Đặc điểm Phật giáo Việt Nam thời Minh Mạng (1820-1840)

12 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> NGUYỄN DUY PHƯƠNG*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM PHẬT GIÁO VIỆT NAM THỜI MINH MẠNG<br /> (1820 - 1840)<br /> Tóm tắt: Dưới thời Minh Mạng, những tác động mạnh mẽ từ bối<br /> cảnh lịch sử và chính sách của triều đình đã làm cho Phật giáo<br /> Việt Nam phát triển với nhiều đặc điểm khác biệt so với các giai<br /> đoạn trước đó. Trên cơ sở phân tích, làm rõ đặc điểm Phật giáo<br /> Việt Nam thời Minh Mạng, bài viết tìm hiểu những tác động qua<br /> lại giữa chính sách của nhà nước với sự phát triển Phật giáo, từ<br /> đó góp phần làm rõ hơn đặc điểm của Phật giáo Việt Nam trong<br /> một giai đoạn và cung cấp các thông tin có thể hữu ích cho cơ<br /> quan quản lý Nhà nước về tôn giáo có cơ sở tham chiếu trong<br /> việc quản lý các hoạt động của Phật giáo.<br /> Từ khóa: Đặc điểm, Minh Mạng, Phật giáo, Việt Nam.<br /> <br /> Triều Minh Mạng là triều đại để lại dấu ấn trong lịch sử dân tộc<br /> với nhiều thành tựu trong công cuộc cải cách hành chính, phát triển<br /> văn hóa giáo dục, thống nhất lãnh thổ và bảo vệ chủ quyền đất nước.<br /> Đối với tôn giáo, trong khi coi Khổng giáo là hệ tư tưởng chính<br /> thống và tìm cách khuếch trương, khẳng định vị trí độc tôn của nó,<br /> triều Minh Mạng vẫn tỏ ra thân thiện, cởi mở đối với Phật giáo. Dưới<br /> thời Minh Mạng, những tác động mạnh mẽ từ bối cảnh lịch sử và<br /> chính sách của triều đình đã khiến cho Phật giáo Việt Nam phát triển<br /> với nhiều đặc điểm khác biệt so với các giai đoạn trước và sau đó.<br /> Do vậy, đây là một giai đoạn không thể bỏ qua khi nghiên cứu lịch<br /> sử Phật giáo Việt Nam.<br /> 1. Phật giáo thời Minh Mạng chịu nhiều tác động của yếu tố<br /> cung đình nhưng vẫn mang đậm tính dân gian<br /> Đối với Phật giáo, vua Minh Mạng đã có lần tỏ rõ quan điểm của<br /> mình: “Nhà Phật dùng thần đạo để dạy đời, đạo Khổng Tử chỉ dạy<br /> <br /> *<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng.<br /> Ngày nhận bài: 13/3/2017; Ngày biên tập: 17/4/2017; Ngày duyệt đăng: 28/4/2017.<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 13<br /> <br /> luân thường là món dùng hằng ngày, song tóm lại, chung quy đều dạy<br /> người ta làm điều thiện mà thôi. Kể ra người ta sinh ở trong vòng trời<br /> đất, nên làm điều thiện, nên tránh điều ác. Đối với đạo Phật, dạy người<br /> bằng thuyết họa phúc, báo ứng, ta không nên nhất khái cho là dị đoan.<br /> Một việc khuyên người làm thiện của nhà Phật, dẫu thánh nhân sống<br /> lại, cũng không thể đổi bỏ đi được”1. Từ thiện cảm đó đối với Phật<br /> giáo, vua Minh Mạng cũng như các quan lại và hoàng thất trong triều<br /> đã dành nhiều sự quan tâm cho việc xây dựng, trùng hưng nhiều chùa<br /> chiền, chú tạo chuông tượng, ngoại hộ, cúng dường cho các sinh hoạt<br /> Phật giáo ở khắp các địa phương, tổ chức một số lễ Phật giáo quy mô<br /> lớn có sự tham dự của cả vua, hoàng tộc và đông đảo quan lại, ban sắc<br /> tứ cho nhiều chùa, cấp bằng Tăng cang, độ điệp cho các tăng sĩ…. Kết<br /> quả của những việc làm đó là đã hình thành nên những ngôi chùa nhà<br /> nước bên cạnh ngôi chùa làng do đông đảo dân quê tạo lập.<br /> Những ngôi chùa do vua quan xây dựng phần lớn đều có quy mô bề<br /> thế, được xây dựng ở những nơi có cảnh trí đẹp với những vật liệu<br /> kiên cố, kiến trúc và các họa tiết trang trí đều mang đậm màu sắc cung<br /> đình. Hình tượng con rồng - biểu tượng quyền uy của vương triều<br /> cũng thấy hiện diện trên nhiều kiến trúc của các ngôi quốc tự nhưng<br /> phổ biến là ở trên nóc chùa, trên bia và thường theo thể “lưỡng long<br /> triều Nguyệt”. Đặc biệt, Tam quan của một số ngôi quốc tự ở Huế như<br /> Thiên Mụ, Thánh Duyên, Báo Quốc thường mang dáng dấp của lối<br /> kiến trúc cổng kinh thành Huế. Trong chính điện của những ngôi chùa<br /> này cũng thường có nhiều hoành phi, đối liễn sơn son thiếp vàng ghi<br /> chép thơ phú hay bút tích của các bậc vua quan, thi sĩ. Tượng thờ cũng<br /> cao lớn, chủ yếu được đúc bằng đồng mạ vàng làm cho Phật điện trở<br /> nên hết sức sang trọng, quyền quý.<br /> Một số ngôi quốc tự như Thánh Duyên (Huế), Khải Tường (Gia<br /> Định), Tam Thai (Quảng Nam) còn xây dựng cả hành cung để vua<br /> nghỉ lại. Những ngôi chùa này thường được canh giữ rất cẩn mật,<br /> không chỉ có sư tăng, dân địa phương coi sóc chùa theo nghĩa vụ lao<br /> dịch, mà còn có cả binh lính của quân đội triều đình. Điển hình:<br /> “Minh Mạng năm thứ 17 (1836), ban dụ rằng: Chùa Tháp núi Thúy<br /> Vân, xây dựng đã xong vậy cho phái 20 người Vũ Lâm, Cấm binh<br /> chia nhau coi giữ, mỗi tháng thay đổi 01 lần”2.