Đặc điểm sử dụng từ xưng hô trong tiếng Nhật và so sánh với đơn vị tương đương trong tiếng Việt

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 200-204<br /> <br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM SỬ DỤNG TỪ XƯNG HÔ TRONG TIẾNG NHẬT<br /> VÀ SO SÁNH VỚI ĐƠN VỊ TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG TIẾNG VIỆT<br /> Trần Lan Phương - Viện Ngoại ngữ, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội<br /> <br /> Ngày nhận bài: 29/4/2019; ngày chỉnh sửa: 04/5/2019; ngày duyệt đăng: 28/5/2019.<br /> Abstract: While teaching Japanese to students at Hanoi University of Science Technology, we<br /> found that most beginners do not understand how to use vocative words in Japanese and have<br /> difficulty translating words Japanese to Vietnamese and vice versa. In this article, we focus on<br /> using vocative words in Japanese, showing similarities, differences in how to use vocative words<br /> in two languages, help learners avoid making mistakes in communication. The article can be a<br /> useful reference for those who teach and learn Japanese, to researchers and interested people.<br /> Key words: Vocative, personal pronouns, communication, Japanese.<br /> <br /> 1. Mở đầu Đại từ nhân xưng trong tiếng Nhật và tiếng Việt<br /> Bất kì một ngôn ngữ nào, lớp từ ngữ dùng để xưng giống nhau, bao gồm: đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (<br /> hô luôn đóng vai trò quan trọng và là một trong những 一人称代名詞), đại từ nhân xưng ngôi thứ hai (二人称<br /> yếu tố tạo nên sự phong phú trong vốn ngôn từ của mỗi 代名詞) và đại từ nhân xưng ngôi thứ ba (三人称代名<br /> dân tộc. Tiếng Nhật và tiếng Việt cũng không phải là 詞).<br /> ngoại lệ. Số lượng từ xưng hô trong hai ngôn ngữ khá 2.1.1. Đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất<br /> nhiều. Tuy nhiên, đặc trưng ngôn ngữ, tư duy ngôn ngữ<br /> có sự khác biệt nên cách lựa chọn sử dụng từ xưng hô Đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (一人称代名詞)<br /> trong hai ngôn ngữ cũng có sự khác biệt nhất định. trong tiếng Nhật gồm các từ: 私、ぼく、おれ、あた<br /> Từ điển tiếng Việt định nghĩa: “Xưng hô là tự xưng し、わたくし(số ít); わたしたち、わたしども、ぼ<br /> mình và gọi người khác là gì đó khi nói với nhau để biểu るら、おれら (số nhiều). Những đại từ trong tiếng Nhật<br /> thị tính chất của mối quan hệ với nhau” [1; tr 1141]. được lựa chọn sử dụng tùy thuộc vào giới tính và hoàn<br /> Theo định nghĩa trên thì “xưng” là hành động của người cảnh giao tiếp:<br /> nói tự quy chiếu mình (ngôi thứ 1) và “hô” là hành động * わたし có thể được dùng ở cả phái nam và phái nữ;<br /> người nói gọi người khác, có thể đó là người đang nói<br /> * わたくし được dùng trong trường hợp trang trọng,<br /> chuyện với mình (ngôi thứ 2) hoặc có thể là một người<br /> nào đó (ngôi thứ 3). mang sắc thái khiêm tốn;<br /> Theo tác giả Diệp Quang Ban thì từ xưng hô “dùng * ぼく và おれ dùng để chỉ người nói thuộc phái<br /> thay thế và biểu thị các đối tượng tham gia quá trình giao nam; あたし dùng để chỉ người nói thuộc phái nữ. ぼく、<br /> tiếp (được phản ánh trong nội dung ý nghĩa của thực từ おれ、あたし dùng trong hoàn cảnh không nghi thức<br /> hay tổ hợp thực từ tương ứng)” [2; tr 117]. khi mối quan hệ giữa người nói và người nghe là thân<br /> Trong quá trình dạy tiếng Nhật cho người Việt Nam, thiết. Do đó, nó có thể được dịch là “tao”, “tớ”, “mình”<br /> chúng tôi nhận thấy rằng: người học dù biết nghĩa của từ trong cuộc thoại với bạn bè, cũng có thể dịch là “ông”,<br /> vựng nhưng do chưa hiểu rõ bản chất về cách sử dụng từ “bố” “anh” “chị” “con”... trong cuộc thoại giữa những<br /> nên thường bị mắc lỗi trong giao tiếp cũng như khi dịch người thân trong gia đình.<br /> văn bản. Do đó, chúng tôi đã tiến hành thống kê các từ Các đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất trong tiếng Việt<br /> xưng hô trong tiếng Nhật; so sánh, đối chiếu với tiếng gồm các từ: tôi, tao, tớ, ta, mình, chúng tôi, chúng mình,<br /> Việt để tìm ra sự tương đồng và khác biệt trong cách sử bọn mình, bọn tao... Từ “tôi” tương đối trung hòa về thái<br /> dụng từ xưng hô của hai ngôn ngữ. độ, biểu cảm, được sử dụng cả trong gia đình và ngoài xã<br /> 2. Nội dung nghiên cứu hội. Từ “tao”, “ta” được dùng để tự xưng khi nói chuyện<br /> với người thân thiết, không cần giữ lễ hoặc thể hiện thái<br /> Trong tiếng Nhật và tiếng Việt, từ xưng hô (tiếng<br /> độ tức giận.<br /> Nhật gọi là 代名詞) gồm hai lớp: đại từ chuyên biệt hay<br /> còn gọi là đại từ thực thụ (đại từ nhân xưng) và lớp đại 2.1.2. Đại từ nhân xưng ngôi thứ hai<br /> từ lâm thời hay còn gọi là lớp danh từ dùng để xưng hô Đại từ nhân xưng ngôi thứ hai (二人称代名詞) trong<br /> 2.1. Đại từ nhân xưng tiếng Nhật gồm các từ: あなた、きみ、あんた、おま<br /> <br /> 200 Email: phuong.tranlan@hust.edu.vn<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 200-204<br /> <br /> <br /> え、てめえ、きさま (số ít); あなたたち、あなたが bậc trên hoặc ngang hàng một cách lịch sự thì dùng “họ<br /> た(số nhiều). + さん”; để hô gọi người bậc trên một cách tôn kính thì<br /> * あなた không phân biệt giới tính, được dùng cho dùng “họ + さま”. Từ さん、さま đứng sau họ, không<br /> cả nam và nữ; phân biệt tuổi tác, giới tính như:”田中さん” (ông / bà /<br /> * きみ、あんた、おまえ、てめえ、きさま chỉ anh / chị Tanaka), “鈴木さま” (ông / bà / anh / chị<br /> được sử dụng trong hoàn cảnh không nghi thức, khi mối Suzuki)...<br /> quan hệ giữa người nói và người nghe là rất thân thiết và “Tên + さん／さま”, “họ + さん／さま” không<br /> người nói phải nhiều tuổi hơn người nghe, trong đó きみ bao giờ được sử dụng để nói về chính mình, những người<br /> có thể dùng cho cả hai giới, những từ còn lại chỉ sử dụng trong gia đình mình, những người đồng nghiệp của mình<br /> cho phái nam. khi nói chuyện với những người thuộc công ty khác.