Dẫn liệu hình thái giải phẫu loài rù rì trồng ven sông suối phòng chống sói mòn, sạt lở

Journal of Thu Dau Mot university, No2(4) – 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> DAÃN LIEÄU HÌNH THAÙI GIAÛI PHAÃU<br /> LOAØI RUØ RÌ TROÀNG VEN SOÂNG SUOÁI PHOØNG CHOÁNG<br /> XOÙI MOØN, SAÏT LÔÛ<br /> Nguyeãn Vaên Thaéng<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät<br /> <br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Baøi baùo trình baøy nhöõng daãn lieäu hình thaùi giaûi phaãu loaøi ruø rì (Homonoia riparia)<br /> baèng phöông phaùp moâ taû hình thaùi trong töï nhieân, phöông phaùp quan saùt, ño ñeám kích<br /> thöôùc caùc caáu truùc beân trong caùc cô quan sinh döôõng treân kính hieån vi, xöû lí soá lieäu<br /> baèng thoáng keâ toaùn vaø baøn luaän veà ñaëc ñieåm thích nghi, khaû naêng phoøng choáng xoùi<br /> moøn saït lôû. Töø ñoù ñeà xuaát vieäc troàng loaøi thöïc vaät naøy treân caùc bôø soâng suoái ñeå phoøng<br /> choáng xoùi moøn saït lôû.<br /> Töø khoùa: loaøi ruø rì, hình thaùi, giaûi phaãu<br /> *<br /> 1. Ñaët vaán ñeà vöïc naøy laø nhieäm vuï caàn phaûi ñöôïc ñaët ra<br /> Bieán ñoåi khí haäu thöïc söï laø vaán ñeà lôùn nghieâm tuùc.<br /> treân toaøn theá giôùi hieän nay, haøng naêm soá Moät trong nhöõng giaûi phaùp choáng saït<br /> ngöôøi thieät maïng vì khí haäu vaø thôøi tieát baát lôû hieäu quaû laø khoâi phuïc hay taïo döïng<br /> thöôøng ngaøy caøng nhieàu, moät soá thaûm hoïa nhöõng heä sinh thaùi beàn vöõng trong khu<br /> thieân nhieân nhö lôû ñaát, soùng thaàn gaàn ñaây vöïc. Muoán thöïc hieän giaûi phaùp naøy caàn coù<br /> coù quy moâ vaø taàn suaát nhieàu hôn tröôùc. nhöõng nghieân cöùu chi tieát veà ñaëc ñieåm<br /> ÔÛ Vieät Nam, heä thoáng soâng suoái ña thoå nhöôõng, sinh lí, sinh thaùi, giaûi phaãu…<br /> daïng, phöùc taïp; haøng naêm coù muøa möa luõ cuûa caùc loaøi sinh vaät ñaëc höõu.<br /> keùo daøi vaø döõ doäi; hieän töôïng saït lôû ñaõ dieãn Ruø rì laø loaøi caây hoang daïi ñaëc höõu,<br /> ra ôû nhieàu nôi gaây haäu quaû nghieâm troïng soáng ôû baõi caùt, bôø soâng, bôø ñaù, choã nöôùc<br /> ñeán saûn xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, chaûy… coù nhieàu khaû naêng phoøng choáng saït<br /> moâi tröôøng vaø tính maïng con ngöôøi. Treân lôû. Vì vaäy chuùng toâi choïn vaø nghieân cöùu noù.