<br /> 14 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> Ở phần lớn chùa Nhà nước, các nghi lễ đều được triều đình chu cấp<br /> mọi lễ phẩm và kinh phí tổ chức nên rất linh đình và trang trọng. Đặc<br /> biệt, những ngôi chùa này cũng là nơi triều đình tổ chức các nghi lễ<br /> lớn mang tính quốc gia, trong đó thường xuyên và quy mô nhất là Lễ<br /> Trai đàn chẩn tế. Cũng là một lễ thuần túy của Phật giáo nhưng lại do<br /> chính triều đình đứng ra tổ chức, với cách thức hết sức trọng thể, tế lễ<br /> dài ngày với sự tham gia của nhà vua, hoàng thất và đông đảo triều<br /> thần đã làm cho nghi lễ này nhuốm màu “quyền quý”. Thậm chí, trong<br /> một số Đại Lễ Trai đàn, để tăng phần long trọng, vua còn cho bắn loạt<br /> đạn thật hoặc pháo giấy như một số lễ lớn trong cung.<br /> Dưới triều Minh Mạng, một bộ phận tăng sĩ tại các ngôi chùa nhà<br /> nước được triều đình cấp lương và cung cấp mọi nhu yếu phẩm hằng<br /> ngày. Đặc biệt, các Tăng cang không khác gì một viên quan triều đình,<br /> được hưởng lương hậu, cùng nhiều ân điển khác. Tuy không được<br /> tham gia triều chính nhưng họ phải chịu sự bổ nhiệm, điều động, phân<br /> công của triều đình, không được quyết định các hoạt động Phật sự<br /> trong chính ngôi quốc tự họ cai quản mà tất cả đều phải theo ý chỉ của<br /> vua, thậm chí khi qua đời họ cũng không được xây tháp mộ và truyền<br /> chùa cho đệ tử. Rõ ràng, màu sắc quan quyền cũng đã hiện diện trong<br /> một bộ phận Tăng sĩ thời kỳ này.<br /> Như vậy, thông qua chính sách của triều đình cùng nhiều hoạt động<br /> ngoại hộ của vua quan, hoàng thất, yếu tố cung đình đã tác động<br /> không nhỏ đến kiến trúc, sinh hoạt, nghi lễ, tăng sĩ của các ngôi quốc<br /> tự, chùa quan khiến cho những ngôi chùa này không còn giữ được sự<br /> bình dị, gần gũi như vốn có của các ngôi chùa Phật mà trở nên quyền<br /> quý, xa cách với đông đảo tín hữu bình dân. Từ đó, hình thành nên<br /> những ngôi chùa, những tăng sĩ, những nghi lễ Phật giáo chỉ phục vụ<br /> cho tầng lớp quý tộc, hoàng thất.<br /> Tuy nhiên, những tác động này chỉ mới dừng lại ở bề mặt, về hình<br /> thức, ở một bộ phận chùa chiền và tăng lữ, chứ không tác động sâu vào<br /> trong tư tưởng, học lý của Phật giáo, số lượng trí thức, quý tộc là Phật<br /> tử thuần thành, chuyên tâm nghiên cứu Phật pháp, thông hiểu kinh điển<br /> Phật không nhiều và cũng không tạo nên được những trước tác có giá<br /> trị về mặt tư tưởng. Bởi lẽ, dù có sùng mộ, ưu ái Phật giáo nhưng họ<br /> vẫn là Nho sĩ, tư tưởng Khổng giáo vẫn được xem là nền tảng của sự<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 15<br /> <br /> nghiệp “tề gia, trị quốc”, vì vậy, hầu hết đều cùng chung một quan<br /> niệm là dĩ Phật tải Nho. Vua Minh Mạng gọi các tiên đế, thái hậu của<br /> mình là Thánh, và Thánh ngang với Phật, nên việc dựng chùa là để<br /> vừa thờ Phật vừa thờ Thánh, chùa là nơi để cầu quốc thái dân an, cầu<br /> cho vương triều bền vững mà lòng vẫn không rời kỷ cương của Khổng<br /> giáo. Câu đối của Minh Mạng trước chùa Thánh Duyên đã cho thấy rõ<br /> điều đó:<br /> Thánh tức là Phật, Phật tức là Thánh, có Thánh này mới khai<br /> nguồn Phật pháp cao sâu;<br /> Duyên vốn là nhân, nhân vốn là duyên, có duyên kia ắt mở lối thiện<br /> nhân rộng khắp3.<br /> Không chỉ bậc đế vương mà nhiều sáng tác của giới Nho gia, nhất<br /> là trong các bài văn bia, minh chuông chùa thời Minh Mạng, dễ dàng<br /> tìm thấy tư tưởng “dĩ Phật tải Nho”, lấy Nho để giải thích Phật, dùng<br /> Phật để chuyển tải tư tưởng của Nho. Các tác giả ấy đều lấy kinh điển<br /> của Nho để giải thích Phật, cố chứng minh Nho hay Phật đều cùng<br /> hướng đến việc dạy người làm điều tốt lành, góp phần xây dựng một<br /> quốc gia phong kiến thái hòa ổn định. Bài văn bia ghi việc trùng tu<br /> chùa cổ Linh Sơn được Hữu Thị lang Bộ Lễ Hà Tôn Quyền soạn năm<br /> 1828 đã phản ánh rất rõ điều đó:<br /> “… Thánh Thiên từ mở rộng văn giáo, đạo Nho ta sáng như mặt<br /> trời và trăng sao. Những lời dạy trong sáu kinh, Luận ngữ, Mạnh Tử<br /> được nhà nhà, người người truyền tụng. Những cái tinh vi huyền diệu<br /> của Bách gia, phạm vi thật rộng lớn. Duy có một mục đích khuyên<br /> người làm điều thiện thì đối với sự giáo dục cho đời không phương hại<br /> gì nhau. Mượn điều đúng của nó để bổ trợ cho đạo Nho ta, thì việc<br /> chùa hư hỏng xây dựng lại cũng có thể được thôi”4.