<br /> Các từ dùng để hô trong tiếng Việt là: bạn, mày, cậu, Người Nhật luôn phân biệt rõ ràng mối quan hệ của<br /> chúng mày, bọn mày, các bạn... Các đại từ nhân xưng mình đối với những người tham gia giao tiếp: quan hệ<br /> ngôi thứ hai trong tiếng Việt cũng không phân biệt giới “thân” (quan hệ thân mật giữa những người trong gia<br /> tính: bạn, cậu, các bạn... được sử dụng khi người nói và đình, bạn bè, đồng nghiệp trong cùng cơ quan, tổ chức...)<br /> người nghe có mối quan hệ thân thiết; mày, chúng mày, hay “sơ” (quan hệ không thân thiết giữa những người xa<br /> bọn mày... được sử dụng trong hoàn cảnh không nghi lạ, khách hàng, đối tác...) để lựa chọn từ xưng hô sao cho<br /> thức, mang sắc thái thân mật, suồng sã, đôi khi còn thể phù hợp. Quan hệ này trong tiếng Nhật được gọi là ウチ<br /> hiện sự khinh bỉ. - ソト. Ví dụ:<br /> Đại từ nhân xưng ngôi thứ hai của tiếng Nhật và tiếng (2) (Gọi điện nội tuyến)<br /> Việt tuyệt đối không được sử dụng đối với cấp trên hoặc 山田: 営業の山田ですが、田中さん お願いし<br /> người lớn tuổi hơn. Nó gây cảm giác thất lễ đối với người<br /> ます。<br /> nghe. Thay vì sử dụng đại từ nhân xưng ngôi thứ hai,<br /> người ta sẽ lựa chọn sử dụng danh từ dùng để xưng hô Tôi là Yamada ở phòng kinh doanh. Xin cho gặp ông<br /> (xem phần 2.2). Tanaka.<br /> 2.1.3. Đại từ nhân xưng ngôi thứ ba 田中: はい、わたしです。<br /> Đại từ nhân xưng ngôi thứ ba trong tiếng Nhật gồm Vâng, tôi đây ạ.<br /> có các từ: かれ (chỉ nam giới), かのじょ(chỉ nữ giới), (3) (Gọi điện cho đối tác)<br /> かれら(chỉ nam giới, số nhiều), かのじょら、かのじ 鈴木: ホンダの鈴木と申します。営業の田中様<br /> ょたち (chỉ nữ giới, số nhiều). Trong tiếng Nhật, đại từ お願いします。<br /> nhân xưng ngôi thứ ba được dùng để chỉ người dưới Tôi là Suzuki ở công ty Honda. Làm ơn cho tôi gặp<br /> quyền hoặc rất thân mật như người yêu chẳng hạn. Ví dụ: anh Tanaka ở phòng kinh doanh ạ.<br /> (1) A: お姉ちゃん、どこ行くの？ 山田: 申し訳ありません。田中はちょっと席を<br /> Chị ơi, (chị) đi đâu đấy? 外しております。<br /> B: 誕生日のプレゼントを買いに行くのよ。彼 Xin lỗi. (anh) Tanaka vừa đi khỏi chỗ một chút<br /> のためにね。 Ở hai ví dụ trên 山田 và 田中 ở công ty A, 鈴木 ở<br /> (Chị) đi mua quà sinh nhật. Cho người yêu (của công ty B.<br /> chị)…<br /> Trong ví dụ 2 (山田 và 田中 làm cùng công ty A): 山<br /> Đại từ nhân xưng ngôi thứ ba của tiếng Việt gồm: anh 田 gọi 田中 là 田中さん, bởi 山田 muốn phân biệt mình<br /> ấy, chị ấy, ông ấy, bà ấy… Đại từ chỉ định “ấy” trong<br /> và những người trong gia đình mình thuộc nhóm ウチ-<br /> tiếng Việt có khả năng kết hợp với một số từ xưng hô<br /> thân tộc như: cụ, ông, bà, bác, chú, thím, cô, dì, cậu, mợ, đối lập với 田中 và những người khác thuộc nhóm ソト.