Dẫn liệu bước đầu về ốc cạn (Gastropoda) ở Xóm Dù, vườn quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ

32(1): 13-16 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010<br /> <br /> <br /> <br /> DÉn liÖu b−íc ®Çu vÒ èc c¹n (Gastropoda)<br /> ë xãm Dï, V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, tØnh Phó Thä<br /> <br /> §ç V¨n Nh−îng, Hoµng Ngäc Kh¾c, Khæng Thóy Anh<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Th©n mÒm Ch©n bông lµ mét trong c¸c Cái, tuyÕn ngang nói ®Êt, tuyÕn lªn ®Ønh nói Ten<br /> nhãm §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®−îc c¸c t¸c vµ tuyÕn xung quanh khu d©n c−.<br /> gi¶ trong vµ ngoµi n−íc nghiªn cøu rÊt sím ë C¸c sinh c¶nh ®−îc x¸c ®Þnh lµ rõng nguyªn<br /> n−íc ta [1-3, 5]. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay c¸c dÉn sinh trªn nói ®¸ v«i, nói ®Êt, trong hang ®¸, ®Êt<br /> liÖu vÒ Ch©n bông ë c¹n ë n−íc ta cßn rÊt Ýt, trång. MÉu ®−îc thu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng tõ<br /> nhÊt lµ vïng nói phÝa B¾c vµ miÒn Trung. Tõ mÆt ®Êt ®Õn l¸ c©y, th©n c©y, v¸ch ®¸. MÉu ®−îc<br /> n¨m 2008, chóng t«i ®H tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ ®Þnh h×nh trong cån 70o vµ l−u gi÷ t¹i bé m«n<br /> thu thËp mÉu thuéc nhãm èc c¹n ë xãm Dï, §éng vËt häc, Khoa Sinh häc, truêng ®¹i häc<br /> v−ên quèc gia (VQG) Xu©n S¬n. S− ph¹m Hµ Néi.<br /> VQG Xu©n S¬n lµ ®iÓm cuèi cña dHy Hoµng<br /> Liªn S¬n, ®Æc tr−ng ®¸ng chó ý lµ hÖ thèng rõng<br /> nguyªn sinh trªn nói ®¸ v«i, cã ®a d¹ng sinh häc<br /> cao, phong phó c¸c hÖ sinh th¸i, cã täa ®é ®Þa lý<br /> tõ 21o03’ ®Õn 21o12’ vÜ B¾c, 104o51’ ®Õn<br /> 105o01’ kinh §«ng. Khu hÖ thùc vËt n»m trong<br /> vïng giao l−u cña thùc vËt MH Lai vµ Hoa Nam<br /> nªn phong phó c¸c loµi trong hä Re, DÎ, Såi,<br /> Méc lan.... Nhãm ®éng vËt, theo kÕt qu¶ ®iÒu tra<br /> ban ®Çu cã 365 loµi, trong ®ã cã 46 loµi ghi<br /> trong S¸ch §á ViÖt Nam, 18 loµi ghi trong S¸ch<br /> §á thÕ giíi.<br /> Xãm Dï n»m ë gÇn gi÷a VQG, cã ®Æc ®iÓm<br /> ®Þa h×nh chñ yÕu lµ nói ®¸ v«i nªn nói kh«ng<br /> cao, chØ cã 1 ngän nói cao trªn 1.000 m (nói Ten<br /> 1.244 m), nhiÒu hang ®éng, hèc ®¸, c¸c suèi<br /> nhá, th¶m thùc vËt hÇu nh− bao kÝn toµn bé ®Þa<br /> h×nh, t¹o nªn vïng rõng th−êng xanh vµ Èm<br /> thÊp. NÐt ®Æc tr−ng cña ®Þa h×nh khu vùc xãm<br /> Dï lµ n»m lät trong mét thung lòng kh¸ réng<br /> gi÷a hai vïng nói ®Êt vµ nói ®¸ v«i t¸ch biÖt<br /> nhau. Nói ®Êt thÊp, lµ n¬i c− tró cña d©n c−, nói<br /> ®¸ v«i cao h¬n, nhiÒu v¸ch ®¸ dùng ®øng.