Định loại các loài giải (Reptilia: Testudines: Trionychidae: Pelochelys, Rafetus) ở Việt Nam

29(2): 52-59 T¹p chÝ Sinh häc 6-2007<br /> <br /> <br /> <br /> ®Þnh lo¹i c¸c loµi gi¶i (Reptilia: TESTUDINES: Trionychidae:<br /> Pelochelys, Rafetus) ë ViÖt Nam<br /> <br /> NguyÔn Qu¶ng Tr−êng, NguyÔn V¨n S¸ng<br /> <br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> Lª Nguyªn NgËt, TrÇn Kiªn<br /> §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> HiÖn nay, cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ hå G−¬m lµ Rafetus leloii Ha Dinh Duc, 2000<br /> ph©n lo¹i häc c¸c loµi gi¶i ë Ch©u ¸, ®Æc biÖt lµ nh− mét loµi míi cho khoa häc. §Õn n¨m 2001,<br /> loµi gi¶i ë Nam Trung Quèc, ba loµi gi¶i ë Niu Pritchard vµ céng sù c«ng bè kÕt nghiªn cøu vÒ<br /> Ghi-nª vµ c¸c loµi gi¶i ë miÒn B¾c ViÖt Nam. loµi gi¶i ph©n bè däc theo s«ng Hång lµ Rafetus<br /> ThuËt ng÷ “gi¶i” lµ tªn th−êng gäi cña c¸c lo¹i swinhoei (Gray, 1873). N¨m 2003, NguyÔn<br /> ba ba cì lín ph©n bè ë miÒn B¾c ViÖt Nam, tuy Qu¶ng Tr−êng ghi nhËn ë ViÖt Nam cã 2 loµi<br /> nhiªn vÒ mÆt ph©n lo¹i häc “gi¶i” lµ tªn ViÖt gi¶i lµ Pelochelys cantorii Gray, 1864 vµ<br /> Nam cña c¸c loµi thuéc gièng Pelochelys vµ Rafetus swinhoei (Gray, 1873) [15, 16]. Còng<br /> Rafetus. trong n¨m nµy, Farkas vµ Webb l¹i cho r»ng tªn<br /> loµi Rafetus leloii kh«ng cã hiÖu lùc [4].<br /> ë Trung Quèc, Zhao (1997) ®· x¸c nhËn l¹i<br /> tªn loµi Pelochelys maculatus (Heude, 1880) Tõ nh÷ng t− liÖu trªn cã thÓ thÊy thµnh phÇn<br /> cho d¹ng ba ba cì lín, cã nh÷ng ®èm mµu vµng loµi cña hä Ba ba (Trionychidae) ë ViÖt Nam lµ<br /> trªn mai. T¸c gi¶ nµy cho r»ng loµi nµy kh¸c ch−a râ rµng. Th«ng qua ph©n tÝch vµ m« t¶ c¸c<br /> biÖt víi loµi Rafetus swinhoei (Gray, 1873) vµ R. ®Æc ®iÓm h×nh th¸i tõ c¸c mÉu vËt thu thËp ®−îc<br /> swinhoei cã thÓ lµ mét loµi du nhËp tõ n−íc ë miÒn B¾c ViÖt Nam, kÕt hîp víi viÖc tham<br /> ngoµi vµo Trung Quèc [23]. kh¶o vµ so s¸nh víi m« t¶ mÉu chuÈn cña c¸c<br /> loµi gi¶i do c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc c«ng<br /> ë Niu Ghi-nª, Webb cho r»ng chØ quÇn thÓ bè trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh, bµi viÕt nµy<br /> gi¶i ph©n bè ë miÒn Nam lµ thuéc loµi nh»m môc ®Ých th¶o luËn vµ lµm râ h¬n vÒ ®Þnh<br /> Pelochelys bibroni (Owen, 1853) cßn c¸c quÇn lo¹i c¸c loµi gi¶i ë ViÖt Nam.