Đánh giá tác động hạ axít uric máu của cao lỏng thống phong khang trên động vật thực nghiệm

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG HẠ AXÍT URIC MÁU CỦA CAO LỎNG<br /> THỐNG PHONG KHANG TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM<br /> Vũ Bình Dương*; Nguyễn Hoàng Ngân*<br /> Trần Quốc Bảo**; Trần Đăng Đức**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nghiên cứu tác dụng hạ axít uric máu của cao lỏng Thống phong khang (TPK) trên<br /> động vật thực nghiệm gây tăng axít uric máu cấp và mạn. Đ i tượng và phương pháp: cho chuột<br /> nhắt trắng uống cao lỏng TPK một liều duy nhất (điều trị cấp) hoặc uống dự phòng 5 ngày trƣớc<br /> khi gây tăng axít uric máu cấp bằng kali oxonat tiêm phúc mạc 300 mg/kg. Mô hình gây tăng<br /> axít uric mạn bằng cách tiêm cách nhật kali oxonat liều giảm dần (từ 300 mg/kg xuống 150 mg/kg),<br /> uống thuốc liên tục trong 14 ngày. Kết quả: cao lỏng TPK làm giảm có ý nghĩa thống kê nồng<br /> độ axít uric máu cả trên mô hình gây tăng axít uric cấp và mạn, cả khi uống một liều duy nhất<br /> hay uống dự phòng 5 ngày. Tác dụng này tƣơng đƣơng với nhóm dùng allopurinol làm tham<br /> chiếu. Kết luận: cao lỏng TPK có tác dụng tốt trong điều trị bệnh tăng axít uric máu.<br /> * Từ khóa: Cao lỏng Thống phong khang; Tăng axít uric; Chuột nhắt trắng.<br /> <br /> Study on Hypouricemic Effect of Thong phong khang Liquid Extracts<br /> on Animal Model<br /> Summary<br /> Objective: Study hypouricemic effect of Thong phong khang liquid extract on acute and chronic<br /> hyperuricemia animal model. Methods: In acute hyperuricemia model, oral administration of<br /> Thong phong thang liquid extract, only one dose (acute treatment) or 5 days (prophylactic<br /> treatment) before intraperitoneally injection of 300 mg/kg potassium-oxonate in mice. Chronic<br /> hyperuricemia model was induced by every other day intraperitoneally injection of descending<br /> dose of potassium-oxonate (from 300 mg/kg to 150 mg/kg), Thong phong thang liquid extract<br /> was oral administrated in 14 days. Results: Thong phong thang liquid extract produced a significant<br /> reduction in the serum uric acid level in both acute and chronic hyperuricemia model, both in<br /> acute and prophylactic treatment. This activity is equal to standard allopurinol. Conclusion:<br /> Thong phong thang liquid extract could be a potential candidate as a natural drug to treat<br /> hyperuricemic disease.<br /> * Key words: Thong phong khang liquid extract; Hyperuricemia; Mice.<br /> * Học viện Quân y<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Bình Dương (vbduong2978t@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 07/07/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 08/09/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/09/2015<br /> <br /> 11<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hiện nay chứng tăng axít uric máu<br /> ngày càng trở nên phổ biến trong cộng<br /> đồng [2]. Ngoài việc gây ra bệnh gout,<br /> tình trạng tăng axít máu có thể gây tổn<br /> thƣơng cho nhiều cơ quan nhƣ thận,<br /> mạch máu, tim, mắt, màng não, cơ quan<br /> sinh dục... [3]. Các thuốc hóa dƣợc nhƣ<br /> allopurinol đƣợc dùng khá phổ biến trên<br /> lâm sàng với tác dụng làm hạ axít uric máu.