<br /> laõnh thoå Vieät Nam, nhieàu thaønh phoá, nhieàu<br /> 2. Phöông phaùp nghieân cöùu<br /> coâng trình daân sinh coù vò trí ven soâng suoái,<br /> löu vöïc nöôùc chaûy, vì vaäy vieäc nghieân cöùu vaø 2.1. Quan saùt<br /> <br /> trieån khai caùc giaûi phaùp khaû thi vaø hieäu Chuùng toâi ñi thöïc teá, quan saùt phaùt<br /> quaû ñeå choáng xoùi moøn, saït lôû treân caùc khu hieän caùc loaøi coù ñaêc ñieåm sinh hoïc phuø<br /> <br /> 44<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(4) - 2012<br /> <br /> <br /> hôïp khaû naêng choáng saït lôû, ño ñeám caùc ñònh trò soá moãi khoaûng caùch treân thöôùc<br /> boä phaän lieân quan cuûa loaøi caây. ño thò kính baèng thöôùc ño vaät kính laø: d=<br /> 2.2. Giaûi phaãu (10 xA)/B: 10 laø trò soá khoaûng caùch thöôùc<br /> ño vaät kính = 10 µm; A soá vaïch thöôùc ño<br /> - Thu maãu:<br /> vaät kính; B soá vaïch thöôùc ño thò kính.<br /> Maãu laù: Choïn nhöõng maãu laù cuûa caây Tieán haønh ño vôùi soá laàn laëp laïi 10-15:<br /> tröôûng thaønh, laù baùnh teû, laáy laù trong<br /> Tính trò soá trung bình:<br /> taùn, ngoaøi taùn, taàng thaáp, taàng cao. Laáy<br /> n<br /> caây laù non, laù giaø ñeå giaûi phaãu so saùnh. X i<br /> <br /> Maãu thaân: Laáy thaân hay caønh baùnh X  i 1<br /> <br /> n<br /> teû treân nhöõng caây ñieån hình trong quaàn Trong ñoù:<br /> theå, ôû nhieàu ñòa ñieåm khaùc nhau trong X laø giaù trò trung bình<br /> khu phaân boá. n<br /> <br /> Maãu reã: Laáy reã sô caáp, reã thöù caáp coù X<br /> i 1<br /> i : toång giaù trò cuûa X i khi i = 1->n<br /> <br /> ñoä lôùn trung bình. Vò trí maãu reã ôû vò trí n : soá laàn ño<br /> trung bình trong chuøm reã.<br /> Tính ñoä leäch chuaån:<br /> Caùc maãu reã thaân laù laáy ñoàng ñeàu veà<br /> 1 n<br /> kích thöôùc nhaèm ñaûm baûo tính ñoàng boä,  <br /> n  1 i 1<br /> ( X i  X )2<br /> chính xaùc khi nghieân cöùu so saùnh.<br /> <br />  Xöû lí maãu tröôùc khi tieán haønh giaûi Sai soá : m <br /> n<br /> phaãu: Laáy maãu xong ñem röûa saïch baèng<br /> 3. Keát quaû nghieân cöùu vaø baøn luaän<br /> nöôùc roài cho ngay vaøo dung dòch ñònh<br /> hình FAC. Dung dich FAC goàm: 400ml 3.1. Ñaëc ñieåm hình thaùi, ñieàu kieän<br /> dung dòch etylic 960, 40 ml axit axeâtic, soáng<br /> 80ml dung dich focmalin, 280ml nöôùc caát.  Ñaëc ñieåm hình thaùi, ñieàu kieän soáng:<br />  Giaûi phaãu trong phoøng thí nghieäm: Ruø rì phaân boá ôû Trung Quoác,<br /> Phöông phaùp caét nhuoäm: Caét baèng Campuchia, Vieät Nam, Thaùi Lan,<br /> maùy caét: Maãu -> ngaâm vaøo nöôùc javen Philippin, Malaixia, Xri-Lanca, AÁn Ñoä....<br /> khoaûng 15-20 phuùt -> ngaâm axít axeâtic ÔÛ Vieät Nam caây moïc phoå bieán ôû caùc nôi<br /> 1% 5 phuùt -> röûa saïch axit axeâtic baèng töø thöôïng du ñeán trung du, taäp trung<br /> nöôùc -> nhuoäm xanh baèng dung dòch xanh thaønh ñaùm ôû nhöõng nôi nöôùc chaûy caùc baõi<br /> metylen -> röûa saïch baèng nöôùc 2- 3 laàn -> boài ven soâng töø thöôïng nguoàn ñeán haï<br /> nhuoäm ñoû baèng cacmin -> röûa saïch baèng nguoàn, ven soâng suoái (aûnh 1).