<br /> anh, chị... để tạo thành đại từ nhân xưng ngôi thứ ba. Trong ví dụ 3 (山田 nói chuyện với người của công<br /> 2.2. Danh từ chỉ người dùng để xưng hô ty B về anh 田中): 山田 chỉ gọi là 田中 mà không có さ<br /> 2.2.1. Tên riêng ん, bởi theo quan niệm của người Nhật, khi giao dịch với<br /> Người Nhật thường dùng yếu tố “họ” để hô gọi trong một công ty khác thì họ và những người trong công ty<br /> phạm vi ngoài gia đình. Để hô gọi một cách thân mật với của họ thuộc nhóm ウチ - những người thuộc công ty<br /> người ngang hàng hay người bậc dưới thì dùng “họ” như: khác thuộc nhóm ソト. Như vậy cách phân chia ウチ<br /> “田中” (Tanaka), “鈴木” (Suzuki)...; để hô gọi người hay ソト phụ thuộc vào hoàn cảnh giao tiếp.<br /> <br /> 201<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 200-204<br /> <br /> <br /> Trong tiếng Nhật, người ta cũng sử dụng yếu tố “tên Trong tiếng Việt các từ chỉ chức vụ, chức danh, nghề<br /> riêng” để xưng hô. Tên riêng được sử dụng trong gia nghiệp… được sử dụng mang tính chất bắt buộc trong<br /> đình, khi người bậc trên (ông, bà, cha, mẹ, anh, chị...) hô các hội nghị, hội thảo và trong các buổi lễ long trọng. Lúc<br /> gọi những người bậc dưới hoặc người bậc dưới tự xưng, này những yếu tố về tuổi tác, giới tính… bị “mờ đi”, các<br /> mang sắc thái tình cảm nũng nịu. Yếu tố “tên riêng + さ yếu tố quyền lực và khoảng cách xã hội sẽ mạnh hơn và<br /> ん”, “ tên riêng + くん”, “ tên + ちゃん” cũng được sử quyết định việc lựa chọn từ xưng hô. Đối với cấp trên,<br /> dụng ngoài xã hội, tuy nhiên chỉ trong trường hợp thật sự khi sử dụng trong hoàn cảnh nghi thức, không kể ít tuổi<br /> đặc biệt, thật sự thân thiết, chủ yếu được giới trẻ sử dụng. hay nhiều tuổi hơn đều phải gọi bằng những từ chỉ chức<br /> Khi nói chuyện thân thiết với người bậc trên một cách vụ, chức danh hay nghề nghiệp như: chủ tịch, bộ trưởng,<br /> lịch sự thì dùng “tên riêng + さん”, nói chuyện thân mật hiệu trưởng, giám đốc, giáo sư, tiến sĩ, thầy, cô… Nhưng<br /> với người ngang hàng hoặc bậc dưới thì dùng “ tên riêng trong hội thoại đời thường, ngay cả đối với cấp trên,<br /> người Việt Nam thường sử dụng các danh từ thân tộc để<br /> + くん” , nói chuyện người bậc dưới là nữ một cách thân<br /> xưng hô.<br /> mật, trìu mến thì dùng “ tên riêng + ちゃん” để hô gọi.<br /> Ví dụ: 2.2.3. Từ chỉ quan hệ họ hàng<br /> (4) 一路ちゃんはもうおばあちゃんに電話をか Danh từ chỉ quan hệ họ hàng trong tiếng Nhật và tiếng<br /> けた？ Việt có rất nhiều, và phần lớn trong số đó có khả năng<br /> Ichiro đã gọi điện cho bà chưa? đóng vai trò là từ xưng hô. Trong gia tộc người Việt và<br /> người Nhật, xưng hô được quy định theo tôn ti, thứ bậc<br /> (5) 太郎君 元気かい？ và giới tính.<br /> Taro khỏe không?<br /> Từ xưng hô thân tộc trong tiếng Nhật được chia thành<br /> Khác với người Nhật, người Việt không dùng yếu tố 3 nhóm: nhóm thứ nhất được sử dụng để hô gọi các thành<br /> “họ” để hô gọi. Tên người Việt được cấu thành từ ba yếu<br /> viên trong gia đình mình. Nhóm thứ 2 và nhóm thứ 3<br /> tố: “họ + tên đệm + tên riêng”. Người ta chỉ gọi đầy đủ được sử dụng khi giao tiếp với những người ngoài nhóm,<br /> họ tên trong trường hợp cần phân biệt một cá nhân trong<br /> trong đó nhóm thứ 2 để “xưng” (chỉ thành viên của gia<br /> tập thể, khi điểm danh trong trường học, trong hội nghị...,<br /> đình mình), nhóm thứ 3 để “hô” (gọi thành viên của gia<br /> hoặc khi nêu thông tin chính xác danh tính của một cá<br /> đình người đối thoại hoặc người thứ ba).