Đa dạng khu hệ thú (mammalia) vùng đông bắc Việt Nam

HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 4<br /> <br /> ĐA DẠNG KHU HỆ THÚ (MAMMALIA) VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM<br /> NGUYỄN TRƯỜNG SƠN, NGUYỄN XUÂN ĐẶNG, ĐẶNG NGỌC CẦN<br /> <br /> Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật<br /> Khu Đông Bắc, về mặt hành chính, bao gồm 21 tỉnh. Về địa hình, khu Đông Bắc có 2 vùng<br /> địa hình rất khác biệt, đó là vùng đồi núi điển hình thuộc địa phận 12 tỉnh (Hà Giang, Cao Bằng,<br /> Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Lạng Sơn, Phú Thọ, Bắc<br /> Giang, Quảng Ninh) và vùng đồng bằng sông Hồng thuộc địa phận 9 tỉnh (Hà Nội, Bắc Ninh,<br /> Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Hà Nam, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình). Với mỗi vùng<br /> địa hình, chắc chắn có những đặc điểm khác biệt về đa dạng sinh học nói chung và khu hệ thú<br /> nói riêng mà quy hoạch bảo tồn cần chú ý.<br /> Chúng tôi quan niệm "Vùng Đông Bắc" trong nghiên cứu đa dạng sinh học bao gồm 12 tỉnh<br /> có địa hình chủ yếu là đồi núi và đảo Cát Bà của Hải Phòng. Với địa hình vùng Đông Bắc với<br /> đặc điểm là vùng đồi núi có độ cao không lớn. Độ cao trung bình toàn miền là 600-700 m. Khí<br /> hậu kiểu nhiệt đới ẩm gió mùa. Thảm thực vật nguyên sinh ưu thế là kiểu rừng thường xanh<br /> nhiệt đới và rừng thường xanh cận nhiệt đới. Vùng Đông Bắc có hệ thống sông suối phong phú<br /> với hệ thống sông Hồng, sông Bằng - sông Kỳ Cùng và hệ thống sông Thái Bình. KhuĐông<br /> Bắc cũng tiếp giới với biển Đông và bao gồm một số đảo ven bờ như đảo Cái Bầu, Trà Bàn, Cô<br /> Tô, Ba Mùn ở Quảng Ninh, Cát Bà ở Hải Phòn g,... Với điều kiện địa hình, khí hậu, thủy văn<br /> như vậy, đã tạo cho khu vực có sự đa dạng về các loài động, thực vật.<br /> Trong khuôn khổ của bài báo này, trên cơ sở các phương pháp điều tra truyền thống nhóm<br /> tác giả muốn cung cấp một danh sách tương đối cập nhật về thành phần các loài thú, các loài<br /> đặc trưng và tình trạng một số loài quý hiếm ghi nhận được ở khu vực Đông Bắc trong thời gian<br /> gần đây làm cơ sở cho công tác quản lý và bảo tồn loài.<br /> I. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Thành phần loài<br /> Đã thu thập được tài liệu nghiên cứu ở 29 khu vực đề cập, 18 khu bảo tồn và VQG thuộc 11<br /> tỉnh, trên cơ sở phân tích chọn lọc thông tin từ các tài liệu thu thập được và các số liệu điều tra<br /> bổ sung đã xây dựng được danh lục các loài thú Đông Bắc gồm 169 loài, thuộc 31 họ, 10 bộ<br /> (Bảng 1).