<br /> nöôùc 2 - 3 laàn -> leân kính baèng glyxeârin - Ruø rì laø caây öa saùng, coù thaân goã cao<br /> > quan saùt, phaân tích, ño ñeám. 1-2 meùt hay hôn, beà maët thaân xuø xì,<br /> Phöông phaùp ño: Ño baèng thöôùc ño nhieàu loã voû ôû thaân non vaø thaân giaø, coù<br /> thò kính vaø vaät kính ñeå hieäu chænh. Xaùc khaû naêng ñaâm choài ôû moïi maét treân thaân,<br /> <br /> 45<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No2(4) – 2012<br /> <br /> <br /> khaû naêng ñaâm choài naøy taïo ra moät quaàn Reã coïc ñaâm saâu, coù maøu ñen, lôùp baàn<br /> theå caây lôùn. Laù coù hình daûi daøi 5-21cm, daøy (129,81± 1,031)µm, trung bình chieám<br /> roäng 1,5-2,5 cm, goác thuoân tuø hay nhoïn, 8,65 % baùn kính reã, goàm nhöõng teá baøo<br /> meùp nguyeân hoaëc hôi coù raêng, cuoáng laù coù maøng daøy hoùa goã, sôïi libe bò eùp nhoû laïi.<br /> loâng, laù keøm hình duøi hôi phình leân ôû goác. Moâ meàm voû chieám tæ leä nhoû, coù nhöõng lôùp<br /> Hoa khaùc goác, cuïm hoa ñöïc ôû naùch laù thaønh teá baøo maøng moûng troøn caáu taïo baèng<br /> chuøm boâng, hoa ñöïc coù 2 loaïi laù baéc, ñaøi coù xenlulozô. Trong voû chöùa raát nhieàu libe<br /> 3 maûnh, nhò nhieàu do phaân nhaùnh. Cuïm cöùng xeáp thaønh voøng daøy (AÛnh 2). Voû reã<br /> hoa caùi thöa hôn daïng boâng, hoa caùi coù 2 daøy (288,46 ± 0,950)µm, chieám 19,23%<br /> loaïi laù baéc, ñaøi 2 maûnh, baàu vôùi 3 voøi nhuïy. baùn kính reã. Phía trong libe laø taàng phaùt<br /> Quaû nang hình caàu coù loâng 3 maûnh hôi loài, sinh truï. Xylem reã chieám tæ leä lôùn, daøy<br /> haït hình tröùng, ra hoa töø thaùng 1-5, quaû (1081,73 ± 1,001)µm, chieám 72,11% baùn<br /> chín thaùng 6-7. Reã coïc lôùn ñaâm saâu, ít phaân kính reã; coù (76,60 ± 3,14)maïch/1mm2,<br /> nhaùnh coù maøu naâu ñen baàn daøy. ñöôøng kính maïch trung bình (57,69 ±<br /> 0,702)µm; caøng vaøo trung taâm reã, maïch<br /> coù kích thöôùc nhoû, teá baøo maøng hoùa goã<br /> daøy hôn, sôïi goã nhieàu hôn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> AÛnh 1: Hình thaùi vaø ñieàu kieän soáng<br /> cuûa caây ruø rì<br />  Khaû naêng choáng xoùi moøn, saït lôû AÛnh 2: Laùt caét ngang reã ruø rì<br /> Thaân coù khaû naêng ñaâm choài maïnh, khi  Khaû naêng choáng xoùi moøn, saït lôû<br /> bò nöôùc cuoán thaân caây moïc ra nhieàu choài, Thoâng thöôøng reã caây coù chöùc naêng<br /> caùc choài phaùt trieån treân moät thaân caây meï, baùm chaët vaøo ñaát, huùt