<br /> Tuy nhiên, các thuốc này thƣờng gây ra<br /> tác dụng không mong muốn nhƣ viêm<br /> gan, bệnh lý ở thận, dị ứng… [4]. Vì vậy,<br /> việc phát triển các chế phẩm nguồn gốc<br /> tự nhiên sử dụng hiệu quả trong hạ axít<br /> uric máu và có tính an toàn cao rất cần<br /> thiết. Học viện Quân y đã nghiên cứu bào<br /> chế cao lỏng TPK từ các vị dƣợc liệu<br /> trong nƣớc nhằm tạo ra chế phẩm có tác<br /> dụng điều trị hạ axít uric máu tốt, hạn chế<br /> tác dụng không mong muốn. Để có căn<br /> cứ khoa học trong việc sử dụng sản<br /> phẩm trên lâm sàng, chúng tôi tiến hành<br /> đánh giá tác dụng hạ axít uric máu của<br /> cao lỏng TPK trên động vật thực nghiệm.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nguyên vật liệu, đối tƣợng và<br /> thiết bị.<br /> * Nguyên vật liệu h a chất:<br /> + Cao lỏng TPK 1:1, đạt tiêu chuẩn cơ<br /> sở (TCCS), do Trung tâm Nghiên cứu øng dụng Sản xuất thuốc, Học viện Quân<br /> y cung cấp.<br /> <br /> 12<br /> <br /> + Thuốc tham chiếu allopurinol (Công ty<br /> Domesco - Việt Nam).<br /> + Hóa chất: kali oxonat và một số hóa<br /> chất khác (Hãng Sigma, Hoa Kỳ).<br /> * Động vật thí nghiệm:<br /> - Chuột nhắt trắng trƣởng thành dòng<br /> Swiss, không phân biệt giống, đạt tiêu<br /> chuẩn thí nghiệm, cân nặng trung bình<br /> mỗi con 18 - 22 g.<br /> Động vật thí nghiệm do Ban Cung cấp<br /> động vật thí nghiệm, Học viện Quân y<br /> cung cấp, nuôi dƣỡng trong phòng nuôi<br /> động vật thí nghiệm ít nhất một tuần<br /> trƣớc khi tiến hành thí nghiệm. Động vật<br /> ăn thức ăn theo tiêu chuẩn thức ăn cho<br /> động vật nghiên cứu, nƣớc sạch đun sôi<br /> để nguội uống tự do. Hàng ngày theo dõi<br /> ghi chép diễn biến kết quả thí nghiệm.<br /> * Thiết bị và dụng cụ:<br /> Thiết bị nghiên cứu: máy xét nghiệm<br /> sinh hoá tự động Chemix 180 (Hãng<br /> Sysmex); kim đầu tù cho chuột uống<br /> thuốc và một số thiết bị, dụng cụ phụ trợ<br /> khác.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Đánh giá tác dụng hạ axít uric máu<br /> của cao lỏng TPK trên mô hình gây tăng<br /> axít uric cấp và mạn bằng kali oxonat ở<br /> chuột nhắt trắng, theo phƣơng pháp<br /> Daibeth [5], có cải tiến.<br /> * Đánh giá tác dụng trên mô hình gây<br /> tăng axít uric cấp:<br /> - Đánh giá tác dụng điều trị dự phòng.<br /> Chia chuột nhắt trắng ngẫu nhiên làm<br /> 5 lô, mỗi lô 10 con và cho uống với thể<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015<br /> <br /> tích cố định 0,2 ml/20 g trọng lƣợng cơ<br /> thể (TLCT) trong 05 ngày, mỗi ngày một<br /> lần vào giờ cố định nhƣ sau:<br /> + Lô 1 (chứng sinh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 2 (chứng bệnh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 3 (allopurinol): uống allopurinol<br /> liều 5 mg/kg/24 giờ.<br /> + Lô 4 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> TPK liều 40 g/kg/24 giờ.