đề tài: "Mô hình công ty mẹ-công ty con và sự cần thiết chuyển đổi các tổng công ty Nhà nước hoạt động theo mô hình công ty mẹ-công ty con"

Chia sẻ: Tu Khuyen Tu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

126
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phương pháp nghiên cứu sử dụng trong luận văn này bao gồm phương pháp duy vật biện chứng, nhằm xem xét hi ện tượng và quy luật phát triển kinh tế trong mối quan hệ tác đo äng lẫn nhau và trong trạng thái vận động phát triển của chúng; phương pháp phân tích tổng hợp, suy luận diễn dịch và quy nạp, phương pháp so sánh, thống kê mô tả. Trên cơ sở nh ững thông tin, có phân tích và tổng hợp, luận văn đưa ra những nhận xét và kiến nghị của mình. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: đề tài: "Mô hình công ty mẹ-công ty con và sự cần thiết chuyển đổi các tổng công ty Nhà nước hoạt động theo mô hình công ty mẹ-công ty con"

Luận Văn Tốt Nghiệp Đề tài: "Mô hình công ty mẹ-công ty con và sự cần thiết chuyển đổi các tổng công ty Nhà nước hoạt động theo mô hình công ty mẹ-công ty con"
1 MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU trang 1 Chöông I Moâ hình coâng ty meï-coâng ty con vaø söï caàn thieát chuyeån ñoåi caùc toång coâng ty Nhaø nöôùc hoaït ñoäng theo moâ hình coâng ty meï-coâng ty con 1.1 Toång quan veà moâ hình coâng ty meï-coâng ty con 4 1.1.1 Khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï - coâng ty con 4 1.1.2 Caùc ñaëc tröng cuûa quan heä coâng ty meï-coâng ty con 6 1.1.3 Caùc moái lieân keát chi phoái giöõa coâng ty meï-coâng ty con 7 1.1.3.1 Moái lieân keát chuû yeáu baèng voán 7 1.1.3.2 Moái lieân keát theo daây chuyeàn SXKD 7 1.1.3.3 Moái lieân keát giöõa nghieân cöùu khoa hoïc vôùi SXKD 7 1.1.4 Caùc hình thöùc hình thaønh moái quan heä meï-con 8 1.1.4.1 Hình thöùc thöù nhaát 8 1.1.4.2 Hình thöùc thöù hai 8 1.1.4.3 Hình thöùc thöù ba 9 1.1.5 Öu ñieåm cuûa moâ hình 9 1.1.6 Nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình 10 1.2 Thöïc traïng caùc Toång coâng ty Nhaø nöôùc Vieät Nam 12 1.2.1 Quaù trình hình thaønh caùc TCT Nhaø nöôùc Vieät Nam 12 1.2.2 Caùc öu ñieåm vaø haïn cheá cuûa moâ hình TCT Nhaø nöôùc hieän nay 13 1.2.2.1 Caùc öu ñieåm 13 1.2.2.2 Caùc haïn cheá 14 1.3 So saùnh söï khaùc bieät giöõa moâ hình coâng ty meï-coâng ty con vaø moâ hình TCT Nhaø nöôùc hieän nay 16 1.3.1 Veà quan heä sôû höõu 16 1.3.2 Veà baûn chaát vaø phaïm vi lieân keát 16 1.3.3 Cô cheá vaän haønh 17 1.3.4 Veà ñòa vò phaùp lyù 18 1.3.5 Ñaëc ñieåm hình thaønh vaø ñònh höôùng phaùt trieån cuûa toå chöùc 19 1.3.6 Moái qua heä giöõa coâng ty con-coâng ty meï vaø giöõa TCT vôùi caùc DNTV 19 1.4 Söï caàn thieát phaûi chuyeån ñoåi moâ hình hoaït ñoäng TCT Nhaø nöôùc 20 Keát luaän Chöông I 22
2 Chöông II Toång coâng ty Beán Thaønh vaø moâ hình coâng ty meï-coâng ty con 2.1 Giôùi thieäu toång coâng ty Beán Thaønh 23 2.1.1 Quaù trình hình thaønh 23 2.1.2 Lónh vöïc hoaït ñoäng 23 2.1.2.1 Hoaït ñoäng dòch vuï 23 2.1.2.2 Hoaït ñoäng saûn xuaát 23 2.1.2.3 Hoaït ñoäng lieân doanh lieân keát 24 2.1.3 Heä thoáng toå chöùc 24 2.1.3.1 Nhaân söï 24 2.1.3.2 Toå chöùc boä maùy 25 2.1.3.3 Toå chöùc chính trò 25 2.2 Nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc vaø caùc maët toàn taïi trong quaù trình hoaït ñoäng 2.2.1 Keát quaû hoaït ñoäng SXKD 25 2.2.1.1 Nguoàn voán taïi thôøi ñieåm 31/12/2003 25 2.2.1.2 Hieäu quaû kinh doanh 26 2.2.1.3 Hieäu quaû ñoàng voán 27 2.2.2 Ñaùnh giaù hoaït ñoäng caùc lónh vöïc 27 2.2.2.1 Lónh vöïc dòch vuï 27 2.2.2.2 Lónh vöïc saûn xuaát 28 2.2.2.3 Lónh vöïc ñaàu tö lieân doanh lieân keát 28 2.2.3. Caùc maët coøn toàn taïi 29 2.2.3.1 Do ñaëc ñieåm thaønh laäp 29 2.2.3.2 Trong quaûn lyù ñieàu haønh SXKD 29 2.3 Muïc ñích - cô sôû phaùp lyù ñeå chuyeån ñoåi 31 2.3.1 Muïc ñích 31 2.3.2 Cô sôû phaùp lyù 31 2.3.3 Thuaän lôïi khi chuyeån sang moâ hình coâng ty meï-coâng ty con 32 2.3.3.1 Coù doanh nghieäp noøng coát 32 2.3.3.2 Heä thoáng toå chöùc vaø maïng löôùi 32 2.4 Moâ hình coâng ty meï coâng ty con ôû TCT Beán Thaønh 33 2.4.1 Coâng ty meï 33 2.4.2 Caùc coâng ty con 34 2.4.2.1 Coâng ty TNHH moät thaønh vieân 34 2.4.2.2 Caùc coâng ty coù voán goùp coå phaàn chi phoái 34 2.4.3 Caùc coâng ty lieân keát 34 2.4.4 Moái quan heä giöõa coâng ty meï coâng ty con 34
3 2.5 Nhöõng khaùc bieät khi chuyeån ñoåi sang moâ hình coâng tymeï-coâng ty con so vôùi TCT 90 35 2.5.1 Moái quan heä giöõa Nhaø nöôùc (vôùi tö caùch chuû sôû höõu) vôùi TCT 36 2.5.1.1 Quyeàn veà taøi saûn 36 2.5.1.2 Quyeàn haïn vaø chöùc naêng cuûa HÑQT 36 2.5.1.3 Quyeàn kinh doanh ñöôïc môû roäng 37 2.5.2 Moái quan heä giöõa HÑQT vôùi Toång giaùm ñoác 37 2.5.3 Moái quan heä giöõa TCT (coâng ty meï) vôùi coâng ty con, DNTV 38 2.5.3.1 Chöùc naêng quaûn lyù 38 2.5.3.2 Hoaït ñoäng SXKD 39 2.5.3.3 Veà cô cheá taøi chính 39 Baûng toùm taét nhöõng ñieåm khaùc bieät giöõa hai moâ hình 41 Keát luaän Chöông II 43 Chöông III Moät soá giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän moâ hình coâng ty meï coâng ty con taïi TCT Beán Thaønh 3.1 Caùc giaûi phaùp ñoái vôùi TCT Beán Thaønh 44 3.1.1 Xaây döïng chieán löôïc TCT 44 3.1.2 Xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp vaø löôïng coå phieáu baùn ra beân ngoaøi trong CPH caùc DNTV 44 3.1.2.1 Giaù trò thöông hieäu 45 3.1.2.2 Taêng löôïng coå phieáu baùn ra beân ngoøai 46 3.1.3. Thay ñoåi caùch haïch toaùn vaø laäp baùo caùo taøi chính 47 3.1.3.1 Thay ñoåi caùch haïch toaùn 47 3.1.3.2 Thay ñoåi caùch laäp baùo caùo taøi chính 47 3.1.4 Taïo moái lieân keát trong noäi boä TCT 48 3.1.4.1 Lieân keát ngang 48 3.1.4.2 Lieân keát doïc 48 3.1.5 Ñöa hoaït ñoäng dòch vuï thöông maïi ñi vaøo chieàu saâu 49 3.1.6 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc 50 3.2 Moät soá kieán nghò ñoái vôùi caùc chính saùch cuûa Nhaø nöôùc 52 3.2.1 Phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn 52 3.2.2 Veà quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa HÑQT coâng ty meï trong ñaàu tö goùp voán vaø baùn taøi saûn ôû coâng ty TNHH moät thaønh vieân 53 3.2.3 Xaùc ñònh laïi voán Nhaø nöôùc khi ñaàu tö goùp voán taïi caùc doanh nghieäp khaùc 54 3.2.4 Xaùc ñònh laïi chuû sôû höõu cuûa caùc coâng ty con do caùc DNTV
4 thaønh laäp 54 3.2.5 Naâng cao naêng löïc Ban kieåm soùat 55 3.2.6 Quyeàn chi phoái cuûa coâng ty meï ñoái vôùi caùc coâng ty con 56 3.2.7 Veà cô cheá ñaàu tö trong noäi boä coâng ty meï-coâng ty con 57 3.2.8 Caùc cô cheá chính saùch khaùc 57 Baûng toùm taét caùc giaûi phaùp kieán nghò 58 Keát luaän chöông III 61 KEÁT LUAÄN 63 Phuï luïc Taøi lieäu tham khaûo