<br /> Bảng 1<br /> Danh lục các loài thú Đông Bắc<br /> Tên Việt Nam<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> Phân bố theo tỉnh<br /> <br /> I. BỘ NHIỀU RĂNG SCANDENTIA Wagner, 1855<br /> 1. Họ Đồi<br /> Tupaiidae Gray, 1825<br /> 1. Đồi<br /> Tupaia belangeri (Wagner, 1841) HN,TN,BG,HG,CB,PT,BK,QN,HP<br /> II. BỘ LINH TRƯỞNG PRIMATES Linnaeus, 1758<br /> 2. Họ Cu li<br /> Lorisidae Gray, 1821<br /> Nycticebus bengalensis<br /> 2. Cu li lớn<br /> TN,BG,LS,CB,PT,PV,TQ,BK<br /> (Lacépède, 1800)<br /> Nycticebus pygmaeus Bonhote,<br /> 3. Cu li nhỏ<br /> BG,LC,HG,CB,PT,TQ,BK,QN<br /> 1907<br /> <br /> 865<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 4<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> 3. Họ Khỉ<br /> 4.<br /> 5.<br /> 6.<br /> 7.<br /> 8.<br /> 9.<br /> 10.<br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> 13.<br /> <br /> 14.<br /> <br /> 15.<br /> <br /> 16.<br /> 17.<br /> 18.<br /> 19.<br /> 20.<br /> 21.<br /> 22.<br /> 23.<br /> 24.<br /> 25.<br /> <br /> 866<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> Phân bố theo tỉnh<br /> <br /> Cercopithecidae Gray, 1821<br /> Macaca arctoides (I.Geoffroy,<br /> Khỉ mặt đỏ<br /> TN,BG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK,QN<br /> 1831)<br /> Macaca assamensis<br /> Khỉ mốc<br /> TN,HG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK<br /> ( McClelland, 1840)<br /> Khỉ đuôi lợn<br /> Macaca leonina (Blyth, 1863)<br /> TN<br /> Macaca mulatta (Zimmermann,<br /> Khỉ vàng<br /> TN,BG,HG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> 1780)<br /> Rhinopithecus avunculus<br /> Voọc mũi hếch<br /> HG,TQ<br /> (Dollman, 1912)<br /> Trachypithecus francoisi<br /> Voọc đen má trắng<br /> BG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK<br /> (Pousargues, 1898)<br /> Trachypithecus poliocephalus<br /> Voọc đầu trắng<br /> HP<br /> (Pousargues, 1898)<br /> Trachypithecus crepusculus<br /> Voọc xám<br /> TN,PT<br /> (Elliot, 1909)<br /> 4. Họ Vượn<br /> Hylobatidae, Gray, 1871<br /> Nomascus concolor (Harlan,<br /> Vượn đen tuyền<br /> TN,HG,CB,PT<br /> 1826)<br /> Nomascus nasutus (Kunkel<br /> Vượn đen đông bắc<br /> CB<br /> d’Herculais, 1884)<br /> III. BỘ THỎ LAGOMORPHA Brandt, 1855<br /> 5. Họ Thỏ rừng<br /> Leporidae Fischer, 1817<br /> Thỏ rừng trung hoa Lepus sinensis Gray, 1832<br /> LS<br /> IV. BỘ CHUỘT VOI ERINACEOMORPHA Gregory, 1910<br /> 6. Họ Chuột voi<br /> Erinaceidae G. Fischer, 1814<br /> Chuột voi đồi<br /> Hylomys suillus Müller, 1840<br /> CB,BK<br /> V. BỘ CHUỘT CHÙ SORICOMORPHA Gregory, 1910<br /> 7. Họ Chuột chù<br /> Soricidae G. Fischer, 1814<br /> Crocidura attenuata MilneChuột chù đuôi đen<br /> HG,CB,PT,BK<br /> Edwards, 1872<br /> Crocidura fuliginosa (Blyth,<br /> Chuột chù đuôi trắng<br /> HG, QN<br /> 1855)<br /> Chuột chù núi đá Crocidura guy Jenkins, Lunde,<br /> TQ<br /> đông bắc<br /> Moncrieff, 2009<br /> Crocidura indochinensis<br /> Chuột chù nâu xám<br /> VP<br /> Robinson and Kloss, 1922<br /> Crocidura wuchihensis Wang,<br /> Chuột chù hải nam<br /> HG<br /> 1966<br /> Chuột chù nhỏ<br /> Suncus etruscus (Savi, 1822)<br /> LC,LS<br /> Chuột chù nhà<br /> Suncus murinus (Linnaeus, 1766) BG,HG,TQ,PT,BK,HP<br /> Anourosorex squamipes MilneChuột chù cộc<br /> CB,PT<br /> Edwards, 1872<br /> Chuột chù răng nâu<br /> Blarinella griselda Thomas, 1912 HG<br /> đuôi ngắn<br /> Chuột chù nước Chimarrogale himalayica (Gray,<br /> CB<br /> miền bắc<br /> 1842)<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 4<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> <br /> Phân bố theo tỉnh<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> Chodsigoa caovansunga Lunde,<br /> Musser and Son, 2003<br /> Chuột chù lô-vê<br /> Chodsigoa parca G. M. Allen, 1923<br /> 8. Họ Chuột chũi<br /> Talpidae G. Fischer, 1814<br /> Scaptonyx fusicaudus MilneChuột chũi đuôi dài<br /> Edwards, 1872<br /> Euroscaptor longirostris (MilneChuột chũi mũi dài<br /> Edwards, 1870)<br /> Chuột chũi miền bắc Mogera latouchei Thomas, 1907<br /> Chuột chũi<br /> Euroscaptor sp.*<br /> VI. BỘ DƠI CHIROPTERA Blumbach, 1779<br /> 9. Họ Dơi quả<br /> Pteropodidae Gray, 1821<br /> Cynopterus brachyotis (Müller,<br /> Dơi chó cánh ngắn<br /> 1838)<br /> Dơi chó cánh dài<br /> Cynopterus sphinx (Vahl, 1797)<br /> Rousettus amplexicaudatus (E.<br /> Dơi cáo xám<br /> Geoffroy, 1810)<br /> Rousettus leschenaulti<br /> Dơi cáo nâu<br /> (Desmarest, 1820)<br /> Dơi quả không đuôi Megaerops niphanae Yenbutra<br /> lớn<br /> and Felten, 1983<br /> Dơi quả núi cao<br /> Sphaerias blanfordi (Thomas, 1891)<br /> Dơi quả lưỡi dài<br /> Eonycteris spelaea (Dobson, 1871)<br /> Macroglossus sobrinus K.<br /> Dơi ăn mật hoa lớn<br /> Andersen, 1911<br /> 10. Họ Dơi lá mũi<br /> Rhinolophidae Gray, 1825<br /> Dơi lá đuôi<br /> Rhinolophus affinis Horsfield, 1823<br /> Rhinolophus luctus Temminck,<br /> Dơi lá lớn<br /> 1834<br /> Dơi lá tai dài<br /> Rhinolophus macrotis Blyth, 1844<br /> Rhinolophus marshalli<br /> Dơi lá rẻ quạt<br /> Thonglongya, 1973<br /> Rhinolophus malayanus Bonhote,<br /> Dơi lá mũi phẳng<br /> 1903<br /> Rhinolophus paradoxolophus<br /> Dơi lá quạt<br /> (Bourret, 1951)<br /> Rhinolophus pearsonii Horsfield,<br /> Dơi lá péc-xôn<br /> 1851<br /> Rhinolophus pusillus Temminck,<br /> Dơi lá mũi nhỏ<br /> 1834<br /> Rhinolophus microgloosus<br /> Dơi lá nam á<br /> Csorba and Jenkins, 1998<br /> Rhinolophus sinicus Andersen,<br /> Dơi lá trung hoa<br /> 1905<br /> Rhinolophus thomasi K.<br /> Dơi lá tô-ma<br /> Andersen, 1905<br /> <br /> 26. Chuột chù văn sung<br /> <br /> HG<br /> <br /> 27.<br /> <br /> HG<br /> <br /> 28.<br /> 29.<br /> 30.<br /> 31.<br /> <br /> 32.<br /> 33.<br /> 34.<br /> 35.<br /> 36.<br /> 37.<br /> 38.<br /> 39.<br /> <br /> 40.<br /> 41.<br /> 42.<br /> 43.<br /> 44.<br /> 45.<br /> 46.<br /> 47.<br /> 48.<br /> 49.<br /> 50.