<br /> thÓ kh¸c ph©n bè ë miÒn B¾c Niu Ghi-nª vµ<br /> vïng §«ng Nam ¸ lµ loµi Pelochelys cantorii I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> Gray, 1864 [20, 21]. GÇn ®©y t¸c gi¶ nµy cßn<br /> c«ng bè thªm mét loµi míi ë B¾c Niu Ghi-nª lµ MÉu vËt nghiªn cøu: c¸c mÉu vËt ®−îc thu<br /> Pelochelys signifera Webb, 2002 [11]. thËp ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau ë miÒn B¾c<br /> ë ViÖt Nam, c¸c tµi liÖu tr−íc n¨m 2000 ViÖt Nam, nh− c¸c tØnh däc s«ng Hång, khu vùc<br /> B¾c Trung bé. Bªn c¹nh ®ã còng tiÕn hµnh ®o<br /> nh−: ®Þnh lo¹i rïa ë §«ng d−¬ng cña Bourret<br /> ®Õm vµ ph©n tÝch c¸c mÉu vËt ®ang l−u gi÷ t¹i<br /> (1941, 1943), ®Þnh lo¹i rïa ViÖt Nam (§µo V¨n<br /> TiÕn, 1978), S¸ch §á ViÖt Nam (1992), Danh c¸c b¶o tµng cña ViÖt Nam.<br /> lôc bß s¸t vµ Õch nh¸i ViÖt Nam (NguyÔn V¨n - MÉu gi¶i thuéc gièng Pelochelys: ®· ph©n<br /> S¸ng, Hå Thu Cóc, 1996) ®Òu ghi nhËn loµi gi¶i tÝch 1 mÉu sä ®ang l−u gi÷ t¹i tr−êng ®¹i häc S−<br /> ph©n bè ë miÒn B¾c lµ Pelochelys bibroni ph¹m Hµ Néi (LNN0901), thu t¹i M«n S¬n (Con<br /> Owen, 1853 [5, 6, 7, 9]. N¨m 1999, mét t¸c gi¶ Cu«ng, NghÖ An), n¨m 2001; 1 mÉu mai (T78)<br /> Èn danh gäi loµi gi¶i ë hå G−¬m (Hµ Néi) lµ l−u gi÷ t¹i B¶o tµng cña tr−êng ®¹i häc Khoa<br /> Pelochelys hoguomensis S. A., 1999. N¨m 2000, häc tù nhiªn, §¹i häc quèc gia Hµ Néi; 1 mÉu<br /> Hµ §×nh §øc c«ng bè tªn cña loµi gi¶i sèng ë sä vµ 1 mÉu x−¬ng mai (CP01) t¹i B¶o tµng<br /> §éng vËt cña v−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng (Ninh<br /> 52<br /> B×nh) thu gi÷ do bu«n b¸n tõ miÒn Trung ra, ®−êng kÝnh æ m¾t. Cã 8 x−¬ng sèng (®«i khi cã<br /> n¨m 2000. 7) vµ 8 ®«i x−¬ng s−ên, ®«i thø 8 kh«ng tiªu<br /> - MÉu gi¶i thuéc gièng Rafetus: ®· ph©n tÝch gi¶m vµ tiÕp xóc nhau ë gi÷a. YÕm cã 4-5 chai.<br /> 8 mÉu vËt, bao gåm: B¶o tµng Hoµ B×nh: 1 mÉu §u«i rÊt ng¾n. X−¬ng sä réng vµ dÑp, chiÒu cao<br /> kh« cßn da (HB1) thu ë L−¬ng S¬n (Hoµ B×nh), ng¾n h¬n so víi chiÒu réng (tØ lÖ gi÷a chiÒu<br /> n¨m 1993; §Òn Ngäc S¬n, Hµ Néi: 1 mÉu kh« cao/chiÒu réng sä = 5-6/10), x−¬ng l¸ mÝa tiÕp<br /> (HK01) thu t¹i hå G−¬m (Hµ Néi), n¨m 1967; xóc víi x−¬ng gèc b−ím.