5 MÔÛ ÑAÀU 1. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI Quaù trình chuyeån ñoåi neàn kinh teá Vieät nam, töø cô cheá quaûn lyù keá hoaïch hoùa taäp trung sang cô cheá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, ñaõ vaø ñang taïo ra nhöõng bieán ñoåi saâu saéc trong ñôøi soáng kinh teá-xaõ hoäi. Caùc thay ñoåi cô baûn trong cô cheá quaûn lyù ñaõ taïo ra nhöõng yeáu toá coù aûnh höôûng mang tính quyeát ñònh ñeán töông lai vaø söï phaùt trieån cuûa caùc doanh nghieäp, ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaø xu höôùng hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi ñang ñaët ra caùc thaùch thöùc ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong nöôùc. Ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån caùc doanh nghieäp khoâng coøn caùch naøo khaùc hôn laø phaûi thay ñoåi caùch thöùc quaûn lyù, phaùt trieån quy moâ, ña daïng hoùa hoaït ñoäng. Caùc doanh nghieäp trong nöôùc ñaõ xuaát hieän quaù trình tích tuï voán vaø giöõa caùc doanh nghieäp ñaõ phaùt trieån caùc moái quan heä gaén keát kinh teá vaø hoaït ñoäng theo höôùng ña lónh vöïc, ña ngaønh. Ñoù chính laø nhöõng ñoøi hoûi taát yeáu cuûa söï ra ñôøi caùc toå chöùc kinh teá döôùi hình thöùc taäp ñoaøn trong neàn kinh teá Vieät nam. Söï ra ñôøi cuûa caùc toång coâng ty (TCT) 90, TCT 91 laø keát quaû cuûa chuû tröông caûi caùch doanh nghieäp Nhaø nöôùc vaø thí ñieåm thaønh laäp caùc taäp ñoaøn kinh doanh. Sau möôøi naêm hoaït ñoäng, caùc TCT ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû nhaát ñònh nhö goùp phaàn thuùc ñaåy quaù trình tích tuï, taäp trung voán; naâng cao vò theá cuõng nhö khaû naêng caïnh tranh cuûa kinh teá Vieät nam trong quaù trình hoäi nhaäp. Beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñoù, moâ hình quaûn lyù TCT hieän nay coøn nhieàu baát caäp nhö vieäc hình thaønh caùc TCT mang naëng tính laép gheùp cô hoïc, caùc doanh nghieäp thaønh vieân (DNTV) trong TCT thoâng qua moái quan heä haønh chính hôn laø kinh teá. Töø ñoù daãn ñeán vieäc khoâng thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu ban ñaàu ñeà ra laø naâng cao hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh döïa treân lôïi theá veà quy moâ. Nhöõng toàn taïi cuûa caùch thöùc quaûn lyù hieän nay trong caùc TCT Nhaø nöôùc ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng thay ñoåi cô baûn trong hoaït ñoäng toå chöùc vaø quaûn lyù. Moät trong nhöõng bieän phaùp ñoåi môùi maø chuùng ta ñang thí ñieåm thöïc hieän laø chuyeån ñoåi caùc TCT Nhaø nöôùc hoaït ñoäng theo moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. Coâng ty meï-coâng ty con laø hình thöùc hoaït ñoäng phoå bieán cuûa caùc coâng ty lôùn hieän nay treân theá giôùi, döôùi hình thöùc coâng ty meï chi phoái caùc coâng ty con baèng voán goùp, bí quyeát coâng ngheä, thöông hieäu, thò tröôøng. Ñaây cuõng laø moâ hình maø ôû Trung Quoác, nôi coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi töø keá hoaïch taäp trung sang kinh teá thò tröôøng nhö ôû nöôùc ta, ñang tieán haønh aùp duïng.
6 Toång coâng ty Beán Thaønh laø moät trong nhöõng TCT Nhaø nöôùc ñang tieán haønh chuyeån ñoåi sang moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. Cho neân vieäc nghieân cöùu moâ hình coâng ty meï-coâng ty con laø vaán ñeà mang tính thöïc tieãn cao, caáp thieát trong ñoåi môùi hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc noùi chung vaø ñoái vôùi TCT Beán Thaønh noùi rieâng. 2. MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI Töø nhöõng vaán ñeà neâu treân muïc ñích cuûa vieäc nghieân cöùu ñeà taøi: - Laøm roõ cô sôû lyù luaän veà moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. - Söï caàn thieát phaûi chuyeån ñoåi moâ hình hoaït ñoäng cuûa caùc TCT Nhaø nöôùc sang moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. - Nghieân cöùu moâ hình hieän taïi cuûa TCT Beán Thaønh so vôùi moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. - Neâu leân moät soá giaûi phaùp vaø kieán nghò nhaèm hoaøn thieän moâ hình coâng ty meï-coâng ty con taïi TCT Beán Thaønh. 3. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Ñeà taøi nghieân cöùu toå chöùc quaûn lyù, moái quan heä giöõa TCT Nhaø nöôùc vaø caùc DNTV hieän nay; nghieân cöùu moái quan heä giöõa coâng ty meï vaø coâng ty con, coâng ty lieân keát. Nghieân cöùu hoaït ñoäng cuûa TCT Beán Thaønh töø khi thaønh laäp cho ñeán naêm 2003 vaø khi chuyeån ñoåi sang moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. Moät soá caùc boä luaät (Luaät Doanh nghieäp, Luaät DNNN) vaø caùc Nghò ñònh, Quyeát ñònh lieân quan ñeán moâ hình hoaït ñoäng cuûa TCT Nhaø nöôùc vaø ñoåi môùi DNNN cuõng ñöôïc xem xeùt trong ñeà taøi naøy. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp nghieân cöùu coù yù nghóa quan troïng trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà maø ñeà taøi ñaët ra. Coù nhieàu phöông phaùp nghieân cöùu, song löïa choïn phöông phaùp naøo laø do ñaëc thuø cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu, do kinh nghieäm cuûa ngöôøi nghieân cöùu maø choïn löïa. Phöông phaùp nghieân cöùu söû duïng trong luaän vaên naøy bao goàm phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, nhaèm xem xeùt hieän töôïng vaø quy luaät phaùt trieån kinh teá trong moái quan heä taùc ñoäng laãn nhau vaø trong traïng thaùi vaän ñoäng phaùt trieån cuûa chuùng; phöông phaùp phaân tích toång hôïp, suy luaän dieãn dòch vaø quy naïp, phöông phaùp so saùnh, thoáng keâ moâ taû. Treân cô sôû nhöõng thoâng tin, coù phaân tích vaø toång hôïp, luaän vaên ñöa ra nhöõng nhaän xeùt vaø kieán nghò cuûa mình. 5. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN
7 Luaän vaên goàm coù phaàn môû ñaàu, phaàn noäi dung vaø phaàn keát luaän. Phaàn noäi dung cuûa luaän vaên ñöôïc chia laøm ba chöông sau: Chöông I: Moâ hình coâng ty meï-coâng ty con vaø söï caàn thieát chuyeån ñoåi TCT Nhaø nöôùc sang hoaït ñoäng theo moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. Chöông II: Toång coâng ty Beán Thaønh vaø moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. Chöông III: Moät soá giaûi phaùp hoaøn thieän moâ hình coâng ty meï-coâng ty con taïi TCT Beán Thaønh. Vieäc phaân chia caùc chöông treân cô sôû moãi chöông coù moät chuû ñeà rieâng, coù tính ñoäc laäp töông ñoái nhöng laïi laø moät phaàn phuïc vuï cho chuû ñeà chung cuûa luaän vaên.
