Đề tài cấp Nhà nước KX.01.01: Đặc trưng của nền Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:318

Thêm vào BST

Báo xấu

125
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài được thực hiện theo các nội dung: Quá trình hình thành, phát triển và sự vận hành của nền kinh tế thị trường; các mô hình chủ yếu, đặc trưng và xu hướng vận động của nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hiện đại; mối quan hệ giữa KTTT và CNXH như là những nấc thang tiến hóa tự nhiên; cơ sở lý luận và thực tiễn hình thành đặc trưng của nền KTTT định hướng XHCN;... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài cấp Nhà nước KX.01.01: Đặc trưng của nền Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Héi ®ång lý luËn Trung −¬ng Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ch−¬ng tr×nh KX.01 §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KX.01.01 ®Æc tr−ng cña nÒn Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam Chñ nhiÖm: GS.TS. Vò ®×nh b¸ch 6547 21/9/2007 Hµ Néi 2005
Ban chñ nhiÖm vµ thµnh viªn cña ®Ò tµi I. Ban chñ nhiÖm 1. GS.TS. Vò §×nh B¸ch Chñ nhiÖm 2. GS.TS. TrÇn Minh §¹o Phã chñ nhiÖm 3. Th.S Hå H¶i YÕn Th− ký hµnh chÝnh II. Ban biªn tËp 1. GS. TS. Vò §×nh B¸ch Tr−ëng ban 2. GS.TS. TrÇn Minh §¹o P. Tr−ëng ban 3. TS. Hoµng Xu©n NghÜa Uû viªn III. Nh÷ng ng−êi viÕt ®Ò tµi nh¸nh vµ chuyªn ®Ò 1. GS.TS. Vò §×nh B¸ch §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 2. GS.TS. TrÇn Minh §¹o §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 3. GS.TS. Ph¹m Quang Phan §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 4. GS.TS. NguyÔn KÕ TuÊn §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 5. TS. Ph¹m V¨n Sinh §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 6. PGS.TS. Phan Thanh Phè §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 7. PGS.TS. Lª Thôc §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 8. TS. An Nh− H¶i Häc viÖn CTQG HCM 9. TS. T« §øc H¹nh §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 10. TS. NguyÔn Ngäc HuyÒn §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 11. TS. §µo Ph−¬ng Liªn §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 12. PGS.TS. TrÇn B×nh Träng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 13. TS. §Æng Th¾ng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 14. TS. NguyÔn §×nh T©n V¨n phßng ChÝnh phñ 15. NCV. §µo ViÖt H−ng ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi 16. NCV. NguyÔn Ngäc M¹nh Trung t©m Kinh tÕ ch©u ¸ - TBD 17. Th.S. TrÇn Lan H−¬ng Trung t©m Kinh tÕ ch©u ¸ - TBD 2
18. TS. Hoµng Xu©n NghÜa ViÖn NCPT KINH TÕ – XH Hµ Néi 19. PGS.TS. NguyÔn Kh¾c Thanh Häc viÖn CTQG HCM 20. TS. TrÇn Anh Tµi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 21. TS. NguyÔn H÷u §¹t ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam 22. TS. NguyÔn V¨n Minh §¹i häc Th−¬ng m¹i Hµ Néi 23. PGS.TS. Ph¹m ThÞ Quý §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 24. TS. Ph¹m Huy Vinh §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 25. PGS.TS. NguyÔn C«ng Nhù §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 26. GS.TS. Ph¹m Ngäc KiÓm §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 27. PGS.TS. Ph¹m C«ng NghÜa §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 28. TS. Ph¹m §¹i §ång §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 29. Th.S. Ph¹m §¨ng QuyÕt TTTT – TK L§ & XH 30. GS.TS. Hoµng Ngäc ViÖt §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 31. PGS.TS. TrÇn HËu Thù §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 32. TS. Lª V¨n C−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 33. TS. Tr−¬ng §×nh ChiÕn §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 34. TS. Vò TrÝ Dòng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 35. GS.TS. §µm V¨n NhuÖ §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 36. PGS.TS. Hoµng V¨n Hoa §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 37. GS. TrÇn §×nh Bót Chuyªn viªn kinh tÕ TP. HCM 38. PGS. §µo C«ng TiÕn §¹i häc Kinh tÕ TP. HCM Vµ 23 nhµ khoa häc tham gia viÕt bµi cho héi th¶o Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t 3
DN : Doanh nghiÖp PTSX : Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt DNNN : Doanh nghiÖp nhµ n−íc TKQ§ : Thêi kú qu¸ ®é DNTN : Doanh nghiÖp t− nh©n NKTQ§ : NÒn kinh tÕ qu¸ ®é NKTQD : NÒn kinh tÕ quèc d©n KT - CT : Kinh tÕ chÝnh trÞ häc KTTT : Kinh tÕ thÞ tr−êng Nxb : Nhµ xuÊt b¶n LLSX : Lùc l−îng s¶n xuÊt CTQG : ChÝnh trÞ Quèc gia QHSX : Quan hÖ s¶n xuÊt KHXH : Khoa häc x· héi QHSH : Quan hÖ së h÷u KHCN : Khoa häc, c«ng nghÖ TLSX : T− liÖu s¶n xuÊt CNTT : C«ng nghÖ th«ng tin TSX : T¸i s¶n xuÊt CNH : C«ng nghiÖp ho¸ FDI : §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi H§H : HiÖn ®¹i ho¸ USD : §« la Mü NICs : C¸c n−íc CN míi ch©u ¸ NDT : §ång nh©n d©n tÖ EU : Liªn minh ch©u ¢u VN§ : §ång tiÒn ViÖt Nam R&D : Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn CNXH : Chñ nghÜa x· héi GDP : Tæng s¶n phÈm quèc néi CNCS : Chñ nghÜa céng s¶n GNP : Tæng s¶n phÈm quèc d©n CNTB : Chñ nghÜa t− b¶n HTX : Hîp t¸c x· 4
Môc lôc Lêi më ®Çu ........................................................................................................... 7 Ch−¬ng I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KTTT trªn thÕ giíi ..... 11 1.1. C¸c hÖ thèng kinh tÕ. Sù h×nh thµnh hÖ thèng KTTT......................................... 11 1.1.1. C¸c hÖ thèng kinh tÕ ....................................................................................... 11 1.1.2. HÖ thèng kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®iÒu kiÖn ra ®êi .............................................. 12 1.2. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña KTTT TBCN .......................................................... 15 1.2.1. Giai ®o¹n ph¸t triÓn KTTT tù do .................................................................... 16 1.2.2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn KTTT hiÖn ®¹i cã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc............... 17 1.3. C¸c con ®−êng ph¸t triÓn KTTT trªn thÕ giíi..................................................... 20 1.3.1. Ph¸t triÓn KTTT theo con ®−êng tuÇn tù - cæ ®iÓn ......................................... 