Đầu tư công “lấn át” đầu tư tư nhân? Góc nhìn từ mô hình thực nghiệm VECM

BÀI NGHIÊN CỨU NC-27<br /> <br /> Đầu tư công “lấn át” đầu tư tư nhân?<br /> Góc nhìn từ mô hình thực nghiệm VECM<br /> TS. Tô Trung Thành<br /> Nguyễn Đôn Phước dịch<br /> Nguyễn Đôn Phước dịch<br /> <br /> © 2012 Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách<br /> <br /> Tác phẩm dịch NC-27<br /> <br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Đầu tư công “lấn át” đầu tư tư nhân?<br /> Góc nhìn từ mô hình thực nghiệm VECM<br /> TS. Tô Trung Thành1<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Yêu cầu tái cấu trúc đang đặt ra cấp thiết trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát<br /> triển 2011-2020, trong đó, một trọng tâm là tái cơ cấu đầu tư công. Bài viết với mục đích nghiên<br /> cứu liệu đầu tư công ảnh hưởng tiêu cực hay tích cực đến đầu tư tư nhân sẽ đóng góp vào khuyến<br /> nghị chính sách một cách thiết thực, đồng thời bổ sung khoảng trống trong nghiên cứu thực<br /> nghiệm ở Việt Nam. Tác giả sử dụng mô hình VECM với số liệu thu thập từ 1986-2010 để ước<br /> lượng các hàm phản ứng và các hệ số co giãn. Theo đó, hiện tượng đầu tư công “lấn át” đầu tư tư<br /> nhân được thể hiện rõ nét. Trung bình sau một thập niên, 1% tăng vốn đầu tư công ban đầu sẽ<br /> khiến đầu tư tư nhân bị thu hẹp 0.48%. Đồng thời, tác động đến GDP của đầu tư công là thấp so<br /> với tác động của đầu tư tư nhân. Bài viết hàm ý trong quá trình chuyển đổi mô hình kinh tế, cần<br /> giảm dần tỷ trọng đầu tư công, đồng thời tăng cường mạnh mẽ hiệu quả và chất lượng của đầu tư<br /> khu vực nhà nước.<br /> <br /> Từ khóa: đầu tư công, đầu tư tư nhân, hiệu ứng “lấn át”, tái cơ cấu kinh tế, VECM<br /> 1<br /> <br /> Khoa Kinh tế học, ĐH Kinh tế quốc dân Hà Nội<br /> Email: totrungthanh@gmail.com<br /> Phone: 0942 399 337<br /> <br /> 2<br /> <br /> Mục lục<br /> 1.<br /> <br /> Dẫn nhập..............................................................................................................................4<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Tổng quan về đầu tư công tại Việt Nam ...............................................................................6<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu và các kiểm định ...........................................................................9<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu thực nghiệm ........................................................................................ 10<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Kết luận và khuyến nghị chính sách ................................................................................... 14<br /> <br /> Danh mục hình<br /> Hình 1 Tốc độ tăng trưởng GDP và vốn đầu tư của các thành phần .............................................6<br /> Hình 2. Cơ cấu vốn đầu tư toàn xã hội.........................................................................................7<br /> Hình 3. Phản ứng của các biến số đối với các cú sốc (thứ tự Choleski PI, Y, GI) ....................... 12<br /> <br /> Danh mục bảng<br /> Bảng 1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và vốn đầu tư/GDP (1986-2010) ..........................................6<br /> Bảng 2 . Hệ số ICOR thời kỳ 2000-2007 .....................................................................................7<br /> Bảng 3. Kiểm định nghiệm đơn vị (unit root test) .......................................................................9<br /> Bảng 4. Kiểm định nhân quả dựa trên mô hình VECM .............................................................. 11<br /> Bảng 5 Hệ số co giãn của đầu tư tư nhân theo đầu tư công sau 10 năm ...................................... 14<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1. Dẫn nhập<br /> Kinh tế Việt Nam đã trải qua năm 2010 với tốc độ tăng trưởng GDP 6.78%, là mức tăng<br /> tương đối khá trong bối cảnh kinh tế thế giới còn nhiều biến động. Tuy nhiên, nền kinh tế đang<br /> tiếp tục đối mặt với những bất ổn kinh tế vĩ mô đã diễn ra và gia tăng mạnh trong những năm gần<br /> đây, đặc biệt là từ khi Việt Nam gia nhập WTO vào đầu năm 2007, như lạm phát cao, tỷ giá biến<br /> động mạnh và khó lường, thâm hụt thương mại dai dẳng, dự trữ ngoại hối mỏng, thâm hụt ngân<br /> sách tăng cùng với tình trạng nợ công và nợ nước ngoài đang dần đến ngưỡng nguy hiểm, thị<br /> trường tài chính - tiền tệ dễ bị tổn thương với những biến động mạnh về lãi suất, niềm tin vào<br /> điều hành kinh tế vĩ mô bị suy giảm…Một trong những nguyên nhân chính của những bất ổn vĩ<br /> mô thời gian qua là do mô hình tăng trưởng theo chiều ngang, chủ yếu dựa vào vốn đầu tư, đặc<br /> biệt là đầu tư công nhưng với chất lượng thấp. Mô hình này đã và đang đe dọa khả năng tăng<br /> trưởng bền vững trong dài hạn của nền kinh tế.