Để Opera Việt Nam được đón nhận và phát triển

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 20 (45) - Thaùng 9/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ệt Nam được đón nhận và phát tri n<br /> <br /> For Vietnamese opera to be appreciated and developed<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguyen Khanh Trang, M.A.<br /> Ho Chi Minh City Conservatory<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Opera Vi t Nam là một trong những thể lo i âm nh c tiêu biểu của âm nh p ươ â ư t ấm<br /> đẫm bản sắ ă óa Vi t m Đó là t ị của nền thanh nh c Vi t Nam vớ t ì độ xứng tầm quốc<br /> tế. Có thể thấy Opera Vi t m đã ó ữ bước khở đầu tốt đẹp ư sự nối tiếp, bước phát triển<br /> cho thể lo i âm nh c kinh vi à ư đề đặ à ũ ư t ật sự đồng bộ t ê p ươ d n:<br /> sáng tác, biểu di , đào t o Để Opera Vi t m đượ đó ận và phát triể t o tươ l , ần mối<br /> liên kết sáng tác - biểu di n - đào t o Đó ũ là một công vi c cấp thiết để khẳ định mình trong sự<br /> phát triể , o lư ă o t ế giới.<br /> Từ khoá: Opera Việt Nam, âm nhạc phương Tây, thanh nhạc, sáng tác, biểu diễn, đào tạo.<br /> Abstract<br /> Vietnamese opera is a typical mixture of Western music and Vietnamese traditional musical culture,<br /> qualifying Vietnamese musical values at international level. Getting started smoothly and significantly,<br /> Vietnamese opera, however, has experienced a complicated development with inconsistent pacing and<br /> very little connection among the constituent aspects of composition, performance, and training. It is<br /> necessary to connect the composing, performing and training activities of Vietnamese opera for it to<br /> engage more audience and achieve better development, and to reinforce the position of Vietnam in the<br /> process of global cultural integration.<br /> Keywords: Vietnamese Opera, Western music, vocal music, composition, performance, training.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. ặt vấn đề mỗ đo n, mỗi thời kỳ, âm nh c Vi t<br /> Khi nghiên cứu nền âm nh c Vi t Nam có những phát triển khác nhau với các<br /> Nam, nhiề ười không khỏi ng c nhiên thể lo i âm nh c khác nhau. Opera Vi t<br /> vì chỉ trong vòng một thế kỷ, ười Vi t m ũ ằm trong dòng chả đó, được<br /> m đã ó t ếp thu những giá trị khai sinh, có những tác phẩm, buổi di n<br /> tinh hoa thế giớ để sáng t o cho mình “vô tiền khoáng hậu” cùng những bước đ<br /> những giá trị ă ó âm c mang hình “t ă t ầm” k đặc bi t ngay trong lòng<br /> thức của âm nh p ươ â ư t ấm của nền Âm nh c Vi t Nam. Sự đời và<br /> đẫm bản sắ ă ó V t. Đó là nền âm quá trình phát triển của Opera Vi t Nam<br /> nh c o ưởng thình phòng Vi t Nam. Ở không hoàn toàn song hành với nhau! Nếu<br /> <br /> 114<br /> vở Opera “Cô Sao” của Nh sĩ Đỗ Nhuận kinh vi à ư đều đặ à ũ ư<br /> đờ , đã dấ ư một đ ểm sáng, một thật sự toàn di , đồng bộ trên p ươ<br /> sự khở đầ đầy r ng rỡ, nhiều hứa hẹn cho di n: sáng tác, biểu di , đào t o…<br /> Opera Vi t m t ì đến nay, dẫ đã ơ 50 2.1. Về sáng tác<br /> ăm đ q ư ở Ope được viết Nếu làm một bảng giới thi u vắn tắt,<br /> ư ều (khoảng gần 