<br /> nhân nào đó, thường được sử dụng trong văn bản, trên<br /> báo chí, bản tin... Ghi chú: A, C, E thể hiện quan hệ quyền thế của giữa<br /> Người Việt Nam gọi người bằng tuổi hay kém tuổi người nói và người nghe; 1, 2, 3 thể hiện mức độ về<br /> bằng “tên riêng”. Ví dụ: quyền lực.<br /> (6) Sao Lan hôm nay không đi học? A: Người trên quyền, người bậc trên trong đó<br /> (7) Huệ cho chị mượn quyển truyện đó nhé! A1>A2>A3<br /> Giới trẻ thường sử dụng yếu tố “tên riêng” hoặc “tên C: Người tương đối bình quyền trong đó C1>C3>C2<br /> đệm + tên riêng” để tự xưng hoặc hô gọi một cách thân<br /> mật, không phân biệt nam nữ. Ví dụ: E: Người dưới quyền, người bậc dưới trong đó<br /> E1>E2<br /> (8) Sáng mai, Đức qua đón Phương Anh đi học nhé!<br /> Đối với người hơn tuổi và thân thiết, người ta sử dụng A1, A2, A3, C1 được dùng trong cả phạm vi gia đình<br /> yếu tố “danh từ thân tộc + tên riêng” để hô gọi như: chú lẫn ngoài xã hội. Trong phạm vi gia đình (nhóm 1), các<br /> Minh, cô Dung, anh Nam, chị Hoa… Cách gọi này được danh từ xưng hô thân tộc được sử dụng để người bậc dưới<br /> coi là lịch sự, sử dụng phổ biến trong phạm vi gia đình hô gọi người bậc trên hoặc người bậc trên tự xưng về<br /> cũng như ngoài xã hội. mình với người bậc dưới, còn người bậc dưới hoặc vợ<br /> chồng (C2, C3, E1, E2) không thể sử dụng danh từ thân<br /> 2.2.2. Từ chỉ chức vụ, chức danh, nghề nghiệp<br /> tộc để xưng hô được. Trong trường hợp này, yếu tố tên<br /> Các từ chỉ vị thế cũng được người Nhật sử dụng như riêng hoặc đại từ nhân xưng được lựa chọn để sử dụng.<br /> một yếu tố bắt buộc để gọi những người có vị thế cao hơn<br /> mình. Có thể sử dụng từ chỉ chức vụ, nghề nghiệp như: Nhóm 2 và nhóm 3 được sử dụng ngoài xã hội, nói<br /> 先生 (thầy, cô, bác sĩ), 社長 (giám đốc), 部長(trưởng về người trong gia đình mình thì người Nhật sẽ sử dụng<br /> cách nói khiêm tốn (nhóm 2), nói về ai đó thuộc gia đình<br /> phòng), 課長(trưởng ban)... hoặc “họ + chức vụ” như:<br /> khác thì từ tôn kính được sử dụng (nhóm 3). Ví dụ:<br /> 鈴木先生 (thầy / cô Suzuki)、山本部長 (trưởng phòng<br /> Yamamoto)... (9) SP1: お母さんはお元気ですか。<br /> <br /> 202<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 200-204<br /> <br /> <br /> QH Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3<br /> Cụ ông おおじいさん／おおじいちゃん 曾祖父 ひおじいさん／ひおじいさま<br /> A1<br /> Cụ bà おおばあさん／おおばあちゃん 曾祖母 ひおばあさん／ひおばあさま<br /> Ông おじいさん／おじいちゃん 祖父 おじいさん／おじいさま<br /> A2<br /> Bà おばあさん／おばあちゃん 祖母 おばあさん／おばあさま<br /> Bác, chú,<br /> おじさん／おじちゃん おじ おじさん／おじさま<br /> cậu<br /> Bác,cô,<br /> A3 dì,thím, おばさん／おばちゃん おば おばさん／おばさま<br /> mợ<br /> Bố