nöôùc, muoái khoaùng<br /> taêng cöôøng baùm giöõ treân neàn ñaát buøn laày ñeå nuoâi caây; nhöng ôû reã caây loaøi loaøi ruø rì<br /> vaø choáng ñôõ vôùi taùc ñoäng cuûa doøng chaûy. Laù chöùc naêng baùm giöõ vaøo ñaát chieám öu theá<br /> vaø thaân taïo moät goùc nhoïn laøm giaûm löïc taùc vaø coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong<br /> duïng cuûa doøng nöôùc. Reã ñaâm saâu baùm giöõ ñôøi soáng cuûa caây, theå hieän qua ñaëc ñieåm<br /> tröôùc söùc cuoán troâi cuûa doøng nöôùc. caáu taïo reã:<br /> 3.2. Caáu taïo giaûi phaãu Trong reã, moâ cô phaùt trieån caû trong<br /> 3.2.1. Caáu taïo giaûi phaãu reã phaàn voû vaø phaàn xylem. Phaàn xylem<br />  Caáu taïo giaûi phaãu: chieám tæ leä gaáp nhieàu laàn phaàn voû. Loøng<br /> <br /> 46<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(4) - 2012<br /> <br /> <br /> maïch nhoû so vôùi caùc caây soáng aåm khaùc<br /> [maïch loaøi ruø rì trung bình 57,69 µm, loaøi<br /> Sung (Ficus glomerata Roxb.) trung bình<br /> 60,21 µm][3], thaønh maïch coù moâ cô daøy.<br /> Lôùp baàn treân reã daøy ngaên chaën söï xaâm<br /> nhaäp cuûa vi khuaån trong moâi tröôøng buøn<br /> laày.<br /> <br /> 3.2.2. Caáu taïo giaûi phaãu thaân<br />  Caáu taïo giaûi phaãu<br /> AÛnh 3: Laùt caét ngang thaân ruø rì<br /> Ngoaøi cuøng lôùp baàn daøy (46,88 ±<br /> 4,20)µm chieám khoaûng 3,13% baùn kính luõ, thaân coù caùc yeáu toá cô hoïc phaùt trieån<br /> thaân goàm nhieàu lôùp teá baøo hình laêng truï, maïnh ôû phaàn voû vaø phaàn truï, libe cöùng taäp<br /> coù chieàu daøi lôùn hôn chieàu roäng gaáp nhieàu trung thaønh töøng ñaùm xeáp thaønh voøng ôû<br /> laàn, kích thöôùc trung bình (6,16 ± 0,23 x phaàn voû thöù caáp chòu ñöôïc taùc ñoäng xoâ ñaåy<br /> <br /> 4,53 ± 0,16)µm, treân thaân vaø caønh coù vaø cuoán troâi cô hoïc cuûa doøng nöôùc. Ñuùng nhö<br /> <br /> nhieàu loã voû hình thaáu kính 2 maët loài, nhaän ñònh cuûa Kixeleva veà caáu taïo chòu löïc<br /> <br /> kích thöôùc trung bình cuûa loã voû (871,40 ± cuûa caây “...thaân caây ñoøi hoûi chòu ñöôïc söï uoán<br /> <br /> 21,10 x 102,10 ± 1,20)µm, nhìn thaáy ñöôïc cong, beû gaõy, xoâ ñaåy töø beân thì moâ cô saép<br /> xeáp ôû vuøng ngoaïi bieân cuûa cô quan”[2] . Ñaëc<br /> baèng maét thöôøng. Trong lôùp baàn laø voû,<br /> ñieåm naøy ñöôïc öùng duïng roäng raõi nhö moät<br /> daøy trung bình (403,13 ± 6,001)µm chieám<br /> nguyeân taéc trong xaây döïng caùc coâng trình<br /> 26,88% baùn kính thaân, voû coù libe cöùng taïo<br /> chòu löïc. Ruø rì moâ cô trong trung truï phaùt<br /> thaønh moät voøng lieân tuïc hoaëc töøng ñaùm,<br /> trieån