<br /> ViÖn nghiªn cøu Rïa Ph-lo-ri-®a, Hoa Kú: 2 Gray (1864) m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng<br /> mÉu x−¬ng (CRI01-02) thu t¹i H¹ Hoµ (Phó cña gièng Pelochelys nh− sau: ®Çu dÑp, cì trung<br /> Thä), n¨m 2000; B¶o tµng Hµ Néi: 1 mÉu x−¬ng b×nh, phÇn mÆt rÊt ng¾n; hai m¾t kh¸ gÇn nhau<br /> (HN01) thu t¹i hå G−¬m (Hµ Néi), n¨m 1968; n»m ë phÝa trªn ®Çu; phÇn tr−íc ®Çu ph¼ng kh«ng<br /> tr−êng ®¹i häc Khoa häc tù nhiªn, §HQG HN: gå cao; sä rÊt dÑp, réng; mòi rÊt ng¾n, æ m¾t lín;<br /> 1 mÉu mai (T91) thu t¹i S«ng M· (Thanh Ho¸), x−¬ng tr−íc tr¸n lín, kh«ng cã x−¬ng tr−íc hµm;<br /> kh«ng râ n¨m thu thËp; ®¹i häc S− ph¹m Hµ x−¬ng hµm trªn bao bäc bªn ngoµi gê d−íi cña lç<br /> Néi: 1 mÉu sä (HUE01) kh«ng râ nguån gèc (cã mòi. Vïng khÈu c¸i gÇn nh− ph¼ng, réng, h¬i<br /> gi¶ thiÕt cho r»ng ®©y lµ sä cña mÉu mai T91); lâm (nh−ng kh«ng t¹o thµnh r·nh) ë phÇn tr−íc<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt: 1 mÉu sä lç mòi trong. Lç mòi trong thu«n, xiªn, mçi bªn<br /> (IEBR-NQT85) thu t¹i CÈm LÜnh (Ba V×, Hµ cã mét r·nh s©u, më réng vÒ phÝa sau. Hµm trªn<br /> T©y), n¨m 2001. cã gê nghiÒn ®¬n gi¶n. Hµm d−íi m¶nh, yÕu, cã<br /> Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch mÉu vËt, ®· sö mét gê nghiÒn ®¬n gi¶n.<br /> dông c¸c sè ®o sau: chiÒu dµi mai (LCL): lµ Meylan (1987) bæ sung thªm: gièng<br /> chiÒu dµi tÝnh theo ®−êng th¼ng däc theo mai Pelochelys ®«i khi cã 8 x−¬ng sèng; trªn sä<br /> rïa kÓ c¶ riÒm da; chiÒu dµi x−¬ng mai (BDL): x−¬ng l¸ mÝa th−êng tiÕp xóc víi x−¬ng gèc<br /> lµ chiÒu dµi tÝnh theo ®−êng th¼ng däc theo b−ím, x−¬ng c¸nh ngoµi th−êng dÝnh liÒn víi<br /> x−¬ng mai rïa, chiÒu dµi x−¬ng mai cña c¸ thÓ x−¬ng c¸nh ë con tr−ëng thµnh [3].<br /> tr−ëng thµnh lín nhÊt ®−îc ký hiÖu lµ BDLmax;<br /> chiÒu dµi vßi mòi: ®é dµi cña vßi thÞt, ®o tõ mót b. Gièng Rafetus Gray, 1864<br /> x−¬ng hµm ®Õn mót mòi; chiÒu dµi sä (HBL): Rafetus Gray, 1864, Proc. Zool. Soc.<br /> kho¶ng c¸ch dµi nhÊt tÝnh theo ®−êng th¼ng tõ London: 81.