20 1.3.2. Ph¸t triÓn KTTT theo con ®−êng rót ng¾n...................................................... 23 1.4. Nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ nghiªn cøu sù ph¸t triÓn KTTT ................................ 29 Ch−¬ng II. C¸c m« h×nh chñ yÕu, ®Æc tr−ng vµ xu h−íng vËn ®éng cña nÒn KTTT TBCN hiÖn ®¹i................................................................................ 32 2.1. C¸c m« h×nh chñ yÕu cña KTTT TBCN hiÖn ®¹i ................................................ 32 2.1.1. M« h×nh KTTT tù do Hoa Kú .......................................................................... 32 2.1.2. M« h×nh KTTT cã ®iÒu khiÓn NhËt B¶n.......................................................... 40 2.1.3. M« h×nh KTTT x· héi Céng hoµ Liªn bang §øc ............................................ 51 2.1.4. M« h×nh KTTT Nhµ n−íc phóc lîi Thuþ §iÓn................................................ 57 2.2. C¸c ®Æc tr−ng vµ xu h−íng vËn ®éng cña nÒn KTTT TBCN hiÖn ®¹i ............... 60 2.2.1. Xu h−íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ........................................................................ 60 2.2.2. Ph¸t triÓn c¸c LLSX TBCN hiÖn ®¹i dùa trªn tiÕn bé KHCN, cã c¸c c«ng nghÖ cao .................................................................................................................... 66 2.2.3. X· héi ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ TBCN............................................................ 71 2.3. Vai trß lÞch sö cña kinh tÕ thÞ tr−êng TBCN........................................................ 74 2.3.1. M©u thuÉn, khñng ho¶ng vµ sù tù phñ ®Þnh cña CNTB toµn cÇu................... 74 2.3.2. B−íc chuyÓn ®æi sang x· héi hËu c«ng nghiÖp - sù ph¶n ¸nh tiÕn tr×nh x· héi ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng XHCN ...................................................................... 81 Ch−¬ng III. Kinh tÕ thÞ tr−êng vµ chñ nghÜa x· héi ..................................... 86 3.1. Häc thuyÕt M¸cxit vµ c¸c häc thuyÕt kh¸c vÒ CNXH ......................................... 86 3.1.1. C¸c t− t−ëng XHCN tr−íc C.M¸c… ............................................................... 86 3.1.2. Häc thuyÕt M¸cxit vÒ CNXH........................................................................... 88 3.1.3. M« h×nh CNXH cæ ®iÓn ë Liªn x« (cò) vµ §«ng ¢u…… ............................... .89 5
3.1.4. Lý thuyÕt vÒ CNXH thÞ tr−êng......................................................................... 97 3.2. M« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN mang ®Æc s¾c Trung Quèc ........................ 101 3.2.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc x©y dùng KTTT XHCN mang ®Æc s¾c Trung Quèc. ............................................................................................................ 101 3.2.2. B¶n chÊt cña KTTT XHCN mang ®Æc s¾c Trung Quèc ................................ 102 3.2.3. §Æc tr−ng chñ yÕu cña KTTT XHCN ®Æc s¾c Trung Quèc........................... 105 Ch−¬ng IV. B¶n chÊt, ®Æc tr−ng cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam........................................................................................................... 120 4.1. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam........... 120 4.1.1. TÝnh tÊt yÕu ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h−íng XHCN.......................................... 120 4.1.2. NÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam nh− lµ b−íc chuyÓn ®æi ®Æc thï trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i sang x· héi hËu c«ng nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ tri thøc.. ................................................................................................ 127 4.1.3. B¶n chÊt, néi hµm vµ ý nghÜa cña m« h×nh KTTT ®Þnh h−íng XHCN.......... 129 4.2. §Æc tr−ng cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam ............................... 133 4.2.1. §Æc tr−ng vÒ chÕ ®é së h÷u trong nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ................. 133 4.2.2. §Æc tr−ng vÒ kÕt cÊu kinh tÕ theo khu vùc .................................................... 145 4.2.3. §Æc tr−ng cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n ......................................................... 151 4.2.4. §Æc tr−ng ph©n phèi trong nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN............................ 158 4.2.5. §Æc tr−ng vÒ LLSX cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN................................. 164 4.3. Nh÷ng nhËn xÐt rót ra tõ viÖc so s¸nh c¸c m« h×nh KTTT chñ yÕu.................177 Ch−¬ng V. C¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho sù vËn hµnh vµ ph¸t triÓn cu¶ nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ................................................................................184 5.1. Thùc tr¹ng, nguy c¬ vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN .......................................................................................184 5.2. C¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho sù vËn hµnh vµ ph¸t triÓn cu¶ nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN..............................................................................................................194 5.2.1. §æi míi nhËn thøc vµ ph−¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ....... .……194 5.2.2. N©ng cao vai trß vµ c¬ chÕ qu¶n lý cña Nhµ n−íc XHCN.............…………199 5.2.3. C¶i t¹o vµ x©y dùng c¬ cÊu trong nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ................. 204 5.2.4. X©y dùng h¹ tÇng hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn ®ång bé thÓ chÕ vµ c¸c thÞ tr−êng riªng cña nÒn KTTT ................................................................................................ 210 KÕt luËn ............................................................................................................ 221 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o. ........................................................................ 223 6
