối tác lựa chọn là doanh nghiệp cung cấp dịch vụ bảo hiểm. 4. Một số khuyến nghị Để tăng khả năng khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu đặc biệt trong điều kiện Việt Nam tham gia ký kết các FTA, tác giả đề xuất một số khuyến nghị như sau: Thứ nhất, nhà nước cần có chính sách tài chính hỗ trợ để nâng cao năng lực vân tải của đội tàu Việt Nam. Ưu đãi về thuế VAT, thuế nhập khẩu để khuyến khích đầu tư đội tàu phù hợp vận tải biển quốc tế, đặc biệt là tàu container trọng tải lớn và tàu chạy bằng năng 316
Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU TRONG TÌNH HÌNH MỚI” lượng sạch. Khi dịch vụ vận tải phát triển, tiết kiệm chi phí vận tải sẽ tăng khả năng cạnh tranh của đội tàu Việt Nam. Thứ hai, các doanh nghiệp bảo hiểm cần tiếp tục nâng cao năng lực tài chính, năng lực quản trị rủi ro, quản trị doanh nghiệp, thực hiện xếp hạng doanh nghiệp đề từ đó nâng cao vị thế trên thị trường bảo hiểm thế giới; Chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, am hiểu về thương mại quốc tế để có những tư vấn, hướng dẫn, hỗ trợ khách hàng khi tham gia bảo hiểm và khi có tổn thất; Thứ ba, nhà nước cũng cần có chính sách ưu đãi đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu nếu sử dung CIF trong xuất khẩu, FOB trong nhập khẩu như giảm thuế xuất nhập khẩu, giảm thuế VAT cho hàng xuất khẩu khi tham gia bảo hiểm. Đồng thời, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu cần chú trọng nâng cao hiểu biết về INCOTERMS để lựa chọn qui tắc giao hàng phù hợp, giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp. Thực tiễn, với phương thức vận chuyển bằng đường biển, không phải là xuất FOB-nhập CIF là giảm thiểu được rủi ro và không phải nhập FOB, xuất CIF là luôn có lợi cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu nhưng về cơ bản, nếu doanh nghiệp giành quyền mua bảo hiểm, quyền thuê tàu tức là doanh nghiệp có sự chủ động đối với các các dịch vụ liên quan, tiết kiệm chi phí; đồng thời tác động tích cực đến sự phát triển ngành bảo hiểm, phát triển vận tải biển và cán cân thương mại của Việt Nam. KẾT LUẬN Cơ hội khai thác bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu của thị trường bảo hiểm Việt Nam trong điều kiện hiện nay rất lớn nhưng cơ hội lại chủ yếu đang giành cho các doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài. Thực hiện đồng bộ các giải pháp sẽ tạo thuận lợi để các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam tận dụng lợi thế của quốc gia khai thác hiệu quả nghiệp vụ tiềm năng này trong thời gian tới. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Công thương, Báo cáo xuất nhập khẩu Việt Nam năm 2018. 2019, 2020, 2021, 2022 2. Bộ Tài chính, Thị trường Bảo hiểm Việt Nam 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 3. Sổ tay FTA https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/so-tay-fta.html 4. Tổng hợp các FTA của Việt Nam tính đến tháng 7/2023 https://trungtamwto.vn/tin- tuc/12065-tong-hop-cac-fta-cua-viet-nam-tinh-den-thang-112018 5. Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu: cần tăng cường, www.cong thuong.vn 317