10 vở). Số buổi ngắn gọn về tác giả, tác phẩm, mốc thời<br /> biểu di n còn quá ít ỏ , ô ú ư đời của Opera Vi t Nam, chúng ta<br /> quan tâm nhiề , t ườ đào t o âm sẽ thấy:<br /> nh c chuyên nghi p trong cả ướ ũ g Nh sĩ Đỗ Nhuận là một trong những<br /> ư ó ững giới thi u bài bả đầ đủ về ườ đặt nền móng cho thể lo i nh c kịch<br /> Opera Vi t m, ư đư ững trích Vi t m (Ope ) ăm 1965, ông sáng tác<br /> đo n trong Opera Vi t m ào ươ vở nh c kị đầ t ê “ ô o” gồm có 03<br /> trình giảng d y thanh nh c một cách cụ thể, màn và 29 tiết mục, s đó là Ope<br /> chi tiết, để các em học sinh, sinh viên có “ ười t tượ ” gồm 03 màn có 29 tiết<br /> thể học tập, tiếp cậ đầ đủ ơ ặc dù mục (1974), Opera “Nguy n Trãi ở Đô<br /> vậy, các t í đo n hay, có giá trị về mặt Quan” gồm 3 màn và 27 tiết mục. Kịch bản<br /> học thuật, kỹ thuật thanh nh c, viết cho dựa vào kị t ơ ủa Nguy Đì Thi.<br /> nhiều lo i giọng khác nhau với nhiều hình (1982). Không riêng nh sĩ Đỗ Nhuận,<br /> thức thanh nh c khác nhau trong các vở nhiều nh sĩ k ũ t ử nghi m lo i<br /> Opera Vi t Nam không phải là ít. Câu hỏi hình ngh thuật à ư:<br /> đặt ra cho chúng tôi, những người trực - Opera “Bên bờ ’ ô ” của nh sĩ<br /> tiếp tham gia bi u diễn, giảng dạy là: Nhật Lai (1968) gồm 03 màn và 30 tiết mục.<br /> Phả làm gì đ Opera Việt N m được - Ope “Bô en” của nh sĩ oà<br /> đón nhận, được phát tri n? Vi t (1968) gồm 1 màn và 4 cảnh, cộng tác<br /> 2. Opera Việt N m t ong đời sống ù Lư ữ ước và Nguy Vũ<br /> âm nhạc hiện nay ( ười viết kịch bản).<br /> Có một đ ề mà ũ ó t ể nhận - Ope “ ì ê ủ em” ủa nh sĩ<br /> thấ đó là rất cần thiết có sự nhất quán và Nguy Đì ấn (1981) gồm 3 màn và 14<br /> liên kết giữ ườ s t , ười biểu tiết mục. Kịch bản: Nguy Đì ấn - Hải<br /> di n và công vi đào t o. Mỗi bộ phận của ư - Vă à<br /> h thống này sẽ góp phần cho sự tồn t i và - Ope “ ười giữ Cồ ” của nh sĩ<br /> phát triển của bất kỳ bộ môn ngh thuật Lê Thuần (2009) gồm 5 cảnh không kể phần<br /> ào o đó, đào tạo là yếu tố quan mở đầu và phần kết thúc (có 57 tiết mục).<br /> trọng cho sự phát tri n của một nền âm - Opera “L đỏ” của nh sĩ Đỗ Hồng<br /> nhạc mang tính chuyên nghiệp. Vì nếu Quân (2016) gồm 2 hồi, 6 cảnh và 44 tiết<br /> đào t o có phát triển thì chúng ta mới có mục. Dựa trên kịch bả t ơ ủa Nguy n<br /> được nhữ ười sáng tác, ngh sĩ b ểu Thị Hồng Ngát.<br /> di n, các nhà nghiên cứu phê bình có trình V …<br /> độ cao. Mỗi một tác phẩm ngh thuật sân khấu<br /> Có thể thấy, Opera Vi t m đã ó này đã thể hi n được cái khung chung của<br /> nhữ bước khở đầu tốt đẹp ư sự nối thể lo i Opera. So với các thể lo i âm nh c<br /> tiếp, bước phát triển cho thể lo i âm nh c sân khấu khác, kể cả âm nh c sân khấu dân<br /> <br /> 115<br /> tộc cổ truyền đều d đ ào lò k ả, lần, với số buổi di n chỉ đếm t ê đầu ngón<br /> còn Opera Vi t m t ì ư đ t được t Đ ển hình là vở Opera nổi tiếng nhất<br /> đ ề đó. Số lượng tác phẩm quá ít, l i của Vi t Nam - “Cô Sao” của nh sĩ Đỗ<br /> không có nhiề ơ ộ để được dàn dựng Nhuậ được viết và dàn dựng biểu di n lần<br /> biểu di ê k ô ó được những cảm đầ ào à 2/9/1965 đó, đến những<br /> nhận, so sánh, rút tỉa kinh nghi m từ phía ăm 80 ở này mớ được dàn dựng l i lần<br /> ười viết tác phẩm ũ ư ười biểu thứ à mã đến tháng 12/2011 mới<br /> di n tác phẩm để q đó, sẽ giới thi u một được dàn dựng và biểu di n l i lần thứ ba,<br /> số đặ đ ểm của các sáng tác này. Ngay cả còn những vở khác thì hầ ư ắng bóng.