8 CHÖÔNG I MOÂ HÌNH COÂNG TY MEÏ- COÂNG TY CON VAØ SÖÏ CAÀN THIEÁT CHUYEÅN ÑOÅI CAÙC TOÅNG COÂNG TY NHAØ NÖÔÙC HOAÏT ÑOÄNG THEO MOÂ HÌNH COÂNG TY MEÏ- COÂNG TY CON 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ MOÂ HÌNH COÂNG TY MEÏ-COÂNG TY CON 1.1.1 Khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï-coâng ty con Theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá ISA (International Accouting Standard) coâng ty meï (Parent company) laø moät thöïc theå phaùp lyù coù ít nhaát moät ñôn vò tröïc thuoäc – coâng ty con (Subsidiary). Coâng ty con cuõng laø thöïc theå phaùp lyù nhöng bò kieåm soaùt bôûi coâng ty meï. Kieåm soaùt ôû ñaây ñöôïc hieåu laø: - Sôû höõu tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp nhieàu hôn 50% phieáu baàu. - Sôû höõu 50% phieáu baàu hoaëc ít hôn nhöng naém quyeàn ñoái vôùi hôn 50% soá phieáu baàu theo söï thoûa thuaän vôùi caùc coå ñoâng khaùc; hoaëc naém quyeàn laõnh ñaïo, ñieàu haønh lieân quan ñeán caùc chính saùch taøi chính hay saûn xuaát kinh doanh (SXKD) cuûa coâng ty vaø ñöôïc qui ñònh taïi ñieàu leä theo söï thoûa thuaän hay hôïp ñoàng; hoaëc coù quyeàn boå nhieäm hay mieãn nhieäm phaàn lôùn caùc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò (HÑQT), Ban laõnh ñaïo; hay coù quyeàn quyeát ñònh, ñònh höôùng ñeán phaàn lôùn soá phieáu baàu taïi caùc cuoäc hoïp HÑQT, Ban laõnh ñaïo. Theo Luaät Coâng ty cuûa Anh naêm 1985, coâng ty meï ñöôïc hieåu laø coâng ty naém coå phaàn khoáng cheá (treân 50%) ôû coâng ty khaùc (coâng ty con). Tuy nhieân theo tu chính naêm 1989 ñeå phuø hôïp vôùi “Höôùng daãn chính thöùc laàn thöù 7 veà luaät coâng ty“ (Seventh Company Law Directive) cuûa Coäng ñoàng Chaâu Aâu (EC) thì (A) laø coâng ty meï cuûa coâng ty con (B) khi:(1) A laø coå ñoâng naém giöõ ña soá phieáu baàu ôû B; (2) A laø coå ñoâng vaø coù quyeàn boå nhieäm, mieãn nhieäm phaàn lôùn thaønh vieân HÑQT cuûa B; (3) A coù quyeàn quyeát ñònh veà chính saùch taøi chính vaø saûn xuaát kinh doanh (SXKD) cuûa B baèng söï thoûa thuaän chính thöùc hay hôïp ñoàng; (4) A laø coå ñoâng cuûa B vaø coù quyeàn kieåm soaùt phaàn lôùn phieáu baàu moät caùch ñoäc laäp hay lieân keát vôùi caùc coå ñoâng khaùc; (5) A coù quyeàn lôïi tham gia ñieàu haønh (Participating interest- ñöôïc hieåu laø naém giöõ töø 20% coå phaàn) vaø treân thöïc teá thöïc hieän quyeàn chi phoái ñoái vôùi B hoaëc A vaø B coù cuøng moät cô cheá
9 quaûn lyù thoáng nhaát. Ngoaøi ra, neáu giöõa B vaø C coù quan heä töông töï nhö A vaø B thì A vaø C coù quan heä nhö moâ hình treân (coâng ty meï-coâng ty con). Theo Luaät Coâng ty cuûa Lieân Bang Nga naêm 1995, moät coâng ty ñöôïc goïi laø coâng ty con (tieáng Nga goïi laø Dotchemie) neáu do moät coâng ty khaùc – ccâng ty meï (Osnovnoe) naém giöõ coå phaàn khoáng cheá trong voán ñieàu leä, hoaëc bò coâng ty khaùc chi phoái caùc quyeát ñònh cuûa mình, hoaëc baèng moät thoûa thuaän chính thöùc hay döôùi hình thöùc naøo ñoù. Luaät khoâng qui ñònh moät caùch cuï theå theá naøo laø coå phaàn khoáng cheá vaø khoâng neâu cuï theå hình thöùc hôïp ñoàng, thoûa thuaän nhö theá naøo lieân quan ñeán vieäc chi phoái caùc quyeát ñònh cuûa coâng ty con. 1 Coøn ôû Trung Quoác, coâng ty meï laø moät doanh nghieäp coù caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moät phaùp nhaân ñoäc laäp vaø coù söï phaân bieät töông ñoái roõ giöõa caùc loaïi hình coâng ty con (coøn goïi laø DNTV) bao goàm: - DNTV lieân keát chaët: Laø caùc coâng ty con do coâng ty meï ñaàu tö toaøn boä voán ñieàu leä vaø coù toaøn quyeàn quyeát ñònh ñoái vôùi coâng ty ñoù. Coâng ty meï tröïc tieáp quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng cuûa coâng ty con töø chieán löôïc phaùt trieån, keá hoaïch kinh doanh daøi vaø ngaén haïn... - DNTV lieân keát loûng (DNTV chòu söï chi phoái cuûa coâng ty meï): Laø caùc coâng ty con coù voán coå phaàn hoaëc voán goùp chi phoái cuûa coâng ty meï. Thoâng qua voán ñaàu tö chi phoái, coâng ty meï coù caùc quyeàn quyeát ñònh ñoái vôùi doanh nghieäp nhöõng vaán ñeà ñoøi hoûi coù bieåu quyeát cuûa chuû sôû höõu phaàn voán hay coå phaàn chi phoái. Quyeàn chi phoái ñöôïc thoâng qua ñaïi dieän tröïc tieáp cuûa coâng ty meï ôû caùc cô quan quaûn lyù doanh nghieäp ñoù. Caùc quyeàn naøy ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä cuï theå cuûa töøng doanh nghieäp. - DNTV chòu söï ñieàu phoái cuûa coâng ty meï. Loaïi doanh nghieäp naøy khoâng coù coå phaàn hoaëc voán goùp chi phoái cuûa coâng ty meï, thaäm chí hoaøn toaøn khoâng coù voán ñaàu tö cuûa coâng ty meï song töï nguyeän chòu söï ñieàu phoái cuûa coâng ty meï thoâng qua caùc hôïp ñoàng lieân keát. Cô sôû cuûa vaán ñeà xuaát phaùt töø lôïi ích veà thò tröôøng, coâng ngheä, thöông hieäu... Caùc DNTV treân ñeàu phaûi coù tö caùch phaùp nhaân, haïch toaùn ñoäc laäp vôùi coâng ty meï. Moái lieân keát ñöôïc duy trì hoaëc chaám döùt baèng caùch coâng ty meï duy trì voán ñaàu tö hoaëc ruùt voán ra khoûi coâng ty con. Töøng DNTV ñeàu coù theå coù caùc coâng ty con, hoaëc coù coå phaàn, voán goùp chi phoái ôû caùc doanh nghieäp khaùc. ÔÛ Vieäât Nam theo Ñieàu 55 Luaät Doanh nghieäp Nhaø nöôùc (DNNN) naêm 2003 thì: Coâng ty Nhaø nöôùc giöõ quyeàn chi phoái doanh nghieäp khaùc goïi laø coâng ty meï; caùc coâng ty con bao goàm caùc coâng ty do coâng ty meï naém giöõ toaøn boä voán 1 TS Voõ Taán Phong -Taïp chí Kinh teá phaùt trieån thaùng 8/2003