maïnh, thaønh maïch daøy, loøng maïch<br /> teá baøo coù maøng baèng xenlulozô naèm xen<br /> nhoû chieám öu theá theå hieän söï chòu ñöïng cô<br /> keû vôùi libe cöùng. Trong voû laø phaàn xylem<br /> hoïc. Baàn cuûa thaân daøy, khoâng bong ra töøng<br /> daøy (843,75 ± 7,001)µm chieám 56,25%<br /> maûnh nhö ôû caây khoâ haïn (Dipterocarus<br /> baùn kính thaân, bao goàm nhöõng teá baøo coù<br /> retusus, Phyllathus emblica...) [3] taïo töøng<br /> maøng hoùa goã daøy nhö sôïi goã. Soá löôïng<br /> lôùp ngaøy moät daøy theâm laøm taêng cöôøng khaû<br /> maïch goã, tia goã trung bình coù (106,73 ±<br /> naêng choáng ñôõ.<br /> 6,001) maïch/ 1 mm2, kích thöôùc trung<br /> 3.2.3. Caáu taïo giaûi phaãu laù<br /> bình loøng maïch (31,29 ± 2,70)µm. Trong<br />  Caáu taïo giaûi phaãu<br /> cuøng cuûa tuûy laø khoái moâ meàm maøng moûng<br /> Laù loaøi ruø rì coù moät gaân chính lôùn<br /> coù caáu taïo maøng baèng xenlulozô, daøy<br /> naèm giöõa laù, maët treân boùng laùng. Bieåu bì<br /> trung bình (264,71 ± 6,50)µm, chieám<br /> treân khoâng coù loâng, ít loã khí, chieàu daøy<br /> khoaûng 17,65% baùn kính thaân (aûnh 3).<br /> trung bình (38,75 ± 0,02)µm, chieám 7,60%<br />  Khaû naêng choáng xoùi moøn, saït lôû<br /> chieàu daøy laù. Bieåu bì döôùi goà gheà (aûnh 5),<br /> Ruø rì soáng trong moâi tröôøng chòu taùc teá baøo coù kích thöôùc khoâng ñeàu nhau,<br /> ñoäng maïnh cuûa doøng chaûy lôùn vaøo muøa möa chieàu daøy trung bình (17,69 ± 0,62)µm<br /> <br /> 47<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No2(4) – 2012<br /> <br /> <br /> chieám 3,85% chieàu daøy laù, soá loã khí trung quanh boù maïch laø moâ cöùng daøy, trung<br /> 2<br /> bình (270,00 ± 11,08) loã khí/1mm , kích bình coù (90,00 ± 16,00)maïch/gaân chính.<br /> thöôùc khe loã khí trung bình (6,60 ± Döôùi lôùp bieåu bì cuûa cuoáng chính laø<br /> 1,40)µm. Moâ meàm thòt laù goàm nhöõng teá nhöõng boù sôïi thay cho moâ daøy goùc trong<br /> baøo chöùa nhieàu luïc laïp saép xeáp sít nhau tröôøng hôïp caây bình thöôøng. Nhìn döôùi<br /> phaân hoùa thaønh moâ giaäu vaø moâ xoáp, moâ kính hieån vi, ôû ñoä phoùng ñaïi 100 laàn moâ<br /> giaäu chöùa nhieàu luïc laïp hôn coù maøu xanh cöùng ôû cuoáng laù chieám phaàn lôùn tieát dieän<br /> ñaäm, chieàu daøy trung bình cuûa moâ giaäu ngang.