<br /> với giới lý luận phê bình âm nh ũ Thậm chí kịch bản, tổng phổ ũ bị thất<br /> k ô ó đ ều ki n cập nhật, đ ề tác l c rất nhiều, khó có thể tìm l được.<br /> phẩm mới bởi tác phẩm viết k ô được Không có sự lư t ữ, in ấ ; đầ tư t o<br /> in ấn, phát hành hay dàn dự để giới thi u dàn dựng, biểu di n hầ ư ò ất ít; ho t<br /> đến công chúng. Phả ă đâ ũ là động biểu di n đối với Opera ư ậy khó<br /> một nguyên nhân khiến các tác phẩm Opera có thể nâng tầm o ười sáng tác, cho<br /> gầ ư k ô p t t ển về số lượng so với giới lý luận phê bình âm nh c có dịp tiếp<br /> các thể lo i âm nh c kinh vi n khác. cận với tác phẩm ũ ư ó ữ động<br /> 2.2. Về biểu diễn lực, thúc đẩy công tác nghiên cứu, sáng<br /> Số lượng các vở Ope được sáng tác t o. Các tác phẩm sân khấu có giá trị tư<br /> vố đã ư ều mà sự đầ tư dà dựng tưởng, ngh thuật củ ước nhà càng ít có<br /> biểu di n l i khiêm tốn và ít ỏi. Có nhiều đ ều ki n đến với công chúng thì càng khó<br /> vở di n được viết , được dàn dựng biểu t o nên một động lực sáng tác cho giới<br /> di n một lần rồi không bao giờ thấy nhắc nh sĩ Và, ược l i, nếu công chúng<br /> l i. Có thể ó đo n (1954 - 1975) là không ó đ ều ki n tiếp cận thì khó có thể<br /> đo n bùng nổ, phát triển rực rỡ nhất hiểu và yêu thích, ũ ư t ú đẩy cho<br /> của âm nh c Vi t Nam từ sáng tác, biểu các sáng tác mới.<br /> di , đào t o, nghiên cứu, lý luận, phê bình 2.3. Về đào tạo<br /> v.v.. ư từ s 1975 o đến thập niên Không thể phủ nhận sự lớn m nh của<br /> 80 của thế kỷ XX, tất cả dườ ư lắng đào t o âm nh c chuyên nghi p t i Vi t<br /> l i, dù vẫn có nhiều tác phẩm sáng tác, biểu Nam nói chung và ngành thanh nh c nói<br /> di , đào t o. Sau khi Dàn nh c giao riêng. Chỉ trong vòng nửa thế kỷ, Vi t<br /> ưởng Vi t m được thành lập ( ăm Nam có 3 học vi n, nh c vi n, thành lập<br /> 1984), Dàn nh o ưởng Hà Nội (1997, khoa thanh nh c với số lượng học sinh,<br /> thuộc Học vi n Âm nh c Quốc gia Vi t sinh viên (HSSV) lớn nhất so với các khoa<br /> m), à t G o ưởng và Thính đào t o ê à k Độ ũ<br /> phòng Thành phố Hồ Chí Minh (TP. ngh sĩ t c chuyên nghi p ũ<br /> HCM) (1993 - là à t G o ưởng chiếm số lượ đô ất trong giới ngh<br /> à Vũ kịch TP. HCM), sinh ho t âm nh c sĩ b ểu di n chuyên nghi p.<br /> kinh vi n mới dầ được khôi phục, trong Tuy vậy, c o đến nay, các t ường<br /> đó ó Ope Tuy nhiên, ngay cả những tác chuyên nghi p vẫ ư ú t ọng vi đào<br /> phẩm được gọi là xuất sắc nhất của Opera t o sĩ, ngh sĩ b ểu di n thể lo i đỉnh<br /> ũ ỉ được dàn dựng l i một đến hai cao là Opera. Học vi n Âm nh c Quốc gia<br /> <br /> 116<br /> Vi t Nam và Nh c vi n TP.HCM, Học các hình thức thanh nh c, chúng ta sẽ có<br /> vi n Âm nh c Huế là nhữ ơ đào t o khoả 50 t í đo n. Những tác phẩm,<br /> các ngh sĩ b ểu di n thanh nh c ở đỉnh tiểu phẩm này có thể góp phầ ào ươ<br /> o, ư ư q tâm k t ững t ì đào t o Thanh nh c ở t ường ngh<br /> t í đo n thanh nh ư những bản Aria, thuật chuyên nghi p ê , để ười<br /> Ariozo, Romance, Ballade v.v... trong các ngh sĩ t ể hi n tốt nhân vật trong một<br /> vở ope để đư ào giảng d y. Hầ ư, t í đo ào đó ủa một vở Ope , t ước<br /> ư ó ữ t í đo n, những tiết mục hết cần phải nắm bắt một cách tổng quát<br /> trong các tác phẩm opera Vi t Nam được về: tiểu sử nh sĩ s t , lịch sử tác<br /> dàn dựng hay giới thi u một cách bài bản, phẩm, nội dung cốt truy n, kịch bản âm<br /> cụ thể o đến nay vẫ ư ó tổ bộ môn nh c, tuyến nhân vật đó, k đ sâ<br /> Nh c kịch (Opera) trong khoa Thanh nh c ào t í đo n tác phẩm cần nắm vững cấu<br /> t ơ sở đào t o ê t ê Đ ề đó o trúc hình thức, âm vực, thể lo i giọng, nội<br /> thấy, vi đào t o sĩ, d n viên, d t í đo n, giải quyết những kỹ thuật<br /> nhằm đ p ứ được trong ngh thuật biểu thanh nh c cần thiết t o t í đo Đ ều<br /> di n sân khấ ư ảnh, ca kịch, Opera này có thể giúp thể hi ũ ư ển<br /> ở ướ t ư t ực sự được chú ý, ư tả đế ười nghe. Chúng ta có thể phân<br /> được tổ chức ở quy mô í q Đó ũng tích, giới thi đ ể ì t ường hợp Aria<br /> là đ ều mà nhữ ười làm công tác giảng “ ô o”, một tác phẩm t ường được sử<br /> d y và biểu di n trong chuyên ngành dụ để biểu di n, để thi và kể cả được<br /> Thanh nh t ă t ở, mơ ước. Chúng tôi giới thi u rất nhiều trong các tài li u<br /> mong muốn sự đầ tư t í đ o nghiên cứu về âm nh c kinh vi n.<br /> thuật này bở đó là đỉnh cao của ngh thuật Ví dụ<br /> thanh nh c kinh vi n, bộ mặt của nền thanh A đầu tiên trong vở “Cô Sao” của<br /> nh c Vi t Nam với chất lượ tì độ Nh sĩ Đỗ Nhuận.<br /> xứng tầm. - Là tiết mục số 2, từ ô nhịp số 5 đến ô<br /> 3. Góp phần đ opera Việt Nam nhịp số 47.<br /> phát tri n - Cấu trúc hình thứ b đo đơ b '<br /> Nếu có một khảo sát chi tiết, giới thi u - Viết ở giọng: es- moll<br /> về t í đo n thanh nh c trong các vở - Thể lo i giọng: Nữ cao trữ tình<br /> Opera Vi t Nam với tất cả các lo i giọng, - Âm vực:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 117<br />  - G đ u trữ tình, mang tính kịch sâu viết cho tất cả các lo i giọ ư: ữ cao,<br /> sắc nhất là ở đo n hát nói (ô nhịp 20, 21, Nam cao, Nữ trung, Nam trung, Nữ trầm,<br /> 22 và ô nhịp 45). Nam trầm với nhiều thể lo đ d ư:<br /> - Tác phẩm m đậm âm ưởng dân Aria, romance, ca khúc, Ariozo, Ballade,<br /> ca vùng núi phía Bắc. dưới các hình thứ t đơ , so<br /> - Nội dung tác phẩm nói lên nổi niềm o đó, ọng nữ o đó tòq<br /> day dứt, đớ đ ủa một cô gái bất h nh trọng nhất rồi mớ đến giọng nam cao và<br /> khi bị vu oan là ma cà rồng, bị mọ ười các lo i giọng khác. Trong các lo i giọng<br /> xa lánh, kinh tởm. Tâm tr ng dằn xé quyết nữ cao, có thể thấy giọng nữ cao trữ tình<br /> li t chống l i những lời oan nghi t đó được chiếm ư t ế về các vai di n trong các vở<br /> thể hi n rất õ ét q đo n hát nói: Opera Vi t Nam. Với nội dung phong phú,<br /> “không...không...ta không phải là ma...” đ d ng về bản sắc dân tộc, tính chất vùng<br /> - Tác phẩm sử dụng các kỹ thuật hát miền, tính học thuật, kỹ thuật cao cho thấy<br /> nói (Recitative), hát cộng mimh, kỹ thuật khá phù hợp để đư t í đo n này vào<br /> luyến âm, p t âm đò ỏi sự “tròn ươ t ì ảng d y Thanh nh c. Với<br /> vành rõ chữ” trong tiếng Vi t. mụ đí để Opera Vi t m được tiếp cận<br /> Thông qua khảo sát, chúng ta có thể rộng rãi, bài bản qua các buổi thi học kỳ, thi<br /> thấy một số lượng khá nhiề , ơ 50 t í tốt nghi p, những cuộc thi concours thính<br /> đo n thanh nh c trong các vở Opera, được phòng hay trong nhữ ươ t ì b ểu<br /> <br /> 118<br /> di n trên truyền hình, sân khấ , để đô đảo để khẳ định mình trong sự phát triển<br /> khán giả được tiếp cận d dà ơ o lư ă o t ế giới, là mụ đích<br /> 4. Kết luận ướng tới của tất cả nhữ ười làm ngh<br /> Có thể nói, những vở Opera Vi t Nam thuật ó ư G o sư ô Vũ đã tổng<br /> là một trong những thể lo i âm nh c tiêu kết: “Dân tộc hoá tinh hoa thế giới và hi n<br /> biểu của âm nh c kinh vi n p ươ â đ i hóa tinh hoa dân tộc”.<br /> ư t ấm đẫm bản sắ ă o V t<br /> m Đó là đỉnh cao của ngh thuật thanh TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> nh c kinh vi n và là giá trị của nền thanh 1. Nguy n Thị Mỹ Liêm (2012), “Âm nh c dân<br /> nh c Vi t Nam vớ t ì độ quốc tế. Tuy số tộc học- ươ p p b n chứng trong<br /> nghiên cứu những truyền thống âm nh c<br /> lượng tác phẩm không nhiều ư<br /> ngoài nền âm nh c cổ đ ển châu Âu", T p chí<br /> t í đo n thanh nh c có thể sử dụng rộng Thông Báo Khoa Học, Vi n Âm nh c (số7,<br /> ã to ươ t ì đào t o, trong biểu tháng 7- 12/2002).<br /> di n thính phòng, trong các cuộc thi học 2. Nguy n Thị Mỹ Liêm, Bài giảng Lịch sử Âm<br /> kỳ, thi tốt nghi p, concours... không phải là nhạc Việt Nam, t ì độ đào t o Nghiên cứu<br /> ít. (khoảng 50 t í đo n cho tất cả các lo i sinh, Nh c vi n TP.HCM.<br /> giọng ở nhiều hình thức hát khác nhau). 3. Nguy n Thị Tố Mai (2010), Opera trong sự<br /> phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt<br /> Dướ ó độ một ười trực tiếp tham gia<br /> Nam, Luận án Tiế sĩ, Học vi n Âm nh c<br /> biểu di , đào t o, chúng tôi luôn mong quốc gia Vi t Nam.<br /> muốn tìm ra những yếu tố, nhữ đ ều ki n 4. T p chí Âm nhạc học - Musicology số 4<br /> để p t , mo đó óp o Ope tháng11/2014 và số 5 tháng 5/2015, Nh c<br /> Vi t Nam phát triển tro tươ l Làm vi n Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> s o để nhất q ơ ữa trong mối liên 5. ô Vũ (2002), Âm nhạc Việt Nam truyền<br /> kết Sáng tác - Biểu di n - Đào t o. Trong thống và hiện đại, Vi n Âm Nh c, Hà Nội.<br /> 6. Vi n Âm Nh c (2007), Âm nhạc Việt Nam -<br /> đó, đào t o là yếu tố quan trọ à đầu.<br /> Tác giả - Tác phẩm.<br /> Nế đào t o có phát triển thì chúng ta mới Một số DVD, tổng phổ, kịch bả , t í đo n<br /> ó được nhữ ười sáng tác, ngh sĩ b ểu của các vở ca kịch và 7 vở Opera Vi t Nam cùng<br /> di n, các nhà nghiên cứu phê bình có trình nội dung các cuộc phỏng vấn sâu với các ngh sĩ,<br /> độ o Đó ũ là một công vi c cấp thiết à sư p m âm nh c, thanh nh c của tác giả.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 09/8/2016 Biên tập xong: 15/9/2016 Duy t đă : 20/9/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 119<br />