10 ñieàu leä hoaëc caùc coâng ty coù voán goùp chi phoái cuûa coâng ty meï. Caùc coâng ty coù voán goùp khoâng chi phoái cuûa coâng ty meï laø coâng ty lieân keát. Quyeàn chi phoái ñöôïc cuï theå hoùa trong Luaät DNNN laø “ Quyeàn ñònh ñoaït ñoái vôùi ñieàu leä hoaït ñoäng, vieäc boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc caùc chöùc danh quaûn lyù chuû choát, vieäc toå chöùc quaûn lyù vaø caùc quyeát ñònh quaûn lyù quan troïng khaùc cuûa doanh nghieäp ñoù”. 2 Nhö vaäy, coù theå neâu khaùi nieäm chung veà moâ hình coâng ty meï-coâng ty con nhö sau: Coâng ty meï-coâng ty con laø moät toå hôïp goàm nhieàu doanh nghieäp coù tö caùch phaùp nhaân ñoäc laäp, trong ñoù doanh nghieäp coù tieàm löïc maïnh nhaát veà voán, coâng ngheä, thò tröôøng ñaàu tö vaø chi phoái doanh nghieäp khaùc trôû thaønh coâng ty meï; doanh nghieäp nhaän voán ñaàu tö vaø bò doanh nghieäp khaùc chi phoái trôû thaønh coâng ty con. Vieäc chi phoái, kieåm soaùt chuû yeáu laø veà voán, coâng ngheä, thò tröôøng, thöông hieäu. Moät coâng ty meï vôùi nhieàu coâng ty con hoaït ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau, nhieàu ñòa baøn khaùc nhau, taïo neân moät theá maïnh chung goïi laø ‘taäp ñoaøn”ø. Caùc moái quan heä veà voán, veà quyeàn, nghóa vuï, lôïi ích giöõa coâng ty meï vaø caùc coâng ty con ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng treân cô sôû voán ñaàu tö. Ñaây laø ñieåm maáu choát trong moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. 1.1.2 Caùc ñaëc tröng cuûa quan heä coâng ty meï- coâng ty con Tuy caùch dieãn giaûi khaùc nhau nhöng coù theå ruùt ra moät soá ñaëc tröng cuûa quan heä coâng ty meï-coâng ty con nhö sau: - Coâng ty meï vaø coâng ty con ñeàu laø doanh nghieäp ñoäc laäp, coù tö caùch phaùp nhaân ñaày ñuû, coù voán vaø taøi saûn rieâng, bình ñaúng vôùi nhau veà ñòa vò phaùp lyù. - Moái quan heä giöõa coâng ty meï-coâng ty con khoâng mang tính caáp treân caáp döôùi, maø laø moái quan heä veà sôû höõu voán vôùi doanh nghieäp coù voán ñaàu tö cuûa mình vaø ñöôïc xaùc ñònh theo caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät vaø ñieàu leä cuûa coâng ty. Ngoaøi moái quan heä veà sôû höõu thì caùc moái quan heä khaùc veà kinh teá nhö mua- baùn, thueâ-cho thueâ ñeàu laø moái quan heä giöõa hai phaùp nhaân kinh teá. - Coâng ty meï thöïc hieän quyeàn kieåm soaùt, chi phoái coâng ty con töông öùng vôùi tyû leä voán goùp, voán coå phaàn ñaàu tö ôû coâng ty con vaø baèng caùc hình thöùc nhö quyeàn boû phieáu chi phoái ñoái vôùi caùc quyeát ñònh cuûa coâng ty con, quyeàn boå nhieäm vaø mieãn nhieäm HÑQT, Ban laõnh ñaïo hoaëc quyeàn tham gia quaûn lyù, ñieàu haønh. 2 Khoaûn 8 Ñieàu 3 Luaät DNNN naêm 2003
11 - Vò trí coâng ty meï vaø coâng ty con chæ trong moái quan heä giöõa hai coâng ty vôùi nhau vaø mang tính töông ñoái, nghóa laø coâng ty con naøy hoâm nay laø coâng ty con cuûa coâng ty meï song ngaøy mai coù theå chæ laø coâng ty lieân keát hoaëc hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi coâng ty meï, hay coâng ty con naøy coù theå laø coâng ty meï cuûa coâng ty con khaùc. - Traùch nhieäm cuûa coâng ty meï ñoái vôùi coâng ty con laø traùch nhieäm höõu haïn trong phaïm vi phaàn voán goùp hay coå phaàn cuûa coâng ty meï ôû coâng ty con. - Caáu truùc trong moâ hình quan heä naøy thöôøng coù nhieàu caáp: coâng ty meï, coâng ty con, coâng ty chaùu...ÔÛ moãi caáp ñeàu coù caùc ñôn vò haïch toaùn ñoäc laäp vaø phuï thuoäc. 1.1.3 Caùc moái lieân keát chi phoái giöõa coâng ty meï- coâng ty con Coù ba moái lieân keát chuû yeáu chi phoái laø lieân keát chuû yeáu baèng voán, lieân keát theo daây chuyeàn SXKD vaø lieân keát giöõa nghieân cöùu khoa hoïc vôùi SXKD. 1.1.3.1 Moái lieân keát chuû yeáu baèng voán Coâng ty meï (thöôøng laø caùc ngaân haøng hoaëc coâng ty taøi chính coù tieàm löïc taøi chính to lôùn) chæ thuaàn tuùy ñaàu tö voán vaøo caùc coâng ty con, khoâng toå chöùc hoaït ñoäng SXKD maø chuû yeáu chæ taäp trung vaøo vieäc giaùm saùt taøi chính vôùi muïc tieâu laø nhaän ñöôïc nhieàu coå töùc töø hoaït ñoäng ñaàu tö ñoù, vaø khi coù thôøi cô thì coù theå baùn laïi coå phieáu ñeå kieám lôøi. Qua vieäc naém coå phaàn chi phoái, coâng ty meï thöïc hieän quyeàn laõnh ñaïo ñoái vôùi caùc coâng ty con baèng vieäc ñöa ra caùc quyeát saùch veà nhaân löïc, vaät löïc, saûn xuaát, cung öùng, tieâu thuï saûn phaåm ... Ñôn cöû thöïc hieän theo moâ hình naøy laø caùc Chaebol cuûa Haøn Quoác nhö Samsung, Daewoo, caùc taäp ñoaøn cuûa Trung Quoác nhö Liem Sioe Liong, nhöõng taäp ñoaøn laáy ngaân haøng laøm trung taâm ôû Nhaät Baûn nhö Fuji, Mitsubishi, Sanwa.... 1.1.3.2 Moái lieân keát theo daây chuyeàn saûn xuaát kinh doanh Coâng ty meï laø doanh nghieäp ñaàu ñaøn trong lónh vöïc kinh doanh ôû moät ngaønh ngheà naøo ñoù, maïnh veà voán, taøi saûn; coù tieàm naêng lôùn veà coâng ngheä vaø kyõ thuaät; coù nhieàu uy tín; ñi tieân phong trong vieäc khai thaùc thò tröôøng; lieân keát, lieân doanh, laøm ñaàu moái thöïc hieän caùc döï aùn lôùn. Coâng ty meï thöïc hieän chöùc naêng trung taâm nhö xaây döïng chieán löôïc, nghieân cöùu phaùt trieån, huy ñoäng vaø phaân boå voán ñaàu tö; ñaøo taïo nhaân löïc, saûn xuaát nhöõng saûn phaåm noåi tieáng, phaùt trieån caùc moái quan heä ñoái ngoaïi; toå chöùc phaân coâng giao vieäc cho caùc coâng ty con treân cô sôû hôïp ñoàng kinh teá... Nhö vaäy coâng ty meï vöøa hoaït ñoäng SXKD, vöøa thöïc hieän hoaït ñoäng ñaàu tö voán vaøo caùc coâng ty con khaùc; vöøa laø ñôn vò tröïc tieáp SXKD, vöøa coù chöùc naêng chæ ñaïo vaø hôïp taùc vôùi caùc coâng ty con veà thò tröôøng, kyõ thuaät vaø ñònh höôùng phaùt trieån. Söï phoái hôïp vaø kieåm soaùt giöõa coâng ty meï vaø coâng ty con ñöôïc thöïc hieän thoâng qua chieán löôïc saûn phaåm vaø keá