お父さん／お父ちゃん 父 おとうさん／おとうさま<br /> Mẹ おかあさん／お母ちゃん 母 おかあさん／お母さま<br /> Anh お兄さん／お兄ちゃん 兄 おにいさん／おにいさま<br /> C1<br /> Chị お姉さん／お姉ちゃん 姉 お姉さん／お姉さま<br /> Em trai - 弟 弟さん<br /> C2<br /> Em gái - 妹 妹さん<br /> 夫／主人／ ご主人／ご主人様／だんなさ<br /> Chồng -<br /> だんな ま<br /> C3<br /> つま／家内<br /> Vợ - 奥さん／奥様<br /> ／嫁／乳房<br /> Con trai - 息子 息子さん<br /> E1<br /> Con gái - 娘 娘さん／お嬢さん／お嬢様<br /> Cháu - 孫 お孫さん<br /> E2 Cháu trai - おい おいごさん<br /> Cháu gái - めい めいごさん<br /> <br /> Mẹ của bạn có khoẻ không? bố, mẹ, chú, thím, cô, dì, cậu, mợ, anh, chị, em, con, cháu,<br /> chắt... Trong gia tộc, do quan hệ thứ bậc, tôn ti trật tự<br /> SP2: はい、母は元気です。<br /> quyết định và chịu sự ràng buộc của quan hệ huyết thống,<br /> Có, mẹ tôi khoẻ. từ xưng hô mang tính áp đặt, có sẵn. Ví dụ: em trai của<br /> Về cơ bản nhóm 1 và nhóm 3 là giống nhau, trong bố gọi là “chú”, vợ của “chú” gọi là “thím”; em gái của<br /> phạm vi gia đình người ta có thể thay さん bằng ちゃん bố gọi là “cô”, chồng của “cô” gọi là “chú”; em trai của<br /> (ちゃん là cách gọi thân thiện của さん); trong phạm vi mẹ gọi là “cậu”, vợ của “cậu” gọi là “mợ”; em gái của<br /> ngoài xã hội, có thể thay さん bằng さま (từ tôn kính mẹ gọi là “dì”, chồng của “dì” gọi là “chú”… Tất cả các<br /> danh từ thân tộc trên đều được sử dụng để hô gọi đối<br /> của さん). Ví dụ:<br /> tượng giao tiếp hoặc tự xưng.<br /> (10): お兄ちゃん、パソコンの使い方、教えて<br /> Trong tiếng Việt, từ xưng hô không chỉ đơn thuần có<br /> よ。 chức năng nhiệm vụ là tự xưng hay hô gọi nữa, nó đã trở<br /> Anh ơi, anh hướng dẫn em cách dùng của máy tính thành trọng tâm chính để biểu đạt phép lịch sự. Còn trong<br /> với! tiếng Nhật, chỉ khi nào đối tượng giao tiếp bị lu mờ, cần<br /> (11): 奥様によろしく。 xác định rõ thì từ xưng hô mới bắt buộc được lựa chọn<br /> để sử dụng. Ví dụ trong một số trường hợp sau:<br /> Cho tôi gửi lời hỏi thăm đến vợ của anh.<br /> - Trường hợp biểu thị ý nghĩa so sánh. Ví dụ:<br /> Các từ chỉ quan hệ họ hàng có khả năng được sử dụng<br /> làm từ xưng hô trong tiếng Việt gồm có: cụ, ông, bà, bác, (11) 夏休み、私は国へ帰るけど、君はどうする。<br /> <br /> 203<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 200-204<br /> <br /> <br /> Tớ sẽ về nước vào kì nghỉ hè, thế còn cậu? Từ xưng hô trong tiếng Nhật có thể được ẩn đi. Do<br /> - Trường hợp biểu thị ý nghĩa tổng kết, kết luận. Ví đó, nếu không phân tích được câu, không hiểu ngữ cảnh,<br /> dụ: không xác định được chủ ngữ (bị ẩn) thì việc hiểu lầm,<br /> (12) SP1: 週末のピクニック、誰がお弁当を持 dịch sai là không thể tránh khỏi.<br /> って行ってくれるのかなあ。<br /> 3. Kết luận<br /> Chuyến picnic cuối tuần này, ai mang cơm hộp đi bây<br /> giờ nhỉ…? Các từ xưng hô trong tiếng Nhật và tiếng Việt rất<br /> SP2: 私が持って行きます。 phong phú về số lượng và phức tạp trong cách sử<br /> Tớ sẽ đi nhé. dụng. Xưng hô thể hiện vị thế của người nói và người<br /> - Những câu chứa thông tin về lai lịch cá nhân. Ví dụ: nghe; thể hiện thái độ, tình cảm của người nói với<br /> người nghe và người được nói tới. Một cuộc thoại vẫn<br /> (13) 私は 1991 年に生まれた。