<br /> + Lô 5 (cao lỏng liều 2): uống cao lỏng<br /> TPK liều 80 g/kg/24 giờ.<br /> Vào ngày thứ 05, chuột ở các lô 2, 3,<br /> 4, 5 đƣợc tiêm phúc mạc ổ bụng dung<br /> dịch kali oxonat liều 300 mg/kg TLCT một<br /> giờ trƣớc khi cho uống thuốc liều cuối<br /> cùng. Lô 1 đƣợc tiêm phúc mạc nƣớc<br /> muối sinh lý. Hai giờ sau tiêm, lấy máu<br /> đuôi chuột để xét nghiệm axít uric.<br /> - Đánh giá tác dụng điều trị cấp.<br /> Chia chuột nhắt trắng ngẫu nhiên làm<br /> 5 lô, mỗi lô 10 con. Chuột ở các lô 2, 3, 4,<br /> 5 đƣợc tiêm phúc mạc ổ bụng dung dịch<br /> kali oxonat liều 300 mg/kg TLCT. Một giờ<br /> sau tiêm, chuột đƣợc uống với thể tích cố<br /> định 0,2 ml/20 g TLCT.<br /> + Lô 1 (chứng sinh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 2 (chứng bệnh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 3 (allopurinol): uống allopurinol liều<br /> 10 mg/kg/24 giờ.<br /> + Lô 4 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> TPK liều 40 g/kg/24 giờ.<br /> + Lô 5 (cao lỏng liều 2): uống cao lỏng<br /> TPK liều 80 g/kg/24 giờ.<br /> <br /> Hai giờ sau tiêm, lấy máu đuôi chuột<br /> xét nghiệm axít uric.<br /> * Đánh giá tác dụng trên mô hình gây<br /> tăng axít uric mạn:<br /> Chia ngẫu nhiên chuột nhắt trắng đủ<br /> tiêu chuẩn thí nghiệm làm 5 lô, mỗi lô<br /> 10 con. Cho chuột uống hàng ngày, trong<br /> 14 ngày, với thể tích cố định 0,2 ml/20 g<br /> TLCT/24 giờ.<br /> + Lô 1 (chứng sinh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 2 (chứng bệnh lý): uống nƣớc cất.<br /> + Lô 3 (allopurinol): uống alopurinol liều<br /> 10 kg/24 giờ.<br /> + Lô 4 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> TPK liều 40 g/kg/24 giờ.<br /> + Lô 5 (cao lỏng liều 2): uống cao lỏng<br /> TPK liều 80 g/kg/24 giờ.<br /> Chuột ở các lô 2, 3, 4, 5 đƣợc tiêm<br /> phúc mạc ổ bụng dung dịch kali oxonat<br /> cách ngày, bắt đầu từ liều 300 mg/kg TLCT<br /> (ngày 1), giảm dần xuống 250 mg/kg TLCT<br /> (ngày 3), 200 mg/kg TLCT (ngày 5) và duy<br /> trì ở liều 150 mg/kg TLCT (ngày 7, 9, 11,<br /> 13). Lấy máu đuôi chuột ở các thời điểm<br /> ngày 1, 7 (2 giờ sau tiêm) và ngày 14 để<br /> xét nghiệm axít uric.<br /> * Xử lý s liệu:<br /> Biểu thị kết quả bằng trị số trung bình<br /> và so sánh thống kê đánh giá sự khác<br /> biệt giữa các lô nghiên cứu bằng One-way<br /> ANOVA test, sử dụng phần mềm SPSS<br /> 16.0. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi<br /> p < 0,05.<br /> 13<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Kết quả đánh giá tác dụng trên mô hình gây tăng axít uric cấp.<br /> Bảng 1: Nồng độ axít uric máu ở các lô nghiên cứu đánh giá tác dụng trên mô hình<br /> gây tăng axít uric cấp (XTB ± SD).