Đặc trưng địa lý, tài nguyên Biển Đông

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

329
lượt xem 76
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Biển Đông Việt Nam là bộ phận lãnh thổ quan trọng trên biển của Việt Nam, là nơi ẩn giấu nhiều đối tượng địa lý, tài nguyên có giá trị nhiều mặt để phát triển nền kinh tế biển giai đoạn sau năm 2010 theo chủ trương của Đảng và Nhà nước. Nhiều đối tượng địa lý nằm trong vùng biển Đông có liên quan đến các vấn đề quốc tế nhạy cảm. Bài báo này giới thiệu một số đặc trưng địa lý, tài nguyên biển Đông để bạn đọc tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đặc trưng địa lý, tài nguyên Biển Đông

3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 ÑAËC TRÖNG ÑÒA LYÙ, TAØI NGUYEÂN BIEÅN ÑOÂNG Nguyễn Ngọc Khánh* 1. Ñaët vaán ñeà Bieån Ñoâng Vieät Nam laø boä phaän laõnh thoå quan troïng treân bieån cuûa Vieät Nam, laø nôi aån giaáu nhieàu ñoái töôïng ñòa lyù, taøi nguyeân coù giaù trò veà nhieàu maët ñeå phaùt trieån neàn kinh teá bieån giai ñoaïn sau naêm 2010 theo chuû tröông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Nhieàu ñoái töôïng ñòa lyù naèm trong vuøng bieån Ñoâng coù lieân quan ñeán caùc vaán ñeà quoác teá nhaïy caûm. Baøi baùo naøy xin giôùi thieäu moät soá ñaëc tröng ñòa lyù, taøi nguyeân bieån Ñoâng ñeå baïn ñoïc tham khaûo. 2. Caùc ñaëc tröng ñòa lyù bieån Ñoâng 2.1. Vò trí ñòa lyù Trong thuaät ngöõ ñòa lyù, bieån ñöôïc ñònh nghóa “laø boä phaän cuûa ñaïi döông, naèm gaàn hoaëc xa ñaát lieàn, nhöng coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng, khaùc vôùi vuøng nöôùc cuûa ñaïi döông bao quanh (nhö veà nhieät ñoä, ñoä maën, cheá ñoä thuûy vaên, caùc vaät lieäu traàm tích ñaùy, caùc sinh vaät v.v.)” [3:21] hoaëc laø “moät phaàn cuûa ñaïi döông, ñöôïc taùch bieät nhieàu hay ít vôùi luïc ñòa hoaëc vôùi caùc ñòa hình nhoâ cao khoûi maët nöôùc, ñöôïc ñaëc tröng chuû yeáu bôûi moät cheá ñoä nöôùc ñaëc thuø, lieân quan ñeán söï taùc ñoäng ñaùng keå cuûa neàn luïc ñòa caän keà vaø khoái nöôùc, cuõng nhö löôïng möa khí quyeån vaø heä sinh vaät bieån. Bieån coøn thöôøng ñöôïc goïi cho nhöõng phaàn môû cuûa ñaïi döông, ñöôïc phaân taùch bôûi nhöõng ñaëc tröng nhaát ñònh cuûa rieâng chuùng hay cho moät soá hoà lôùn nhö bieån Caspieân hoaëc Bieån Cheát v.v... ngöôïc laïi moät soá bieån laïi ñöôïc goïi laø vònh nhö vònh Mecxic, vònh Perxic”.[7:190] Phía ñoâng nöôùc ta laø bieån Ñoâng, bieån Ñoâng laø moät bieån lôùn cuûa Thaùi Bình Döông vaø aên thoâng vôùi AÁn Ñoä Döông. Dieän tích bieån Ñoâng laø 3.447x106km2, ñöùng haøng thöù hai treân theá giôùi veà dieän tích, chæ sau bieån San Hoâ ôû phía ñoâng Australia. Bieån Ñoâng roäng gaáp 8 laàn bieån Ñen, gaáp khoaûng 1,2 laàn bieån Ñòa Trung Haûi. Bieån Ñoâng laø moät bieån nöûa kín ven luïc ñòa ñöôïc bao boïc bôûi luïc ñòa chaâu AÙ vaø bôø bieån ñoâng baùn ñaûo Malacca. Theo Vaên phoøng Thuûy ñaïc quoác teá, ranh giôùi phía baéc cuûa bieån Ñoâng ñi qua ñieåm cöïc baéc cuûa Ñaøi Loan vaøo bôø bieån Trung Quoác, ranh giôùi cöïc nam laø khoái naâng naèm giöõa caùc ñaûo Sumatra vaø Kalimantan ôû khoaûng vó tuyeán 30 vó ñoä nam. Bieån Ñoâng naèm ôû trung taâm Ñoâng Nam AÙ, phía taây Thaùi Bình Döông, vôùi moät cöûa vaøo chính laø eo bieån Basi thoâng vôùi Thaùi Bình Döông vaø moät cöûa ra lôùn ôû bieån Java thoâng ra AÁn Ñoä Döông. Chieàu daøi cuûa bieån Ñoâng khoaûng 3.000km, chieàu roäng nôi heïp nhaát laø töø bôø bieån Nam Boä ra ñeán ñaûo Kalimantan khoaûng 1.000km. Ñoä saâu trung bình cuûa bieån Ñoâng laø 1.140m, toång löôïng nöôùc laø 3,928 tyû km3. * PGS, TS Ñòa lyù hoïc, Vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi mieàn Trung.
4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Ngoaøi vuøng bieån cuûa Vieät Nam ra, bieån Ñoâng ñöôïc bao boïc bôûi 8 nöôùc: Trung Quoác (goàm caû Ñaøi Loan), Philippines, Singapore, Malaysia, Brunei, Indonesia, Thaùi Lan, Campuchia. Bieån Ñoâng laø trung taâm noái lieàn vôùi haøng loaït caùc bieån vaø vònh bieån khaùc ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ nhö vònh Baéc Boä, vònh Thaùi Lan, caùc bieån Andaman, Araphura, Bali, Banda, Xelep, Xeram, Pholoret, Hanmahera, Java, Molucca, Savu, Sulu, Timo, vònh Bon, vònh Tomini, caùc eo bieån Macasa, Malacca… Trong ñoù, Vieät Nam coù ñöôøng bôø bieån daøi 3.260km traûi treân 13 vó ñoä vôùi dieän tích bieån gaáp nhieàu laàn dieän tích ñaát lieàn. Ñòa hình cuûa ñaùy bieån Ñoâng noåi baät bôûi moät vöïc thaúm saâu coù hình quaû traùm chaïy theo höôùng ñoâng baéc - taây nam, vôùi voû traùi ñaát theo kieåu voû ñaïi döông chia caét hai khu vöïc theàm luïc ñòa baéc vaø nam bieån Ñoâng. Ñoä saâu lôùn nhaát cuûa khu vöïc naøy laø 5.016m, khu vöïc naèm giöõa vöïc saâu aáy laø moät bình nguyeân saâu trung bình 4.300m. Phía baéc vaø phía nam cuûa vöïc thaúm saâu naèm treân rìa luïc ñòa laø caùc nhoùm ñaûo vaø ñaù naèm raûi raùc taïo thaønh hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa. Theàm luïc ñòa phía baéc vaø taây baéc bieån Ñoâng chaïy men theo bôø bieån töø eo bieån Ñaøi Loan ñeán vònh Baéc Boä, coù nôi môû roäng ra khoaûng 150 haûi lyù. Khu vöïc taây nam laø moät trong nhöõng theàm luïc ñòa roäng lôùn nhaát theá giôùi laø theàm Sunda bao goàm caùc theàm naèm giöõa ñaûo Sumatra, Java, Kalimantan vaø luïc ñòa chaâu AÙ, keå caû Thaùi Lan, moät phaàn bieån Java vaø eo bieån Malacca. Ngoaøi eo bieån Ñaøi Loan roäng khoaûng 100 haûi lyù, con ñöôøng chính noái Thaùi Bình Döông vaø bieån Ñoâng chaïy qua eo bieån Basi naèm giöõa Philippines vaø Ñaøi Loan. Eo bieån naøy coù ñoä saâu 1.800m. Veà phía taây, con ñöôøng duy nhaát tröïc tieáp noái lieàn bieån Ñoâng vôùi AÁn Ñoä Döông laø eo bieån Malacca, nôi heïp nhaát cuûa eo bieån naøy roäng khoaûng 17 haûi lyù, saâu khoaûng 30m. Veà phía ñoâng coù theå ñi qua eo bieån saâu Mondoro ñeán bieån Sulu. 2.2. Heä thoáng ñaûo treân vuøng bieån Vieät Nam “Moät ñaûo laø moät vuøng ñaát töï nhieân coù nöôùc bao boïc, khi thuûy trieàu leân vuøng ñaát naøy vaãn ôû treân maët nöôùc” (Ñieàu 121, Coâng öôùc Luaät Bieån 1982), hoaëc laø “boä phaän ñaát noåi nhoû hôn luïc ñòa, xung quanh coù nöôùc bieån, ñaïi döông bao boïc” [3:64] hay “laø moät boä phaän cuûa luïc ñòa bò bao boïc bôûi nöôùc bieån, ñaïi döông, soâng, hoà ôû taát caû caùc phía. Ñaûo phaân bieät vôùi luïc ñòa bôûi kích thöôùc nhoû”. Ñaûo coù theå ñöùng leû loi, rieâng bieät hay tuï hoïp thaønh moät quaàn ñaûo. Caùc ñaûo coù thaønh phaàn vaät chaát caáu taïo khaùc nhau vaø ñieàu naøy khoâng aûnh höôûng ñeán cheá ñoä phaùp lyù cuûa caùc ñaûo; nhöng “vôùi ñieàu kieän phaûi tuaân thuû khoaûn 3, laõnh haûi, vuøng tieáp giaùp, vuøng ñaëc quyeàn veà kinh teá vaø theàm luïc ñòa cuûa moät hoøn ñaûo ñöôïc hoaïch ñònh theo ñuùng caùc quy ñònh cuûa coâng öôùc aùp duïng cho caùc laõnh thoå ñaát lieàn khaùc” (Ñieàu 121, Coâng öôùc Luaät Bieån 1982) vaø ñöôïc ñoái xöû ngang vôùi caùc vuøng laõnh thoå ñaát lieàn khaùc. Phaàn laõnh thoå treân bieån Ñoâng Vieät Nam coù nhieàu ñaûo, soá lieäu thoáng keâ [8:9] cho thaáy ngoaøi hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa, heä thoáng ñaûo ven bôø Vieät Nam coù 2.773 ñaûo, nhöng phaàn lôùn laø ñaûo coù kích thöôùc nhoû vaø chöa coù teân thoáng nhaát treân baûn ñoà.