<br /> Vì vậy, yêu cầu tái cấu trúc nền kinh tế đang đặt ra cấp thiết trong bối cảnh Việt Nam bước<br /> vào giai đoạn phát triển mới 2011-2020, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của<br /> nền kinh tế, tạo nền tảng vững chắc để đến năm 2020 đưa Việt Nam trở thành nước công nghiệp<br /> theo hướng hiện đại. Một trọng tâm của quá trình tái cấu trúc này là tái cơ cấu đầu tư công theo<br /> hướng nào – nên giảm hay tăng đầu tư công, liệu đầu tư công ảnh hưởng tiêu cực hay tích cực<br /> đến đầu tư của khu vực tư nhân?<br /> Theo lý thuyết, có hai giả thuyết chính về quan hệ giữa đầu tư công và đầu tư tư nhân. Giả<br /> thiết đầu tư công “lấn át” đầu tư tư nhân cho rằng, đầu tư công gia tăng sẽ khiến đầu tư khu vực<br /> tư nhân bị thu hẹp lại. Lý do là nhu cầu của chính phủ về hàng hóa dịch vụ có thể khiến lãi suất<br /> gia tăng, nguồn vốn trở nên đắt đỏ hơn, theo đó, tác động tiêu cực đến khu vực tư nhân. Ngoài<br /> ra, việc tài trợ cho chi tiêu đầu tư từ ngân sách nhà nước, thường được thực hiện bởi tăng thuế<br /> hay vay nợ, đã cạnh tranh một cách trực tiếp với khu vực tư nhân trong việc tiếp cận các nguồn<br /> lực tài chính khan hiếm của nền kinh tế. Với quan điểm được đồng thuận là đầu tư công thường<br /> có hiệu quả thấp hơn đầu tư tư nhân, thì giả thiết “lấn át” đưa ra khuyến nghị cắt giảm đầu tư<br /> công để hỗ trợ tăng trưởng.<br /> Giả thuyết ngược lại là đầu tư công thúc đẩy đầu tư tư nhân (xem Bacha (1990), Taylor<br /> (1994) và Agenor (2000)), do đầu tư công có thể tạo ra “ngoại ứng tích cực” cho khu vực tư<br /> nhân. Một số ngoại ứng có thể kể đến như i) việc cung cấp các cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội như<br /> 4<br /> <br /> giao thông, viễn thông, giáo dục…từ đầu tư công tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi hơn<br /> cũng như giảm được chi phí sản xuất cho khu vực tư nhân để tăng cường đầu tư và ii) nhu cầu<br /> hàng hóa dịch vụ từ chính phủ khiến cầu về sản phẩm của khu vực tư nhân gia tăng, khuyến<br /> khích khu vực này đầu tư nhiều hơn do kỳ vọng về doanh thu và lợi nhuận tốt hơn. Nếu giả<br /> thuyết này được kiểm định đúng, không nhất thiết phải giảm đầu tư công, bởi những ngoại ứng<br /> tích cực là cần thiết cho khu vực tư nhân, và theo đó là cho tăng trưởng.<br /> Để kiểm định các giả thuyết này, đã có nhiều nghiên cứu thực nghiệm ở các nước, sử dụng<br /> các phương pháp và những bộ số liệu khác nhau. Một số nghiên cứu sử dụng mẫu số liệu tổng<br /> hợp (pooled) từ các nước đang phát triển và nhóm một số nước phát triển như Easterly và Rebelo<br /> (1993), Odedokun (1997), Ahmed và Miller (2000), Everhart và Sumlinski (2000) khẳng định<br /> giả thuyết lấn át đầu tư tư nhân của đầu tư công nói chung. Tuy nhiên, một số khác, cũng sử<br /> dụng số liệu tổng hợp các nước đang phát triển lại cho rằng đầu tư công hỗ trợ bổ sung cho đầu<br /> tư tư nhân, như Greene và Villanueva (1991), Hadjimichael và Ghura (1995) và Ghura và<br /> Goodwin (2000). Các công trình khác nghiên cứu các nước đơn lẻ cũng đưa ra những kết quả trái<br /> ngược nhau. Trong khi nghiên cứu của Mallik (2001) và Ramirez (1998) cho thấy đầu tư công<br /> lấn át đầu tư tư nhân ở Ấn Độ và Mexico; thì kết luận ngược lại được tìm thấy ở Sundarajuan và<br /> Thakur (1980) cho Ấn Độ và Hàn Quốc, hay Belloc và Vertova (2004) cho Malawi. Tại Việt<br /> Nam, có khá nhiều nghiên cứu về đầu tư công và hiệu quả của đầu tư công, tuy nhiên còn khuyết<br /> thiếu những nghiên cứu chuyên sâu về mối quan hệ giữa đầu tư công và đầu tư tư nhân, đặc biệt<br /> là những nghiên cứu thực nghiệm kiểm định hai giả thuyết cơ bản đã nêu ở trên.<br /> Trong bối cảnh đó, bài viết này sẽ kiểm định lại giả thuyết liệu đầu tư công lấn át hay thúc<br /> đẩy đầu tư tư nhân ở Việt Nam, để có cái nhìn toàn diện hơn về vai trò của đầu tư công trong nền<br /> kinh tế, từ đó đóng góp những khuyến nghị chính sách tái cơ cấu đầu tư công trong tiến trình xây<br /> dựng mô hình tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn mới.<br /> Bài viết được chia thành 5 mục chính. Tiếp nối phần dẫn nhập là tổng quan vai trò và hiệu<br /> quả của đầu tư công trong thập niên qua. Phần 3 sẽ mô tả phương pháp nghiên cứu thực nghiệm<br /> và những kiểm định số liệu và mô hình. Kết quả ước lượng và phân tích tính đáng tin cậy của kết<br /> quả nghiên cứu sẽ được trình bày ở phần 4. Phần 5 sẽ tóm tắt lại nội dung bài nghiên cứu và một<br /> số khuyến nghị chính sách.<br /> <br /> 5<br /> <br />