12 hoaïch kinh doanh ñoàng boä töø treân xuoáng döôùi. Ví duï cho loaïi hình naøy laø coâng ty Honda, coâng ty Volvo coù 73 coâng ty tröïc thuoäc. 1.1.3.3 Moái lieân keát giöõa nghieân cöùu khoa hoïc vaø saûn xuaát kinh doanh Laáy lieân keát khoa hoïc - coâng ngheä môùi laøm cô sôû lieân keát, taïo ra söï hoøa nhaäp giöõa nghieân cöùu khoa hoïc vôùi SXKD. Coâng ty meï laø cô quan nghieân cöùu khoa hoïc, caùc coâng ty con laø cô sôû SXKD coù nhieäm vuï öùng duïng nhanh keát quaû nghieân cöùu caùc coâng ngheä môùi cuûa coâng ty meï, bieán noù thaønh saûn phaåm coù öu theá treân thò tröôøng. Töø ñoù naâng cao ñöôïc naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc coâng ty con, ñoàng thôøi thu hoài voán ñeå tieáp tuïc ñaàu tö trôû laïi cho coâng taùc nghieân cöùu, saûn xuaát thöû nghieäm. Naêng löïc caïnh tranh cuûa caû taäp ñoaøn chính laø khaû naêng lieân keát töø nghieân cöùu ñeán öùng duïng. Ñieån hình cho vieäc thöïc hieän lieân keát loaïi naøy laø taäp ñoaøn Chaán Quoác cuûa Trung Quoác. Maëc duø moái lieân keát giöõa coâng ty meï vôùi caùc coâng ty con döïa treân nhöõng neàn taûng khaùc nhau nhöng ñeàu laø söï chi phoái baèng caùc yeáu toá taøi saûn, trong ñoù bao goàm caû taøi saûn höõu hình vaø voâ hình nhö sôû höõu coâng nghieäp, uy tín thò tröôøng, phaùt minh khoa hoïc, thöông hieäu. Söï chi phoái cuûa coâng ty meï ñoái vôùi coâng ty con phuï thuoäc raát nhieàu vaøo khaû naêng naém giöõ taøi saûn treân, taïo cô sôû vöõng chaéc ñeå cuûng coá, taêng cöôøng quan heä hôïp taùc vì lôïi ích kinh teá chung cuûa caùc doanh nghieäp. 1.1.4 Caùc hình thöùc hình thaønh moái quan heä coâng ty meï-coâng ty con Caùc coâng ty lôùn thöôøng thaønh laäp caùc coâng ty con trong caùc tröôøng hôïp: thöïc hieän moät döï aùn coù ruûi ro cao nhaèm muïc ñích haïn cheá ruûi ro cho coâng ty meï; thaâm nhaäp thò tröôøng môùi, gaày döïng uy tín treân thò tröôøng môùi; môû roäng kinh doanh sang moät lónh vöïc, ngaønh ngheà môùi; taïo söùc eùp caïnh tranh noäi boä (ñaây laø tröôøng hôïp ít khi gaëp hôn so vôùi caùc tröôøng hôïp treân). Ngoaøi ra trong tröôøng hôïp moät coâng ty tieán haønh caùc hoaït ñoäng maø khoâng muoán coâng khai, ngöôøi ta cuõng thaønh laäp moät (hoaëc thaäm chí moät soá) coâng ty con. Haàu heát nhöõng coâng ty naøy chæ hoaït ñoäng taïm thôøi, nhöng cuõng coù tröôøng hôïp chuùng hoaït ñoäng coù hieäu quaû, taïo ñöôïc uy tín coâng khai vaø ñöôïc giöõ laïi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi ta thaäm chí thaønh laäp caùc coâng ty con qua nhieàu taàng, daãn ñeán khoù phaùt hieän coâng ty meï thöïc söï. Caùc hình thöùc thaønh laäp moái quan heä coâng ty meï-coâng ty con laø: 1.1.4.1 Hình thöùc thöù nhaát Khi moät coâng ty phaùt trieån maïnh veà qui moâ, coù tieàm löïc taøi chính vaø muoán môû roäng ñòa baøn hoaït ñoäng treân nhieàu vuøng laõnh thoå, ngaønh ngheà môùi.
13 Ñeå thöïc hieän vieäc môû roäng quy moâ, coâng ty meï boû voán ra thaønh laäp caùc ñôn vò ñoäc laäp môùi coù tö caùch phaùp nhaân tröïc thuoäc mình. 1.1.4.2 Hình thöùc thöù hai Hình thaønh quan heä coâng ty meï-con töø vieäc mua coâng ty (thoân tín –take over). Moät coâng ty thoân tín caùc coâng ty khaùc baèng caùch mua taøi saûn hoaëc coå phaàn vôùi soá löôïng ñuû ñeå naém quyeàn chi phoái, ñöa caùc coâng ty naøy (hoaëc phaàn bò baùn cuûa noù) thaønh moät “coâng ty con” cuûa coâng ty mua. Hình thöùc naøy ñang laø hình thöùc phoå bieán nhaát. Ñoùng moät vai troø ñaëc bieät quan troïng ôû ñaây laø caùc ngaân haøng-toå hôïp ngaân haøng. Töø choã mua baùn caùc coå phieáu cuûa caùc coâng ty moät caùch thuï ñoäng, mang naëng tính ñaàu cô coå phieáu, caùc ngaân haøng ñaõ chuû ñoäng mua vaø sôû höõu coå phieáu cuûa caùc coâng ty, ñaëc bieät laø caùc coâng ty lôùn coù khaû naêng chi phoái (hoaëc ít nhaát cuõng coù thò phaàn lôùn treân thò tröôøng veà moät ngaønh haøng, moät ngaønh coâng nghieäp) ñeå taùc ñoäng, khoáng cheá hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty naøy. 1.1.4.3 Hình thöùc thöù ba Xuaát phaùt töø söï töï nguyeän lieân keát giöõa caùc coâng ty treân cô sôû söï saùp nhaäp vaø hôïp nhaát caùc coâng ty. Vôùi hình thöùc saùp nhaäp (consolidation), moät hoaëc nhieàu coâng ty töø boû phaùp nhaân cuûa mình ñeà gia nhaäp vaøo coâng ty khaùc coù ñieàu kieän hôn vaø söû duïng phaùp nhaân cuûa coâng ty naøy ñeå hoaït ñoäng. Coøn hôïp nhaát (merger) laø hình thöùc caùc coâng ty thoûa thuaän keát hôïp vôùi nhau döôùi moät phaùp nhaân hoaøn toaøn môùi.Vieäc saùp nhaäp vaø hôïp nhaát seõ ñaït muïc tieâu laø taêng voán hoaït ñoäng, giaûm soá löôïng coâng ty ñeå taäp trung hoã trôï khi caàn thieát, taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc coâng ty khaùc vaø taïo söï tín nhieäm cao hôn ñoái vôùi khaùch haøng. Baèng söï khoáng cheá voán goùp ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau doanh nghieäp trôû thaønh coâng ty meï cuûa nhieàu loaïi coâng ty con, töø ñoù hình thaønh moái lieân keát nhieàu taàng giöõa coâng ty meï vôùi caùc coâng ty con: chaët cheõ, nöûa chaët cheõ, loûng leûo. Coâng ty meï coù theå sôû höõu hoaøn toaøn coâng ty con (sôû höõu 100% voán) hoaëc chæ sôû höõu moät phaàn. Trong tröôøng hôïp coâng ty meï chæ sôû höõu moät phaàn voán cuûa coâng ty con thì tyû leä ñoù cuõng khaùc nhau, coù theå laø sôû höõu ña soá, sôû höõu tyû leä coå phaàn chi phoái hoaëc sôû höõu coå phaàn khoâng chi phoái. Tyû leä cuï theå baét buoäc maø coâng ty meï phaûi naém giöõ ñeå coù ñöôïc quyeàn chi phoái ñöôïc xaùc ñònh trong ñieàu leä cuûa töøng coâng ty. Thoâng thöôøng, ñeå naém quyeàn vaø vò trí chi phoái, tyû leä sôû höõu cuûa coâng ty meï phaûi khoâng döôùi 1/3 toång soá coå phieáu cuûa coâng ty con. Sôû dó coâng ty meï khoâng nhaát thieát phaûi sôû höõu treân 50% voán cuûa coâng ty con cuõng ñaõ coù theå chi phoái hoaït ñoäng cuûa coâng ty con vì trong thöïc tieãn quaûn lyù, coâng ty meï bao giôø cuõng tìm caùch thu huùt, taäp hôïp coå phaàn cuûa caùc coå ñoâng nhoû, taïo ra