Lêi më ®Çu §Ò tµi "§Æc tr−ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam - m· sè KX.01.01" lµ mét trong 11 ®Ò tµi cÊp Nhµ n−íc thuéc Ch−¬ng tr×nh KX.01 - Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, giai ®o¹n 2001 - 2005. §Ò tµi cã nhiÖm vô träng t©m cïng víi 10 ®Ò tµi thuéc Ch−¬ng tr×nh nh»m luËn gi¶i râ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. §©y lµ mét trong nh÷ng c¨n cø gãp phÇn so¹n th¶o v¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø X cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Theo Hîp ®ång sè 01/2001/H§ - §TCT - KX.01 ký gi÷a Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.01 vµ Chñ nhiÖm §Ò tµi KX.01.01 ngµy 5 th¸ng 11 n¨m 2001, §Ò tµi cã 2 môc tiªu: - Lµm râ nh÷ng ®Æc tr−ng (gièng nhau, kh¸c nhau) cña kinh tÕ thÞ tr−êng t− b¶n chñ nghÜa (KTTT TBCN), kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa (KTTT XHCN), kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa (KTTT ®Þnh h−íng XHCN). - KiÕn nghÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn vµ x©y dùng thµnh c«ng nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. Gi¶i quyÕt thÊu ®¸o hai môc tiªu nµy lµ mét viÖc v« cïng khã kh¨n. Bëi lÏ, ViÖt Nam lµ quèc gia ®Çu tiªn ®Ò xuÊt m« h×nh ®Æc thï “nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN” - hoµn toµn ch−a cã tiÒn lÖ vµ còng ch−a ®−îc thùc tiÔn kiÓm nghiÖm. Trong khi ®ã, lý luËn vÒ nÒn KTTT TBCN ®· cã tõ rÊt sím vµ rÊt phong phó, ngay c¶ tr−íc khi Häc thuyÕt M¸c - xÝt xuÊt hiÖn. Lý luËn nµy kh«ng ph¶i g× kh¸c h¬n, mµ chÝnh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña nhËn thøc khoa häc vÒ nÒn KTTT TBCN ®−¬ng thêi, nhÊt lµ trong thÕ kû XIX. Nh−ng tõ ®ã ®Õn nay b¶n th©n KTTT TBCN kh«ng ®øng yªn mµ tr¸i l¹i, ®· tù m×nh biÕn ®æi rÊt nhiÒu ®Ó cã thÓ thÝch nghi vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña tæ chøc s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ. Thùc tiÔn còng cho thÊy c¸c m« h×nh KTTT TBCN ë nh÷ng n−íc kh¸c nhau kh«ng gièng nhau, mµ cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ. Mçi m« h×nh KTTT cô thÓ ®Òu phï hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm truyÒn thèng, v¨n hãa d©n téc còng nh− tr×nh ®é s¶n xuÊt cña x· héi. H¬n n÷a, chóng cßn kh«ng ngõng c¹nh tranh vµ hîp t¸c víi nhau ®Ó ph¸t triÓn. C¹nh tranh gi÷a nh÷ng hµng hãa - dÞch vô cña c¸c quèc gia trªn thÞ tr−êng thÕ giíi vÒ thùc chÊt lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c m« h×nh KTTT. ChÝnh ®iÒu nµy lµm nªn søc sèng vµ sù tr−êng tån cña KTTT víi 7
t− c¸ch lµ thµnh tùu v¨n minh, h×nh th¸i x· héi cña tæ chøc c¸c liªn hÖ s¶n xuÊt vµ mÉu sè chung cña ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a con ng−êi. Chóng ta thÊy hiÓn nhiªn, mçi m« h×nh KTTT cô thÓ ë mét quèc gia cã thÓ th¨ng trÇm, nh−ng nÒn KTTT nãi chung th× kh«ng ngõng ®æi míi vµ ph¸t triÓn. ChÝnh sù rót lui vµ ®µo th¶i theo quy luËt thÞ tr−êng ®èi víi nh÷ng m« h×nh kÐm søc c¹nh tranh l¹i lµ ®iÒu kiÖn ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸c m« h×nh míi hiÖu qu¶, n¨ng ®éng vµ ®Çy søc sèng. Nh−ng ®èi lËp l¹i mét c¸ch th¸ch thøc, m« h×nh CNXH thuÇn nhÊt dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ c¸c t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, víi c¬ chÕ vËn hµnh theo kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, phi thÞ tr−êng sau h¬n 70 n¨m tån t¹i ®· tá ra kh«ng cã søc sèng néi sinh, l©m vµo khñng ho¶ng vµ bÕ t¾c. Cuèi cïng, m« h×nh nµy ph¶i chÊp nhËn thÊt b¹i s©u s¾c tr−íc KTTT trong cuéc c¹nh tranh lÞch sö vµ buéc ph¶i quay trë vÒ (=chuyÓn ®æi sang) c¬ chÕ thÞ tr−êng cña vËn hµnh kinh tÕ. Mét m« h×nh KTTT míi cña CNXH ®· ®−îc khëi x−íng bëi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc: KTTT XHCN mang ®Æc s¾c Trung Quèc. M« h×nh KTTT míi nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn quan ®iÓm: "s¸ng t¹o, kh«ng ngõng gi¶i phãng t− t−ëng, thùc sù cÇu thÞ, tiÕn lªn cïng thêi ®¹i", nh−ng vÉn "kiªn tr× nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c". Mét c©u hái ®−îc ®Æt ra: ph¶i ch¨ng ®©y lµ m« h×nh míi, con ®−êng míi thùc sù? Thùc tÕ, tõ khi chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng khëi x−íng vµ l·nh ®¹o, ®Êt n−íc nhanh chãng tho¸t ra khái khñng ho¶ng vµ suy tho¸i, nÒn kinh tÕ thùc sù cã b−íc ph¸t triÓn æn ®Þnh, v÷ng ch¾c, tiÒm lùc s¶n xuÊt vµ c¬ së vËt chÊt – kü thuËt kh«ng ngõng ®−îc n©ng cao, ®êi sèng nh©n d©n tõng b−íc ®−îc c¶i thiÖn. Néi dung cña ®æi míi ë ®©y chÝnh lµ ®æi míi vÒ thÓ chÕ vµ c¬ chÕ kinh tÕ, tõng b−íc ¸p dông m« thøc thÞ tr−êng thay cho m« thøc kÕ ho¹ch ho¸ chØ huy. Trªn c¬ së tæng kÕt vµ kh¸i qu¸t tõ thùc tiÔn ®æi míi phong phó, sinh ®éng, §¶ng ta ®· ®Ò xuÊt t− t−ëng sö dông c¬ chÕ thÞ tr−êng vµo x©y dùng CNXH ë ViÖt Nam: "nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN". §Õn nay t− t−ëng nµy ®−îc tiÕp tôc ph¸t triÓn, kh¸i qu¸t hãa vµ n©ng cao thµnh m« h×nh míi cña CNXH: "nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN". Tuy r»ng chóng ta chÊp nhËn KTTT, nh−ng kh«ng khái cã nh÷ng b¨n kho¨n: LiÖu KTTT vµ CNXH cã thÓ kÕt hîp víi nhau ®−îc hay kh«ng? NÕu cã th× sù kÕt hîp vµ c¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ cô thÓ sÏ thÕ nµo? VËy th× KTTT ®Þnh h−íng XHCN gièng, kh¸c g× so víi c¸c nÒn KTTT th«ng th−êng vµ con 8