5 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Treân vuøng bieån Vieät Nam coù haøng nghìn ñaûo lôùn nhoû, taäp trung trong vuøng noäi thuûy thuoäc vònh Baéc Boä vaø vònh Thaùi Lan vaø 2 quaàn ñaûo san hoâ lôùn treân theàm luïc ñòa bieån Ñoâng laø quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø quaàn ñaûo Tröôøng Sa. Caùc ñaûo trong heä thoáng ñaûo ven bôø nhoùm thaønh caùc quaàn ñaûo ñaù nhö quaàn ñaûo Thoå Chu, quaàn ñaûo An Thôùi, quaàn ñaûo Nam Du ôû vònh Thaùi Lan, quaàn ñaûo Long Chaâu, quaàn ñaûo Coâ Toâ ôû vònh Baéc Boä. Keát quaû thoáng keâ 2.773 hoøn ñaûo trong heä thoáng ñaûo ven bôø cho thaáy, caùc ñaûo nhoû vaø raát nhoû veà maët dieän tích chieám öu theá. Loaïi ñaûo Quy moâ Soá ñaûo % toång Dieän tích % toång dieän tích (km2) soá löôïng (km2) dieän tích Cöïc nhoû 500m laø: nuùi Thaùnh Giaù treân Coân Ñaûo (Baø Ròa-Vuõng Taøu, cao 584m); hoøn Lôùn (Khaùnh Hoøa) coù ñænh cao 567m; ñænh Haøm Roàng treân daõy Nam Ninh ñaûo Phuù Quoác cao 565m; ñænh cao treân Cuø Lao Chaøm (Quaûng Nam ñaït 518m). Caùc ñaûo coù ñænh cao treân 400m laø: Ñænh cao treân hoøn Tre (Khaùnh Hoøa-460m); ñænh cao treân ñaûo Traø Baûn (Quaûng Ninh-445m); ñænh cao treân hoøn Raùi 405m. Caùc ñaûo nhoû phoå bieán ôû möùc ñoä cao 20-50m, moät soá coù cao ñoä chæ khoaûng 5-10m treân möïc nöôùc bieån. Hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa laø caùc quaàn ñaûo san hoâ vôùi phaàn lôùn laø ñaûo nhoû vaø baõi ñaù neân ñoä cao caùc ñaûo khoâng lôùn, thöôøng bò ngaäp khi trieàu leân, nöôùc cöôøng. Ngoaøi caùc ñaûo, coøn coù caùc baõi, nhöõng vuøng ñaát (caùt, vuïn san hoâ) coù theå noåi treân maët nöôùc, khi trieàu cöôøng coù theå bò ngaäp döôùi ñoä saâu vaø coù dieän tích khoâng lôùn; baõi caïn, nhöõng baõi ñaù, baõi san hoâ, baõi caùt thöôøng xuyeân ngaäp chìm döôùi nöôùc ôû ñoä saâu khoâng lôùn (thöôøng saâu töø 0 ñeán 20m), khi trieàu kieät coù theå noåi leân treân maët nöôùc, khi taøu thuyeàn ñi ngang qua coù theå bò maéc caïn. Caùc baõi ngaàm, nhöõng baõi ñaù, baõi caùt hoaëc baõi san hoâ roäng, thöôøng xuyeân chìm döôùi nöôùc ôû moät ñoä saâu töông ñoái lôùn (thöôøng naèm ôû ñoä saâu töø 20 ñeán hôn 100m), khi trieàu kieät cuõng khoâng noåi treân maët nöôùc, taøu thuyeàn ñi ngang qua cuõng khoâng bò maéc. Caùc baõi noùi chung do luùc noåi, luùc chìm maø khoâng ñöôïc höôûng quy cheá cuûa caùc ñaûo. Caùc ñöôøng cô sôû thaúng chæ ñöôïc keùo ñeán hay xuaát phaùt töø baõi caïn nöûa noåi, nöûa chìm moät khi treân ñoù coù nhöõng ñeøn bieån hay caùc thieát bò töông töï, thöôøng xuyeân nhoâ treân maët nöôùc vaø vieäc vaïch caùc ñöôøng cô sôû ñoù ñaõ ñöôïc thöøa nhaän chung cuûa quoác teá.
6 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Treân quan ñieåm phaân loaïi theo vò trí, vai troø, truyeàn thoáng, taäp quaùn saûn xuaát vaø toå chöùc ñôøi soáng cuûa töøng ñaûo, hình thaønh ba nhoùm ñaûo chính: a. Heä thoáng caùc ñaûo tieàn tieâu Ñaây laø nhöõng ñaûo coù vò trí quan troïng ñoái vôùi vieäc boá trí maïng löôùi phoøng thuû, baûo veä, kieåm soaùt vuøng bieån, vuøng trôøi treân bieån cuûa toå quoác. Ñoàng thôøi töø caùc ñaûo naøy coù theå kieåm soaùt hoaït ñoäng ra vaøo, ñi laïi cuûa taøu thuyeàn treân vuøng bieån nöôùc ta. Ñaây laø nhöõng caên cöù tieàn tieâu baûo veä chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng ñaûo lôùn trong heä thoáng naøy goàm caùc ñaûo treân quaàn ñaûo Tröôøng Sa, quaàn ñaûo Hoaøng Sa, ñaûo Traàn, Baïch Long Vó, Coàn Coû, Lyù Sôn, Phuù Quyù, Coân Ñaûo, Phuù Quoác, Thoå Chu v.v... b. Heä thoáng caùc ñaûo lôùn Ñaây laø caùc ñaûo coù dieän tích vaø ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi cho phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi, coù nhöõng khu vöïc daân cö laøm aên sinh soáng khaù laâu ñôøi, cô sôû haï taàng phaùt trieån töông ñoái toát, ñôøi soáng daân cö töông ñoái oån ñònh vaø phaùt trieån. Moät soá ñaûo coù nguoàn lôïi ñaëc saûn vaø moät soá ngaønh ngheà truyeàn thoáng nhö ngheà nuoâi, khai thaùc yeán saøo, khai thaùc ñoài moài, vích... ôû Coâ Toâ, Caùt Baø, Cuø Lao Chaøm, Phuù Quyù, Coân Ñaûo, Phuù Quoác v.v... c. Heä thoáng caùc ñaûo ven bôø Ñaây laø nhöõng ñaûo gaàn ñaát lieàn, laø nhöõng cô sôû heát söùc thuaän lôïi cho phaùt trieån ngheà caù ven bieån cuûa ngö daân, nôi truù nguï traùnh gioù cuûa taøu thuyeàn khi gaëp doâng baõo, laø nôi baûo veä, phaùt trieån caùc nguoàn lôïi thuûy saûn, baûo veä traät töï, an toaøn, an ninh treân bieån vaø bôø bieån nöôùc ta. Bieån Ñoâng vaø lieân heä vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc
7 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 2.3. Ñaëc ñieåm khí haäu vuøng bieån Vieät Nam Bieån Ñoâng ñoùng moät vai troø quan troïng trong söï hình thaønh caùc ñieàu kieän khí haäu Vieät Nam. Naèm trong vuøng noäi chí tuyeán baùn caàu baéc, do aûnh höôûng cuûa tính khoâng thuaàn nhaát theo khoâng gian vaø theo thôøi gian cuûa hoaøn löu khí quyeån maø xuaát hieän caùc daïng thôøi tieát khaùc nhau treân vuøng bieån ôû Vieät Nam. Gioù muøa ñoâng baéc hoaït ñoäng töø thaùng 10 ñeán thaùng 2 naêm sau thoåi thaønh töøng ñôït, moãi naêm coù khoaûng 24-39 ñôït gioù muøa ñoâng baéc ôû caùc vó ñoä phía baéc vaø khoaûng 1 ñôït/naêm ôû caùc vó ñoä phía nam vònh Baéc Boä. Heä quaû khí haäu quan troïng cuûa gioù muøa ñoâng baéc laø söï haï thaáp cuûa nhieät ñoä khoâng khí trung bình töø 3-70C, caù bieät coù luùc leân tôùi 100C trong 24 giôø. Söï taêng cuûa toác ñoä gioù töø 8-10m/s ôû vuøng ñaát lieàn, >12m/s ôû ngoaøi khôi, caù bieät coù theå vöôït quaù 20-25m/s. Heä quaû thöù hai laø taïo neân dieãn bieán phöùc taïp cuûa cheá ñoä möa aåm theo khoâng gian vaø thôøi gian: vaøo muøa ñoâng do tính chaát khoâ laïnh cuûa caùc khoái khoâng khí maø vuøng ven bôø phaàn baéc vònh Baéc Boä thôøi tieát khaù khoâ hanh. ÔÛ phía nam khoái khoâng khí naøy sau khi ñaõ ñöôïc boå sung theâm nhieät vaø aåm cuûa vònh Baéc Boä khi gaëp ñòa hình chaén cuûa ñöôøng bôø ôû mieàn Trung thöôøng gaây möa >20-30 mm/ngaøy ôû ven bieån Ngheä Tónh vaø Quaûng Bình. Vaøo nöûa sau muøa ñoâng, gioù muøa ñoâng baéc khi traøn veà Vieät Nam thöôøng gaây thôøi tieát aåm öôùt möa phuøn treân vònh Baéc Boä. Gioù muøa taây nam hoaït ñoäng vaøo muøa heø töø thaùng 4 ñeán thaùng 8 vôùi baûn chaát noùng aåm khi gaëp ñòa hình ñöôøng bôø chaén ngang hoaëc caùc ñaûo thöôøng gaây möa muøa treân caùc vuøng bieån Minh Haûi, ñaûo Phuù Quoác, Coân Ñaûo. Khi vaøo vònh Baéc Boä do aûnh höôûng cuûa aùp thaáp, gioù muøa taây nam ñaõ chuyeån höôùng thaønh ñoâng nam, khi gaëp caùc ñaûo vaø ñöôøng bôø chaén ngang cuõng gaây möa sôùm ñaàu heø treân vuøng bôø bieån Thaùi Bình, Quaûng Ninh vaø treân moät loaït caùc ñaûo khaùc trong vònh Baéc Boä Vuøng ven bôø vaø vuøng bieån mieàn Trung Vieät Nam luoân chòu aûnh höôûng cuûa hieän töôïng “fôn” khi gioù muøa taây nam hoaït ñoäng, thoåi töø thaùng 5 ñeán thaùng 7 haøng naêm thaønh töøng ñôït vaøi ba ngaøy, hay 5-7 ngaøy, caù bieät coù luùc suoát 15 ngaøy, T max>340C, ñoä aåm min
8 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 hoäi tuï nhieät ñôùi hoaït ñoäng coù chu kyø roõ reät, hình thaønh ôû nhöõng vó ñoä thaáp cuûa nöôùc ta trong voøng 5-7 ngaøy roài dòch chuyeån leân phía baéc vaø tan daàn nhöôøng choã cho moät daûi hoäi tuï nhieät ñôùi khaùc ñang ñöôïc hình thaønh ôû phía nam. Doïc theo daûi hoäi tuï nhieät ñôùi khoâng khí noùng aåm lieân tuïc boác leân cao hình thaønh caùc ñaùm maây gaây möa khaù lôùn, thôøi tieát aåm öôùt, luùc möa luùc taïnh saäp suøi keùo daøi nhieàu ngaøy. Baõo vaø aùp thaáp nhieät ñôùi laø caùc xoaùy thuaän ñöôïc hình thaønh trong caùc daûi hoäi tuï nhieät ñôùi ôû vó ñoä thaáp