<br /> Có thể khẳng định, những tác động của yếu tố cung đình trong giai<br /> đoạn này dù có làm thay đổi một bộ phận tăng sĩ, một số ngôi tự viện<br /> nhưng đó chỉ là sự thay đổi về hình thức, ở một bộ phận nên tính chất<br /> cung đình, tính chất quý tộc trong Phật giáo thời Minh Mạng vẫn khá<br /> mờ nhạt, dòng Phật giáo bác học cũng không thể phát triển như thời<br /> Lý - Trần. Dưới thời Lý - Trần, có cả một đội ngũ nhà sư trí thức, phần<br /> nhiều là vua quan rất uyên thâm đạo hạnh. Bằng ánh sáng trí tuệ, họ đã<br /> chứng đắc, đạt đến chân lý vô thường, vô ngã giữa đời trần. Nhà sư<br /> 16 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> ngoài tư cách là một người tu hành đi tìm sự giải thoát, còn là một nhà<br /> chính trị, nhà ngoại giao, nhà thi sĩ, người giảng đạo và là nhà nghiên<br /> cứu Phật giáo tài hoa, uyên áo với nhiều trước tác mang chở những giá<br /> trị tư tưởng cao diệu. Có cả một thiền phái mới - Phật giáo Trúc Lâm<br /> Yên Tử do chính vua Trần khai sáng và được quý tộc, trí thức nhà Trần<br /> phát triển thành một thiền phái độc tôn trong suốt thế kỷ 13, 14.<br /> Trong khi chịu nhiều tác động từ yếu tố cung đình, Phật giáo thời<br /> Minh Mạng vẫn mang đậm nét tính dân gian. Đây không phải là tính<br /> chất riêng có của Phật giáo thời Minh Mạng mà nó là tính chất chung,<br /> phổ quát của Phật giáo Việt Nam. Phật giáo ngay khi du nhập vào Việt<br /> Nam đã được dân chúng hân hoan đón nhận vì lẽ nó phù hợp với<br /> phong tục tập quán, với đạo lý sống cổ truyền của người dân Việt, lại<br /> có thể đáp ứng được những yêu cầu giải thoát về mặt tinh thần cho<br /> dân chúng. Trải qua quá trình phát triển, Phật giáo Việt Nam đã không<br /> ngừng thâu hóa, sáng tạo, nhanh chóng thích ứng với môi trường đặc<br /> thù của mỗi địa phương và vì thế, trong sinh hoạt tư tưởng và tôn giáo<br /> của quảng đại quần chúng, quan điểm Phật đã được dân gian hóa, làm<br /> nên đặc điểm xuyên suốt trong cả tiến trình phát triển của Phật giáo<br /> Việt Nam - đó là tính dân gian.<br /> Tính dân gian trong Phật giáo thể hiện trước hết ở niềm tin của dân<br /> chúng, đặc điểm của ngôi chùa, nền nếp sinh hoạt, phương pháp tu<br /> chứng và hành đạo của các sư tăng. Trong thời Minh Mạng, hoạt động<br /> trùng tu chùa chiền, tô tượng, đúc chuông vẫn diễn ra khá sôi động ở<br /> khắp các làng quê với sự tham gia của đông đảo dân chúng. Kinh sách<br /> vẫn tiếp tục được khắc in với số lượng lớn với đủ thể loại, nhưng<br /> chiếm số lượng lớn nhất vẫn là những kinh Phật phổ thông thường<br /> được đọc tụng, như: kinh Dược Sư, Địa Tạng, Phổ Môn…. Người dân<br /> đến chùa không phải để tìm đến những giáo lý thậm thâm, vi diệu của<br /> Phật giáo, mà họ đến chùa lễ Phật, dâng hương vào ngày Sóc, ngày<br /> Vọng, góp tiền của, ruộng vườn, làm công đức cho chùa chủ yếu để<br /> thỉnh cầu chư Phật độ trì cho hạnh phúc của cá nhân và thân nhân của<br /> mình trong cuộc sống hôm nay và cuộc sống ở thế giới bên kia. Sự tin<br /> tưởng vào quyền năng vô hạn của Phật cùng những mong cầu thực<br /> dụng của dân chúng hiện hữu trong khắp các minh chuông hay văn bia<br /> chùa thời kỳ này5.<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 17<br /> <br /> Cũng như các giai đoạn trước, thời Minh Mạng, chùa cũng được<br /> xây dựng ở trung tâm làng, nơi dân chúng dễ lui tới cúng bái, nó gần<br /> gũi, thân quen, không biệt lập xa cách mà hòa vào đời sống làng xã.<br /> Chùa làng không chú trọng đến quy mô bề thế của công trình, kiến<br /> trúc và trang trí không cầu kỳ; thờ tự cũng không quá rườm rà, phức<br /> tạp mà tương hợp với các cơ sở tôn giáo cổ truyền khác của làng quê.<br /> Ngôi chùa làng không chỉ là nơi thực hành tôn giáo mà đó trở thành<br /> một trong những trung tâm văn hóa làng, nơi tổ chức các sinh hoạt<br /> cộng đồng, các lễ hội làng.<br /> Trong ngôi chùa thời Minh Mạng, đối tượng thờ cúng cũng rất đa<br /> dạng, không chỉ thờ Phật mà còn thờ nhiều vị hữu công, những bậc<br /> tiền bối khai canh làng xã, thờ ông bà tổ tiên của những gia đình có<br /> nhiều công đức với chùa, thờ các vị thần, vị thánh của các tôn giáo<br /> khác. Đề cao việc thờ cúng tổ tiên nên nhiều chùa ở Miền Trung và<br /> Nam Bộ còn phổ biến lối thờ tiền Phật hậu tổ tức bàn thờ Tổ sư (sư tổ<br /> trụ trì chùa) được đặt ngay sau bàn thờ Phật. Ví dụ, chùa Quốc Ân<br /> (Huế), chùa Chúc Thánh (Hội An), chùa Giác Viên, chùa Giác Lâm,<br /> chùa Từ Ân (Thành phố Hồ Chí Minh)… đều có dạng chính điện, phía<br /> trước thờ Phật, phía sau ngăn ra thành gian thờ Tổ hoặc các tăng<br /> chúng quá cố. Ngoài ra, trong nhiều ngôi chùa còn có miếu thờ Sơn<br /> thần (chùa Kim Phong, Quảng Bình), án thờ các vị thần làng (chùa<br /> Vĩnh An, Quảng Nam) và án thờ âm hồn (chùa Từ Tâm, Đà Nẵng),<br /> thờ Hậu và thờ những người gửi giỗ (chùa làng Miền Bắc). Sự hiện<br /> diện của nhiều đối tượng thờ tự thuộc niềm tin dân gian trong ngôi<br /> chùa đã cho thấy sự thẩm thấu vào nhau của Phật giáo với tôn giáo<br /> truyền thống của người Việt.