<br /> (388,93 ± 0,039)µm, chieám 83,46% chieàu  Khaû naêng choáng xoùi moøn, saït lôû<br /> daøy laù; moâ xoáp goàm nhöõng teá baøo maøng Laù loaøi ruø rì coù hình thoi, cuoáng laù<br /> moûng. Treân hình laù caét ngang teá baøo coù lôùn, caùch moïc laù taïo vôùi thaân moät goùc<br /> hình troøn, chieàu daøy trung bình moâ xoáp nhoïn. Trong caáu taïo laù coù moâ cô vaø moâ<br /> (17,92 ± 0,031)µm chieám 3,85% chieàu daøy sôïi chieám tæ leä lôùn, laù coù nhieàu khaû naêng<br /> laù (AÛnh 4). Gaân chính coù bieåu bì daøy, coù chòu taùc ñoäng cuûa doøng chaûy maïnh, phuø<br /> loâng hình sôïi ñôn baøo, bieåu bì treân cuoáng hôïp trong vieäc troàng ven bôø soâng suoái ñeå<br /> laù coù taàng cuticun daøy. Boù maïch ôû cuoáng phoøng choáng xoùi moøn, saït lôû.<br /> laù goàm libe ôû maët döôùi, goã maët treân, bao<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> AÛnh 4: Laùt caét ngang gaân chính cuûa laù AÛnh 5: Bieåu bì döôùi cuûa laù ruø rì<br /> <br /> 4. Keát luaän hôïp troàng bôø soâng, suoái ñeå phoøng choáng<br /> Loaøi ruø rì soáng trong moâi tröôøng ven xoùi moøn, saït lôû.<br /> soâng suoái chòu taùc ñoäng cuûa löïc doøng nöôùc<br /> chaûy neân thaân reã laù coù caáu truùc chòu löïc<br /> cao: Teá baøo hoùa goã trong thaân, reã, laù<br /> chieám tæ leä lôùn, maïch goã ít, sôïi goã nhieàu,<br /> voû coù nhieàu libe cöùng vaø teá baøo ñaù, cuoáng<br /> laù moâ cô phaùt trieån. Nhöõng ñaëc ñieåm caáu<br /> taïo cuûa loaøi Ruø rì coù khaû naêng choáng chòu<br /> löïc taùc ñoäng cuûa doøng chaûy raát toát, thích<br /> <br /> 48<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(4) - 2012<br /> <br /> <br /> THE APPROPRIATE SURGERY AND MORPHOLOGY MATERIALS OF<br /> RU RI (HOMONOIA RIPARIA) TO PLANT ALONG RIVERS AND STREAMS<br /> FOR PREVENTING SOIL EROSION AND LANDSLIDES<br /> <br /> Nguyen Van Thang<br /> Thu Dau Mot University<br /> <br /> ABSTRACT<br /> <br /> This paper presents the result of anatomical material morphology ru ri (Homonoia<br /> riparia) using the method described in the natural morphology, microscopic observation<br /> and measurement of structures internal with the vegetative system tracking. This article<br /> also discusses the evolutionary adaptation, and the ability to prevent erosion of<br /> landslide. It also proposes ways to grow plant species on the banks of rivers and streams<br /> to prevent soil erosion and landslides.<br /> Keywords: homonoia riparia, morphology, anatomy<br /> <br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> <br /> [1] Voõ Vaên Chi, Töø Ñieån caây thuoác Vieät Nam, NXB Y hoïc, 1997.<br /> [2] Kixeleva, Giaûi phaãu hình thaùi thöïc vaät, NXB Giaùo duïc, 1977.<br /> [3] Nguyeãn Vaên Thaéng, Nghieân cöùu ñaëc ñieåm thích nghi moät soá loaøi thöôøng gaëp, luaän<br /> vaên thaïc só, Ñaïi hoïc Hueá, 2000.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 49<br />