14 moät “lieân minh “ sôû höõu ña soá voán cuûa coâng ty con, duøng tyû leä phieáu baàu töông öùng vôùi soá voán ñoù quyeát ñònh caùc vaán ñeà cuûa coâng ty con. Vôùi hình thöùc naøy, coâng ty meï khoâng tröïc tieáp naém coå phieáu vôùi tyû leä nhö quy ñònh, maø cuøng vôùi moät coâng ty con khaùc do mình chi phoái naém coå phaàn vôùi tyû leä voán cho pheùp coù quyeàn chi phoái ñoái vôùi coâng ty con. 1.1.5 Öu ñieåm moâ hình coâng ty meï-coâng ty con Caùc nghieân cöùu veà moâ hình coâng ty meï-coâng ty con cho thaáy coù nhöõng öu ñieåm sau: - Söï gaén keát giöõa coâng ty meï-coâng ty con chuû yeáu baèng ñaàu tö taøi chính, goùp voán, phaân ñònh ñöôïc traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa coâng ty meï caên cöù treân soá voán ñaàu tö vaøo caùc coâng ty con. - Qua vieäc ñaàu tö voán vaøo nhieàu coâng ty, nhieàu lónh vöïc ngaønh ngheà khaùc nhau, coâng ty meï phaân chia ñöôïc ruûi ro trong SXKD baûo toaøn nguoàn löïc taøi chính cuûa mình. - Caùc doanh nghieäp chuû ñoäng hôn trong vieäc boá trí vaø taùi boáâ trí laïi cô caáu ñaàu tö vaøo caùc lónh vöïc khaùc nhau theo chieán löôïc phaùt trieån cuûa doanh nghieäp baèng vieäc mua, baùn coå phaàn cuûa mình trong caùc coâng ty con. - Baèng caùch naém coå phaàn, voán goùp khoáng cheá ñeå chi phoái caùc coâng ty con, coâng ty meï laïi duøng quyeàn chi phoái coâng ty con ñeå laáy voán ñaàu tö vaøo coâng ty khaùc (coâng ty chaùu), naém quyeàn chi phoái caùc coâng ty naøy. Cöù theo kieåu moùc xích nhö vaäy, coâng ty meï vôùi löôïng voán ít, coù theå chi phoái moät löôïng voán lôùn hôn raát nhieàu so vôùi löôïng voán cuûa coâng ty meï. - Cho pheùp doanh nghieäp huy ñoäng voán töø beân ngoaøi ñeå môû roäng SXKD trong ñieàu kieän vöøa coù theå kieåm soaùt ñöôïc doanh nghieäp môùi thaønh laäp moät caùch höõu hieäu thoâng qua voán goùp, coå phaàn khoáng cheá, vöøa khoâng bò caùc nhaø ñaàu tö chi phoái ñoái vôùi caùc doanh nghieäp cuõ. - Cho pheùp caùc doanh nghieäp coù theå huy ñoäng voán noäi boä trong moät thôøi gian ngaén vaø chi phí thaáp hôn so vôùi caùc taøi trôï töø beân ngoaøi. Do ñoù coù theå khai thaùc caùc cô hoäi kinh doanh nhanh hôn vaø hieäu quaû hôn. - Caùc doanh nghieäp coù theå thöïc hieän ñöôïc söï lieân keát vôùi caùc doanh nghieäp khaùc nhaèm giaûm caïnh tranh, taêng ñoäc quyeàn cuûa thieåu soá, cuøng phoái hôïp hay chia seû caùc nguoàn löïc, taän duïng caùc theá maïnh cuûa caùc coå ñoâng baèng caùch cuøng nhau ñaàu tö thaønh laäp caùc coâng ty con. - Vôùi moái quan heä theo moâ hình coâng ty meï-coâng ty con, coâng ty meï coøn coù theå thöïc hieän ñöôïc chieán löôïc chuyeån giaù (price-transfered strategy) nhaát laø trong nhöõng tröôøng hôïp doanh nghieäp laäp cô sôû kinh doanh ôû nöôùc ngoaøi.
15 - Vôùi moâ hình naøy, doanh nghieäp coù khaû naêng hôïp taùc hoaëc töï thaønh laäp caùc cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc ñeå thay ñoåi tình traïng thieáu lieân keát giöõa khoa hoïc vôùi saûn xuaát vaø thieáu naêng löïc nghieân cöùu, phaùt trieån caùc coâng ngheä môùi cuûa caùc doanh nghieäp ñoäc laäp. Töø ñoù coù theå tieán haønh nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm môùi, naâng cao trình ñoä coâng ngheä ñeå gia taêng vaø thöïc hieän vieäc ñöa caùc keát quaû nghieân cöùu vaøo saûn xuaát. Ñoàng thôøi caùc cô sôû nghieân cöùu cuõng coù ñieàu kieän (chaúng haïn veà voán, coâng ngheä...) ñeå nghieân cöùu vaø phaùt trieån toaøn dieän hôn. 1.1.6 Nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình coâng ty meï-coâng ty con Tuy moâ hình coâng ty meï-coâng ty con coù nhöõng öu ñieåm treân nhöng cuõng phaùt sinh moät soá nhöôïc ñieåm: - Do bò chi phoái bôûi coâng ty meï neân tính töï chuû trong hoaït ñoäng vaø tính töï chòu traùch nhieäm coøn ôû möùc töông ñoái, do ñoù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty con seõ khoâng cao nhö caùc coâng ty hoaït ñoäng rieâng reõ ngoaøi taäp ñoaøn. - Khi coâng ty meï taùi boá trí laïi cô caáu ñaàu tö thì coâng ty con coù theå bò gaït boû ra khoûi taäp ñoaøn thoâng qua vieäc baùn phaàn voán goùp cuûa coâng ty meï. - Coù theå naûy sinh moät soá maâu thuaãn giöõa caùc coâng ty con vaø caû taäp ñoaøn. Moät soá hoaït ñoäng cuûa moät coâng ty con seõ coù lôïi cho coâng ty ñoù, nhöng laïi baát lôïi cho caû taäp ñoaøn. Moät coâng ty con coù theå muoán ñaàu tö phaùt trieån saûn phaåm môùi, môû roäng saûn xuaát nhöng xeùt treân bình dieän caû taäp ñoaøn thì ñieàu naøy khoâng coù lôïi, vì coù theå caùc hoaït ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän ôû coâng ty khaùc coù lôïi hôn. Trong thöïc teá, coù nhöõng tröôøng hôïp lôïi ích cuûa moät coâng ty seõ giaûm ñi ñeå ñem laïi lôïi ích kinh teá cho toaøn taäp ñoaøn, nhö vaäy thì lieäu coâng ty naøo seõ chòu giaûm lôïi ích cuûa mình? Moät coâng ty con coù theå muoán theo chieán löôïc phaùt trieån nhanh, nhöng coâng ty meï laïi muoán coâng ty con ñoù theo chieán löôïc duy trì, vì ñaõ coù moät soá coâng ty con khaùc coù trieån voïng phaùt trieån toát hôn theo chieán löôïc phaùt trieån nhanh. Khoâng theå ñeå taát caû caùc coâng ty con ñeàu theo chieán löôïc phaùt trieån nhanh, vì nhö vaäy seõ daãn ñeán khoù khaên veà caân ñoái tieàn maët vaø caêng thaúng veà khaû naêng thanh toaùn cho caû taäp ñoaøn. Tuy nhieân, vôùi nhöõng öu ñieåm vöôït troäi neân coâng ty meï-coâng ty con laø moâ hình hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa caùc doanh nghieäp trong caùc nöôùc theo neàn KTTT vaø nhaát laø trong caùc taäp ñoaøn kinh teá. Ngay caû neàn KTTT ôû Trung Quoác, nôi coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi töø kinh teá keá hoaïch sang KTTT gioáng nhö ôû Vieät Nam, cuõng xaùc ñònh quan heä coâng ty meï-coâng ty con laø quan heä chuû ñaïo trong lieân keát taäp ñoaøn.