<br /> H×nh 1. S¬ ®å khu vùc nghiªn cøu<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi dùa vµo c¸c m« t¶<br /> Thêi gian thu mÉu ®−îc tiÕn hµnh trong 2 cña George W. Tryon, 1886; Bavay vµ<br /> giai ®o¹n: th¸ng 7/2008, ®¹i diÖn cho mïa m−a Dautzenberg, 1899 ®Õn 1909; Van Benthem<br /> vµ th¸ng 11/2008 cho mïa kh«. Jutting, 1956, cã tham kh¶o c¸c tµi liÖu cña Yen<br /> C¸c tuyÕn kh¶o s¸t gåm: tuyÕn ®−êng mßn T. C. [9]. S¾p xÕp ®¬n vÞ ph©n lo¹i theo Bouchet<br /> sang §µ B¾c (Hßa B×nh), tuyÕn ®−êng vµo xãm vµ Rocroi, 2005 [4]. Cho ®Õn nay, hÖ thèng<br /> <br /> <br /> 13<br /> ph©n lo¹i ®H thay ®æi rÊt nhiÒu ë bËc gièng vµ Trochomorpha (3 loµi).<br /> hä, v× vËy khi x¸c ®Þnh tªn loµi chóng t«i ph¶i<br /> èc Mang tr−íc chØ cã 3 hä: Cyclophoridae,<br /> tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu trªn internet ®Ó cËp<br /> Diplommatinidae vµ Pupinidae.<br /> nhËt vÒ danh ph¸p.<br /> Trong sè c¸c loµi ®H gÆp, hä Ariophantidae<br /> II. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã sè loµi nhiÒu nhÊt (11 loµi), sau ®ã ®Õn<br /> Camaenidae (6 loµi), c¸c hä kh¸c cã sè loµi Ýt<br /> Sau khi ph©n tÝch thµnh phÇn loµi vµ sè h¬n. Qua thµnh phÇn loµi vµ sè l−îng loµi trong<br /> l−îng mÉu cña tõng loµi thu ®−îc, cã thÓ nªu tõng hä, thÓ hiÖn sù cã mÆt nhiÒu loµi trong<br /> mét sè nhËn xÐt sau: Ariophantidae chøng tá m«i tr−êng rÊt Èm v×<br /> vèn c¸c loµi trong hä nµy thÝch nghi víi vïng<br /> Thµnh phÇn loµi èc c¹n ®−îc ph¸t hiÖn b−íc rõng Èm. MÆt kh¸c, trong danh s¸ch loµi thiÕu<br /> ®Çu ë xãm Dï, VQG Xu©n S¬n thuéc 2 ph©n nh÷ng loµi di nhËp nh− Achatina fulica thÓ hiÖn<br /> líp: Cã phæi (Pulmonata) vµ Mang tr−íc<br /> tÝnh chÊt nguyªn sinh cña vïng nghiªn cøu.<br /> (Prosobranchia) cã 44 loµi thuéc 14 hä, 27<br /> Riªng ph©n loµi Tropidauchenia giardi citrina<br /> gièng.<br /> trong hä Clausiliidae ®−îc H. Nordsieck (2002)<br /> èc Cã phæi chØ cã 1 bé Stylommatophora, tu chØnh tõ loµi Clausilia giardi H. Fischer,<br /> chiÕm ®a sè trong thµnh phÇn loµi ®H ph¸t hiÖn ë 1898; mÉu l−u gi÷ t¹i B¶o tµng LÞch sö Tù nhiªn<br /> xãm Dï víi 11 hä: Trochomorphidae, Paris [8].<br /> Ariophantidae, Camaenidae, Clausiliidae, Gi÷a hai sinh c¶nh nói ®¸ v«i, nói ®Êt vµ ®Êt<br /> Helicarionidae, Helicidae, Streptaxidae, trång, thµnh phÇn loµi èc c¹n ë nói ®¸ v«i thu<br /> Subulinidae, Zonnitidae vµ Pupillidae. C¸c l−îm ®−îc phong phó h¬n c¶, chiÕm tíi 100%<br /> gièng cã sè loµi nhiÒu lµ Macrochlamys (7 loµi), sè loµi; nói ®Êt 20,5% vµ ®Êt trång 13,6%.<br /> <br /> B¶ng 1<br /> Thµnh phÇn loµi vµ ®é phong phó cña Ch©n bông trªn c¹n<br /> ë xãm Dï, VQG Xu©n S¬n, tØnh Phó Thä<br /> Sinh c¶nh<br /> STT Tªn loµi §V N§ §T<br /> (n%) (n%) (n%)<br /> STYLOMMATOPHORA<br /> 1. Trochomorphidae<br /> 1 Trochomorpha latior Bavay et Dautzenberg, 1908 2,60<br /> 2 Trochomorpha sp.1 0,39<br /> 3 Trochomorpha sp.2 2,40<br /> 2. Ariophantidae<br /> 4 Macrochlamys pumicata Morelet, 1875 0,19 3,03 8,10<br /> 5 Macrochlamys amboinensis Martens, 1864 0,29<br /> 6 Macrochlamys sp.1 0,44<br /> 7 Macrochlamys sp.2 4,60<br /> 8 Macrochlamys