9 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 vôùi 5-10 ngaøy möa. Do khoâng coù ñòa hình gaây möa, neân löôïng möa naêm xaáp xæ 1.200mm. Ñoä aåm khoâng khí quanh naêm cao, tuy nhieân trong muøa ñoâng giaù trò cuûa ñoä aåm thöôøng thaáp hôn muøa heø. Treân bieån toác ñoä gioù khaù lôùn, trung bình 6-7 m/s, gioù haàu nhö quanh naêm. Vuøng bieån Ñoâng laø nôi caùc côn baõo xuaát phaùt töø taây Thaùi Bình Döông ñi qua ñeå di chuyeån vaøo ñaát lieàn, toác ñoä di chuyeån cuûa caùc côn baõo qua bieån Ñoâng raát lôùn, vaän toác gioù coù theå ñaït 50 m/s, coù söùc taøn phaù lôùn ñoái vôùi taøu thuyeàn, song löôïng möa laïi khoâng lôùn nhö vuøng ven bieån vaø vuøng ñaát lieàn, löôïng möa ngaøy cöïc ñaïi trong baõo khoâng vöôït quaù 200-250mm. - Vuøng khí haäu nam bieån Ñoâng mang tính chaát xích ñaïo haûi döông roõ neùt, bieân ñoä nhieät ngaøy nhoû. Nhieät ñoä ít bieán thieân theo muøa, bieân ñoä nhieät ñoä naêm vaøo khoaûng 20C. Giaù trò trung bình naêm cuûa nhieät ñoä khoâng khí vaøo khoaûng 26,5-270C. Bieán trình naêm cuûa nhieät ñoä coù 2 cöïc ñaïi roõ reät vaøo thaùng 4 vôùi giaù trò vaøo khoaûng 27,50C, cöïc ñaïi phuï xaûy ra vaøo thaùng 9 vôùi giaù trò khoaûng 270C phuø hôïp vôùi cheá ñoä böùc xaï vaø chuyeån ñoäng bieåu kieán cuûa maët trôøi. Cheá ñoä möa ôû nam bieån Ñoâng doài daøo hôn vaø phaân chia roõ reät theo muøa. Toång löôïng möa trung bình vaøo khoaûng 2.000mm vôùi soá ngaøy möa treân 150 ngaøy/naêm. Muøa möa haøng naêm baét ñaàu vaøo thaùng 5 vaø keát thuùc muoän vaøo ñaàu ñoâng, thaùng 12. Trong thaùng muøa möa phaân chia nhieàu vaøo ñaàu vaø cuoái muøa, vaøo khoaûng thaùng 8 muøa möa bò giaùn ñoaïn. Thôøi kyø möa nhieàu nhaát laø caùc thaùng 10, 11, 12 vôùi toång löôïng möa thaùng vaøo khoaûng 250-300mm. Thôøi kyø ít möa löôïng möa cuõng khoâng quaù ít, ñaït treân 50 mm/thaùng vôùi 5-7 ngaøy möa/thaùng. Nam bieån Ñoâng ít baõo vaø baõo cuõng yeáu hôn, muoän hôn so vôùi baéc bieån Ñoâng, theo soá lieäu 10 naêm quan traéc ôû quaàn ñaûo Tröôøng Sa, haøng naêm chæ coù khoaûng 13 côn baõo ñi qua vuøng bieån naøy. Toác ñoä gioù ôû vuøng bieån naøy cuõng khaù lôùn, ñoä aåm cao, quanh naêm ít thay ñoåi. 2.4. Ñaëc ñieåm haûi vaên ven bieån - Veà ñaëc tröng thuûy trieàu, theo caùc nguoàn taøi lieäu, ñöôïc chia thaønh 5 vuøng khaùc nhau: a. Vuøng ven bôø töø Quaûng Ninh ñeán Thanh Hoùa, thuûy trieàu mang tính chaát nhaät trieàu thuaàn nhaát. Rieâng khu vöïc bieån Haûi Phoøng - Hoøn Gai, tính chaát trieàu raát thuaàn nhaát, haàu heát soá ngaøy trong thaùng laø nhaät trieàu. Caøng ñi veà phía nam tính chaát nhaät trieàu caøng keùm thuaàn nhaát hôn. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng dao ñoäng trong khoaûng 2,6-3,6m; trong kyø nöôùc roøng xaáp xæ 0,5-1m. Ñoä lôùn thuûy trieàu giaûm daàn töø Quaûng Ninh ñeán Thanh Hoùa. b. Vuøng ven bôø töø Ngheä An ñeán Thöøa Thieân Hueá coù cheá ñoä thuûy trieàu raát phöùc taïp vaø coù theå chia thaønh 4 ñoaïn: i) Ven bieån töø Ngheä Tónh ñeán baéc Quaûng Bình: tính chaát thuûy trieàu laø nhaät trieàu khoâng ñeàu, vôùi soá ngaøy nhaät trieàu chieám hôn nöûa thaùng; thôøi gian trieàu ruùt lôùn hôn thôøi gian trieàu daâng moät caùch roõ reät, nhaát laø ôû vuøng caùc cöûa soâng. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng khoaûng 2,5-1,2m; giaûm daàn töø baéc vaøo nam. ii) Ven bieån töø
10 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Quaûng Bình ñeán cöûa Thuaän An: thuûy trieàu mang tính chaát baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu, phaàn lôùn soá ngaøy trong thaùng coù hai laàn nöôùc lôùn vaø hai laàn nöôùc roøng. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng khoaûng 1,1 - 0,6m, giaûm daàn veà phía nam. iii) Ven bieån cöûa Thuaän An vaø vuøng laân caän: tính chaát thuûy trieàu laø baùn nhaät trieàu ñeàu, trong ngaøy coù hai laàn nöôùc lôùn vaø hai laàn nöôùc roøng. Ñoä lôùn thuûy trieàu xaáp xæ 0,4-0,5m. iv) Khu vöïc phía nam Thöøa Thieân Hueá: thuûy trieàu mang tính chaát baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu, trong thaùng coù khoaûng 20-25 ngaøy baùn nhaät trieàu. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng khoaûng 0,8-1m. c. Vuøng töø Quaûng Nam-Ñaø Naüng ñeán Khaùnh Hoøa, cheá ñoä thuûy trieàu trong vuøng coù theå chia ra laøm hai khu vöïc: i) Baéc Quaûng Nam - Ñaø Naüng: thuûy trieàu mang tính chaát baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu, trong thaùng coù khoaûng 20-25 ngaøy baùn nhaät trieàu. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng xaáp xæ 1-1,2m. ii) Töø giöõa Quaûng Nam ñeán Khaùnh Hoøa: tính chaát thuûy trieàu laø nhaät trieàu khoâng ñeàu. Töø Quaûng Ngaõi ñeán Nha Trang, haøng thaùng coù khoaûng 18-20 ngaøy nhaät trieàu; caùc nôi khaùc coù soá ngaøy nhaät trieàu ít hôn. Thôøi gian trieàu daâng thöôøng keùo daøi hôn thôøi gian trieàu ruùt. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng khoaûng 1,2-2m, caøng veà phía nam, ñoä lôùn thuûy trieàu caøng taêng daàn. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc keùm xaáp xæ 0,5m. d. Vuøng töø Thuaän Haûi ñeán Minh Haûi: thuûy trieàu ôû vuøng bieån naøy mang tính chaát baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu. Haàu heát soá ngaøy trong thaùng coù hai laàn trieàu daâng vaø hai laàn trieàu ruùt trong ngaøy. Thôøi gian trieàu daâng vaø thôøi gian trieàu ruùt cheânh leäch nhau khaù nhieàu. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng khoaûng 2-3,5m. Ñoä lôùn thuûy trieàu ñaït cöïc ñaïi ôû khu vöïc gaàn caùc cöûa soâng Cöûu Long. e. Vuøng töø Minh Haûi ñeán Kieân Giang: thuûy trieàu ôû ñaây mang tính chaát nhaät trieàu ñeàu hoaëc hôi khoâng ñeàu, thöôøng chæ coù moät dao ñoäng trieàu haøng ngaøy. Rieâng kyø nöôùc keùm, coù theå sinh theâm con nöôùc trong khoaûng 2-3 ngaøy moãi thaùng. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc keùm khoaûng 0,8-1,5m. - Veà ñaëc ñieåm haûi vaên ngoaøi khôi vònh Baéc Boä Thuûy trieàu ôû vònh Baéc Boä mang tính nhaät trieàu laø chính, vôùi dieän tích nhaät trieàu chieám 4/5 dieän tích toaøn vònh. Treân phaàn nhoû coøn laïi cuûa vònh, quan traéc ñöôïc ñuû caùc loaïi thuûy trieàu khaùc nhö nhaät trieàu khoâng ñeàu, baùn nhaät trieàu vaø baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong chu kyø nhieàu naêm, tuøy töøng nôi, coù theå ñaït giaù trò cöïc ñaïi töø treân 5-6m vaø ñaït giaù trò cöïc tieåu töø döôùi 0,5-2,5m. Vuøng coù ñoä lôùn thuûy trieàu cöïc ñaïi treân 2m chieám 3/4 dieän tích vaø vuøng coù ñoä lôùn thuûy trieàu töø 4m trôû leân chieám 1/3 dieän tích ôû phía baéc. Ñaëc bieät vuøng cöïc baéc cuûa vònh. Coù theå phaân bieät hai vuøng khaùc nhau: töø vó tuyeán 200B ñeán vó tuyeán 180B, bieân ñoä thuûy trieàu vöøa vaø töø vó tuyeán 180B trôû veà nam, bieân ñoä thuûy trieàu nhoû. Soùng bieån ngoaøi khôi vònh Baéc Boä gaàn phuø hôïp vôùi cheá ñoä soùng vuøng ven bôø. Muøa ñoâng höôùng soùng thònh haønh laø ñoâng baéc, ñoä cao trung bình xaáp xæ 0,8-1m. Ñoä cao cao nhaát trong nhöõng ñôït gioù muøa ñoâng baéc maïnh leân
11 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 tôùi 3-3,5m. Muøa heø höôùng soùng thònh haønh laø nam-ñoâng nam, ñoä cao trung bình khoaûng 0,6-0,9m. Do aûnh höôûng cuûa baõo neân ñoä cao cöïc ñaïi coù theå leân tôùi 5-6m hoaëc cao hôn. Rieâng thaùng 4 laø thaùng chuyeån tieáp töø gioù muøa ñoâng baéc sang gioù muøa taây nam vaø thaùng 9 laø thaùng chuyeån tieáp töø gioù muøa taây nam sang gioù muøa ñoâng baéc neân thöôøng quan traéc ñöôïc höôùng soùng ñoâng baéc laãn ñoâng nam. Nhìn chung, trong toaøn naêm thì thôøi kyø töø thaùng 3-5 laø thôøi kyø maët bieån ôû ñaây “eâm dòu” nhaát vaø ñaây laø muøa laøm aên cuûa ngaønh vaän taûi bieån. Doøng chaûy ngoaøi khôi vònh Baéc Boä vaøo muøa xuaân (thaùng 3, 4, 5) coù theå chia thaønh hai phaàn: Baéc vó tuyeán 200B: Doøng chaûy xoaùy troøn theo chieàu ngöôïc vôùi chieàu kim ñoàng hoà, toác ñoä trung bình 0,3-0,5 haûi lyù/giôø. Nam vó tuyeán 200B: Nöôùc töø ngoaøi khôi bieån Ñoâng doàn vaøo, chaûy doïc theo bôø phía taây ñaûo Haûi Nam, ñeán gaàn vó tuyeán 200B thì ngoaët qua phía taây, chaûy vaøo bôø bieån nöôùc ta nhaäp vaøo doøng nöôùc ven bôø, chaûy xuoáng phía nam. Toác ñoä trung bình cuûa doøng chaûy naøy khoaûng 0,4-0,6 haûi lyù/giôø. Vaøo muøa heø (töø thaùng 6-8): Nöôùc trong vònh Baéc Boä chaûy theo moät voøng kheùp kín thuaän chieàu kim ñoàng hoà. Toác ñoä trung bình cuûa doøng nöôùc naøy khoaûng 0,4-0,8 haûi lyù/giôø. Muøa thu (töø thaùng 10-11): Hình theá doøng chaûy gaàn gioáng nhö muøa xuaân, toác ñoä trung bình cuûa doøng nöôùc naøy khoaûng 0,4-0,6 haûi lyù/giôø. Muøa ñoâng (töø thaùng 12-2): Doøng nöôùc töø bieån Ñoâng chaûy vaøo cöûa vònh, doïc theo bôø phía taây ñaûo Haûi Nam ñeán phía baéc vó tuyeán 190B chia ra thaønh töøng nhaùnh chaûy sang phía taây, nhaäp vôùi doøng nöôùc ven bôø Vieät Nam chaûy xuoáng phía nam, ñeán cöûa vònh nhaäp chung vôùi doøng nöôùc chung cuûa bieån Ñoâng. Toác ñoä trung bình cuûa doøng nöôùc naøy khoaûng 0,4-0,6 haûi lyù/giôø. Nhö vaäy, do chòu taùc ñoäng cuûa hai muøa gioù neân ôû vònh Baéc Boä toàn taïi hai doøng