<br /> Ngoài một số ít tăng sĩ ở các ngôi quốc tự chịu ảnh hưởng của lối<br /> sống cung đình, mang màu sắc “quan quyền”, còn phần lớn sư tăng<br /> vẫn sinh hoạt, ăn ở rất giản dị, gần gũi và thân thiện với Phật tử và dân<br /> chúng bình dân. Chẳng hạn, khi nhận xét Thiền sư Tiên Thường -<br /> Viên Trừng (1777-1853), trụ trì chùa Tam Thai từ năm 1826-1853,<br /> Ngũ Hành Sơn Lục đã chép: Sư “tu hành cần mẫn, tham thiền nhập<br /> định, ăn cơm vào giữa trưa, mỗi bữa ăn đều tụng kinh, tay niệm Bồ đề,<br /> miệng niệm Nam Mô A Di Đà Phật, hai ngón tay cọ xát vào nhau.<br /> Rạng sáng khi thức dậy, tăng đồ còn thấy một vị thần giống như Hộ<br /> 18 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> pháp thường đứng ở đầu giường bảo vệ cho ngài”6. Trong các danh<br /> tăng thời Minh Mạng, cũng có không ít các thiền sư sẵn sàng từ bỏ<br /> cuộc sống “vương giả” chốn kinh đô cùng nhiều ân điển của nhà vua<br /> để lựa chọn cuộc sống ẩn mình, khổ hạnh ở chốn quê nhà. Tiêu biểu<br /> như Thiền sư Tánh Thông - Giác Ngộ (1774-1842), mặc dù đã được<br /> triều đình phong làm Tăng cang và mời ở lại chùa Giác Hoàng nhưng<br /> ngài vẫn từ chối, xin được về lại chùa cũ (chùa Bát Nhã, Phú Yên) để<br /> thuyết giáo chữa bệnh giúp dân; Thiền sư Tánh Thiên - Nhất Định<br /> (1784-1847) được vua Minh Mạng phong chức Tăng cang chùa Giác<br /> Hoàng (1839), nhưng sau một thời gian, ngài cũng xin từ chức và vào<br /> núi Dương Xuân dựng thảo am tĩnh tu, phụng dưỡng mẹ già hết mực<br /> hiếu kính.<br /> 2. Hoạt động hoằng pháp được mở rộng, có sự giao lưu, hội<br /> nhập giữa Phật giáo các vùng miền trong cả nước<br /> Muốn quản lý và thống nhất mọi hoạt động của Phật giáo nên vua<br /> Minh Mạng trực tiếp quản lý, phân bổ nhân sự của các ngôi tự viện<br /> lớn. Vua thường triệu mời các danh tăng ở vùng Gia Định ra trụ trì các<br /> ngôi chùa ở kinh đô Huế và phong chức Tăng cang với nhiều hậu đãi.<br /> Điển hình như ngài Tổ Ấn Mật Hoằng, Tiên Giác Hải Tịnh, Tế Chánh<br /> Bổn Giác.… Các thiền sư này trong thời gian hoằng hóa ở kinh đô đã<br /> góp nhiều Phật sự cho nơi đây, không chỉ trùng tu chùa chiền, tổ chức<br /> nhiều sinh hoạt Phật giáo có quy mô lớn, góp phần xiển dương Đạo<br /> pháp, quy tụ phát triển tín đồ, mà còn truyền pháp cho nhiều thế hệ đệ<br /> tử ở đây, phát triển các thiền phái ở Nam Bộ đến tận kinh đô Huế, từ<br /> đó góp phần tạo nên một giai đoạn phát triển hưng thịnh của Phật giáo<br /> Huế. Nhưng đồng thời, các thiền sư này vẫn không quên quê cha đất<br /> tổ, họ còn trở về vùng đất Gia Định, tiếp tục các hoạt động Phật sự<br /> còn dang dở và tiếp tục truyền dạy cho đệ tử ở nơi cố hương. Như vậy,<br /> thông qua hoạt động hoằng hóa của các thiền sư này, từ trung tâm Gia<br /> Định - nơi đầu tiên đón nhận các thiền phái truyền nhập vào Việt Nam<br /> ở khu vực phía Nam, các dòng thiền ở Nam Bộ dần lan tỏa mạnh mẽ<br /> về khu vực Miền Trung, từ đó, tạo nên mối quan hệ mật thiết giữa các<br /> dòng thiền ở Miền Trung và Miền Nam, cũng như giữa sư tăng hai<br /> miền, từ đó góp phần tạo nên nhiều nét tương đồng cho Phật giáo<br /> Miền Trung và Nam Bộ không chỉ ở giai đoạn này mà cả về sau.<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 19<br /> <br /> Sự giao lưu, gặp gỡ của giới tăng sĩ trong thời phong kiến thường<br /> diễn ra tự phát thông qua các lần vân du, giáo hóa đây đó của các thiền<br /> sư. Họ thường đi một mình hoặc nhóm hai ba người. Với điều kiện giao<br /> thông nhiều trắc trở lúc bấy giờ, chắc chắn việc này cũng rất hiếm khi<br /> xảy ra, và cũng chỉ trong phạm vi hạn hẹp. Còn dưới thời Minh Mạng,<br /> dưới tác động của triều đình, các tăng sĩ có cơ hội gặp gỡ nhiều hơn<br /> thông qua các lần triều đình tổ chức Lễ Trai đàn chẩn tế và sát hạch<br /> tăng sĩ.<br /> Trong số các đời vua ở Việt Nam, có thể nói vua Minh Mạng là<br /> người tổ chức lễ Trai đàn chẩn tế nhiều và quy mô nhất. Mỗi dịp Trai<br /> đàn, không chỉ tăng sĩ tại nơi tổ chức lễ được tham dự mà triều đình<br /> còn triệu vời đông đảo tăng sĩ ở nhiều địa phương khác đến tham dự.