16 Hình 1.1 : Moái quan heä coâng ty meï-coâng ty con vaø taäp ñoaøn COÂNG TY A COÂNG TY D COÂNG TY B COÂNG TY C COÂNG TY E COÂNG TY G COÂNG TY H TAÄP ÑOAØN Quan heä chi phoái Quan heä khoâng chi phoái 1.2 THÖÏC TRAÏNG CAÙC TOÅNG COÂNG TY NHAØ NÖÔÙC VIEÄT NAM 1.2.1 Quaù trình hình thaønh caùc toång coâng ty Nhaø nöôùc Vieät Nam Caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc (DNNN) töø laâu ñaõ thöïc hieän caùc lieân keát kinh teá döôùi hình thöùc phoå bieán laø lieân hieäp caùc xí nghieäp. Tuy nhieân, thöïc teá hoaït ñoäng cuûa caùc lieân hieäp xí nghieäp tröôùc ñaây cho thaáy tính chaát hình thöùc vaø thieáu hieäu quaû cuûa caùc lieân hieäp xí nghieäp. Nhöôïc ñieåm chính cuûa moâ hình naøy laø söï lieân keát mang tính haønh chính. Maët khaùc, trong ñieàu kieän kinh teá keá hoaïch
17 hoùa taäp trung, lieân keát kinh teá chöa thöïc söï laø nhu caàu noäi taïi cuûa doanh nghieäp. Vieäc chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ laøm phaùt sinh nhu caàu lieân keát kinh teá ñeå taêng khaû naêng caïnh tranh. Naêm 1994, caùc lieân keát kinh teá theo moâ hình TCT Nhaø nöôùc ra ñôøi theo quyeát ñònh soá 91/TTg vaø 90/TTg ngaøy 7-3- 1994 cuûa Thuû Töôùng Chính phuû. Hai loaïi TCT thaønh laäp theo caùc quyeát ñònh treân khaùc nhau veà möùc voán phaùp ñònh vaø soá löôïng thaønh vieân. Vôùi TCT 91 thì möùc voán phaùp ñònh laø 1.000 tyû ñoàng trôû leân vaø soá löôïng thaønh vieân toái thieåu laø 7; TCT 90 thì voán phaùp ñònh treân 500 tyû ñoàng. Vieäc thaønh laäp caùc TCT Nhaø nöôùc nhaèm: - Ñoåi môùi cô caáu toå chöùc, cô cheá quaûn lyù caùc TCT ñaõ hình thaønh tröôùc ñaây vaø caùc lieân hieäp xí nghieäp ñaõ khoâng coøn phuø hôïp vôùi neàn kinh teá thò tröôøng. - Thuùc ñaåy quaù trình tích tuï vaø taäp trung voán, hình thaønh caùc ñôn vò chuû löïc cuûa neàn kinh teá taïo ñieàu kieän ta ñôøi caùc taäp ñoaøn kinh teá maïnh. - Tieán haønh xoùa boû cheá ñoä Boä chuû quaûn, caáp haønh chính chuû quaûn ñoái vôùi DNNN, nhaèm taùch haún chöùc naêng quaûn lyù haønh chính cuûa Nhaø nöôùc ra khoûi chöùc naêng SXKD cuûa doanh nghieäp. - Naâng cao söùc caïnh tranh treân thò tröôøng trong nöôùc vaø treân theá giôùi cuûa caùc doanh nghieäp. - Xoùa boû söï phaân bieät doanh nghieäp trung öông vaø doanh nghieäp ñòa phöông. - Taïo ra nhöõng phöông tieän kinh teá taäp trung ñeå Nhaø nöôùc chuû ñoäng hôn trong vieäc thöïc hieän chöùc naêng ñieàu tieát kinh teá, laøm noøng coát thöïc hieän coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa. 1.2.2 Caùc öu ñieåm vaø haïn cheá cuûa moâ hình toång coâng ty Nhaø nöôùc hieän nay 1.2.2.1 Caùc öu ñieåm Qua 10 naêm ra ñôøi caùc TCT Nhaø nöôùc ñaõ toû roõ tính öu vieät cuûa mình so vôùi caùc moâ hình lieân keát doanh nghieäp tröôùc ñaây (lieân hieäp caùc xí nghieäp, TCT moâ hình cuõ) theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau: - Thöù nhaát: Söï ra ñôøi cuûa caùc TCT ñaõ laøm giaûm ñaàu moái quaûn lyù cho caùc caáp chuû quaûn, giuùp cho caùc boä ngaønh quaûn lyù ngaønh kinh teá kyõ thuaät saâu hôn qua vieäc xaây döïng caùc chieán löôïc phaùt trieån ngaønh, quaûn lyù caùc hoaït ñoäng ñaàu tö... Taùch quaûn lyù Nhaø nöôùc ra khoûi quaûn lyù kinh doanh. Chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc do caùc cô quan Nhaø nöôùc ñaûm nhaän, coøn chöùc naêng quaûn lyù kinh doanh ñöôïc chuyeån giao cho caùc doanh nghieäp.