chaûy chính: muøa ñoâng doøng nöôùc chaûy theo höôùng ngöôïc chieàu vaø muøa haï doøng nöôùc chaûy theo höôùng thuaän chieàu kim ñoàng hoà. - Ñaëc tröng nhieät ñoä nöôùc bieån Cheá ñoä nhieät ngoaøi khôi vònh Baéc Boä chòu taùc ñoäng maïnh meõ cuûa cheá ñoä gioù muøa. Quyù I laø thôøi kyø coù nhieät ñoä thaáp nhaát so vôùi caû naêm. Nhieät ñoä trung bình trong caû quyù khoaûng 18-190C. Nhieät ñoä cao nhaát khoaûng 22- 230C. Nhieät ñoä thaáp nhaát khoaûng 14-160C. Sang quyù II nhieät ñoä trung bình trong thaùng 4 xaáp xæ 220C; sang thaùng 5, thaùng 6 taêng leân 27-290C. Nhieät ñoä cao nhaát trong thaùng 4 xaáp xæ 280C; sang thaùng 5, thaùng 6 taêng leân 320C. Noùi chung nhieät ñoä nöôùc taêng daàn töø ñaàu quyù ñeán cuoái quyù. Quyù III, nhieät ñoä töông ñoái ñoàng nhaát trong caû quyù, nhieät ñoä trung bình khoaûng 29-300C. Nhieät ñoä cao nhaát khoaûng 32-330C. Nhieät ñoä thaáp khoaûng 26-270C. Thaùng coù nhieät ñoä cao nhaát laø thaùng 7 vaø 8. Sang quyù IV nhieät ñoä laïi baét ñaàu giaûm thaáp daàn do aûnh höôûng cuûa gioù muøa ñoâng baéc. Trong ñoù, thaùng 10 nhieät ñoä trung bình xaáp xæ 270C. Sang thaùng 11 vaø 12, nhieät ñoä giaûm xuoáng trong khoaûng 21-240C. Nhìn chung, trong quyù IV nhieät ñoä nöôùc bieån ôû ñaây giaûm daàn töø ñaàu quyù ñeán cuoái quyù, cheânh leäch nhieät ñoä giöõa caùc thaùng xaáp xæ 30C. Bieán trình naêm cuûa nhieät ñoä nöôùc bieån ôû vònh Baéc Boä coù moät cöïc tieåu vaøo thaùng 2 vaø moät cöïc ñaïi vaøo thaùng 8. Nhieät ñoä trung bình toaøn naêm ñaït
12 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 xaáp xæ 24,60C. Muøa heø nhieät ñoä ñoàng nhaát hôn muøa ñoâng. Trong muøa ñoâng, nhieät ñoä taêng daàn töø höôùng phía baéc vònh vaøo phía nam vònh. - Ñaëc tröng ñoä maën nöôùc bieån Do hoaøn löu gioù muøa ñoùng vai troø chi phoái söï phaân boå ñoä muoái nöôùc treân bieån Ñoâng trong töøng muøa, neân ñoä maën nöôùc bieån ôû ngoaøi khôi vònh Baéc Boä lôùn hôn vaø ñoàng nhaát hôn so vôùi vuøng ven bôø. Ñoä maën trung bình haøng naêm dao ñoäng trong khoaûng 30-33‰; cheânh leäch ñoä maën trung bình töø thaùng naøy sang thaùng khaùc khoâng vöôït quaù 1‰. So vôùi caùc vuøng khaùc thì ôû vònh Baéc Boä ñöôïc xem laø coù ñoä maën ñoàng ñeàu nhaát. Trong muøa gioù muøa ñoâng baéc ta thaáy treân bieån hình thaønh löôõi nöôùc laïnh coù ñoä maën cao treân 30‰ aên theo höôùng ñoâng baéc-taây nam tôùi giaùp bôø bieån Trung Quoác vaø Vieät Nam. Nhöõng vuøng ven bôø phía taây vònh Baéc Boä vaø haàu khaép vònh Thaùi Lan ñeàu coù ñoä maën döôùi 33‰, thaäm chí döôùi 30‰ ôû gaàn cöûa soâng. Ñaùng chuù yù laø ôû giöõa vònh Baéc Boä (khoaûng vó ñoä 18-190B, kinh ñoä 107-1080Ñ), ôû vuøng coù ñoä saâu treân döôùi 50m, hình thaønh moät vuøng nöôùc nhaït hôn vuøng xung quanh, trong khoaûng 32-33‰ trong muøa ñoâng. Trong muøa gioù taây nam, ñoàng thôøi cuõng laø muøa möa cuûa phaàn lôùn caùc vuøng treân bieån, khaùc vôùi nhieàu yeáu toá khaùc, söï phaân boá ñoä muoái phöùc taïp hôn. Nhìn chung, ñoä muoái treân bieån Ñoâng giaûm ñaùng keå, hieám thaáy coù ñoä maën 34‰ hoaëc cao hôn. ÔÛ ven bôø Trung Quoác, Vieät Nam vaø vònh Thaùi Lan, ñoä maën giaûm xuoáng döôùi 32‰, thaäm chí döôùi 20-25‰ ôû gaàn caùc cöûa soâng lôùn vaø vöøa. 2.5. Caùc vuøng ñòa lyù bieån Ñoâng Bieån Ñoâng coù theå chia ra thaønh boán vuøng ñòa lyù. a. Khu vöïc vònh Baéc Boä (Khu vöïc 1) Vònh Baéc Boä laø moät trong nhöõng vònh lôùn ôû Ñoâng Nam AÙ vaø theá giôùi, traûi roäng töø kinh tuyeán 105036’-109055’ ñoâng, vó tuyeán 17006’-21055’ baéc, coù dieän tích khoaûng 126.250km2 (36.000 haûi lyù vuoâng), chieàu ngang nôi roäng nhaát khoaûng 314km (176 haûi lyù), nôi heïp nhaát ôû cöûa vònh roäng khoaûng 220km (119 haûi lyù). Vònh hoaøn toaøn do bôø bieån cuûa hai nöôùc Vieät Nam vaø Trung Quoác bao boïc, bao goàm bôø bieån ñoâng baéc Vieät Nam chaïy qua 10 tænh, thaønh phoá vaø bôø bieån hai tænh Quaûng Taây, Haûi Nam cuûa Trung Quoác. Vònh coù hai cöûa: eo bieån Quyønh Chaâu naèm giöõa baùn ñaûo Loâi Chaâu vaø ñaûo Haûi Nam vôùi beà roäng khoaûng 19 haûi lyù vaø cöûa chính cuûa vònh töø ñaûo Coàn Coû (Vieät Nam) tôùi muõi Oanh Ca (ñaûo Haûi Nam, Trung Quoác) roäng khoaûng 112 haûi lyù. Chieàu daøi bôø bieån phía Vieät Nam khoaûng 763km, phía Trung Quoác khoaûng 695km. Phaàn vònh phía Vieät Nam coù khoaûng 2.300 ñaûo, ñaù ven bôø, ñaëc bieät coù ñaûo Baïch Long Vó naèm caùch ñaát lieàn Vieät Nam khoaûng 110km. Phía Trung Quoác chæ coù moät soá ít ñaûo nhoû ôû phía ñoâng baéc vònh nhö ñaûo Vò Chaâu, Taø Döông. Vuøng ven bôø chia thaønh caùc khu vöïc: - Khu vöïc Moùng Caùi - Ñoà Sôn coù bôø bieån höôùng ñoâng baéc-taây nam, kieåu vònh, ñaûo chia caét maïnh, phöùc taïp. Bôø ñaù goác coù nhieàu choã doác, nhieàu goø
13 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 ngaàm. Ven söôøn caùc ñaûo coù caùc raïn san hoâ ven bôø. Khu vöïc naøy taäp trung khoaûng 2.000 ñaûo lôùn nhoû, chuû yeáu ñöôïc caáu taïo bôûi ñaù voâi vaø coù nhieàu ñaù ngaàm. Giöõa caùc daõy ñaûo laø caùc vuõng, vònh hoaëc raõnh saâu. Taïi ñaùy vònh Baùi Töû Long vaø Haï Long, ñòa hình phaân baäc, coù raõnh saâu, trong ñoù, laïch Vaïn saâu ñeán 30m. ÔÛ ven bôø, ñòa hình baèng phaúng, thöôøng coù caùc baõi trieàu, röøng ngaäp maën ñoâi choã coù coû bieån. - Khu vöïc Ñoà Sôn - Laïch Tröôøng thuoäc daïng bôø bieån tam giaùc chaâu neân ñòa hình thaáp vaø phaúng, bò chia caét ngang bôûi caùc cöûa soâng. Ven caùc vuøng cöûa soâng phaùt trieån caùc baõi buøn trieàu roäng lôùn, thoaûi, roäng (coù nôi ñeán 15km) vaø sình laày, ñöôøng ñaúng saâu 10m, ñöôïc che phuû bôûi caùc caùnh röøng ngaäp maën töï nhieân vaø röøng troàng. Chaâu thoå laán tieán ra bieån vôùi toác ñoä bình quaân 30m/naêm. - Khu vöïc Laïch Tröôøng - ñeøo Haûi Vaân coù bôø bieån höôùng gaàn nhö baéc- nam. Bôø caùt thoaûi daïng voøng cung, chia caét yeáu, giöõa caùc cung bôø laø caùc muõi ñaù goác nhoâ ra bieån. Phía ngoaøi raûi raùc coù ñaûo ñaù phieán, ñaù hoa cöông, söôøn bôø ngaàm coù san hoâ nhö hoøn Neï, hoøn Maét, hoøn Meâ, hoøn La, hoøn Noàm, Coàn Coû. Baõi caùt bieån phaúng roäng, caùc baõi ñaù taûng, baõi cuoäi phaân boá chuû yeáu döôùi chaân caùc muõi ñaù goác. Ñöôøng ñaúng saâu 20m thöôøng chaïy caùch bôø 3-5km, nhieàu nôi chaïy saùt chaân caùc muõi ñaù. Nhìn chung, ñòa hình ñaùy vònh Baéc Boä nghieâng veà phía ñoâng nam. Theàm luïc ñòa khu vöïc vònh Baéc Boä bao goàm toaøn boä ñaùy vònh Baéc Boä keùo xuoáng tôùi vó tuyeán 160 baéc, ngang vò trí Ñaø Naüng. Theàm luïc ñòa ôû ñaây daïng moät loøng chaûo, nghieâng daàn veà phía ñoâng nam. Maùng saâu nhaát cuûa loøng chaûo chaïy eùp saùt veà phía ñaûo Haûi Nam vaø coù söôøn maùng doác hôn phía Vieät Nam. Ñoä saâu ôû trung taâm vònh ñaït tôùi 70-80m, vuøng cöûa vònh khoaûng 100m vaø ôû rìa theàm luïc ñòa khoaûng 200m. Haàu heát dieän tích theàm luïc ñòa coù goùc doác 2-50. Möùc ñoä chia caét saâu nhoû. Chieám öu theá ôû ñaây laø caùc daïng ñòa hình aâm daïng maùng truõng ñan nhau kieåu phaân nhaùnh, coù höôùng doác veà cöûa vònh Baéc Boä vaø laø daáu veát cuûa caùc thung luõng soâng coå. Nôi gaëp nhau cuûa caùc maùng naøy laø caùc hoá truõng, ñoâi khi saâu ñeán 108m nhö ñaõ phaùt hieän ôû ngoaøi khôi, caùch ñaûo Coàn Coû 120km veà phía ñoâng baéc. Caùc daïng ñòa hình döông thöôøng laø caùc moûm ñaù ngaàm, caùc veát loä cuûa coàn caùt coå coøn soùt laïi, phaân boá ven bôø vaø quanh caùc ñaûo nhö Baïch Long Vó. Vònh Baéc Boä coù vò trí chieán löôïc quan troïng ñoái vôùi Vieät Nam vaø Trung Quoác caû veà kinh teá laãn an ninh quoác phoøng. Vònh laø nôi chöùa ñöïng taøi nguyeân thieân nhieân, ñaëc bieät laø haûi saûn vaø daàu khí. Veà haûi saûn, ñaïi boä phaän caùc ngö tröôøng chính naèm gaàn bôø bieån Vieät Nam, taây nam ñaûo Baïch Long Vó. Vònh Baéc Boä laø moät trong nhöõng ngö tröôøng vaø nguoàn cung caáp haûi saûn quan troïng cho hai nöôùc Vieät Nam vaø Trung Quoác. Khu vöïc giöõa vònh vaø cöûa vònh laø boàn truõng soâng Hoàng coù khaû naêng chöùa daàu khí. Xung quanh khu vöïc ñaûo Vò Chaâu (phía ñoâng baéc) gaàn bôø bieån Trung Quoác ñaõ phaùt hieän vaø khai thaùc moät soá moû daàu nhoû, ôû khu vöïc Ñoâng Phong caùch ñöôøng kinh tuyeán 108003’13’’ ñoâng khoaûng 15 haûi lyù veà phía taây, Trung Quoác coâng boá ñaõ phaùt hieän ñöôïc moû khí coù tröõ löôïng khoaûng 80 tyû m3. Phía Vieät Nam cuõng ñaõ tieán haønh moät soá hoaït ñoäng tìm kieám, thaêm doø daàu khí trong vònh.