<br /> Chẳng hạn, như Trai đàn năm Minh Mạng thứ hai (1821) được tổ<br /> chức tại chùa Thiên Mụ (Huế), ngoài tăng sĩ tại kinh đô, còn có 66<br /> tăng sĩ đến từ Gia Định, 142 tăng sĩ đến từ Quảng Nam, Quảng Trị,<br /> Quảng Bình, Quảng Ngãi7; Hay như Trai đàn tại chùa Phật Tích (tỉnh<br /> Sơn Tây) năm 1840 có sự tham dự của 20 tăng sĩ ở kinh đô Huế, cùng<br /> với gần 50 tăng sĩ ở các tỉnh lân cận8.<br /> Trong 20 năm trị vì của vua Minh Mạng, triều đình đã tổ chức 3 lần<br /> sát hạch tăng sĩ. Đây là dịp các tăng sĩ ở khắp mọi miền đất nước về<br /> kinh đô dự sát hạch để được cấp độ điệp. Trong danh sách các tăng sĩ<br /> được triều Minh Mạng cấp độ điệp mà chúng tôi thống kê được, có<br /> đầy đủ các đại điện đến từ Bắc, Trung, Nam. Điển hình như lần sát<br /> hạch tăng sĩ năm 1835 tại chùa Thiên Mụ, có 3 thiền sư đến từ các<br /> chùa ở Hà Nội, tỉnh Hà Nam có 1 thiền sư, tỉnh Ninh Bình có 1 thiền<br /> sư, tỉnh Hải Dương có 1 thiền sư, tỉnh Quảng Ninh có 1 thiền sư, tỉnh<br /> Bắc Ninh có 2 thiền sư, tỉnh Bắc Giang có 1 thiền sư, tỉnh Nghệ An có<br /> 1 thiền sư, tỉnh Hà Tĩnh có 1 thiền sư, tỉnh Thừa Thiên Huế có 2 thiền<br /> sư, tỉnh Quảng Nam có 1 thiền sư, tỉnh Quảng Ngãi có 1 thiền sư.<br /> Như vậy, mỗi dịp vua Minh Mạng tổ chức Lễ Trai đàn chẩn tế hay<br /> sát hạch tăng sĩ cũng là lúc tăng sĩ ở các địa phương có dịp giao lưu,<br /> gặp gỡ nhau. Điều đáng nói là nó không chỉ diễn ra ở các địa phương<br /> gần nhau, hay trong từng vùng miền với một vài cá nhân mà ở đây<br /> phạm vi rất rộng lớn và số lượng đông đảo. Có thể thấy có cả các tăng<br /> sĩ Miền Nam ra Miền Trung hay từ Miền Trung ra Bắc. Điều này chắc<br /> 20 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> chắn sẽ không thể xảy ra ở các thời kỳ trước bởi đây là kết quả của<br /> công cuộc thống nhất đất nước không chỉ trên phương diện lãnh thổ<br /> mà cả ở mặt chính quyền. Chỉ khi có lãnh thổ thống nhất và chính<br /> quyền thống nhất thì sự giao lưu, gặp gỡ mới được thực hiện rộng rãi<br /> và thông suốt đến như vậy. Từ sự giao lưu, gặp gỡ của tăng sĩ, Phật<br /> giáo các vùng miền cũng xích lại gần nhau. Đây là tiền đề quan trọng<br /> góp phần tạo nên sự thống nhất cho Phật giáo Việt Nam ở các giai<br /> đoạn sau.<br /> 3. Phát triển mạnh mẽ trên phương diện vật chất nhưng có sự<br /> chững lại về học lý<br /> Về phương diện ngoại hộ cho hoạt động xây dựng, trùng kiến chùa<br /> chiền, tu tạo pháp tượng, pháp khí, có thể nói triều Minh Mạng không<br /> thua kém gì các triều đại sùng mộ Phật giáo như Đinh-Lê, Lý-Trần<br /> hay chúa Nguyễn. Trong dân gian, lệnh cấm của triều đình cũng chỉ<br /> có tác dụng làm giảm số lượng chùa làng được xây mới chứ hoạt động<br /> trùng tu chùa cũ, tô tượng, đúc chuông mới vẫn diễn ra sôi động ở<br /> khắp các làng quê. Nhờ ân điển của triều đình, nhiều ngôi chùa quan,<br /> chùa vua có đời sống vật chất khá dồi dào. Không chỉ được cấp tiền,<br /> nhu yếu phẩm, lễ phẩm nhiều chùa còn được cấp ruộng. Ngoài ruộng<br /> do vua ban cấp, các chùa còn được cúng ruộng từ đông đảo hoàng<br /> thất, quan lại, những người giàu có hay tập thể của làng. Sau một thời<br /> gian dài bị giảm sút nghiêm trọng dưới thời Lê, Tây Sơn, đến thời<br /> Minh Mạng, ruộng chùa có sự phát triển nhanh chóng, nhất là ở khu<br /> vực Miền Trung và Miền Nam. Sử nhà Nguyễn ghi chép không ít việc<br /> cúng ruộng cho chùa của vua quan và hoàng thất. Hầu khắp bia chùa ở<br /> các làng xã cũng đều ghi tạc tên gia chủ và diện tích ruộng hiến cúng.<br /> Hoa lợi từ ruộng chùa hoàn toàn dùng để chi cấp cho các hoạt động<br /> Phật sự và sinh hoạt của chùa.<br /> Rõ ràng, cùng với nền kinh tế phát triển và sự mến mộ Phật giáo của<br /> đông đảo Phật tử, chùa chiền, pháp tượng, pháp khí đã không ngừng<br /> phát triển về số lượng cũng như quy mô, đời sống kinh tế nhà chùa<br /> được cải thiện tạo nên một diện mạo đầy khởi sắc cho Phật giáo đương<br /> thời. Nhưng đó chỉ mới là sự phát triển trên phương diện vật chất. Còn<br /> một phương diện khác cũng không kém phần quan trọng - đó là học lý,<br /> là phần hồn của Phật giáo lại có sự chững lại về nhiều mặt.