<br /> mót mâm ®Õn hÕt phÇn kÐo dµi cña x−¬ng ®Ønh Typ: Testudo euphratica Daudin, 1802 =<br /> trªn hép sä; chiÒu réng sä (HBW): kho¶ng c¸ch<br /> Rafetus euphraticus (Daudin, 1802).<br /> réng nhÊt tÝnh theo ®−êng th¼ng cña hép sä<br /> (th−êng ngang qua æ m¾t). Tªn ViÖt Nam: gièng gi¶i.<br /> Gièng hiÖn biÕt cã 2 loµi gåm Rafetus<br /> II. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn euphraticus (Daudin, 1802) vµ Rafetus swinhoei<br /> (Gray, 1873), trong ®ã loµi R. swinhoei ph©n bè<br /> 1. §Þnh lo¹i c¸c gièng gi¶i ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam.<br /> a. Gièng Pelochelys Gray, 1864 §Æc ®iÓm chung: cì khæng lå (BDLmax cña<br /> con tr−ëng thµnh > 600 mm), vßi mòi ng¾n.<br /> Pelochelys Gray, 1864, Proc. Zool. Soc.,<br /> Th−êng cã 7 x−¬ng sèng, ®«i khi cã x−¬ng sèng<br /> London, (6): 89.<br /> thø 8 rÊt nhá, t¸ch biÖt h¼n víi x−¬ng sèng thø<br /> Typ: Pelochelys cantorii Gray, 1864. 7; cã 8 ®«i x−¬ng s−ên, ®«i x−¬ng s−ên thø 8<br /> Tªn ViÖt Nam: gièng gi¶i khæng lå. tiªu gi¶m rÊt nhá tiÕp xóc nhau gÇn nh− hoµn<br /> toµn ë gi÷a. YÕm chØ cã 2 chai nhá [8]. X−¬ng<br /> Gièng nµy hiÖn biÕt cã 3 loµi lµ Pelochelys sä lín, chiÒu cao xÊp xØ chiÒu réng (tØ lÖ gi÷a<br /> bibroni (Owen, 1853); Pelochelys cantorii Gray, chiÒu cao/chiÒu réng sä = 8-9/10).<br /> 1864 vµ Pelochelys signifera Webb, 2002; trong<br /> ®ã loµi Pelochelys cantorii ph©n bè ë ViÖt Nam. Gray (1864) m« t¶ ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cña<br /> gièng Rafetus nh− sau: sä thu«n dµi vµ cao. Mót<br /> §Æc ®iÓm chung: cì khæng lå (BDLmax cña mòi cong, nh« ra phÝa tr−íc. PhÇn trªn ®Çu<br /> con tr−ëng thµnh > 600 mm), vßi mòi ng¾n h¬n<br /> 53<br /> ph¼ng. Hµm trªn cã gê nghiÒn réng, më réng vÒ M« t¶: mai dÑp, trßn, cã chiÒu dµi lín h¬n<br /> phÝa sau. Hµm d−íi cã gê nghiÒn réng, h¬i lâm, chiÒu réng chót Ýt. Mai con non cã nhiÒu u nhá<br /> thu hÑp vÒ phÝa sau. Vïng khÈu c¸i t¹o thµnh xÕp xÝt nhau, cã thÓ cã gê l−ng rÊt mê, sau ®ã<br /> hâm, phÝa sau lµ lç mòi trong lín, thu«n. YÕm mai trë nªn nh½n dÇn vµ gê l−ng mÊt ®i khi<br /> cã hai chai nhá. tr−ëng thµnh. R×a tr−íc mai kh«ng cã u thÞt. Cã<br /> Meylan (1987) bæ sung thªm: lç gian hµm 8 x−¬ng sèng (®«i khi cã 7), x−¬ng sèng thø<br /> d−íi sau kh«ng ®−îc bao bäc hoµn toµn bëi nhÊt ng¨n c¸ch hoµn toµn ®«i x−¬ng s−ên thø<br /> x−¬ng tr−íc khíp. §«i x−¬ng s−ên thø 8 tiªu nhÊt, x−¬ng sèng thø 8 nhá. Cã 8 ®«i x−¬ng<br /> gi¶m, r×a x−¬ng s−ên cã 7 hoÆc nhiÒu h¬n. Lç s−ên, ®«i thø 8 kh«ng tiªu gi¶m vµ tiÕp xóc<br /> gian hµm trªn chiÕm kho¶ng 60% chiÒu dµi nhau kho¶ng 3/4 ë ®−êng gi÷a mai. X−¬ng mai<br /> khÈu c¸i nguyªn sinh, x−¬ng l¸ mÝa ng¨n c¸ch cã c¸c vÕt rç. Mai nh½n, ®ång mµu x¸m hoÆc<br /> x−¬ng hµm trªn vµ tiÕp xóc víi lç gian hµm trªn. x¸m h¬i n©u, kh«ng cã c¸c vÕt s¸ng mµu. Con<br /> non cã c¸c ®èm sÉm mµu trªn ®Çu vµ mai. YÕm<br /> Trªn c¬ së ®ã, Farkas vµ Fritz (1998) nªu ra cã 4-5 chai. X−¬ng øc vµ x−¬ng ngùc ph©n biÖt.<br /> mét sè ®Æc ®iÓm ph©n biÖt gi÷a gièng X−¬ng tr−íc yÕm nhá vµ c¸ch xa nhau. X−¬ng<br /> Pelochelys vµ Rafetus nh− sau: gièng Rafetus cã ®ßn t¹o thµnh gãc vu«ng hoÆc gãc nhän víi<br /> x−¬ng gß m¸ bÞ ng¨n c¸ch víi ®Ønh bëi x−¬ng ®−êng gi÷a yÕm. YÕm mµu kem hoÆc tr¾ng<br /> sau æ m¾t trong khi ®ã ë gièng Pelochelys th× nh¹t. Sä dÑp nh−ng réng (tØ lÖ gi÷a chiÒu<br /> x−¬ng gß m¸ tiÕp xóc víi c¶ x−¬ng ®Ønh vµ cao/chiÒu réng sä ®¹t 5-6/10); x−¬ng gß m¸<br /> x−¬ng sau æ m¾t. Gièng Rafetus cã lç gian hµm th¼ng, tiÕp xóc víi x−¬ng ®Ønh; x−¬ng mòi trßn<br /> d−íi sau kh«ng ®−îc bao bäc hoµn toµn bëi vµ rÊt ng¾n. Vßi mòi ng¾n h¬n so víi ®−êng<br /> x−¬ng tr−íc khíp trong khi ®ã l¹i ®−îc bao bäc kÝnh æ m¾t. §Çu mµu x¸m cã c¸c ®èm thÉm<br /> hoµn toµn ë gièng Pelochelys. X−¬ng tr−íc hµm nhá, c»m mµu tr¾ng ®ôc. Ch©n vµ cæ mµu x¸m<br /> th−êng biÕn mÊt ë gièng Pelochelys trong khi xanh ë phÝa trªn, mµu kem ë phÝa d−íi. Trªn cæ<br /> ®ã l¹i tån t¹i ë gièng Rafetus. X−¬ng vu«ng gß cã c¸c gê da næi lªn. Ch©n cã mµng b¬i, cã c¸c<br /> m¸ tham gia t¹o nªn mÊu rßng räc cña x−¬ng tai u nhá h×nh v¶y xÕp däc theo mÐp d−íi cña chi<br /> ®èi víi loµi R. swinhoe, nh−ng kh«ng xuÊt hiÖn tr−íc. Con ®ùc nhá h¬n con c¸i nh−ng cã ®u«i<br /> ë sä cña c¸c loµi thuéc gièng Pelochelys. TØ lÖ dµi vµ dÇy h¬n.<br /> trung b×nh gi÷a chiÒu dµi cña lç gian hµm trªn KÝch th−íc: träng l−îng c¬ thÓ ®¹t 30-60 kg,<br /> so víi khÈu c¸i nguyªn sinh kho¶ng 0,07 ë chiÒu dµi mai cã thÓ ®¹t tíi 1000 mm, tiªu b¶n ë<br /> gièng Pelochelys, trong khi ®ã ®¹t kho¶ng 0,2- Cóc Ph−¬ng (Ninh B×nh) cã LCL = 500 mm.