sp.3 0,29<br /> 9 Macrochlamys sp.4 0,04<br /> 10 Macrochlamys sp.5 0,73<br /> 11 Microsystis sp. 0,24<br /> 12 Dyakia sp.1 0,73 2,70<br /> 13 Dyakia sp.2 0,20 3,03 8,10<br /> 14 Dyakia sp.3 1,22<br /> 3. Camaenidae<br /> 15 Camaena vaysieri Bavay et Dautzenberg, 1909 1,81<br /> <br /> 14<br />  16 Camaena illustris Pfeiffer, 1842 2,21<br /> 17 Satsuma fulvescens Dautzenberg et H. Fisch, 1905 5,15 4,54<br /> 18 Chloritis insularis Mollendorff, 1901 1,03 4,05<br /> 19 Chloritis sp. 0,29<br /> 20 Mollendorffia sp. 0,14<br /> 4. Clausiliidae<br /> 21 Tropidauchenia giardi citrina (H. Fischer, 1898) 1,08<br /> 22 Clausilia vatheleti Bavay et Dautzenberg, 1899 3,83 18,18 58,10<br /> 23 Clausilia mairei Bavay et Dautzenberg, 1909 0,19<br /> 24 Hemiphaedusa sp. 0,63 18,91<br /> 5. Helicarionidae<br /> 25 Helicarion messageri Bavay et Dautzenberg, 1909 0,83<br /> 6. Helicidae<br /> 26 Plectotropis subinflexa S. Mabille, 1909 2,21<br /> 7. Helicinidae<br /> 27 Pseudotrochatela nogieri Dautzenberg et H. Fischer, 1908 0,14<br /> 8. Streptaxidae<br /> 28 Odontartemon fuchsianus Gredler, 1881 3,38<br /> 29 Streptaxis sp. 0,14<br /> 9. Subulinidae<br /> 30 Allopeas gracile (Hutton, 1834) 0,04<br /> 31 Allopeas javanicum (Reeve, 1849) 0,49<br /> 32 Glessula ceylanica Pfeifer, 1845 1,71<br /> 33 Tortaxis mandarinus (Pfeiffer, 1855) 0,19<br /> 34 Prosopeas sp. 0,58 1,51<br /> 10. Zonnitidae<br /> 35 Oxychilus cyprius (Pfeiffer, 1847) 0,24<br /> 11. Pupillidae<br /> 36 Boysidia sp. 0,68<br /> ARCHITAENIOGLOSSA<br /> 12. Cyclophoridae<br /> 37 Cyclophorus martensianus Mollendorff, 1874 26,52 7,57<br /> 38 Cyclophorus sp. 18,56 45,45<br /> 39 Cyclotus taivanus Adams, 1870 2,55<br /> 40 Cyclotus sp. 3,09 3,03<br /> 13. Diplommatinidae<br /> 41 Dioryx swinhoei Adams, 1866 3,92 13,63<br /> 14. Pupinidae<br /> 42 Eupupina mansuyi Dautzenberg et H. Fisch, 1908 1,62<br /> 43 Pupina speculum Tapparone - Canefri, 1883 1,62<br /> 44 Pseudopomatias fulvus Mollendorff, 1885 0,54<br /> Tæng 2036 66 74<br /> Ghi chó: §V. Rõng trªn nói ®¸ v«i; N§. Rõng trªn nói ®Êt; §T. §Êt trång.<br /> <br /> Nh÷ng loµi thu ®−îc ë nói ®Êt vµ ®Êt trång Trong c¸c tuyÕn kh¶o s¸t, tuyÕn ®−êng mßn<br /> kh«ng kh¸c víi c¸c loµi ë nói ®¸ v«i thÓ hiÖn sang §µ B¾c phong phó sè l−îng c¸ thÓ c¸c loµi<br /> chóng cã nguån gèc tõ nói ®¸ v«i ph¸t t¸n ra hai trong hä Cyclophoridae, Ariophantidae,<br /> sinh c¶nh trªn. Zonitidae, hiÕm gÆp c¸c loµi trong hä<br /> <br /> 15<br /> Clausiliidae vµ Camaenidae. Lªn cao h¬n trªn Description de Coquilles nouvelles de<br /> ®−êng ®i nói Ten gÆp kh¸ phæ biÕn loµi cã kÝch L'Indo-Chine (4 suite): 81-105. Paris.<br /> th−íc lín nh− Camaena vaysieri, cì nhá nh− 3. A. Bavay et Ph. Dautzenberg, 1909:<br /> Satsuma fulvescens (Camaenidae), Description de Coquilles nouvelles de<br /> Tropidauchenia giardi citrina, Clausilia L'Indo-Chine (5 suite): 163-206. Paris.