<br /> <br /> HG<br /> VP, LC, CB<br /> <br /> VP,TQ<br /> <br /> BK<br /> HG,LS,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> BK<br /> HG,PT,BK<br /> PT,VP<br /> HG,PT,VP,TQ,BK<br /> PT,VP,TQ,BK<br /> PT,BK<br /> <br /> TN,BG,CB,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> TN<br /> TN,VP,TQ,BK<br /> BG,LS,BK,HP<br /> PT,BK<br /> TN,LS,PT,TQ,BK<br /> TN,LS,PT,VP,TQ,BK,HP<br /> LS,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> LS,TQ, BK<br /> BK<br /> PT,TQ<br /> <br /> 867<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 4<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> <br /> 51.<br /> 52.<br /> 53.<br /> 54.<br /> 55.<br /> 56.<br /> 57.<br /> 58.<br /> 59.<br /> 60.<br /> 61.<br /> <br /> 62.<br /> <br /> 63.<br /> <br /> 64.<br /> <br /> 65.<br /> 66.<br /> 67.<br /> 68.<br /> 69.<br /> 70.<br /> 71.<br /> 72.<br /> <br /> 868<br /> <br /> Phân bố theo tỉnh<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> 11. Họ Dơi nếp mũi Hipposideridae Lydekker, 1891<br /> Aselliscus stoliczkanus (Dobson,<br /> Dơi nếp mũi ba lá<br /> 1871)<br /> Dơi nếp mũi không<br /> Coelops frithii Blyth, 1848<br /> đuôi<br /> Hipposideros armiger (Hodgson,<br /> Dơi nếp mũi quạ<br /> 1835)<br /> Hipposideros ater Templeton,<br /> Dơi nếp mũi tro<br /> 1848<br /> Hipposideros bicolor<br /> Dơi nếp mũi hai màu<br /> (Temminck, 1834)<br /> Dơi ếnp mũi lông Hipposideros cineraceus Blyth,<br /> đen<br /> 1853<br /> Hipposideros khaokhouayensis<br /> Dơi<br /> Servent and Francis, 2006<br /> Hipposideros larvatus<br /> Dơi nếp mũi xám<br /> (Horsfield, 1823)<br /> Hipposideros lylei Thomas,<br /> Dơi nếp mũi khiên<br /> 1913<br /> Hipposideros pomona K.<br /> Dơi nếp mũi xinh<br /> Andersen, 1918<br /> Dơi nếp mũi lông Hipposideros turpis Bangs,<br /> vàng<br /> 1901<br /> Megadermatidae H. Allen,<br /> 12. Họ Dơi ma<br /> 1864<br /> Megaderma lyra E. Geoffroy,<br /> Dơi ma bắc<br /> 1810<br /> 13. Họ Dơi bao<br /> Emballonuridae Gervais, 1855<br /> đuôi<br /> Dơi bao đuôi nâu<br /> Taphozous melanopogon<br /> đen<br /> Temminck, 1841<br /> 14. Họ Dơi thò<br /> Molossidae Gervais, 1855<br /> đuôi<br /> Chaerephon plicatus<br /> Dơi thò đuôi<br /> (Buchannan, 1800)<br /> 15. Họ Dơi muỗi<br /> Vespertilionidae Gray, 1821<br /> Arielulus aureocollaris (Kock<br /> Dơi muỗi cổ vàng<br /> and Storch, 1996)<br /> Eptesicus serotinus (Schreber,<br /> Dơi nâu<br /> 1774)<br /> Dơi đốm hoa<br /> Scotomanes ornatus (Blyth, 1851)<br /> Scotophilus heathii (Horsfield,<br /> Dơi nghệ lớn<br /> 1831)<br /> Dơi nghệ nhỏ<br /> Scotophilus kuhliiLeach, 1821<br /> Pipistrellus abramus (Temminck,<br /> Dơi muỗi sọ dẹt<br /> 1838)<br /> Pipistrellus coromandra (Gray,<br /> Dơi muỗi nâu<br /> 1838)<br /> Pipistrellus javanicus (Gray,<br /> Dơi muỗi xám<br /> 1838)<br /> <br /> LS,PT,BK,TQ,HP<br /> TQ,BK,HP<br /> TN,HG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK,HP<br /> TQ<br /> HP<br /> TQ,BK<br /> HP<br /> TN,LS,PT,VP,BK,TQ,QN,HP<br /> TQ,BK,NB<br /> TN,LS,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> BK,TQ,QN,HP<br /> <br /> TN,LS,TQ,BK<br /> <br /> BK,QN,HP<br /> <br /> PT,BK<br /> <br /> VP,TQ<br /> PT<br /> LS,VP,TQ,BK<br /> VP,HP<br /> BK,TQ,HP<br /> HP<br /> VP<br /> PT,BK,HP<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 4<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> 73. Dơi muỗi sọ nhỏ<br /> 74. Dơi muỗi mắt<br /> 75. Dơi răng cửa lớn<br /> 76. Dơi vách mũi dài<br /> 77. Dơi iô<br /> 78. Dơi chân đệm thịt<br /> 79. Dơi rô-bút<br /> 80. Dơi tai lông mặt<br /> 81. Dơi tai nam á<br /> 82. Dơi tai lớn<br /> 83. Dơi ăn thuỷ sinh<br /> 84. Dơi tai cánh ngắn<br /> 85. Dơi tai chân nhỏ<br /> 86. Dơi tai chân dài<br /> 87. Dơi tai sọ cao<br /> 88.<br /> 89.<br /> 90.<br /> 91.<br /> 92.<br /> 93.<br /> 94.<br /> 95.<br /> 96.<br /> 97.<br /> <br /> 98.<br /> <br /> 99.<br /> <br /> Phân bố theo tỉnh<br /> <br /> Tên khoa học<br /> Pipistrellus paterculus Thomas,<br /> 1915<br /> Pipistrellus tenuis (Temminck,<br /> 1840)<br /> Hypsugo pulveratus (Peters,<br /> 1871)<br /> Hypsugo cadornae (Thomas,<br /> 1916)<br /> Ia io Thomas, 1902<br /> Tylonycteris pachypus<br /> (Temminck, 1840)<br /> Tylonycteris robustula Thomas,<br /> 1915<br /> Myotis annectans (Dobson, 1871)<br /> Myotis ater (Peters, 1866)<br /> Myotis chinensis (Tomes, 1857)<br /> Myotis daubentonii (Kuhl, 1817)<br /> Myotis horsfieldii (Temminck,<br /> 1840)<br /> Myotis muricola (Gray, 1846)<br /> Myotis ricketti (Thomas, 1894)<br /> Myotis siligorensis (Horsfield,<br /> 1855)<br /> Harpiocephalus harpia<br /> (Temminck, 1840)<br /> Murina cyclotis Dobson, 1872<br /> Murina huttoni (Peters, 1872)<br /> <br /> Dơi mũi ống cánh<br /> lông<br /> Dơi mũi ống tai tròn<br /> Dơi mũi ống nhỏ<br /> Dơi mũi ống lông<br /> Murina tubinaris (Scully, 1881)<br /> chân<br /> Dơi mũi ống tiên sa Murina tiensa Csorba et al., 2007<br /> Dơi<br /> Murina eleryi Furey et al., 2009<br /> Kerivoula hardwickii (Horsfield,<br /> Dơi mũi nhẵn xám<br /> 1824)<br /> Kerivoula papillosa (Temminck,<br /> Dơi mũi nhẵn bé<br /> 1840)<br /> Kerivoula titania Bates et al.<br /> Dơi mũi nhẵn lớn<br /> 2007<br /> Dơi tai loa kèn<br /> Phoniscus jagorii (Peters,1866)<br /> 16. H ọ Dơi cánh gập Miniopteridae Dobson, 1875<br /> Miniopterus schreibersii (Kuhl,<br /> Dơi cánh dài<br /> 1817)<br /> VII. BỘ TÊ TÊ PHOLIDOTA Weber, 1904<br /> 17. Họ Tê tê<br /> Manidae Gray, 1821<br /> Manis pentadactyla Linnaeus,<br /> Tê tê vàng<br /> 1758<br /> <br /> LS<br /> CB,VP,BK,TQ,HP<br /> BK,HP<br /> BK<br /> PT,TQ,BK<br /> PT,TQ,BK<br /> PT<br /> VP<br /> BK<br /> LS,BK<br /> TQ<br /> VP<br /> TQ,BK,HP<br /> LS,BK<br /> LS,BK,QN,HP<br /> LS,CB,TQ,BK,HP<br /> TN,LS,PT,VP,TQ,BK,QN,HP<br /> QN<br /> TN,PT,VP,TQ,BK<br /> BK<br /> BK<br /> TN,LS,VP,TQ,BK<br /> TQ<br /> BK<br /> PT<br /> <br /> LS,CB,PT,TQ,BK<br /> <br /> BG,TN,HG,LS,CB,PT,VP,TQ,BK,QN<br /> <br /> 869<br /> <br />