14 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Vònh Baéc Boä laø cöûa ngoõ giao löu lôùn vaø laâu ñôøi cuûa Vieät Nam ra theá giôùi, coù taàm quan troïng ñaëc bieät ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån kinh teá, thöông maïi quoác teá cuõng nhö quoác phoøng, an ninh cuûa ñaát nöôùc. b. Khu vöïc mieàn Trung, ñoâng nam Vieät Nam (Khu vöïc 2) Keùo daøi töø cöûa vònh Baéc Boä ñeán muõi Caø Mau, töø bôø bieån ra giöõa bieån Ñoâng, ñeán khu vöïc hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa (töø 17010’-8022’ ñoä vó baéc, 104052’-1120 ñoä kinh ñoâng). Ñòa hình ven bôø töø Muõi Lay ñeán Vuõng Taøu laø khu bôø naèm trong vuøng coù ñòa hình töông phaûn giöõa luïc ñòa vaø bieån. Bôø bieån raát doác, chia caét saâu vaø ngang ñeàu phöùc taïp. Caùc cung bôø xen caùc muõi nhoâ ñaù goác caáu taïo bôûi ñaù macma vaø bieán chaát chaïy xieân höôùng taây baéc-ñoâng nam. Caùc vuõng, vònh thöôøng coù ñoä saâu trung bình 20-25m, ôû cöûa vònh saâu khoaûng 40-50m. Ñöôøng ñaúng saâu 20m chaïy saùt bôø. Coù nhieàu ñaûo ven bôø vôùi caùc raïn san hoâ vieàn bôø giaøu tieàm naêng, ña daïng sinh hoïc cao vaø coù nhieàu ñaëc saûn nhö ôû Cuø Lao Chaøm, hoøn Tre, hoøn Caâu, Lyù Sôn; khu vöïc ñaûo Phuù Quyù coù caùc thaønh taïo nuùi löûa treû. Ñaëc tröng nhaát cuûa daûi ven bôø laø quaù trình san baèng bôø vôùi söï hình thaønh caùc ñaàm phaù ven bôø, caùc cöûa soâng daïng “khuy aùo” vaø thöôøng xuyeân dòch chuyeån. Caùc ñaàm phaù vaø cöûa soâng kieåu naøy thöôøng noâng, ñoä saâu töø 1-3m, raát hieám khi saâu ñeán 5-6m, hay bò aùch taéc do caûn luõ töø thöôïng nguoàn ñoå veà. Theàm luïc ñòa Trung Boä keùo daøi töø Ñaø Naüng ñeán nam Phan Thieát, vôùi rìa theàm chaïy doïc theo höôùng kinh tuyeán men theo ñöôøng ñaúng saâu 140m. Ñaây laø khu vöïc theàm luïc ñòa heïp nhaát Vieät Nam vaø phaùt trieån treân khung caáu truùc - kieán taïo ñònh höôùng baéc-nam. Beà maët theàm luïc ñòa doác, caùc ñöôøng ñaúng saâu töø 20-100m chaïy saùt vaøo nhau. Ven bôø nhieàu ñaù goác, ñaù ngaàm vaø caùc raïn san hoâ. Töø Ñaø Naüng ñeán phía baéc ñaûo Phuù Quyù ñòa hình coù tính phaân baäc roõ: Baäc 0-50m, beà maët ñaùy coù goùc doác töø 5-100 vaø ñoâi khi ñeán 300; maät ñoä chia caét nhoû, trung bình 10m. Caùc daïng ñòa hình phaân boá theo höôùng taây baéc-ñoâng nam hoaëc ñoâng baéc-taây nam. Baäc 50-100m coù beà maët doác trung bình 10-300, chia caét saâu lôùn (thöôøng 10-20m). Caùc daïng ñòa hình döông vaø aâm trong khu vöïc naøy thöôøng phaân boá daïng tuyeán song song vaø theo höôùng bôø bieån, trong ñoù, caùc daïng ñòa hình döông lieân quan ñeán caùc ñieåm loä ñaù goác coù tuoåi töø kyû Mioxen giöõa trôû veà tröôùc. Ranh giôùi giöõa caùc baäc ñòa hình theàm luïc ñòa ñöôïc moâ taû laø caùc “söôøn doác” chuyeån tieáp. Caùc söôøn doác naøy cuõng coù höôùng song song vôùi bôø bieån vaø nhieàu nhaø ñòa maïo bieån cho ñoù laø daáu veát cuûa ñöôøng bôø bieån coå. Theàm luïc ñòa vuøng bieån phía ñoâng nam keùo daøi töø nam Phan Thieát ñeán muõi Caø Mau ñöôïc môû roäng vaø chòu aûnh höôûng ít nhieàu cuûa heä thoáng soâng Cöûu Long. Khu vöïc baéc Coân Ñaûo ñòa hình ñaùy bieån phöùc taïp, chia caét maïnh, maät ñoä chia caét daøy, trung bình khoaûng 0,2-0,3km/km2, thuoäc loaïi lôùn nhaát cuûa theàm luïc ñòa Vieät Nam. Ñoä chia caét saâu cuõng lôùn, trung bình 10-20m. Nhöõng nôi tieáp caän vôùi caùc muõi nhoâ nhö Ba Kieàm, Vuõng Taøu, Coân Ñaûo ñoä chia caét saâu vöôït quaù 20m. ÔÛ khu vöïc theàm luïc ñòa coù ñoä chia caét
15 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 saâu nhoû hôn 70m caùc daïng ñòa hình döông vaø aâm tyû leä ñeàu nhau, nhöng töø ñoä chia caét saâu lôùn hôn 70m öu theá laïi thuoäc veà caùc daïng ñòa hình aâm, coù höôùng töông ñoàng vôùi heä thoáng thung luõng soâng treân luïc ñòa. Ñòa hình döông goà gheà phaân boá töø ngang Caø Naù ñeán Haøm Taân, xung quanh ñaûo Phuù Quyù, Coân Sôn vaø keùo daøi theo höôùng ñoâng baéc ñeán baõi caïn Royalbishop vaø doïc theo meùp theàm luïc ñòa töø vó ñoä 70- 9030’ baéc. Ñòa hình baèng phaúng hoaëc phoå bieán daïng ñòa hình aâm, kích thöôùc lôùn, ñoä saâu nhoû, ñaùy phaân boá chuû yeáu phaàn tröôùc chaâu thoå soâng Cöûu Long, ñoâng nam Coân Ñaûo vaø ñoâng baéc ñaûo Phuù Quyù. c. Khu vöïc vònh Thaùi Lan (Khu vöïc 3) Naèm ôû phía taây nam bieån Ñoâng do bôø bieån cuûa Vieät Nam, Campuchia, Thaùi Lan vaø Malaysia bao boïc, naèm trong phaïm vi töø 60 ñeán 13010’ vó ñoä baéc, 99055’ kinh ñoä ñoâng, coù dieän tích khoaûng 293.000km2, chu vi khoaûng 2.300km, chieàu daøi vònh khoaûng 628km, ñoä saâu trung bình 45m. Vònh Thaùi Lan laø moät vònh noâng, ñoä saâu lôùn nhaát giöõa vònh khoaûng 80m, ôû cöûa vònh khoaûng 60m vaø taêng daàn töông ñoái ñeàu töø bôø ra giöõa vònh, ñaùy vònh töông ñoái baèng phaúng, chaát ñaùy chuû yeáu laø buøn, moät soá vuøng coøn coù caû buøn vaø caùt. Ñòa hình ñaùy bieån phaân chia thaønh hai khu vöïc: khu vöïc Vuõng Taøu-Haø Tieân thuoäc nhoùm bôø chaâu thoå soâng Cöûu Long, coù xu theá laán tieán ra bieån. Bôø bieån höôùng ñoâng baéc-taây nam (ñoaïn Vuõng Taøu-Caø Mau) vaø ñoåi thaønh höôùng taây baéc-ñoâng nam ôû ñoaïn töø Caø Mau ñeán Haø Tieân. Ñaây laø khu bôø bieån thaáp, chia caét maïnh. Vuøng cöûa soâng Saøi Goøn-Ñoàng Nai thuoäc kieåu cöûa soâng hình pheãu coù ñoä saâu 5-10m. Phaàn coøn laïi thuoäc kieåu cöûa soâng chaâu thoå ñieån hình coù ñaùy doác trung bình 1m/km. Luïc ñòa ven bieån bò caùc cöûa soâng chia caét bôûi moät heä thoáng keânh raïch chi chít, röøng ngaäp maën töôi toát vaø caùc baõi buøn coù beà roäng lôùn. Phaàn bieån ven bôø trong khoaûng ñoä saâu 20m coù ñaùy raát baèng phaúng vaø keùo daøi ra xa bôø. Khu vöïc theàm luïc ñòa taây nam keùo daøi töø ngang Caø Mau ñeán Haø Tieân, goàm toaøn boä phaàn theàm luïc ñòa vònh Thaùi Lan thuoäc Vieät Nam, laø moät trong nhöõng theàm luïc ñòa coù beà roäng lôùn cuûa theá giôùi. Gaàn trung taâm vònh Thaùi Lan ñòa hình raát baèng phaúng, hôi nghieâng veà phía taây vôùi goùc nghieâng ñòa hình trung bình 1-30. Chæ coù khu vöïc caän ñaûo Phuù Quoác ñòa hình ñaùy bò chia caét phöùc taïp do coù nhieàu raõnh ngaàm vaø ñoài ngaàm xen keõ. Ñoä saâu ôû ñaây nhoû, thöôøng 30-40m, saâu nhaát cuõng chæ coù 80-90m. Phía ngoaøi xa bôø (thöôøng baét ñaàu töø ñoä saâu 30m) ñòa hình ñaùy bieån ñaëc tröng bôûi kieåu xaâm thöïc luïc ñòa tröôùc ñaây vôùi caùc daïng “aâm” truõng höôùng ñoâng baéc- taây nam vaø ñoâng taây. Treân bình ñoà ñaùy bieån chuùng taïo neân daïng “caønh caây” phaân nhaùnh gioáng maïng löôùi thung luõng soâng coå. d. Khu vöïc hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa (Khu vöïc 4) Quaàn ñaûo Hoaøng Sa bao goàm treân 30 ñaûo ñaù, coàn san hoâ, baõi caïn naèm ôû khu vöïc bieån giöõa vó ñoä 15045’-17015’ baéc, kinh ñoä 1110-1130 ñoâng treân moät vuøng bieån roäng khoaûng 10km2, caùch ñaûo Lyù Sôn khoaûng 120 haûi lyù, caùch ñaûo Haûi Nam cuûa Trung Quoác 140 haûi lyù. Dieän tích toaøn boä phaàn ñaát noåi cuûa quaàn ñaûo khoaûng 10km2, lôùn nhaát laø ñaûo Phuù Laâm roäng khoaûng 1,5km2, caùc ñaûo coøn laïi dieän tích nhoû hôn nhieàu.