18 - Thöù hai: Coù theå khaúng ñònh raèng caùc TCT laø löïc löôïng chuû löïc trong vieäc thöïc hieän caùc caân ñoái lôùn cuûa neàn kinh teá, vì haàu heát caùc TCT ñeàu giöõ thò phaàn lôùn trong ngaønh mình ñang hoaït ñoäng. Khi caàn can thieäp vaøo neàn kinh teá nhaèm höôùng daãn, ñieàu tieát neàn kinh teá ñi theo ñuùng höôùng, Nhaø nöôùc söû duïng nhöõng TCT nhö laø moät coâng cuï ñeå thöïc hieän caùc chính saùch kinh teá, nhaát laø chính saùch bình oån giaù caû nhö ñieän, than, daàu khí, xi maêng, saét theùp... - Thöù ba: Nhieàu TCT ñaõ huy ñoäng ñöôïc nguoàn löïc noäi boä cuõng nhö beân ngoaøi, ñaåy nhanh vieäc tích tuï vaø taäp trung voán ñeå ñaàu tö môû roäng vaø ñaàu tö theo chieàu saâu naâng cao khaû naêng caïnh tranh. Trong quaù trình SXKD caùc TCT ñaõ thöïc hieän vai troø chæ ñaïo vaø ñònh höôùng hoaït ñoäng cho töøng DNTV cuõng nhö taäp trung thaùo gôõ khoù khaên khi caàn thieát nhö: giaûi phoùng vaät tö, haøng hoùa. - Thöù tö: Khaéc phuïc tình traïng caïnh tranh gaây thieät haïi laãn nhau do vieäc tranh giaønh ñoái taùc nöôùc ngoaøi nhö naâng giaù mua, haï giaù baùn, taêng chi phí giao dòch quoác teá vaø nhöõng sô hôû trong vieäc kyù keát caùc hôïp ñoàng thöông maïi. Moät soá TCT böôùc ñaàu ñaõ taïo ñöôïc söï lieân keát noäi boä trong caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu, giao dòch treân thò tröôøng. Töø nhöõng keát quaû treân ñaõ khaúng ñònh chuû tröông thaønh laäp caùc TCT laø ñuùng ñaén, caàn thieát vaø phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån cuûa doanh nghieäp trong cô cheá thò tröôøng. 1.2.2.2 Caùc haïn cheá cuûa toång coâng ty Nhaø nöôùc Maëc duø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû khoâng nhoû nhöng caùc TCT Nhaø nöôùc vaãn coøn nhieàu maët haïn cheá : - Thöù nhaát: Quaù trình toå chöùc chöa thöïc söï taïo ra söï gaén keát veà taøi chính, coâng ngheä, thò tröôøng, do ñoù hoaït ñoäng cuûa caùc TCT coù phaàn rôøi raïc, chöa phaùt huy ñöôïc hieäu quaû söùc maïnh toång hôïp cuûa toaøn TCT. Caùc TCT ñöôïc thaønh laäp chuû yeáu baèng caùch taäp hôïp caùc DNNN ñeå coù ñuû soá löôïng DNTV (7 DNTV ñoái vôùi TCT 91 vaø 5 ñoái vôùi TCT 90), khoâng hoaøn toaøn döïa treân cô sôû töï nguyeän vaø lieân keát kinh teá. Vì vaäy, caùc TCT chöa thöïc söï laø moät thöïc theå kinh teá thoáng nhaát, chöa khaéc phuïc tình traïng hoaït ñoäng rôøi raïc cuûa caùc DNTV baèng caùc cô cheá, toå chöùc, ñieàu haønh nhaát laø veà taøi chính vaø nhaân söï. - Thöù hai: Moái quan heä giöõa TCT vaø caùc DNTV trong nhieàu TCT thöïc chaát laø quan heä haønh chính, chöa thaät söï döïa treân söï raøng buoäc veà quyeàn lôïi vaø lôïi ích, trong khi ñieàu naøy laïi chính laø yeáu toá coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán söï toàn taïi beàn vöõng cuûa caùc TCT. Caâu hoûi “ñöôïc gì khi vaøo caùc TCT“ cuûa moãi doanh nghieäp chöa ñöôïc traû lôøi roõ raøng vaø coù tính thuyeát phuïc ñoái vôùi caùc DNTV. Caùc DNTV trích laäp quyõ taäp trung leân TCT, nhöng laïi khoâng nhaän ñöôïc söï hoã trôï moät caùch thích ñaùng töø TCT, daãn ñeán caùc DNTV laøm aên coù hieäu quaû
19 coi TCT laø moät gaùnh naëng, coøn caùc DNTV yeáu keùm laïi döïa daãm vaøo TCT ñeå toàn taïi. Ñieàu ñoù laøm trieät tieâu ñoäng löïc phaùt trieån cuûa töøng DNTV cuõng nhö toaøn TCT. - Thöù ba: Quy moâ, möùc ñoä tích tuï vaø taäp trung saûn xuaát kinh doanh chöa cao. Ñieàu naøy theå hieän qua voán kinh doanh ôû caùc TCT. Voán cuûa TCT thöïc teá naèm ôû caùc DNTV tröôùc khi coù TCT, laïi thieáu caùc raøng buoäc veà kinh teá, neân vieäc ñieàu hoøa, thay ñoåi cô caáu voán giöõa caùc DNTV trong noäi boä TCT khoù thöïc hieän ñöôïc. TCT tuy coù giao voán cho caùc DNTV nhöng laïi khoâng ñöôïc höôûng quyeàn lôïi ñoái vôùi phaàn lôïi nhuaän sau thueá do caùc DNTV laøm ra, laøm aûnh höôûng ñeán tích tuï vaø taäp trung voán cho caû TCT. Nhu caàu voán cuûa TCT raát cao nhöng TCT laïi khoâng coù phöông thöùc huy ñoäng voán coù hieäu quaû, do bò raøng buoäc bôûi vaán ñeà sôû höõu. Hieän nay taát caû TCT ñeàu thuoäc sôû höõu Nhaø nöôùc, chöa coù moät thaønh phaàn kinh teá naøo khaùc ñöôïc quyeàn goùp voán vaøo TCT. Caùc hình thöùc vay nôï laø phöông aùn giaûi quyeát duy nhaát trong tröôøng hôïp naøy nhöng laïi ñoái ñaàu vôùi ruûi ro taøi chính cao. Chính quy cheá veà vaán ñeà sôû höõu ñaõ keàm cheá söï phaùt trieån cuûa TCT nhaát laø trong moâi tröôøng kinh teá caïnh tranh soâi ñoäng hieän nay. - Thöù tö: Quyeàn töï chuû cuûa caùc DNTV coøn bò haïn cheá, nhieàu vaán ñeà quan troïng nhö keá hoaïch SXKD haøng naêm, caùc döï aùn ñaàu tö, bieân cheá lao ñoäng, ñôn giaù tieàn löông, nhieàu vaán ñeà veà thanh lyù taøi saûn, giaûi quyeát coâng nôï toàn ñoïng ... ñeàu phaûi chôø yù kieán pheâ duyeät cuûa TCT môùi ñöôïc thöïc hieän, do ñoù ñaõ boû lôõ nhieàu cô hoäi kinh doanh. - Thöù naêm: Hieäu quaû SXKD cuûa caùc TCT coù cao hôn so vôùi toaøn boä khu vöïc DNNN song chöa töông xöùng vôùi nhöõng öu ñaõi maø Nhaø nöôùc daønh cho chuùng. Ñaëc bieät nhieàu TCT ñöôïc kinh doanh vôùi vò theá ñoäc quyeàn vaø vì theá giaù saûn phaåm, dòch vuï maø caùc coâng ty naøy ñöa ra khoâng phuø hôïp vôùi quy luaät cuûa thò tröôøng. Chính vì lyù do ñoù, söï toàn taïi cuûa moät soá TCT khoâng taïo ñöôïc moâi tröôøng caïnh tranh laønh maïnh cho neàn kinh teá. - Thöù saùu: Chöùc naêng quaûn lyù cuûa HÑQT vaø chöùc naêng ñieàu haønh cuûa Toång giaùm ñoác chöa ñöôïc quy ñònh roõ raøng. Chính ñieàu naøy gaây khoâng ít khoù khaên cho HÑQT vaø caû Toång giaùm ñoác. Chuû tòch HÑQT vaø Toång giaùm ñoác cuøng do moät caáp ñeà nghò, cuøng do moät caáp quyeát ñònh boå nhieäm, cuøng kyù nhaän voán do Nhaø nöôùc giao neân khoâng xaùc ñònh ñöôïc quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuõng nhö ñòa vò phaùp lyù cuûa moãi chöùc danh naøy. Keát quaû laø coù nôi chuû tòch HÑQT can thieäp vaøo vieäc ñieàu haønh TCT, coù nôi Toång giaùm ñoác xem nheï HÑQT. - Thöù baûy: Trình ñoä cuûa moät soá ngöôøi quaûn lyù ñieàu haønh doanh nghieäp chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa neàn KTTT. Theo baùo caùo cuûa Boä Taøi chính naêm 2002 thì coù ñeán 67% giaùm ñoác doanh nghieäp khoâng hieåu ñöôïc noäi dung cuûa baûng caân ñoái keá toaùn vaø baùo caùo taøi chính doanh nghieäp. Vieäc ñaøo taïo,