<br /> vatheleti (Clausiliidae), Odontartemon<br /> fuchsianus (Streptaxidae). TuyÕn ®−êng ®i xãm 4. Bouchet and Rocroi, 2005: Taxonomy of<br /> Cái vµ nói ®Êt, quanh khu d©n c− sè l−îng loµi the Gastropoda. The new classification of<br /> gÇn nh− nhau. Gastropods: 1-11. Visaya.<br /> 5. Ph. Dautzenberg et H. Fischer, 1908:<br /> III. KÕt luËn Extrait du Journal de Conchyliology, LVI:<br /> 169-217.<br /> KÕt qu¶ b−íc ®Çu cho thÊy, thµnh phÇn loµi 6. George W. Tryon, 1885: Manual of<br /> èc c¹n ë xãm Dï, VQG Xu©n S¬n ®a d¹ng, Conchology. Structural and Systematic with<br /> phong phó víi 44 loµi vµ ph©n loµi thuéc 2 bé, Illustrations of the species, 1: 3-356.<br /> 14 hä vµ 27 gièng. Trong sè nµy, ®a d¹ng nhÊt Philadelphia.<br /> lµ nhãm èc Cã phæi. Rõng nguyªn sinh trªn nói<br /> ®¸ v«i cã sè loµi vµ sè c¸ thÓ phong phó h¬n c¸c 7. George W. Tryon, 1888: Manual of<br /> sinh c¶nh kh¸c. Trong c¸c hä phong phó nhÊt vÒ Conchology. Structural and Systematic with<br /> sè loµi lµ Ariophantidae thÓ hiÖn m«i tr−êng Illustrations of the species, IV: 3-296.<br /> rõng nguyªn sinh Ýt bÞ t¸c ®éng. Philadelphia.<br /> 8. Harrmut Nordsieck, 2002: Revision of the<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O Garnieriinae (Gastropoda:<br /> Stylommatophora: Clausiliidae), with<br /> 1. A. Bavay et Ph. Dautzenberg, 1899: Descriptions of New Taxa. Stuttgarter Beitr.<br /> Description de Coquilles nouvelles de Naturk. Ser. A, Nr. 640, 23S: 1-23.<br /> L'Indo-Chine: 1-31. Paris. 9. Yen T. C., 1939: Abh. Senckenb.Naturf.<br /> 2. A. Bavay et Ph. Dautzenberg, 1909: Ges., 444: 1-233, 16pls.<br /> <br /> <br /> Preliminary data on lansnails (Gastropoda)<br /> in Xom Du village, Xuan Son National Park, Phu Tho province<br /> <br /> Do Van Nhuong, Hoang Ngoc Khac, Khong Thuy Anh<br /> <br /> Summary<br /> <br /> By research results on landsnails in Xom Du village, Xuan Son national park, Phu Tho province in 2008-<br /> 2009, 44 species and subspecies belonging to two subclasses Prosobranchia and Pulmonata has been recorded.<br /> In this species composition, there are 36 of species of Pulmonata (81.8%) in 11 families (Trochomorphidae,<br /> Ariophantidae, Camaenidae, Clausiliidae, Helicarionidae, Helicidae, Streptaxidae, Subulinidae, Zonnitidae<br /> and Pupillidae); and 8 species of Prosobranchia (18.2%) in 3 families (Cyclophoridae, Diplommatinidae and<br /> Pupinidae). Almost species are living in jungle forests on limestone mountains and a few in other biotopes.<br /> Among them Ariophantidae is the most abundant family, with genus Macrochlamys 7 species.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 15-7-2009<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 16<br />