16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Quaàn ñaûo Tröôøng Sa naèm veà phía ñoâng nam cuûa bieån Ñoâng coù khoaûng treân 100 ñaûo ñaù, coàn san hoâ vaø baõi caïn. Phaïm vi cuûa quaàn ñaûo töø vó ñoä 6050’- 120 baéc, kinh ñoä 110030’-117020’ ñoâng, roäng khoaûng 180.000km2, caùch Cam Ranh khoaûng 248 haûi lyù. Quaàn ñaûo Tröôøng Sa ñöôïc chia laøm 8 cuïm ñaûo, baõi ñaù laø: Song Töû, Thò Töù, Loaïi Ta, Nam Yeát, Sinh Toàn, Tröôøng Sa, Thaùm Hieåm, Bình Nguyeân, trong ñoù ñaûo lôùn nhaát laø Ba Bình roäng khoaûng 0,5km2, ñaûo cao nhaát laø Song Töû Taây khoaûng 4-6m. Ñòa hình ñaùy bieån vaø theàm luïc ñòa giöõa hai quaàn ñaûo naøy tuy naèm caùch nhau 500-600km coù hình daïng moät loøng chaûo nöôùc saâu, nhöng coù ñaëc ñieåm ñòa chaát, ñòa maïo khaù gioáng nhau, ñöôïc ñaëc tröng bôûi voâ soá caùc raïn san hoâ phaùt trieån keá thöøa treân caùc daïng ñòa hình döông coù chaân naèm ôû ñoä saâu 1.500-3.000m vaø coù voû traùi ñaát kieåu luïc ñòa daøy 24-26km. Kieåu raïn voøng phaân boá trong phaïm vi ñöôøng ñaúng saâu 100-200m. Giöõa chuùng coù vuïng bieån ñöôøng kính 20-30km, coù nôi 100km vaø ñoä saâu trung bình laø 50m, coù nôi 70-80m. Treân vaønh khuyeân cuûa raïn voøng thöôøng quan saùt thaáy coù ñuû maët caùc ñòa hình baõi saïn, baõi noâng vaø moät vaøi ñaûo noåi. Caùc baõi san hoâ ngaàm thöôøng phaân boá ôû khoaûng saâu 70-80m, 40-50m, 10-20m. Trong caùc baõi saâu 10-20m, phaùt trieån maïnh nhieàu loaøi san hoâ. Taïi baõi ngaàm Maclecphin ôû vuøng Hoaøng Sa do kích thöôùc nhoû hôn neân caùc raïn san hoâ thöôøng gaén vôùi vaønh khuyeân cuûa raïn voøng, ñoâi khi ñöùng ñôn leû vöôn leân töø ñoä saâu khoaûng 2.000m taïo neân raïn hình thaùp. Kích thöôùc caùc raïn thay ñoåi, coù nôi chæ 300-500m, nôi khaùc 5-6km vaø daøi tôùi 30km (vuøng Thuyeàn Chaøi, Ñaù Lôùn...). Haàu heát beà maët raïn naèm ôû ñoä saâu 3-5m vaø treân rìa toàn taïi caùc raõnh ngaàm keùo daøi xuoáng saâu theo söôøn, coù nôi loä ra khi trieàu xuoáng. Caùc baõi san hoâ noâng coù hình thaùi vaø phaân boá töông töï caùc raïn bò ngaäp chìm saâu treân döôùi chuïc meùt, trong ñoù, ñieån hình laø caùc baõi noâng Ñinh Ba, Traêng Khuyeát, Suoái Ngaø, Nuùi Caàu. 3. Taøi nguyeân bieån Ñoâng Caùc nguoàn taøi nguyeân taäp trung chuû yeáu trong vuøng theàm luïc ñòa, ñaëc bieät vuøng bieån ven bôø, trong ñoù öôùc tính coù khoaûng 80% saûn löôïng caù khai thaùc ôû Vieät Nam trong ñoä saâu tôùi 50m, nguoàn lôïi sinh vaät bieån ñöôïc xem laø nguoàn taøi nguyeân truyeàn thoáng maø nhaân daân ta ñaõ khai thaùc töø haøng ngaøn ñôøi nay. Vuøng ven bôø cuõng laø nôi taäp trung khai thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn, nguoàn lôïi sinh vaät cuõng nhö giao thoâng, du lòch vaø caùc ngaønh dòch vuï treân bieån nhö dòch vuï khai thaùc thuûy haûi saûn (dòch vuï ngheà caù), dòch vuï khai thaùc daàu khí, dòch vuï giao thoâng treân bieån (heä thoáng ñeøn bieån, höôùng daãn taøu thuyeàn), dòch vuï khí töôïng, dòch vuï cöùu naïn treân bieån cuõng nhö dòch vuï an ninh treân bieån, v.v... 3.1. Nguoàn lôïi haûi saûn Cho ñeán nay, trong khoaûng 2.000 loaøi caù ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ôû 3 vuøng bieån Vieät Nam, thì coù khoaûng 110 loaøi coù giaù trò kinh teá, trong ñoù, chæ coù 30 loaøi caù kinh teá taäp trung ôû vuøng bieån saâu treân 50m, do vaäy nguoàn lôïi caù kinh teá vuøng bieån noâng laø raát lôùn. Theo Vieän Nghieân cöùu Haûi saûn, toång tröõ löôïng nguoàn
17 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 lôïi caù bieån Vieät Nam öôùc tính khoaûng 2,77 trieäu taán, khaû naêng khai thaùc laø 1,2 trieäu taán, trong ñoù cao nhaát laø vuøng bieån Nam Trung Boä chieám 44,1% tröõ löôïng, vuøng bieån Taây Nam Boä chieám 18,3%, vuøng bieån mieàn Trung laø 20,3%, vònh Baéc Boä laø 16,9% vaø caùc goø noåi ngoaøi khôi chieám 0,4%. Caùc loaøi caù kinh teá chuû yeáu môùi chæ chieám treân 1% saûn löôïng khai thaùc. Rieâng vuøng bieån ven bôø nöôùc ta, tröõ löôïng sô boä cuõng vaøo khoaûng treân döôùi 3 trieäu taán vaø khaû naêng khai thaùc coù theå tôùi 1,3-1,4 trieäu taán moãi naêm, trong ñoù caù noåi khoaûng 0,6-0,7 trieäu taán/naêm vaø caù ñaùy khoaûng 0,7 trieäu taán/naêm. Trong vuøng bieån Vieät Nam coù caùc ngö tröôøng (baõi ñaùnh baét) truyeàn thoáng: Vuøng vònh Baéc Boä laø caùc ngö tröôøng Caùt Baø-Coâ Toâ, Baïch Long Vó, hoøn Meâ-hoøn Maùt, Coàn Coû...; Vuøng bieån mieàn Trung laø caùc ngö tröôøng khai thaùc caù noåi ven bôø, caù noåi ñaïi döông, vuøng vònh Thöøa Thieân Hueá, Quy Nhôn, Khaùnh Hoøa, Phan Rang - Phan Thieát vaø caùc goø noåi mieàn Trung; Vuøng bieån Nam Trung Boä vaø Ñoâng Nam Boä laø caùc ngö tröôøng coù tröõ löôïng caù noåi vaø caù ñaùy ñeàu cao laø Cuø Lao Thu, Nam Coân Sôn, cöûa soâng Cöûu Long; Vuøng bieån Taây Nam Boä quan troïng laø ngö tröôøng taây nam Phuù Quoác. Trong soá caùc loaøi caù kinh teá chieám tyû leä cao ôû vuøng bieån ven bôø Vieät Nam ñöùng ñaàu laø caù nuïc soø, caù hoá, caù chæ vaøng, caù traùp, caù thu nhieät ñôùi, caù moái vaïch, caù hoàng, caù traùp maét to, caù nuïc thu. Tuy vaäy, saûn löôïng khai thaùc cuûa chuùng ta môùi ñaït khoaûng 0,7 trieäu taán naêm, ñöùng haøng thöù 8 theá giôùi. Tieàm naêng veà toâm caù coù theå ñöa ñaùnh baét caù thaønh ngaønh kinh teá bieån maïnh cuûa nöôùc ta. Ngoaøi caù, treân vuøng bieån nöôùc ta coøn giaøu veà toâm bieån, bieån Vieät Nam naèm giöõa hai ngö tröôøng giaøu toâm nhaát theá giôùi laø taây-baéc vaø giöõa-taây Thaùi Bình Döông. Saûn löôïng khai thaùc toâm ñaït 80 nghìn taán/naêm. Trong 10 nöôùc daãn ñaàu veà saûn löôïng khai thaùc toâm thì Vieät Nam ñöùng haøng thöù 7 theá giôùi sau Trung Quoác, Indonesia, AÁn Ñoä, Canada, Myõ vaø Thaùi Lan. Toâm bieån Vieät Nam ña daïng veà thaønh phaàn loaøi ñaëc tröng cho vuøng bieån nhieät ñôùi. Toâm ñöôïc coi laø loaøi haûi saûn coù giaù trò xuaát khaåu haøng ñaàu ôû Vieät Nam hieän nay. Caùc loaøi toâm bieån Vieät Nam coù toâm he, toâm huøm, toâm voå, toâm moi, toâm beà beà... Trong ñoù coù giaù trò kinh teá cao laø toâm huøm (coù 7 loaøi thöôøng gaëp), toâm voå (9 loaøi coù giaù trò xuaát khaåu) vaø toâm he. Beà beà vaø moi khoâng coù giaù trò maáy veà kinh teá, chæ khai thaùc laøm thöùc aên daân toäc truyeàn thoáng. Saûn löôïng toâm ñöôïc pheùp khai thaùc töø 50-70 nghìn taán, trong ñoù toâm he chieám khoaûng 20%. Toâm xa bôø chieám tyû troïng lôùn nhaát, ñeán 35-46 nghìn taán, nhöng chöa khai thaùc ñöôïc bao nhieâu vì chuùng thöôøng soáng ôû vuøng nöôùc saâu 140-380m. Vuøng bieån gaàn bôø chieám saûn löôïng 19-24 nghìn taán, trong ñoù vuøng bieån vònh Baéc Boä laø 1,5-2 nghìn taán, vuøng bieån mieàn Trung 2-3 nghìn taán vaø vuøng bieån Nam Boä laø 16,5-19 nghìn taán. Nguoàn lôïi thaân meàm goàm caùc loaïi möïc, trai, oác bieån. Caùc loaøi trai oác phoå bieán ñöôïc ngö daân khai thaùc haøng ngaøy goàm coù 43 loaøi oác, 43 loaøi trai, haøu, soø... Trai, oác bieån chuû yeáu soáng trong caùc vuøng baõi trieàu, ven caùc haûi ñaûo vaø caùc vuøng cöûa soâng. Caùc loaøi thaân meàm thöôøng soáng taäp trung thaønh
18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 caùc baõi haøng chuïc, haøng traêm, thaäm chí haøng ngaøn hecta, raát thuaän tieän cho khai thaùc, thu löôïm thuû coâng, giaûi quyeát vieäc laøm vaø thu nhaäp cho nhieàu hoä ngö daân ven bieån. ÔÛ caùc heä sinh thaùi san hoâ vaø caùc ñaûo xa bôø coù theå gaëp caùc loaøi trai, oác bieån lôùn coù giaù trò thöông phaåm cao nhö baøo ngö, trai ngoïc, trai tai töôïng, ñieäp, oác xaø cöø, oác tuø vaø... Trong caùc ñoäng vaät thaân meàm, möïc laø nguoàn lôïi chuû yeáu vaø laø ñoái töôïng khai thaùc quan troïng hieän nay ôû vuøng bieån Vieät Nam. Trong hai loaïi möïc nang vaø möïc oáng, thì möïc nang coù kích thöôùc lôùn. Caû hai loaïi möïc nang vaø möïc oáng ñeàu phaân boá roäng raõi treân caùc vuøng bieån Vieät Nam vaø ñeàu coù chaát löôïng cao. Toång saûn löôïng khai thaùc möïc haøng naêm laø khoaûng 50 nghìn taán. Möïc nang coù theå ñaït 26 nghìn taán/naêm. Möïc nang ôû vuøng bieån Nam Boä ñaït cao nhaát laø 20 nghìn taán, vuøng bieån mieàn Trung coù saûn löôïng khai thaùc laø 5 nghìn taán, coøn ôû vònh Baéc Boä chæ laø 1 nghìn taán/naêm. Möïc oáng coù saûn löôïng khai thaùc khoaûng 24 nghìn taán, trong ñoù vuøng bieån phía nam coù theå ñaït 16,5 nghìn taán (chieám 70%), vuøng bieån vònh Baéc Boä laø 5 nghìn taán/naêm (20%), coøn vuøng bieån mieàn Trung laø 2,5 nghìn taán/naêm (10%). Caùc baõi khai thaùc möïc chuû yeáu laø vuøng bieån quanh ñaûo Coâ Toâ - Thanh Laân, Caùi Chieân, Caùt Baø, Baïch Long Vó, hoøn Meâ, hoøn Maùt, vuøng bieån Phan Rang, Phan Thieát, Vuõng Taøu, Caø Mau vaø vuøng bieån quanh Coân Ñaûo vaø Phuù Quoác. 3.2. Nguoàn lôïi ñaëc saûn khaùc Caùc loaïi ñaëc saûn khaùc tuy soá löôïng khoâng nhieàu, nhöng coù giaù trò kinh teá cao vaø raát ñaëc tröng cho vuøng bieån Vieät Nam. Treân caùc ñaûo coù khoaûng 8.600 loaøi chim, trong ñoù coù 2.000 loaøi chim ñieån hình, ñaëc bieät laø coù caùc loaøi haûi yeán coù giaù trò kinh teá; treân ñaûo vaø vuøng bieån quanh ñaûo cuõng coù raát nhieàu loaøi boø saùt vôùi khoaûng 300 loaøi raén. - Chim yeán, trong ñoù môùi xaùc ñònh ñöôïc hai loaøi maø toå cuûa chuùng ñöôïc xem laø loaïi thöïc phaåm cao caáp coù ôû vuøng bieån Vieät Nam laø yeán haøng vaø yeán ñen, nhöng chæ coù toå yeán haøng laø coù giaù trò thöông phaåm cao do chaát löôïng cao. Saûn löôïng khai thaùc hieän nay khoaûng 4.000kg/naêm. Chim yeán soáng treân caùc vaùch ñaù thuoäc caùc ñaûo bieån töø Quaûng Bình ñeán Kieân Giang, nhöng taäp trung nhaát vaø truyeàn thoáng nhaát laø ôû caùc vuøng bieån Cuø Lao Chaøm (Quaûng Nam), Nha Trang (Khaùnh Hoøa) vaø ôû Coân Ñaûo, Phuù Quoác. - Caù san hoâ laø teân goïi chung nhoùm caù bieån soáng trong heä sinh thaùi san hoâ moät caùch thöôøng xuyeân hoaëc ñònh kyø cuûa voøng ñôøi. Ñôøi soáng cuûa nhoùm caù naøy phuï thuoäc vaøo traïng thaùi phaùt trieån cuûa heä sinh thaùi san hoâ. Cho ñeán nay ñaõ thoáng keâ ñöôïc khoaûng 600 loaøi caù san hoâ treân vuøng bieån Vieät Nam, trong ñoù, ôû caùc raïn san hoâ vuøng bieån mieàn Trung coù soá loaøi ñoâng nhaát (470 loaøi), vuøng bieån Taây Nam Boä coù 120 loaøi, coøn vuøng bieån phía baéc chæ coù 50 loaøi. Rieâng trong caùc raïn san hoâ quaàn ñaûo Tröôøng Sa coù ñeán 300 loaøi. Caùc loaøi caù vaõng lai (ñònh cö moät thôøi gian) ñeán caùc heä sinh thaùi san hoâ laïi thöôøng laø caùc loaøi caù kinh teá coù troïng löôïng lôùn, vôùi khoaûng 35 loaøi laø caù muù, caù hoàng, caù chình..., roài ñeán caùc ñaøn caù san hoâ ñaëc tröng coù kích thöôùc nhoû soáng thaønh ñaøn, di chuyeån nhanh, ña daïng, nhieàu maøu saéc nhö caù maøo tieân, caù böôùm, caù thia, caù naøng ñaøo..., taát caû coù ñeán 300 loaøi.
19 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 - Nguoàn döôïc lieäu ñoäng vaät bieån Vieät Nam khaù phong phuù, trong ñoù coù nhieàu loaøi laø ñoái töôïng tìm kieám cuûa ngaønh döôïc hoïc bieån theá giôùi vôùi soá löôïng lôùn nhö haûi mieân, san hoâ meàm, san hoâ söøng, giun nhieàu tô, sam bieån, raén bieån, caù ngöïa... - Treân caùc vuøng bieån Vieät Nam ñaõ phaùt hieän ñöôïc 653 loaøi rong bieån, trong soá caùc ngaønh rong bieån thì rong ñoû chieám soá loaøi nhieàu nhaát (47,5%), rong luïc (21,1%), rong naâu (19,0%) vaø rong lam (12,4%). Moät soá loaøi rong bieån ñöôïc khai thaùc töø caùc quaàn theå töï nhieân nhö rong ñoû, rong thaïch giaû, rong naâu. Caùc loaøi coù giaù trò khaùc ñöôïc nuoâi troàng laø rong mô, rong caâu chæ vaøng... 3.3. Lôïi theá tieàm naêng veà giao thoâng vaø du lòch bieån-ñaûo Lôïi theá veà giao thoâng vaø tieàm naêng du lòch bieån laø nhöõng öu ñaõi cuûa thieân nhieân ñang ñöôïc khai thaùc. Dòch vuï bieån laø moät höôùng phaùt trieån coøn raát môùi ñoái vôùi kinh teá bieån Vieät Nam, chuùng ta ñang coù thuaän lôïi veà moïi maët ñeå phaùt trieån ngaønh kinh teá naøy söû duïng nhöõng öu ñaõi cuûa moät quoác gia bieån. Vieät Nam ñöôïc ví nhö moät “ngoâi nhaø maët phoá” töùc laø höôùng maët ra bieån Ñoâng vôùi moät tieàm naêng to lôùn cho phaùt trieån thöông maïi, dòch vuï trong nöôùc vaø quoác teá. Vuøng bieån Ñoâng nöôùc ta coøn coù moät tieàm naêng to lôùn veà giao thoâng treân bieån noái caùc caûng noäi Baûn ñoà Taøi nguyeân thieân nhieân daûi ven bieån Vieät Nam ñòa vôùi nhau vaø vôùi caùc nöôùc. Bieån Ñoâng naèm treân ñöôøng haøng haûi quoác teá, noái Thaùi Bình Döông vôùi An Ñoä Döông, moãi naêm coù khoaûng 3.850 löôït taøu qua laïi, töùc trung bình moãi Á ngaøy coù hôn 10 löôït taøu qua laïi treân bieån Ñoâng. Chính vì vaäy, ngay töø theá kyû XII (thôøi Lyù Anh Toâng), caûng Vaân Ñoàn ñaõ laø cöûa ngoõ giao löu vôùi caùc nöôùc La Hoäc, Xieâm La, Traø Oa... Ñeán thôøi Leâ caùc caûng lôùn nhö Hoäi An, Phoá Hieán laø nôi giao tieáp cuûa nöôùc ta vôùi Nhaät Baûn, Trung Hoa, Boà Ñaøo Nha, Italia, Phaùp... Khoâng nhöõng vaäy, caùc caûng mieàn Trung coøn laø cöûa ngoõ cuûa caùc nöôùc treân baùn ñaûo Ñoâng Döông noái ra beân ngoaøi. Söï ra ñôøi cuûa caùc con ñöôøng xuyeân AÙ seõ
20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 laøm taêng theâm vai troø caàu noái cuûa caùc caûng bieån, caùc tuyeán giao thoâng treân bieån vaø thuyeàn beø treân bieån Ñoâng seõ taáp naäp hôn nöõa neáu trong töông lai döï aùn keânh Kara noái AÁn Ñoä Döông vôùi Thaùi Bình Döông ñöôïc thöïc hieän. 3.4. Nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn Taøi nguyeân khoaùng saûn bieån ñöôïc ñaùnh giaù nhö “quoác baûo” ngaøy nay, nhieàu loaïi coøn ñang aån giaáu chôø ngaøy phuïc vuï daân sinh, phaùt trieån kinh teá. Cho ñeán nay, chuùng ta vaãn coøn chöa ñieàu tra ñaày ñuû vaø chöa khai thaùc ñöôïc bao nhieâu nguoàn lôïi naøy cuûa bieån. Tuy nhieân, duø môùi chæ khai thaùc moät phaàn tieàm naêng daàu khí, nhöng ñaõ ñoùng goùp moät tyû leä to lôùn trong cô caáu GDP toaøn quoác. Theàm luïc ñòa bieån Ñoâng roäng vaø khoâng saâu, ñoä saâu cuûa vuøng theàm luïc ñòa bieån Ñoâng khoâng quaù 100m, döôùi ñoù laø kho taøi nguyeân giaøu coù veà daàu moû vaø khí ñoát. Treân phaïm vi bieån Ñoâng coù treân 20 boàn truõng coù khaû naêng chöùa daàu vaø khí ñoát. Khu vöïc theàm luïc ñòa Nam Trung Hoa coù boàn truõng cöûa soâng Ngoïc Trai vôùi tröõ löôïng 1.500 trieäu thuøng. Khu vöïc vònh Baéc Boä coù tröõ löôïng ôû vònh Baéc Boä khoaûng 95 trieäu thuøng vaø nam ñaûo Haûi Nam coù boàn truõng chöùa daàu, tröõ löôïng khoaûng 210 trieäu thuøng. Khu vöïc nam Vieät Nam coù caùc boàn truõng daàu khí Meâ Koâng vaø Nam Coân Sôn, tröõ löôïng khoaûng 2.874 trieäu thuøng. Khu vöïc theàm luïc ñòa Sunda coù boàn truõng Taây Natura vôùi tröõ löôïng daàu khí 160 trieäu thuøng. Khu vöïc Borneo coù boàn truõng Sarawak tröõ löôïng daàu khí lôùn nhaát laø 9.260 trieäu thuøng. Khu vöïc Philippines coù boàn truõng Palawan vôùi tröõ löôïng daàu khí 409 trieäu thuøng. Tuy nhieân, khoâng phaûi boàn truõng naøo treân bieån Ñoâng cuõng coù tieàm naêng veà daàu khí. Baét ñaàu töø Oligocen sôùm, do hoaït ñoäng tröôït vaø taùch daõn cuûa voû luïc ñòa maø ôû ñaùy bieån Ñoâng hình thaønh ba kieåu boàn truõng khaù khaùc nhau veà baûn chaát: a) Boàn truõng taùch daõn ñôn thuaàn naèm treân voû ñaïi döông phaân boá ôû trung taâm bieån Ñoâng, khoâng coù moái lieân heä vôùi daàu khí; b) Boàn truõng treân söôøn luïc ñòa coù theå lieân quan ñeán quaù trình troâi daït laøm vaùt moûng voû luïc ñòa vaø luùn chìm quy moâ lôùn nhö ôû caùc boàn truõng Nha Trang vaø ñoâng Vuõng Taøu; c) Boàn truõng treân theàm luïc ñòa kieåu keùo toaïc lieân quan ñeán tröôït baèng xaûy ra ôû vuøng duyeân haûi Nam Trung Boä, ñoù laø caùc boàn truõng Nam Coân Sôn, Vuõng Taøu, Quaûng Ngaõi. Nhìn chung, caùc boàn truõng ñeàu thoâng thöông laãn nhau, taïo ñieàu kieän cho vieäc di chuyeån vaø tích tuï daàu moû vaø khí ñoát vaøo nhöõng vò trí coù giaù trò kinh teá. Döïa treân keát quaû nghieân cöùu ñòa chaát-ñòa vaät lyù, ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 7 boàn traàm tích coù trieån voïng chöùa daàu khí treân theàm luïc ñòa cuûa nöôùc ta laø boàn truõng soâng Hoàng, boàn Hoaøng Sa, boàn Tröôøng Sa, boàn Cöûu Long, boàn Nam Coân Sôn, boàn Thoå Chu vaø boàn truõng Khaùnh Hoøa. Nhöõng soá lieäu thoáng keâ cho thaáy tieàm naêng daàu khí treân vuøng bieån Vieät Nam so vôùi caùc nöôùc laùng gieàng khoâng phaûi laø nhoû (2,9 tyû thuøng so vôùi 14,1 tyû thuøng). Nhöõng khu vöïc coù trieån voïng daàu khí treân vuøng bieån Vieät Nam nhö baõi Tö Chính, boàn truõng Nha Trang, boàn truõng Tröôøng Sa coøn chöa ñöôïc ñaùnh giaù chính thöùc.