®−êng x©y dùng nã sÏ ph¶i ra sao? Tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn ®©y còng chÝnh lµ yªu cÇu ph¶i lµm râ ®Æc tr−ng vµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN. VÊn ®Ò nµy hiÖn ®ang ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn vµ cßn cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau. H¬n n÷a, chÝnh b¶n th©n ®èi t−îng lµ nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN còng ®ang trong giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ch−a ®Çy ®ñ, ch−a chÝn muåi. Tuy nhiªn, víi t− c¸ch lµ nghiªn cøu lý luËn, vÉn cÇn thiÕt ph¶i ®−a ra nh÷ng ph©n tÝch, kh¸i qu¸t hãa vÒ b¶n chÊt, nh÷ng kÕt luËn vÒ ph−¬ng diÖn quy luËt vµ nguyªn t¾c, nh»m chØ ®¹o cho qu¸ tr×nh nhËn thøc, nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn mang tÝnh c¸ch m¹ng vµ s¸ng t¹o. §ã còng lµ lý do cña viÖc h×nh thµnh §Ò tµi "§Æc tr−ng cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam". §Ò tµi ®−îc thùc hiÖn theo c¸c néi dung chñ yÕu sau: - Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ sù vËn hµnh cña nÒn KTTT. - C¸c m« h×nh chñ yÕu, ®Æc tr−ng vµ xu h−íng vËn ®éng cña nÒn KTTT TBCN hiÖn ®¹i. - Mèi quan hÖ gi÷a KTTT vµ CNXH nh− lµ nh÷ng nÊc thang tiÕn ho¸ tù nhiªn. - C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn h×nh thµnh, ®Æc tr−ng cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. - KiÕn nghÞ vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o sù vËn hµnh, ph¸t triÓn cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN. Trªn c¬ së nh÷ng néi dung ®−îc ®Ò cËp, ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn ®−îc môc tiªu, nhiÖm vô nghiªn cøu vµ phï hîp víi ®èi t−îng nghiªn cøu, §Ò tµi sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ quan ®iÓm tiÕp cËn chñ yÕu sau: Thø nhÊt, lÊy yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt lµ tiªu chuÈn cao nhÊt ®Ó kiÓm chøng ®èi víi c¸c quyÕt s¸ch còng nh− nh÷ng ®Ò xuÊt lý luËn. Thø hai, dùa trªn nÒn t¶ng c¬ b¶n cña Häc thuyÕt M¸c - Lªnin, cã tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn míi cña nhËn thøc vÒ nh÷ng néi dung cô thÓ cña Häc thuyÕt, theo nguyªn t¾c t«n träng thùc tiÔn kh¸ch quan cña xu thÕ vËn ®éng tiÕn bé x· héi do Häc thuyÕt ph¸t hiÖn ra. Thø ba, xuÊt ph¸t tõ môc tiªu x©y dùng ®Êt n−íc do §¶ng ®Ò ra: “Lµm cho d©n giÇu n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”, ®ång thêi m¹nh d¹n ®èi chiÕu víi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc, kÕt hîp ph©n tÝch lý luËn víi kh¶o s¸t, ®iÒu tra thùc tiÔn ®Ó chØ ra nh÷ng khÝa c¹nh "kh«ng t−ëng" vµ "nãng véi 9
duy ý chÝ” cña c¸c m« h×nh vµ lý thuyÕt vÒ CNXH trong qu¸ khø còng nh− hiÖn t¹i. Thø t−, ®Ò cao nguyªn t¾c gi¶i phãng t− t−ëng, nghiªm tóc trao ®æi tranh luËn, t¨ng c−êng tÝnh s¸ng t¹o khoa häc vµ thùc sù cÇu thÞ trong qu¸ tr×nh t×m tßi ch©n lý. Víi tinh thÇn trªn, trong qu¸ tr×nh triÓn khai §Ò tµi, nhãm nghiªn cøu ®· t×m tßi, tiÕp cËn víi nhiÒu nguån tµi liÖu gèc vµ nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau cña c¸c nhµ khoa häc trong, ngoµi n−íc, tæ chøc nhiÒu cuéc héi th¶o vµ ®Æc biÖt lµ tæ chøc c¸c trao ®æi chuyªn ®Ò s©u víi giíi khoa häc c¶ n−íc, kÓ c¶ tranh thñ ý kiÕn c¸c nhµ khoa häc n−íc ngoµi, tiÕn hµnh kh¶o s¸t ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Nh©n ®©y ®Ò tµi xin tr©n träng bµy tá lêi c¶m ¬n tíi Uû ban nh©n d©n c¸c tØnh vµ thµnh phè: H¶i Phßng, B¾c Ninh, Hµ T©y, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, §µ N½ng, Qu¶ng Nam, B×nh D−¬ng, An Giang, CÇn Th¬, B¾c C¹n, Th¸i Nguyªn,Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý ®· gióp ®ì vµ ®ãng gãp ý kiÕn cho Ban chñ nhiÖm §Ò tµi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiªn cøu nµy. 10
Ch−¬ng I Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng trªn thÕ giíi 1.1. C¸c hÖ thèng kinh tÕ. Sù h×nh thµnh hÖ thèng kTTT 1.1.1. C¸c hÖ thèng kinh tÕ Nh− ®· biÕt, ®Æc tr−ng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng−êi lµ mang tÝnh x· héi, lµ s¶n xuÊt x· héi. Kh¸c víi loµi vËt, tr−íc tiªn vµ ®ång thêi víi qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi víi giíi tù nhiªn, th× ho¹t ®éng s¶n xuÊt cßn lµ vµ chñ yÕu lµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi víi nhau. V× thÕ, ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng−êi bao gåm hai mÆt: (a), kü thuËt - c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt; vµ (b) x· héi - c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ kinh tÕ. ChÝnh ®iÒu nµy ®· quy ®Þnh tÝnh lÞch sö ®Æc thï cña ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi. NÒn s¶n xuÊt x· héi trong mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Òu vÊp ph¶i giíi h¹n vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vµ giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña con ng−êi. Do ®ã, nh− kinh tÕ häc ®· chØ ra, vÊn ®Ò cèt yÕu cña c¸c hÖ thèng kinh tÕ lµ nh»m tr¶ lêi hay gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh− thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai hay ph©n phèi chóng ra sao? XÐt vÒ mÆt lÞch sö hay tiÕn ho¸ toµn nh©n lo¹i, cã thÓ ph©n chia lµm ba giai ®o¹n chñ yÕu hay ba hÖ thèng kinh tÕ lín, c¨n cø vµo c¸ch thøc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n võa nªu trªn. Ba hÖ thèng ®ã lµ: 1, hÖ thèng kinh tÕ tù nhiªn; 2, hÖ thèng kinh tÕ hµng ho¸ mµ giai ®o¹n cao lµ kinh tÕ thÞ tr−êng; 3, ng−êi ta còng dù b¸o vÒ mét hÖ thèng kinh tÕ hËu thÞ tr−êng, hËu c«ng nghiÖp trong t−¬ng lai1; Ngoµi ra, thÕ kû XX cßn ghi dÊu bëi d¹ng kinh tÕ ®Æc thï: hÖ thèng kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ - chØ huy hay hÖ thèng kinh tÕ phi thÞ tr−êng, phi hµng ho¸*. VÒ mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh, nã nh− mÆt ®èi chøng cña KTTT vµ sù thÓ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ hËu thÞ tr−êng. 1 Xem c¸c t¸c gi¶ C.M¸c, A.Toffle, §aniel Bel, Ph.Khaeyc, R.Koud, M. Sumpeter... * ë phÇn (3.2.) sÏ ph©n tÝch hÖ thèng kinh tÕ XHCN. 10