<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 21<br /> <br /> Học lý của Phật giáo thể hiện trước hết ở kinh sách. Triều thần nhà<br /> Lý, Trần quan tâm đến Phật giáo không chỉ ở việc xây dựng chùa<br /> chiền, tổ chức nghi lễ mà còn ở việc trân trọng kinh sách, chú tâm<br /> khảo cứu kinh điển Phật giáo. Vua Lý, Trần đã nhiều lần sai sứ sang<br /> Trung Quốc thỉnh các bộ Đại Tạng Kinh về in ấn truyền bá rộng rãi<br /> trong nước. Thời kỳ này, bên cạnh hệ thống kinh sách do các cao tăng<br /> đương thời biên soạn, còn có các tác phẩm Thiền học của chính vua<br /> quan nhà Trần9 với nhiều tư tưởng khai phóng, phá chấp đầy mới lạ,<br /> góp phần đáng kể vào nền Phật học nước nhà. Chính Phật giáo Trúc<br /> Lâm, niềm tự hào của Phật giáo Việt Nam cũng do chính vua Trần<br /> khai sáng. Điều đó cho thấy, triều Lý, Trần đến với Phật giáo bằng<br /> chính sự hiểu biết cái hay, cái đẹp của giáo lý Phật đà, của tinh thần<br /> Phật học chứ không chỉ ở sự huyền nhiệm của tôn giáo, không chỉ<br /> ngưỡng mộ, thực hành mà họ còn sáng tạo nên những tư tưởng thiền<br /> mang đậm sắc thái dân tộc. Tuy không phát triển rực rỡ như thời Lý,<br /> Trần nhưng về phương diện học lý, Phật giáo thời Lê Sơ và thời Trịnh<br /> - Nguyễn cũng có những bước tiến đáng kể với sự hình thành các chi<br /> phái mới do chính các thiền sư người Việt tạo lập như Liễu Quán,<br /> Chúc Thánh, Liên Tông, cùng với đó là sự xuất hiện của một số nhà<br /> nghiên cứu triết lý Phật học nổi tiếng như Minh Hành, Hương Hải,<br /> Chân Nguyên, Ngô Thì Nhậm,….<br /> Nhưng đến thời Minh Mạng, trong khi rất nhiều chùa được xây dựng<br /> thì lại hoàn toàn không có hoạt động thỉnh kinh hay in ấn kinh sách quy<br /> mô lớn nào được khởi xướng từ triều đình. Thỉnh thoảng, vua Minh<br /> Mạng hỗ trợ cho các chùa khắc in một vài bộ Kinh nhưng phần lớn chỉ là<br /> những kinh tụng trong các trai đàn như Kinh Đại Tạng, Thủy Sám10. Các<br /> tác phẩm Phật học ra đời trong giai đoạn này phần lớn là của các thiền<br /> sư nhưng chủ yếu cũng chỉ là tập hợp, biên khảo về lịch sử Phật giáo,<br /> chú giải, chuyển âm kinh tạng. Hoàn toàn vắng bóng những công trình<br /> khảo cứu có giá trị về giáo lý, tư tưởng Phật học. Quan điểm, tư tưởng<br /> của giới thiền gia lúc này cũng chỉ là sự kế thừa, tiếp nối các bậc tiền<br /> bối, chứ không có sự khai phóng, đổi mới đáng chú ý nào.<br /> Trong các thế kỷ 16, 17, một số thiền phái có nguồn gốc Trung Hoa<br /> đã du nhập vào nước ta như phái Lâm Tế, Tào Động và từ đó cũng<br /> hình thành nên những chi phái khởi nguyên từ chính các thiền sư Việt<br /> 22 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> Nam như phái Liễu Quán, Chúc Thánh, Liên Tông. Qua hơn 3 thế kỷ,<br /> những thiền phái này đều đã bám rễ sâu trong đời sống tâm linh của<br /> người dân Việt, tạo dựng được nhiều thế hệ đệ tử tài giỏi, mở rộng ảnh<br /> hưởng ra khắp mọi miền của đất nước. Nhưng đến giữa thế kỷ 19,<br /> những biểu hiện, đặc trưng của từng tông phái lại rất mờ nhạt. Tuy đệ<br /> tử của các thiền phái này vẫn tiếp tục phát triển nhưng rất khó tìm thấy<br /> đại diện tiêu biểu cho từng tông phái bởi họ không để lại tác phẩm,<br /> không có những dấu ấn nổi bật trong hoạt động hoằng pháp, tư tưởng<br /> và phương pháp tu tập có sự đan xen, hòa trộn giữa các tông phái. Một<br /> thiền sư có thể nhận sự truyền pháp của 2-3 tổ sư, thuộc 2-3 tông phái<br /> khác nhau11. Phật giáo thời Minh Mạng cũng không có sự xuất hiện<br /> những tông phái hay chi phái mới như thời Lý, Trần hay thời Trịnh -<br /> Nguyễn, các tông phái đã có trong các thế kỷ trước tiếp tục truyền<br /> thừa nhưng dấu ấn rất mờ nhạt, không tạo được hoạt động hay để lại<br /> tư tưởng đáng chú ý nào.<br /> Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trước hết xuất phát từ chính<br /> bản thân Phật giáo. Trong khi được vua quan ủng hộ mạnh mẽ về vật<br /> chất, các sư tăng, nhất là những người có vai trò lãnh đạo, được triều<br /> đình nể trọng đã không nhân cơ hội đó để xây dựng căn bản tự túc cho<br /> tôn giáo mình, xa rời phương châm bất tác bất thực của thanh quy<br /> Bách Trượng, không quan tâm xây dựng những Phật học viện, thiền<br /> viện để nghiên cứu, giảng dạy kinh điển, truyền thụ Phật pháp cho đệ<br /> tử, mà mất quá nhiều thời gian do các hoạt động dựng chùa, tô tượng,<br /> đúc chuông, tế lễ cầu mưa, làm chay, cầu phúc thọ cho nhà vua, xin<br /> bằng sắc tứ, Tăng cang. Lúc này, Phật giáo cũng chưa xây dựng được<br /> một tổ chức thống nhất như kiểu giáo hội thời Trần nên sự tu tập, hành<br /> đạo của tăng sĩ cũng như hoạt động Phật sự của chùa đều mang tính<br /> rời rạc, cục bộ địa phương, không theo một hướng chung nào. Giáo<br /> dục Phật giáo thời kỳ này vẫn theo lối truyền thống một thầy, một trò<br /> chứ chưa có trường lớp tập trung đào tạo tăng sĩ, nghiên cứu kinh điển<br /> một cách quy củ như giai đoạn sau.