21 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Vuøng bieån nöôùc ta coøn laø moät kho muoái voâ cuøng phong phuù. Ngheà laøm muoái bieån (dieâm nghieäp) ôû nöôùc ta laø ngheà khaù phaùt trieån ôû vuøng ven bieån, ñaëc bieät laø daûi ven bieån mieàn Trung. Ñaây laø ngheà truyeàn thoáng ñaõ coù töø laâu ñôøi, nhöng phaûi töø naêm 1995, ngheà muoái môùi baét ñaàu chuyeån sang thôøi kyø saûn xuaát coâng nghieäp vaø ñöôïc hieän ñaïi hoùa ñeå ñaùp öùng nhu caàu coâng nghieäp, caùc ngaønh kinh teá khaùc, phuïc vuï daân sinh vaø xuaát khaåu. Nhu caàu söû duïng muoái bieån ngaøy caøng taêng, töø 765 nghìn taán naêm 1995 leân 1,1 trieäu taán naêm 2000, hôn 1,5 trieäu taán naêm 2005 vaø khoaûng treân 2 trieäu taán naêm 2010. Do ñoù, treân vuøng ven bieån mieàn Trung ñaõ vaø ñang xaây döïng vuøng coâng nghieäp muoái. Caùc ñoàng muoái lôùn seõ ñöôïc xaây döïng theo coâng ngheä tieân tieán, ñaûm baûo saûn phaåm ñaït tieâu chuaån quoác teá, phuïc vuï nhu caàu daân sinh, kinh teá vaø xuaát khaåu, ñaëc bieät laø vieäc saûn xuaát muoái ioát cho ñoàng baøo mieàn nuùi. Ngoaøi nguoàn lôïi daàu khí vaø muoái bieån, coøn nhöõng nguoàn khoaùng saûn khaùc, trong ñoù, sa khoaùng bieån laø caùc tinh khoaùng naëng ñöôïc saøng loïc töø vaät lieäu vuïn phong hoùa töø ñaù meï treân luïc ñòa do doøng chaûy ñöa xuoáng. Ñaây laø nguoàn taøi nguyeân quan troïng ôû vuøng ven bieån Vieät Nam. Sa khoaùng bieån- ven bieån hieän ñaïi thöôøng taïo thaønh caùc daûi heïp haøng chuïc hay haøng traêm meùt, nhöng hieám khi ñeán haøng kiloâmet. Sa khoaùng naèm giöõa möïc trieàu cao vaø möïc trieàu thaáp, trong ñoù coù chöùa khoâng döôùi 20 loaïi khoaùng vaät coù giaù trò kinh teá vaø giaù trò khai thaùc, ñoù laø caùc moû sa khoaùng Bình Ngoïc vaø Tieân Yeân (Quaûng Ninh), Caùt Haûi (Haûi Phoøng), Coàn Ñen (Nam Ñònh), Saàm Sôn (Thanh Hoùa), Kyø Anh (Haø Tónh), Vinh Myõ (Thöøa Thieân Hueá), Cam Ranh (Khaùnh Hoøa), Baõi Sau (Baø Ròa-Vuõng Taøu)... Trong caùc moû sa khoaùng ôû Vieät Nam, hai loaïi khoaùng saûn coù nhieàu trieån voïng ñang ñöôïc khai thaùc laø: a) Quaëng titan-zircon (sa khoaùng ilmenit) coù chöùa titan, zircon, thieác, vaøng vaø ñaát hieám, coù ôû nhieàu nôi; b) Caùt thuûy tinh ôû Vaân Haûi, Quaûng Ninh; ôû Cam Ranh, Khaùnh Hoøa; ôû Phan Rí, Haøm Taân thuoäc Bình Thuaän... 7. Keát luaän Bieån Ñoâng vaø heä thoáng ñaûo vuøng bieån cuûa nöôùc ta coù vai troø, vò theá mang yù nghóa quyeát ñònh trong chieán löôïc veà phaùt trieån kinh teá bieån. Ngoaøi vai troø laø cô sôû veà maët laõnh thoå vaø phaùp lyù ñeå xaùc ñònh vuøng bieån cuûa Vieät Nam thì heä thoáng ñaûo ven bôø Vieät Nam naèm trong moái quan heä maät thieát vôùi toaøn boä daûi duyeân haûi, taïo ra moät khoái thoáng nhaát caû veà maët hoaït ñoäng kinh teá, phaân coâng lao ñoäng, cuõng nhö veà maët ñaûm baûo an ninh quoác phoøng, laøm caàu noái phaùt trieån kinh teá bieån vaø laø caên cöù haäu caàn treân bieån Ñoâng treân maët traän giöõ gìn an ninh chuû quyeàn vuøng bieån trong phöông höôùng xaây döïng nöôùc ta. Treân vuøng bieån Ñoâng roäng lôùn, heä thoáng ñaûo ven bôø coù yù nghóa lôùn vôùi vieäc khai thaùc taøi nguyeân vuøng bieån vaø theàm luïc ñòa, ñaëc bieät, ñoái vôùi caùc khu vöïc taäp trung nhieàu loaïi taøi nguyeân bieån vaø theàm luïc ñòa nhö daàu khí, caùc loaïi khoaùng saûn, taøi nguyeân sinh vaät bieån cuõng nhö khai thaùc tieàm naêng
22 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 giao thoâng vaän taûi bieån, taøi nguyeân du lòch bieån, caùc hoaït ñoäng dòch vuï bieån khaùc, taïo tieàn ñeà ñeå Vieät Nam phaùt trieån “trôû thaønh moät nöôùc maïnh veà bieån laø muïc tieâu chieán löôïc xuaát phaùt töø yeâu caàu vaø ñieàu kieän khaùch quan cuûa söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä toå quoác Vieät Nam...” sau naêm 2020 (Nghò quyeát soá 03 cuûa Boä Chính trò). NNK TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Boä Ngoaïi giao (2002), Ban bieân giôùi, Soå tay phaùp lyù cho ngöôøi ñi bieån, Nxb Chính trò Quoác 1. gia. Leâ Ñöùc An, Veà teân goïi trong heä thoáng ñaûo ven bôø, taøi lieäu ñaùnh maùy. 2. Nguyeãn Döôïc, Trung Haûi (2001), Soå tay thuaät ngöõ ñòa lyù, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 3. 4. Nguyeãn Hoàng Thao (1998), “Luaät bieån vaø chính saùch bieån cuûa Vieät Nam trong vieäc thöïc thi Coâng öôùc cuûa Lieân Hieäp quoác veà luaät bieån naêm 1982”, Tuyeån taäp “Vò trí chieán löôïc vaán ñeà bieån vaø luaät bieån ôû khu vöïc chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông”, Vieän Thoâng tin Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. Nguyeãn Ngoïc Khaùnh (2005), Caùc chuyeân ñeà trong ñeà aùn “Thoáng nhaát ñaët teân caùc ñaûo, 5. ñaù, baõi caïn, baõi ngaàm vaø caùc ñaëc tröng ñòa lyù khaùc treân vuøng bieån Vieät Nam”, Boä Noäi vuï. Phoøng Ñòa Chính trò, Vieän Nghieân cöùu Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån Beàn vöõng, Moät soá vaán 6. ñeà bieân giôùi Vieät Nam, Ñeà taøi caáp Vieän naêm 2003. Töø ñieån baùch khoa ñòa lyù (Tieáng Nga), Nxb Töø ñieån, Xoâ Vieát, Moscow, 1988. 7. 8. Chöông trình bieån Ñoâng - haûi ñaûo, Chöông trình bieån KT.03; Chöông trình bieån KC.09. TOÙM TAÉT Bieån Ñoâng Vieät Nam laø boä phaän laõnh thoå quan troïng treân bieån cuûa Vieät Nam, laø nôi aån giaáu nhieàu ñoái töôïng ñòa lyù, taøi nguyeân coù giaù trò nhieàu maët ñeå phaùt trieån neàn kinh teá bieån giai ñoaïn sau naêm 2010 theo chuû tröông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Nhieàu ñoái töôïng ñòa lyù naèm trong vuøng bieån Ñoâng coù lieân quan ñeán caùc vaán ñeà quoác teá nhaïy caûm. Baøi baùo naøy giôùi thieäu moät soá ñaëc tröng ñòa lyù, taøi nguyeân bieån Ñoâng ñeå baïn ñoïc tham khaûo. ABSTRACT TYPICAL TRAITS OF THE EAST SEA AS REGARDS GEOGRAPHY AND RESOURCES The East Sea is an important marine part of the territory of Vietnam that hides in itself geographical targets and resources. These proves valuable in many aspects in the strategy of the government and the Communist Party to attain development in our marine economy in the East Sea. Many of the above geographical targets are related with sensitive international disputes. This article introduces a number of the geographical traits and resources of the East Sea for your consultation.