Kinh tÕ tù nhiªn lµ hÖ thèng kinh tÕ sím nhÊt vµ s¬ khai, g¾n víi th−ë b×nh minh cña x· héi, nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp cña c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt (LLSX) còng nh− quan hÖ s¶n xuÊt (QHSX). §iÒu nµy thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: - Môc ®Ých vµ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra lµ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng t¹i chç hay tiªu dïng néi bé. V× vËy, hÖ thèng kinh tÕ nµy ®−îc gäi lµ kinh tÕ tù cung tù cÊp, v¾ng bãng cña trao ®æi vµ thÞ tr−êng, hay cßn gäi lµ nÒn kinh tÕ hiÖn vËt. - Tæ chøc kinh tÕ vµ s¶n xuÊt mang tÝnh khÐp kÝn trong mçi ®¬n vÞ c¬ së (chñ yÕu lµ hé gia ®×nh nhá). T×nh tr¹ng nµy còng ®ång nghÜa víi sù t¸ch rêi, c« lËp vµ ph©n t¸n cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, kh«ng cã sù ph©n c«ng, hiÖp t¸c gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt. - Kü thuËt s¶n xuÊt chñ yÕu lµ thñ c«ng, ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm vµ thãi quen, mang tÝnh b¶o thñ vµ l¹c hËu. V× lÏ ®ã, kinh tÕ tù nhiªn ®· tõng tån t¹i hµng ngµn n¨m mµ kh«ng ®−a l¹i tiÕn bé g× ®¸ng kÓ trong kü thuËt s¶n xuÊt, n¨ng suÊt lao ®éng còng nh− tæ chøc s¶n xuÊt. Tãm l¹i, c¬ së cña kinh tÕ tù nhiªn lµ ë tr×nh ®é thÊp kÐm cña c¸c LLSX vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, khiÕn cho n¨ng suÊt rÊt thÊp, s¶n phÈm lµm ra kh«ng nhiÒu, chØ ®ñ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng rÊt h¹n chÕ cho chÝnh b¶n th©n ng−êi s¶n xuÊt. Kinh tÕ tù nhiªn còng ®ång nghÜa víi giai ®o¹n kinh tÕ n«ng nghiÖp, theo hµm nghÜa lµ s¶n xuÊt chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp vµ lÊy viÖc khai th¸c sù mµu mì cña ®Êt ®ai lµ yªó tè chÝnh t¹o ra sù ph¸t triÓn. Kinh tÕ tù nhiªn ®· tån t¹i trong x· héi nguyªn thuû, trong x· héi trung cæ vµ tµn tÝch cña nã vÉn cßn dai d¼ng tíi sau nµy. Nh−ng theo yªu cÇu ph¸t triÓn cña LLSX, khoa häc kü thuËt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ còng dÇn dÇn xuÊt hiÖn, ph¸ vì kinh tÕ tù nhiªn, khÐp kÝn ®Ó chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸ vµ thÞ tr−êng. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ hÖ thèng kÕ tiÕp vµ ph¸t triÓn tiÕn bé h¬n so víi kinh tÕ tù nhiªn. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ h×nh th¸i tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ ë ®ã môc tiªu cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®em trao ®æi trªn thÞ tr−êng. Trong nÒn kinh tÕ nµy c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n (s¶n xuÊt c¸i g×? nh− thÕ nµo? vµ cho ai?) ®Òu ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr−êng vµ do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh. Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi trong lÞch sö cã nh÷ng ®iÒu kiÖn - tiÒn ®Ò nhÊt ®Þnh. §ã lµ: 11
1, ph¸t triÓn cña ph©n c«ng vµ cïng víi nã lµ tr×nh ®é cao cña LLSX, tøc sù ph©n chia x· héi vÒ lao ®éng vµ h×nh thµnh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt cô thÓ. 2, sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, tøc ph©n chia x· héi vÒ së h÷u vµ h×nh thµnh së h÷u t− nh©n ®èi víi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt chñ yÕu. Nh÷ng −u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ so víi kinh tÕ tù nhiªn lµ: kÝch thÝch s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng vµ thóc ®Èy LLSX ph¸t triÓn; më réng ph©n c«ng lao ®éng, chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt x· héi; më réng giao l−u vµ hîp t¸c s¶n xuÊt, t¹o lËp nªn hÖ thèng kinh tÕ thèng nhÊt trong ph¹m vi quèc gia d©n téc vµ thÞ tr−êng thÕ giíi... Kinh tÕ hµng ho¸ xuÊt hiÖn tõ rÊt sím ngay trong thêi kú tan r· cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû. Tuy nhiªn, trong suèt thêi kú trung cæ hµng ngµn n¨m, nghÜa lµ ë c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn TBCN, nã vÉn ë tr×nh ®é thÊp kÐm, phæ biÕn vÉn lµ kinh tÕ hµng ho¸ nhá, gi¶n ®¬n. Nguyªn nh©n lµ do nh÷ng quan hÖ - thiÕt chÕ phong kiÕn trung cæ vÉn tån t¹i dai d¼ng ®· k×m h·m vµ thiÕu nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ - x· héi cÇn thiÕt cho sù ra ®êi hÖ thèng KTTT TBCN. 1.1.2. HÖ thèng kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®iÒu kiÖn ra ®êi KTTT kh«ng ph¶i lµ giai ®o¹n ®éc lËp, kh¸c biÖt so víi kinh tÕ hµng ho¸, mµ lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. ChØ khi nµo LLSX vµ ph©n c«ng ®¹t tíi tr×nh ®é cao, s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, trao ®æi trë nªn phæ biÕn vµ thÞ tr−êng më réng, c¸c quan hÖ thÞ tr−êng ®−îc hoµn thiÖn bao gåm c¬ cÊu c¸c quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ thÓ chÕ phï hîp, c¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh th«ng suèt, nghÜa lµ ho¹t ®éng nh− mét hÖ thèng (chØnh thÓ) kinh tÕ – x· héi h÷u c¬, th× míi cã KTTT. Nh− vËy, KTTT lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi loµi ng−êi, lµ thµnh tùu v¨n minh nh©n lo¹i. C¸c quèc gia kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, vÉn cã thÓ sö dông KTTT vµo phôc vô cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh−ng trong lÞch sö, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn ®· ra ®êi cïng víi sù xuÊt hiÖn ph−¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN; CNTB còng lµ x· héi ®Çu tiªn ®· biÕt sö dông KTTT phôc vô cho môc tiªu t¹o ra cña c¶i, lîi nhuËn vµ t¨ng tÝch luü. Do ®ã, KTTT th−êng ®−îc ®ång nghÜa víi CNTB. Cã thÓ tæng kÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn - tiÒn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi cho sù ra ®êi KTTT TBCN nh− sau: 12
a) T− b¶n tiÒn tÖ ®−îc tÝch tô vµo tay c¸c nhµ t− b¶n c¸ biÖt ë møc ®é ®ñ lín ®Ó h×nh thµnh c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt tËp trung, quy m«. §©y lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®èi víi CNTB. Chóng ta biÕt r»ng, PTSX TBCN võa míi manh nha vµ ch−a cã nh÷ng c¬ së riªng lµ nÒn s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ hïng m¹nh, nÕu chØ dùa vµo sù t¸c ®éng ph©n hãa cña quy luËt gi¸ trÞ lµm kh¸nh kiÖt nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá vµ tËp trung t− b¶n vµo giíi chñ doanh nghiÖp th× sÏ rÊt l©u dµi. §Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh nµy, giai cÊp t− s¶n ®· sö dông thñ ®o¹n "tÝch lòy nguyªn thñy”. Hä chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh bu«n b¸n vµ ph¸t triÓn th−¬ng nghiÖp, ®Æc biÖt, ngo¹i th−¬ng nh»m c−íp bãc thuéc ®Þa, khai th¸c lîi thÕ so s¸nh vµ sù chªnh lÖch n¨ng suÊt tù nhiªn gi÷a c¸c quèc gia. Chñ nghÜa träng th−¬ng vµ chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch ®−îc nhµ n−íc t− s¶n ¸p dông ®Ó thóc ®Èy tÝch luü tiÒn tÖ vµo tay giíi chñ t− b¶n. VÝ dô, n−íc Anh thêi n÷ hoµng Elizabett sö dông chÝnh s¸ch t¨ng thuÕ quan ®èi víi thuyÒn bÌ ngo¹i quèc, khuyÕn khÝch th−¬ng nh©n v−ît biÓn, mêi thî c¶ tõ §øc sang ph¸t triÓn c«ng nghÖ, thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n nhiÒu lo¹i hµng ho¸, kh«i phôc l−u th«ng tiÒn