<br /> gặp trở ngại nếu như quan hệ liên cá nhân bị va chạm<br /> Tôi sinh năm 1991. cho dù nội dung thông tin, đích, hướng là đúng đắn,<br /> Trong trường hợp chủ ngữ của câu đã rõ ràng hoặc khoa học, cấp thiết. Do đó, trong cuộc thoại, người<br /> đã được hiểu trong ngữ cảnh cụ thể thì nó sẽ được lược nói, cần xác định đúng vị thế của mình, đối tượng giao<br /> bỏ. Ví dụ:<br /> tiếp, hoàn cảnh giao tiếp để lựa chọn cách xưng hô,<br /> (14) 最近忙しそうだね。いつ電話しても留守 cách sử dụng từ ngữ sao cho phù hợp.<br /> だ。<br /> Dạo này (bạn) có vẻ bận nhỉ! (Mình) điện thoại lần<br /> nào cũng thấy vắng nhà.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> (15) ああ、頭が痛い。薬、ありませんか。<br /> Ôi, (tôi) đau đầu quá. (Anh) có thuốc không? [1] Hoàng Phê (chủ biên, 1992). Từ điển tiếng Việt.<br /> Viện Ngôn ngữ.<br /> Thông thường câu tiếng Nhật chủ ngữ thường được<br /> ẩn nên khi dịch những người mới học rất hay mắc lỗi, [2] Diệp Quang Ban (2004). Ngữ pháp tiếng Việt. NXB<br /> dịch từ tiếng Nhật sang tiếng Việt thì bị thiếu chủ ngữ Giáo dục.<br /> hoặc dịch từ tiếng Việt sang tiếng Nhật thì hay thêm chủ<br /> ngữ mà đáng lẽ ra nên được lược bỏ. Ví dụ: [3] Nguyễn Văn Hiệp (2017). Cú pháp tiếng Việt. NXB<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> (16) お元気ですか。<br /> “Khỏe không?” [4] Nguyễn Thị Diễm Phương (2011). Văn hóa xưng hô<br /> của người Việt. Nghiên cứu và giảng dạy Việt Nam<br /> Câu có tiền tố “お+tính từ’ là câu lịch sự, dùng trong học và tiếng Việt. NXB Khoa học xã hội.<br /> trường hợp mối quan hệ giữa người nói, người nghe là<br /> không thân thiết, hoặc nói với người trên quyền. Nếu [5] Hoàng Anh Thi (1999). Về nhóm từ xưng hô thân<br /> dịch “khỏe không?” sẽ bị coi là mất lịch sự. Câu này cần tộc trong tiếng Nhật và tiếng Việt. Tạp chí Ngôn ngữ,<br /> được dịch là: “Anh / chị / bạn.... có khỏe không (ạ)?”. số 9, tr 43-55.<br /> “Khỏe không?” sử dụng khi hỏi bạn bè thân thiết hoặc<br /> [6] 斎藤 仁志、吉本 惠子、 深澤 道子、小野田 知<br /> những người dưới quyền, tiếng Nhật sẽ nói là “元気?”<br /> 子、酒井 理恵子 （2006）・シャドーイング<br /> (17) 妻が病気の時、会社を休みます。 日本語を話そう・初〜中級編 単行本（ソフト<br /> “Khi vợ ốm thì nghỉ làm”. Dịch như vậy không thoát カバー）・くろしお出版.<br /> ý, dễ gây hiểu lầm (ai là người nghỉ làm, vợ hay chồng -<br /> người nói). Câu này cần được dịch là: “Khi vợ bị ốm thì [7] (Saito Hitoshi, Yoshimoto Keiko, Fukasawa<br /> tôi nghỉ làm”. Michiko, Onoda Tomoko, Sakai Rieko (2006), Hội<br /> (18) Tối qua bạn đi đâu? thoại tiếng Nhật Shadowing, trình độ sơ-trung cấp,<br /> Kuroshio)<br /> あなたはきのうどこへ行きましたか。<br /> (19) Thứ 7 tuần này tôi đi ngắm hoa. Anh Mira cũng [8] 富阪 容子 (1997)・なめらか日本語会話・アル<br /> đi cùng tôi chứ? ク.<br /> 私は今週の土曜日花見をします。ミラーさん [9] (Tomisaka Yoko (1997). Hội thoại tiếng Nhật lưu<br /> も行きませんか。 loát, Aruku ).<br /> <br /> 204<br />