<br /> ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ<br /> LÔ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Tỷ lệ (%) tăng<br /> Tỷ lệ (%)<br /> Hàm lƣợng axít<br /> Tỷ lệ (%)<br /> Tỷ lệ (%) giảm<br /> Nồng độ axít uric<br /> so với chứng giảm so với<br /> uric máu<br /> tăng so với so với chứng<br /> máu (μmol/l)<br /> sinh lý<br /> chứng bệnh lý<br /> (μmol/l)<br /> chứng sinh lý<br /> bệnh lý<br /> <br /> (n = 10)<br /> <br /> Chứng sinh lý<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ CẤP<br /> <br /> DỰ PHÕNG<br /> <br /> (1)<br /> <br /> 158,03 ± 20,60<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 160,39 ± 21,13<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Chứng bệnh lý (2)<br /> <br /> 311,90 ± 27,36<br /> <br /> 97,37%<br /> <br /> -<br /> <br /> 310,32 ± 29,71<br /> <br /> 96,37%<br /> <br /> -<br /> <br /> Allopurinol<br /> <br /> (3)<br /> <br /> 210,21 ± 31,99<br /> <br /> 33,02%<br /> <br /> 32,60%<br /> <br /> 211,02 ± 27,68<br /> <br /> 33,53%<br /> <br /> 32,34%<br /> <br /> Cao lỏng liều<br /> 40 g/kg<br /> <br /> (4)<br /> <br /> 220,29 ± 22,32<br /> <br /> 39,40%<br /> <br /> 29,37%<br /> <br /> 224,15 ± 25,41<br /> <br /> 41,84%<br /> <br /> 28,13%<br /> <br /> Cao lỏng liều<br /> 80 g/kg<br /> <br /> (5)<br /> <br /> 211,16 ± 20,92<br /> <br /> 33,62%<br /> <br /> 32,30%<br /> <br /> 211,80 ± 22,48<br /> <br /> 34,03%<br /> <br /> 32,09%<br /> <br /> p2-1 < 0,001; p3,4,5-1 < 0,01; p3,4,5-2 < 0,01; p4,5-3 > 0,05; p5-4 > 0,05<br /> <br /> Lô chứng bệnh lý tiêm kali oxonat có<br /> nồng độ axít uric máu tăng 96,37 - 97,37%,<br /> đạt ý nghĩa thống kê (p2-1 < 0,001) so với<br /> lô chứng sinh lý. Điều đó chứng tỏ: kali<br /> oxalate với liều 300 mg/kg tiêm phúc mạc<br /> ổ bụng có tác dụng ức chế enzym uricase,<br /> làm tăng nồng độ axít uric máu trên thực<br /> nghiệm.<br /> Ở các lô 3, 4, 5 nồng độ axít uric máu<br /> cũng tăng so với lô chứng sinh lý, nhƣng<br /> mức tăng giảm hơn so với lô chứng bệnh<br /> lý. Đánh giá trên mô hình tác dụng điều trị<br /> dự phòng và mô hình tác dụng điều trị cấp,<br /> nồng độ axít uric máu của các lô dùng<br /> thuốc (allopurinol và cao lỏng liều 40 g/kg,<br /> liều 80 g/kg) đều giảm có ý nghĩa thống<br /> kê so với lô chứng bệnh lý (p3,4,5-2 < 0,01).<br /> Theo đánh giá tác dụng điều trị dự<br /> phòng, nồng độ axít uric máu của lô<br /> allopurinol giảm 32,60%, lô cao lỏng liều<br /> <br /> 14<br /> <br /> 40 g/kg giảm 29,37% và liều 80 g/kg giảm<br /> 32,30% so với lô chứng bệnh lý.<br /> Theo đánh giá tác dụng điều trị cấp<br /> (dùng một liều duy nhất), nồng độ axít<br /> uric máu của lô allopurinol giảm 32,34%,<br /> lô cao lỏng liều 1 giảm 28,13% và liều 2<br /> giảm 32,09% so với lô chứng bệnh lý.<br /> Kết quả nghiên cứu chứng tỏ cả<br /> allopurinol và cao lỏng TPK ở hai mức<br /> liều sử dụng, ở cả phác đồ dự phòng<br /> (dùng 5 ngày trƣớc khi gây tăng axít uric<br /> máu) và điều trị cấp (dùng một liều duy<br /> nhất) đều có tác dụng làm hạ axít uric<br /> máu rõ rệt.<br /> So sánh nồng độ axít uric máu giữa 2<br /> lô dùng cao lỏng TPK với lô dùng thuốc<br /> đối chiếu allopurinol trên cả mô hình<br /> dự phòng và mô hình điều trị cấp thấy<br /> sự khác biệt chƣa có ý nghĩa thống kê<br /> (p4,5-3 > 0,05).<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015<br /> <br /> So sánh giữa 2 lô dùng cao lỏng TPK với nhau, trên cả mô hình dự phòng và mô<br /> hình điều trị cấp, nồng độ axít uric máu ở lô dùng liều cao giảm hơn so lô dùng liều<br /> thấp, sự khác biệt chƣa có ý nghĩa thống kê (p4-5 > 0,05).