b»ng b¹c nguyªn gi¸...Nhê thÕ, tÝch luü tiÒn tÖ - t− b¶n ë Anh ®· diÔn ra nhanh chãng h¬n so nh÷ng n−íc kh¸c. b) XuÊt hiÖn thø hµng ho¸ ®Æc biÖt - søc lao ®éng. §©y còng lµ qu¸ tr×nh t¸ch lao ®éng khái c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó biÕn hä thµnh ng−êi lao ®éng tù do, ban bè c¸c luËt lÖ – thiÕt chÕ cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng lao ®éng. Nh»m t¹o ra nguån cung søc lao ®éng rÎ cho c¸c c«ng x−ëng TBCN võa míi ra ®êi, giíi chñ ë n−íc Anh ®· tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó t¸ch n«ng d©n khái ruéng ®Êt, kh«ng ngo¹i trõ c¶ viÖc c−ìng chÕ - t−íc ®o¹t ruéng ®Êt. "Phong trµo rµo ®Êt" lµ mét vÝ dô, nh»m lËp ra nh÷ng ®ång cá nu«i cõu phôc vô cho ngµnh dÖt ®ang ph¸t triÓn vµ dån n«ng d©n ra thµnh phè. LÞch sö gäi ®©y lµ hiÖn t−îng “cõu ¨n thÞt ng−êi”2. Nhµ nuíc t− s¶n ®· ®ãng vai trß “bµ ®ì” tÝch cùc cho qu¸ tr×nh nµy, khi ban bè c¸c ®¹o luËt cho phÐp n«ng d©n gi¶i phãng khái ruéng ®Êt vµ trë thµnh ng−êi lao ®éng tù do; mÆt kh¸c, l¹i ra lÖnh nghiªm trÞ nÕu hä ®i lang thang trªn ®−êng phè mµ kh«ng chÞu vµo lµm trong x−ëng thî. Cïng víi viÖc t−íc ®o¹t ruéng ®Êt vµ h×nh thµnh thÞ tr−êng søc lao ®éng, ë mét sè n−íc ph−¬ng T©y ®· diÔn ra cuéc c¸ch m¹ng ruéng ®Êt sím vµ triÖt ®Ó, ®¶ kÝch m¹nh vµo c¬ së kinh tÕ - x· héi cña chÕ ®é phong kiÕn, nhê thÕ KTTT TBCN cã thÓ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lín m¹nh. B»ng chøng lµ vµo c¸c thÕ kû XVIII - XIX, trong khi nÒn kinh tÕ n−íc 2 C.M¸c. T− B¶n. QI. Nxb CTQG. 13
Anh tiÕn triÓn nhanh theo h−íng TBCN ®¹i c«ng nghiÖp, th× n−íc §øc do vÉn duy tr× chÕ ®é qu©n chñ c¸t cø vµ s¶n xuÊt ph−êng héi, kh«ng cã nguån tÝch luü tõ thuéc ®Þa vµ kh«ng tiÕn hµnh t¸ch n«ng d©n khái ruéng ®Êt, nªn vÉn ch×m ®¾m trong quü ®¹o phong kiÕn. C¸c ®iÒu kiÖn võa nãi trªn lµ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng quyÕt ®Þnh cho sù ra ®êi CNTB. Nh− C.Mac ®· chØ ra: nhê cã thø hµng hãa ®Æc biÖt - søc lao ®éng vµ c¸ch kÕt hîp TBCN (SL§ + TLSX), mµ PTSX TBCN míi cã thÓ ra ®êi theo ý nghÜa lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chiÕm ®o¹t gi¸ thÆng d−, dùa vµo viÖc kÐo dµi thêi gian khai th¸c gi¸ trÞ sö dông cña thø hµng hãa ®Æc biÖt - søc lao ®éng hay kÐo dµi qu¸ tr×nh chÕ t¹o gi¸ trÞ v−ît qu¸ mét ®iÓm nhÊt ®Þnh (v−ît qu¸ gi¸ trÞ søc lao ®éng). §iÒu nµy còng gîi ý r»ng: nÕu lo¹i bá tÝnh chÊt TBCN cña qu¸ tr×nh tÝch lòy nguyªn thñy còng nh− lo¹i bá c¸ch kÕt hîp TBCN gi÷a søc lao ®éng víi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, th× sù tÝch lòy vèn vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng søc lao ®éng còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KTTT nãi chung. c) Ngoµi ra, cÇn ph¶i cã sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng tµi chÝnh víi hai bé phËn cÊu thµnh lµ thÞ tr−êng vèn vµ thÞ tr−êng tiÒn tÖ ë møc ®é nhÊt ®Þnh. Trong nÒn KTTT ph¸t triÓn, mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®−îc tiÒn tÖ hãa vµ biÓu hiÖn d−íi h×nh th¸i chung nhÊt lµ t− b¶n - tiÒn tÖ. H¬n n÷a, t− b¶n - tiÒn tÖ mµ h×nh th¸i cao lµ t− b¶n – tÝn dông gi÷ vai trß chi phèi chø kh«ng ph¶i t− b¶n - hµng hãa nãi chung. ViÖc ®¶m b¶o cung cÊp vèn còng nh− yªu cÇu chu chuyÓn c¸c dßng vèn lµ rÊt lín. HÖ thèng tæ chøc vµ c¬ cÊu cña thÞ tr−êng vèn còng rÊt phøc t¹p, c¬ chÕ ph¶i rÊt linh ho¹t nh»m l−u ®éng vèn ®ñ, kÞp thêi cho nhu cÇu nÒn kinh tÕ. ThÞ tr−êng vèn, ®Æc biÖt lµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc coi lµ thÓ chÕ bËc cao vµ "tr¸i tim" cña nÒn KTTT hiÖn ®¹i. d) HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng thÞ tr−êng còng nh− c¸c thÞ tr−êng riªng ph¶i ph¸t triÓn m¹nh, ®ång bé nh»m ®¶m b¶o l−u th«ng hµng ho¸ vµ th«ng tin th«ng suèt, ®¸p øng yªu cÇu më réng quy m«, dung l−îng thÞ tr−êng nhanh chãng. MÆt kh¸c, nã cho phÐp ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè vËt chÊt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¹o m«i tr−êng thuËn lîi - hÊp dÉn ®Ó kÝch thÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− còng nh− kinh doanh. Kinh nghiÖm trong ph¸t triÓn KTTT lµ nhµ n−íc cÇn tËp trung ®Çu t− x©y dùng hÖ thèng h¹ tÇng hiÖn ®¹i nh− ®−êng x¸ giao th«ng, bÕn c¶ng, s©n bay, kho tµng, trong ®iÒu kiÖn ngµy nay cßn cã ngµnh hµng kh«ng, b−u chÝnh- viÔn th«ng vµ m¹ng tin häc - Internet... 14
e) Cuèi cïng, sù thay ®æi tÝch cùc trong vai trß cña nhµ n−íc lµ ®iÒu kiÖn “cÇn vµ ®ñ" cho ph¸t triÓn KTTT. Thùc tiÔn lÞch sö cho thÊy trong giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n sang KTTT TBCN, nhµ n−íc t− s¶n ®· ®ãng vai trß "bµ ®ì" nh−: can thiÖp trùc tiÕp nh»m thóc ®Èy t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ - x· héi cÇn thiÕt cho KTTT, thi hµnh chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch vµ khuyÕn khÝch ngo¹i th−¬ng theo tinh thÇn cña chñ nghÜa träng th−¬ng. Nh−ng sang thêi kú sau, khi giai cÊp t− s¶n ®· tÝch luü ®−îc nhiÒu cña c¶i vµ m¹nh lªn trong s¶n xuÊt kinh doanh, hä l¹i chñ tr−¬ng theo h−íng chñ nghÜa tù do kinh tÕ vµ ph¶n ®èi sù can thiÖp cña nhµ n−íc. Nhµ n−íc TBCN tõ vai trß "bµ ®ì" chuyÓn sang vai trß “ng−êi g¸c ®ªm” ®Ó ®Þnh ra c¸c luËt lÖ - chÝnh s¸ch nh»m gi÷ g×n trËt tù vµ sù æn ®Þnh cña x· héi t− s¶n. B−íc sang thÕ kû XX, tõ sau “§¹i khñng ho¶ng vµ suy tho¸i” n¨m 1929-1933, ®Æc biÖt, tr−íc sù ®æ n¸t cña nÒn kinh tÕ TBCN sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø II, nhiÒu n−íc TBCN ®· kh«ng cßn tin t−ëng tuyÖt ®èi vµo vai trß ®iÒu tiÕt cña “bµn tay v« h×nh”, hä chñ tr−¬ng nhµ n−íc can thiÖp vµo kinh tÕ. Nhµ n−íc TBCN tõ vai trß "ng−êi g¸c ®ªm" vµ nh©n tè bªn ngoµi chuyÓn thµnh chñ thÓ vµ nh©n tè cÊu thµnh h÷u c¬ cña nÒn KTTT hiÖn ®¹i. Mét mÆt, vai trß nhµ n−íc ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ chñ thÓ thèng nhÊt gi÷ träng tr¸ch qu¶n lý nÒn KTTT. MÆt kh¸c, sù tham gia trùc tiÕp vµ kinh doanh nhµ n−íc víi t− c¸ch nh− mét lùc l−îng thÞ tr−êng lµ kh«ng thÓ thiÕu, nh−ng ®−îc giíi h¹n trong nh÷ng ph¹m vi nhÊt ®Þnh, chØ ë ®©u mµ quy luËt thÞ tr−êng kh«ng ph¸t huy t¸c dông hay t− nh©n kh«ng thÓ ®¶m ®−¬ng. Cuèi cïng, ph−¬ng thøc - c«ng cô mµ nhµ n−íc sö dông ®Ó t¸c ®éng vµo thÞ tr−êng lµ tæng hîp: hµnh chÝnh - ph¸p luËt - kinh tÕ, trªn nguyªn t¾c t«n träng quy luËt thÞ tr−êng, nh»m bæ sung vµ hiÖu chØnh nh÷ng khiÕm khuyÕt vµ thÊt b¹i cña thÞ tr−êng, duy tr× c¸c c©n ®èi vÜ m«, gióp cho thÞ tr−êng vËn hµnh ®ång bé, th«ng suèt. Trªn c¬ së t− t−ëng nµy, ®ang diÔn ra c¸c c¶i c¸ch m¹nh mÏ nÒn KTTT TBCN theo h−íng tù do ho¸, thÞ tr−êng ho¸ vµ t− nh©n ho¸ réng r·i. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nh−: hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u, x©y dùng thÓ chÕ phï hîp cña KTTT, ph¸t triÓn c¸c LLSX vµ c¬ së vËt chÊt – kü thuËt... 1.2. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña KTTT TBCN KÓ tõ khi ra ®êi ®Õn nay d−íi t¸c ®éng cña c¸c qui luËt ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, hÖ thèng KTTT TBCN ®· biÕn ®æi kh«ng ngõng. C¨n cø vµo 15
nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ h¹ tÇng c¬ së còng nh− th−îng tÇng kiÕn tróc, cã thÓ thÊy hÖ thèng kinh tÕ nµy ®· tr¶i qua hai giai ®o¹n chñ yÕu lµ kinh tÕ thÞ tr−êng tù do vµ kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i. T−¬ng øng víi nã lµ giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh vµ giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒn. 1.2.1. Giai ®o¹n ph¸t triÓn KTTT tù do Giai ®o¹n nµy kÐo dµi ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y, tõ cuèi thÕ kû thø XVII tíi ®Çu thÕ kû thø XX. Trong giai ®o¹n nµy c¸c chñ thÓ kinh tÕ t− nh©n ®−îc x¸c lËp. NÒn kinh tÕ ®−îc x©y dùng chñ yÕu trªn hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp t− nh©n – hÖ thèng t− b¶n c¸ biÖt vµ lµ nÒn t¶ng cña chÕ ®é x· héi. C¬ chÕ thÞ tr−êng trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ. Víi c¬ chÕ nµy, toµn bé ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh vµ chñ yÕu chÞu sù chi phèi bëi bµn tay v« h×nh. Trong giai ®o¹n nµy lý thuyÕt vÒ “bµn tay v« h×nh” vµ sù h¹n chÕ vai trß chÝnh phñ cña A. Smith ®· cã hiÖu lùc vµ thÓ hiÖn râ nÐt. ¤ng viÕt: “Khi h−íng ngµnh s¶n xuÊt cña anh ta vµo viÖc lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao nhÊt, anh ta chØ cã ý ®Þnh lµ thu ®−îc lîi nhuËn cho chÝnh m×nh. Trong tr−êng hîp nµy hay tr−êng hîp kh¸c anh ta ®−îc dÉn d¾t bëi bµn tay v« h×nh...TiÕn hµnh lo¹i ngµnh nghÒ c«ng nghiÖp g× ®©y ®Ó sè vèn mang sö dông cã kh¶ n¨ng lµm ra ®−îc s¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín nhÊt, viÖc nµy do tõng c¸ nh©n quyÕt ®Þnh theo t×nh h×nh cña ®Þa ph−¬ng”3. §óng nh− vËy, c¸c doanh nghiÖp ®· hoµn toµn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, tù do c¹nh tranh, kh«ng bÞ t¸c ®éng do sù can thiÖp cña Nhµ n−íc. Trong giai ®o¹n nµy, Nhµ n−íc chñ yÕu cung cÊp dÞch vô c«ng céng – quan träng nhÊt lµ quèc phßng vµ an ninh còng nh− nh÷ng qui ®Þnh vÒ thÓ chÕ cho phÐp c¸c thÞ tr−êng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §iÒu ®ã còng cã nghÜa viÖc ra quyÕt ®Þnh lµ phi tËp trung ho¸ vµ tuú thuéc vµo ng−êi chñ cña c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ nh− gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm møc ®é t¨ng tr−ëng ®−îc hoµn toµn quyÕt ®Þnh bëi thÞ tr−êng vµ hÖ thèng doanh nghiÖp cña c¸c nhµ t− b¶n. Nhµ n−íc tån t¹i kh«ng ph¶i víi tÝnh c¸ch mét chñ thÓ kinh tÕ lín, bao trïm. Møc ®é së h÷u vµ ph¹m vi khu vùc kinh tÕ Nhµ n−íc cßn rÊt nhá bÐ. Do ®ã, t¸c ®éng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n còng hÕt søc h¹n hÑp. 3 A. Smith. Cña c¶i cña c¸c d©n téc, Nxb Gi¸o dôc, HN, 1997, tr.648-649. 16
1.2.2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn KTTT hiÖn ®¹i cã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc Vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX trªn c¬ së cña tù do c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn cña LLSX, trong c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn ®· diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung m¹nh mÏ. Tõ ®©y ®· xuÊt hiÖn nh÷ng m« h×nh tæ chøc kinh doanh míi: c«ng ty cæ phÇn. N¨m 1894 Ph.¨nghen ®· viÕt “...ng−êi ta ®Òu biÕt r»ng nhiÒu h×nh th¸i míi vÒ xÝ nghiÖp ®· ph¸t triÓn, ®Êy lµ c«ng ty cæ phÇn ë bËc 2 vµ 3”4. Sù xuÊt hiÖn c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· ®¸nh dÊu mét ®Æc ®iÓm míi cña chÕ ®é së h÷u trong giai ®o¹n KTTT TBCN hiÖn ®¹i. C.M¸c ®· nhËn xÐt vÒ sù kiÖn nµy nh− sau: “§ã lµ sù thñ tiªu t− b¶n víi t− c¸ch lµ së h÷u t− nh©n ë trong nh÷ng giíi h¹n cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN”5, “§ã lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn cao nhÊt cña nÒn s¶n xuÊt TBCN, lµ ®iÓm qu¸ ®é tÊt nhiªn ®Ó t− b¶n chuyÓn thµnh së h÷u cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, nh−ng kh«ng ph¶i víi t− c¸ch lµ së h÷u t− nh©n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt riªng lÎ n÷a, mµ víi t− c¸ch lµ së h÷u cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt liªn hiÖp, trë thµnh së h÷u x· héi trùc tiÕp”6. MÆt kh¸c, tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®· dÉn ®Õn ®éc quyÒn lòng ®o¹n: “§éc quyÒn ph¸t sinh, kÕt qu¶ sù tËp trung s¶n xuÊt lµ qui luËt phæ biÕn vµ c¬ b¶n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña CNTB”7. §éc quyÒn vµ lòng ®o¹n ®· bãp mÐo thÞ tr−êng. Rèt cuéc, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do tån t¹i kÐo dµi suèt hai thÕ kû ®· bÞ sù ®éc quyÒn n¶y sinh tõ chÝnh trong lßng nã ®Èy tíi chç bÕ t¾c. Vµ cuéc ®¹i khñng kho¶ng kinh tÕ n¨m 1929 - 1933 ®· lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do. B»ng chøng vÒ sù thÊt b¹i cña thÞ tr−êng lµ nh÷ng hiÖn t−îng suy tho¸i trong s¶n xuÊt, khñng ho¶ng vµ thÊt nghiÖp chu kú s©u s¾c. ë Anh trong kho¶ng thêi gian 1921 - 1938, tû lÖ thÊt nghiÖp kh«ng bao giê d−íi 9,5%. T¹i Mü trong thêi kú nµy tû lÖ thÊt nghiÖp lªn ®Õn 25%, møc tiªu dïng tôt xuèng vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· gi¶m h¬n mét nöa. Kh«ng ph¶i chØ cã s¶n l−îng gi¶m sót mét c¸ch ghª gím liªn tôc trong thêi kú nµy, mµ sang giai ®o¹n phôc håi còng kh«ng hoµn toµn bï ®¾p ®−îc møc s¶n xuÊt ®· mÊt. Nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn ®©y cho thÊy lý thuyÕt “Bµn tay v« h×nh” cña A.Smith kh«ng cßn t¸c dông m¹nh mÏ ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 4 C.M¸c. T− b¶n, T3, q3, PhÇn II. Nxb TiÕn bé Matxc¬va – Nxb Sù thËt, tr.536. 5 C.M¸c – Ph.¨nghen. Toµn tËp, T 25, PhÇn I. Nxb CTQG, HN, tr.667. 6 S.®.d. tr. 668. 7 V.Lªnin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt. Nxb TiÕn bé, Matxc¬va, T27, tr.402. 17