<br /> Về phía Nhà nước, mà đứng đầu là vua Minh Mạng, tuy mến mộ<br /> Phật giáo, nhưng ông là một đại danh nho, vẫn lấy Khổng giáo làm tư<br /> tưởng chính thống của triều đại nên sự quan tâm của ông đối với Phật<br /> giáo cũng chỉ dừng lại ở mức độ phục vụ cho công cuộc trị nước.<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 23<br /> <br /> Sự phát triển suốt một thời gian dài của Khổng giáo cùng với nền<br /> giáo dục Nho học cũng đã tác động ít nhiều đến tư tưởng, trước tác<br /> của các bậc xuất gia bởi lẽ trước khi trở thành đệ tử của Đức Như Lai<br /> thì họ cũng là học trò của Khổng, Mạnh. Do vậy, từ sau thế kỷ 15, xu<br /> hướng giáo điều và bám dựa vào chữ nghĩa trong tu học của Phật giáo<br /> ngày càng mạnh, làm cho nó bị xơ cứng và suy nhược, thiếu sinh khí<br /> chứ không còn phóng khoáng, sáng tạo như thời Lý, Trần.<br /> Ngoài ra, trong những năm chiến tranh, những hung đồ trong bước<br /> đường cùng cũng đã tìm đến cửa chùa trốn trách sự truy đuổi của quan<br /> binh, hay dân chúng cũng đến ở chùa để qua cơn khốn khó hay tránh<br /> đi lính. Vì vậy, vua Gia Long, khi ban hành Hoàng Việt Luật Lệ đã có<br /> những điều khoản quy định cụ thể về lối sống, đạo hạnh của tăng sĩ<br /> cũng như có nhiều quy định chặt chẽ để quản lý đội ngũ này. Trong<br /> các lần triều Minh Mạng tổ chức sát hạch tăng sĩ, vẫn có không ít tăng<br /> sĩ không qua được cuộc sát hạch của Bộ Lễ, buộc phải hoàn tục.<br /> Chẳng hạn, như trong lần sát hạch năm 1830, trong 53 người tham dự,<br /> có 12 người được xếp hạng xảo thông, 38 người vào hạng hơi thông<br /> và có 3 người không thông12. Với những bộ phận tăng sĩ không thực<br /> tu, thực học này chẳng những không giúp gì cho đạo pháp mà còn làm<br /> cho học lý bị méo mó, giáo điều, kỷ cương bị xem nhẹ, từ đó góp<br /> phần làm cho Phật giáo mục ruỗng từ bên trong.<br /> Kết luận<br /> Sau nhiều thế kỷ sa sút do tình trạng chiến tranh, chia cắt của đất<br /> nước, có thể đến thời Minh Mạng, Phật giáo đã được chấn hưng với sự<br /> ra đời của hàng loạt ngôi đại tự, chùa chiền cùng nhiều pháp tượng,<br /> pháp khí được mọi tầng lớp xã hội nhiệt tâm trùng tu, tôn tạo, các sinh<br /> hoạt Phật giáo được tổ chức thường xuyên, tăng sĩ được triều đình trọng<br /> vọng ban chức tước cùng nhiều hậu đãi, kinh điển được sưu tầm, khắc<br /> in với số lượng lớn…. Tuy nhiên, trong sự phát triển ấy vẫn tiềm ẩn<br /> những yếu tố bất ổn khi mà sự phát triển của đời sống vật chất lại không<br /> cùng chiều với sự phát triển về tinh thần, về tư tưởng, học lý; diện mạo<br /> khởi sắc lại được tạo dựng không phải chủ yếu từ nội lực của chính<br /> Phật giáo mà phần nhiều do sự trợ lực, ngoại hộ của triều đình. Sự phát<br /> triển thiếu cân bằng cùng những tác động từ thái độ, ứng xử của triều<br /> đại, và bối cảnh lịch sử đã hình thành ở Phật giáo thời Minh Mạng<br /> 24 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3&4 - 2017<br /> <br /> những đặc điểm riêng biệt bên cạnh những đặc điểm chung, phổ quát<br /> của Phật giáo Việt Nam. Dẫu có những khác biệt nhưng Phật giáo thời<br /> Minh Mạng đã tiếp tục kế thừa và thể hiện được vai trò của mình trong<br /> đời sống chính trị, văn hóa đất nước thế kỷ 19. Ngày nay, trong bối<br /> cảnh toàn cầu hóa, để có thể “hòa nhập nhưng không hòa tan”, những<br /> yếu tố tích cực của Phật giáo - một phần tư tưởng của văn hóa Việt sẽ<br /> góp phần xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.<br /> <br /> CHÚ THÍCH:<br /> 1 Quốc Sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, Tập 4, Bản dịch của Viện<br /> Sử học, Tái bản lần thứ nhất, Nxb. Giáo dục, Hà Nội: 718.<br /> 2 Nội các triều Nguyễn (2005), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Bản dịch, in<br /> lần thứ 2, Tập 5, Nxb. Thuận Hóa, Huế: 512.<br /> 3 “Thánh tức thị Phật, Phật tức thị Thánh, hữu thị Thánh phương khai Phật pháp<br /> chi sùng thâm,<br /> Duyên bản thị nhân, nhân bản thị duyên, hữu thị duyên nãi khuyến thiện nhân<br /> chi quảng bị” (Đại Đức Thích Đồng Dưỡng dịch)<br /> 4 Viện Nghiên cứu Hán Nôm (2007), Văn bia triều Nguyễn (tuyển chọn), tập 1: 46.<br /> 5 Chẳng hạn như bài minh văn trên chuông chùa Bồng Lai (1820) có đoạn: Phật<br /> Tam Bảo chứng minh/Nhờ muôn thần bảo hộ!/Để từ đây dân thôn/Sống vững<br /> vàng kiên cố.../Các thần ác đâu đó/Nghe chuông kêu trốn dài/Các thần thiện dù<br /> xa/Nghe chuông gào đến ngay! [Phạm Thúy Hợp (1998), Sưu tập chuông thời<br /> Nguyễn tàng trữ tại Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, trường<br /> Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội: 74].