<br /> 2. Kết quả đánh giá tác dụng trên mô hình gây tăng axít uric mạn.<br /> Bảng 2: Nồng độ axít uric máu ở các lô nghiên cứu đánh giá tác dụng trên mô hình<br /> gây tăng axít uric mạn (XTB ± SD).<br /> NỒNG ĐỘ AXÍT URIC MÁU (μmol/l)<br /> LÔ NGHIÊN CỨU (n = 10)<br /> <br /> Ngày 1<br /> <br /> Ngày 7<br /> <br /> Ngày 14<br /> <br /> Chứng sinh lý<br /> <br /> (1)<br /> <br /> 160,39 ± 21,13<br /> <br /> 160,10 ± 22,06<br /> <br /> 158,51 ± 23,90<br /> <br /> Chứng bệnh lý<br /> <br /> (2)<br /> <br /> 310,32 ± 29,71<br /> <br /> 314,91 ± 37,50<br /> <br /> 310,82 ± 40,55<br /> <br /> Allopurinol<br /> <br /> (3)<br /> <br /> 211,02 ± 27,68<br /> <br /> 212,72 ± 28,92<br /> <br /> 210,91 ± 26,26<br /> <br /> Cao lỏng liều 40 g/kg<br /> <br /> (4)<br /> <br /> 224,15 ± 25,41<br /> <br /> 225,25 ± 26,38<br /> <br /> 222,18 ± 29,69<br /> <br /> Cao lỏng liều 80 g/kg<br /> <br /> (5)<br /> <br /> 211,80 ± 22,48<br /> <br /> 213,11 ± 24,12<br /> <br /> 208,89 ± 23,39<br /> <br /> p2-1 < 0,001; p3,4,5-1 < 0,01; p3,4,5-2 < 0,01; p4,5-3 > 0,05; p5-4 > 0,05<br /> <br /> Lô chứng bệnh lý tiêm kali oxonat có<br /> nồng độ axít uric máu tăng 96,37% (ngày 1),<br /> 99,27% ngày 7 và 96,68% ngày 14 đạt<br /> ý nghĩa thống kê (p2-1 < 0,001) so với lô<br /> chứng sinh lý, chứng tỏ kali oxonat tiêm<br /> cách nhật trong 7 - 14 ngày có tác dụng<br /> ức chế enzym uricase, làm tăng nồng độ<br /> axít uric máu trên thực nghiệm.<br /> Cao lỏng TPK liều 40 g/kg, liều 80 g/kg<br /> cho uống 1, 7 ngày và kéo dài đến 14 ngày<br /> đều làm giảm nồng độ axít uric máu có<br /> ý nghĩa thống kê so với lô chứng bệnh lý<br /> (p3,4,5-2 < 0,01). So với lô dùng allopurinol<br /> liều 10 mg/kg/24 giờ, tại cả 3 thời điểm<br /> xét nghiệm (ngày 1, 7, 14), cao lỏng TPK<br /> (ở cả 2 mức liều dùng) có tác dụng hạ<br /> axít uric máu tƣơng đƣơng (p4,5-3 > 0,05).<br /> Nhƣ vậy, cao lỏng TPK có tác dụng rõ rệt<br /> làm hạ axít uric máu trên mô hình gây<br /> tăng axít uric mạn, tác dụng tƣơng đƣơng<br /> với thuốc tham chiếu allopurinol.<br /> <br /> So sánh giữa 2 lô dùng TPK, ở lô dùng<br /> liều cao có nồng độ axít uric máu giảm rõ<br /> hơn so với lô dùng liều thấp, nhƣng sự<br /> khác biệt chƣa có ý nghĩa thống kê.<br /> BÀN LUẬN<br /> Kali oxonat là chất ức chế enzym<br /> uricase đƣợc sử dụng rộng rãi để gây<br /> tăng axít uric máu trên động vật thực<br /> nghiệm. Trên cả mô hình gây tăng axít<br /> uric máu cấp và mạn, lô chứng bệnh lý<br /> đều có nồng độ axít uric máu tăng cao rõ<br /> rệt (96,37 - 99,27%), có ý nghĩa thống kê<br /> với p2-1 < 0,001 so với lô chứng sinh lý.<br /> Kết quả thực nghiệm cho thấy tính ổn<br /> định của mô hình, kết quả này phù hợp<br /> với nghiên cứu của các tác giả trong và<br /> ngoài nƣớc khi sử dụng các mô hình này<br /> để đánh giá tác dụng hạ axít uric của thuốc.<br /> Cao lỏng TPK có tác dụng hạ axít uric<br /> máu trên cả mô hình gây tăng axít uric<br /> 15<br /> <br />