TBCN hiÖn ®¹i ph¸t triÓn theo nghÜa tù ®iÒu chØnh. Sù mÊt c©n b»ng s©u s¾c trªn thÞ tr−êng ®· lµm nÈy në nhiÒu häc thuyÕt kinh tÕ vÜ m«, mµ tiªu biÓu lµ häc thuyÕt cña J.M.Keynes (1883 - 1946). Trong cuèn “Lý thuyÕt chung vÒ viÖc lµm, nh©n dông vµ l·i xuÊt”, «ng ®Ò xuÊt quan ®iÓm cho r»ng viÖc vËn dông ®óng ®¾n c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ tµi kho¸ cña chÝnh phñ cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn møc s¶n l−îng vµ do ®ã lµm gi¶m thÊt nghiÖp vµ rót ng¾n thêi kú ®×nh trÖ kinh tÕ. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, häc thuyÕt cña J.M.Keynes ®· trë nªn phæ biÕn vµ thèng trÞ trong kinh tÕ vÜ m«, ®−îc vËn dông vµo chÝnh s¸ch cña nhiÒu chÝnh phñ. Nh»m chèng suy tho¸i, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh trong ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c Nhµ n−íc TBCN ®· sö dông c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô trong qu¶n lý vÜ m« nh− chÝnh s¸ch tµi kho¸ vµ tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch thu nhËp...®Ó can thiÖp vµo thÞ tr−êng lµm cho nã ®¹t tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng cã thÓ, nhµ n−íc TBCN ®· ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Giê ®©y s¶n xuÊt c¸i g×, nh− thÕ nµo vµ cho ai kh«ng ph¶i hoµn toµn do “bµn tay v« h×nh” cña thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh mµ cã c¶ “bµn tay h÷u h×nh” cña chÝnh phñ tham gia gi¶i quyÕt. §ã lµ ®iÓm míi cña c¬ chÕ vËn hµnh trong nÒn KTTT TBCN hiÖn ®¹i. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña së h÷u Nhµ n−íc mµ cô thÓ lµ c¸c DNNN trë thµnh khu vùc quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n còng lµ ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý. Bªn c¹nh khu vùc kinh tÕ t− nh©n cã vai trß nÒn t¶ng, kinh tÕ Nhµ n−íc ®· trë thµnh mét thùc thÓ kinh tÕ lín vµ c«ng cô kinh tÕ hç trî cho Nhµ n−íc ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng æn ®Þnh, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, DNNN trong c¸c n−íc t− b¶n chØ thùc sù ph¸t triÓn vµ ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n chñ yÕu tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX. Trong vßng 2 thËp kû sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, chÝnh phñ c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn nh− Anh, Ph¸p, Italia, Céng hoµ Liªn bang §øc...®· thµnh lËp mét lo¹t c¸c DNNN b»ng c¸ch quèc h÷u ho¸ c¸c doanh nghiÖp t− nh©n trong mét sè ngµnh quan träng nh− ®iÖn lùc, than, thÐp, khÝ ®èt, ®−êng s¾t, hµng kh«ng... Ngoµi ra, c¸c DNNN còng ®−îc h×nh thµnh b»ng c¸ch thµnh lËp míi hoÆc d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn. Theo sè liÖu thèng kª vµo n¨m 1968, DNNN ë Ph¸p chiÕm tû träng 33,5% tæng tû lÖ tµi s¶n Nhµ n−íc; ë Italia lµ 28%, ë Céng hoµ Liªn bang §øc lµ 22,7%, Hµ Lan 21%, Anh 17%...Trong mét sè ngµnh quan träng, DNNN thËm chÝ hÇu nh− ®éc chiÕm. VÝ dô, n¨m 1971 DNNN ë Anh chiÕm 100% trong c¸c ngµnh than, khÝ ®èt, ®−êng s¾t; chiÕm 90% vµ 91% trong c¸c ngµnh ®iÖn lùc, gang thÐp. N¨m 1969 - 1970, DNNN ë Italia chiÕm 100% 18
trong lÜnh vùc vËn t¶i hµng kh«ng, ph¸t thanh, truyÒn h×nh. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ DNNN trong c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn ®· t¹o nªn nÒn kinh tÕ hçn hîp víi hai khu vùc: t− nh©n vµ Nhµ n−íc. NÕu nh− khu vùc kinh tÕ t− nh©n cã mÆt ë hÇu hÕt trong mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ, th× tr¸i l¹i, khu vùc kinh tÕ Nhµ n−íc chñ yÕu bao gåm c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng vµ c¸c doanh nghiÖp thuéc nh÷ng ngµnh then chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù tån t¹i cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n−íc trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Nã g¾n víi môc ®Ých kh¾c phôc khuyÕt tËt vèn cã cña c¬ chÕ thÞ tr−êng, tèi ®a ho¸ phóc lîi x· héi vµ trong chõng mùc nhÊt ®Þnh cßn cã t¸c dông thóc ®Èy, t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho kinh tÕ t− nh©n ph¸t triÓn. ViÖc h×nh thµnh vµ gia t¨ng sè l−îng DNNN ë c¸c n−íc TBCN trong thêi gian sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II kh«ng thÓ kh«ng kÓ tíi sù t¸c ®éng cña m« h×nh X« - ViÕt, mµ ë ®©y víi sè l−îng ¸p ®¶o c¸c DNNN ®· cho phÐp CNXH t¹o ra b−íc ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh CNH. Nh−ng d−êng nh− tån t¹i quy luËt: khi mét tû lÖ vÒ l−îng DNNN v−ît qu¸ mét giíi h¹n nµo ®ã th× sÏ lµm cho nÒn kinh tÕ trë nªn phi hiÖu qu¶. V× vËy kh«ng nªn cè ®Þnh ho¸ mét tû lÖ DNNN qu¸ cao trong nÒn KTTT. Qu¶ thËt, trong nÒn KTTT TBCN, vÞ trÝ cña khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc kh«ng ph¶i lµ nhÊt thµnh bÊt biÕn. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· diÔn ra qu¸ tr×nh t− nh©n ho¸ réng r·i c¸c DNNN. Thùc chÊt ®©y lµ qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, chuyÓn giao quyÒn kiÓm so¸t trùc tiÕp cña nhµ n−íc trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô cho c¸c c«ng ty cæ phÇn t− nh©n hoÆc c¸c c«ng ty hçn hîp. §©y ®−îc coi lµ mét chiÕn l−îc cã tÝnh chÊt phæ biÕn nh»m gi¶m g¸nh nÆng vµ th©m hôt ng©n s¸ch, tr¸nh sa lÇy vµo tÝnh phi hiÖu qu¶ cè h÷u cña kinh doanh trùc tiÕp cña hÖ thèng DNNN, khai th¸c nh÷ng ®éng lùc míi cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, t¨ng thªm chÊt l−îng vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr−êng cña hµng ho¸ - dÞch vô trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh toµn cÇu ngµy cµng quyÕt liÖt. Qu¸ tr×nh nµy ®ång thêi cho phÐp n©ng cao h¬n n÷a vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n−íc theo m« h×nh cña nÒn kinh tÕ hçn hîp. Nhµ n−íc TBCN th«ng qua ®ã, mét mÆt, gi¶m bít sù can thiÖp trùc tiÕp cña m×nh vµ mÆt kh¸c, ®Ó cã thÓ tËp trung vµo thùc hiÖn tèt chøc n¨ng qu¶n lý chung b»ng c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ vÜ m«. 19