<br /> 6 Ấn Lan - Tổ Huệ - Từ Trí (1916), Ngũ Hành Sơn lục (五行山錄), chùa Ba<br /> Phong (Duy Xuyên, Quảng Nam) tàng bản, tr. 24a.<br /> 7 Lý Kim Hoa (2003), Châu bản triều Nguyễn - Tư liệu Phật giáo, Nxb. Văn hóa<br /> Thông tin, Hà Nội: 35.<br /> 8 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, Tập 5, Bản dịch của Viện<br /> Sử học, Tái bản lần thứ nhất, Nxb. Giáo dục, Hà Nội: 735.<br /> 9 Sách Thiền Tông Chỉ Nam, Khóa Hư Lục, Kim Cương Tam Muội Kinh chú<br /> giải… của vua Trần Thái Tông, sách Trúc Lâm Hậu Lục, Thiền Lâm Thiết Chủy<br /> Ngữ Lục, Tăng Già Toái Sự… của vua Trần Nhân Tông, sách Thượng Sĩ Ngữ<br /> Lục của Tuệ Trung Thượng Sỹ.<br /> 10 Năm 1825, vua Minh Mạng cho khắc ván kinh Đại Tạng, Thủy Sám để đọc tụng<br /> trong trai đàn.<br /> 11 Ví dụ: Thiền sư Giác Trí Thanh Lương (chùa Tiêu Sơn, Bắc Ninh). Lúc đầu, Ngài<br /> xuất gia với thiền sư Tịnh Lâm, thuộc pháp phái Lâm Tế, được ban pháp danh Chiếu<br /> Trí. Sau ngài tham học với tổ Đạo Nguyên Khoan Dực, phái Tào Động, được dịch<br /> danh là Giác Trí; Thiền sư Tiên Giác Hải Tịnh, xuất gia tại chùa Từ Ân nhưng là đệ<br /> tử của Hòa thượng Viên Quang (trụ trì chùa Giác Lâm), được truyền thừa theo bài kệ<br /> của ngài Đạo Mân Mộc Trần nên có pháp danh là Tiên Giác, thuộc thế hệ thứ 37<br /> pháp phái Lâm Tế. Sau đó, ngài lại cầu pháp với thiền sư Thiệt Thoạt Tánh Đường,<br /> thuộc dòng Lâm Tế của ngài Tổ Định Tuyết Phong, thuộc thế hệ 36 của thiền phái<br /> này và có thêm một pháp danh nữa là Tế Giác Quảng Châu [Thích Trí Quảng (2002),<br /> Nguyễn Duy Phương. Đặc điểm Phật giáo Việt Nam... 25<br /> <br /> <br /> <br /> “Tổ đình Huê Nghiêm (Thủ Đức - Thành phố Hồ Chí Minh) và tổ sư Tế Giác -<br /> Quảng Châu”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học 300 năm Phật giáo Gia Định - Sài Gòn -<br /> Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh: 8]<br /> 12 Nội các triều Nguyễn (2005), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Bản dịch, in<br /> lần thứ 2, Tập 4, Nxb. Thuận Hóa, Huế: 361.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Đỗ Thị Hảo (chủ biên) (2009), Văn bia Tiên Lãng - Hải Phòng, Nxb. Khoa học<br /> xã hội, Hà Nội.<br /> 2. Lý Kim Hoa (2003), Châu bản triều Nguyễn - Tư liệu Phật giáo, Nxb. Văn hóa<br /> Thông tin, Hà Nội.<br /> 3. Phạm Thúy Hợp (1998), Sưu tập chuông thời Nguyễn tàng trữ tại Viện Bảo tàng<br /> Lịch sử Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân<br /> văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> 4. Nội các triều Nguyễn (2005), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Bản dịch, in<br /> lần thứ 2, Tập 4, 5, Nxb. Thuận Hóa, Huế.<br /> 5. Nguyễn Duy Phương (2014), “Chính sách đối với Tăng sĩ thời Minh Mạng”,<br /> Nghiên cứu Tôn giáo, số 11 (137).<br /> 6. Thích Trí Quảng (2002), “Tổ đình Huê Nghiêm (Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh)<br /> và Tổ sư Tế Giác - Quảng Châu”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học 300 năm Phật giáo Gia<br /> Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> 7. Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, Tập 4, 5, Bản dịch của<br /> Viện Sử học, Tái bản lần thứ nhất, Nxb. Giáo dục, Hà Nội.<br /> 8. Viện Nghiên cứu Hán Nôm (2007), Văn bia triều Nguyễn (tuyển chọn), tập 1.<br /> 9. Hòa thượng Phúc Điền, Thiền uyển truyền đăng lục (禪宛傳燈錄),Vhv.9.<br /> 10. Ấn Lan - Tổ Huệ - Từ Trí (1916), Ngũ Hành Sơn Lục (五行山錄), chùa Ba<br /> Phong (Duy Xuyên, Quảng Nam) tàng bản.<br /> Abstract<br /> CHARACTERISTICS OF VIETNAMESE BUDDHISM<br /> IN MINH MANG PERIOD (1820-1840)<br /> Under the reign of Minh Mang, strong influences from the historical<br /> context and policies of the court led to the development of Buddhism in<br /> Vietnam with many different characteristics than previous periods. Based on<br /> the analysis and clarification of the characteristics of the Vietnamese<br /> Buddhism in the Minh Mang period, the paper explores the interaction<br /> between the state policy and the development of Buddhism, thus clarifying<br /> the characteristics of Vietnamese Buddhism in a period of time and provide<br /> information that may be useful to the state administration of religion having<br /> a reference basis in the management of Buddhist activities.<br /> Keywords: Buddhism, characteristic, Ming Mang, Vietnam.<br />