<br /> 0,4 ë loµi Rafetus swinhoei.<br /> MÉu vËt nghiªn cøu: 2 mÉu sä vµ 2 mÉu mai.<br /> 2. §Þnh lo¹i c¸c loµi gi¶i ë ViÖt Nam<br /> Ph©n bè: ViÖt Nam: vïng B¾c Tr−êng S¬n:<br /> a. Pelochelys cantorii Gray, 1864 NghÖ An; ThÕ giíi: Nam Trung Quèc (kÓ c¶ ®¶o<br /> Pelochelys cantorii Gray, 1864, Proc. Zool. H¶i Nam), Ên §é, Mi-an-ma, Lµo, Th¸i Lan,<br /> Soc. London, (6): 90. Cam-pu-chia, Phi-lip-pin, Ma-lai-xi-a, In-®«-nª-<br /> Symnonym: Pelochelys cantoris, Boulenger, xi-a vµ Niu Ghi-nª.<br /> 1889, Cat. Chelo. Rhyn. Croco. Brit. Mus., b. Rafetus swinhoei (Gray, 1873)<br /> London: 263. Pelochelys cantori, de Rooij,<br /> Oscaria swinhoei Gray, 1873, Ann. Mag.<br /> 1915, Rept. Indo-Austr. Archipelago. Leiden,<br /> Vol. I: 331. Pelochelys bibroni, Bourret, 1941, Natur. Hist., London, 4(12): 156.<br /> Les. Tort. l’Indoch.: 197. Symnomym: Oscaria swinhoei Gray, 1873,<br /> Typ: Holotype: BMNH 1947.3.6.21 vµ Ann. Mag. Natur. Hist., London, 4(12): 156.<br /> 1947.3.6.22 (mÉu sä), ®Þa ®iÓm thu mÉu chuÈn: Yuen maculatus, Heude, 1880, Mem. Hist. Nat.<br /> Mallacca, t©y Ma-lai-xi-a. Emp. Chinois 1(1): 20-38. Pelochelys<br /> maculatus, Zhao, 1997, Sichuan Jour. Zool.,<br /> Tªn ViÖt Nam: gi¶i khæng lå, con gi¶i, gi¶i<br /> Vol. 15: 62. Trionyx swinhonis, Boulenger,<br /> (ViÖt, B¾c Bé).<br /> 1889, Catalog. Chelo. Brit. Mus. (Natur. Hist):<br /> Tªn tiÕng Anh: Cantor’s giant softshell 257. Rafetus swinhoei, Meylan and Webb, 1988,<br /> turtle, Asian giant softshell turtle.<br /> 54<br /> Jour. Herpetol. 22: 118. Rafetus swinhoei, [3]. X−¬ng gèc b−ím nèi víi x−¬ng khÈu c¸i.<br /> Farkas and Webb, 2003, Zool. Abh., Dresden Vßi mòi ng¾n. §Çu, cæ vµ mÆt trªn cña ch©n cã<br /> 53: 107. mµu ®en hoÆc n©u, phÝa d−íi mµu vµng ë c¸c<br /> Typ: Holotype: BMNH 1946.1.22.9, sä cã mÉu vËt kh«. Quan s¸t ¶nh ®Çu rïa chôp ë Hå<br /> sè hiÖu BMNH 1947.3.6.13, ®Þa ®iÓm thu mÉu G−¬m cã nhiÒu ®èm mµu vµng trªn vµ hai bªn<br /> chuÈn: Th−îng H¶i, Trung Quèc. MÉu tham ®Çu, mÆt d−íi c»m mµu tr¾ng ®ôc h¬i vµng.<br /> kh¶o: ZMB 36437, 36438. Con ®ùc cã ®u«i dµi vµ dÇy, gèc ®u«i s¸t hËu<br /> m«n.<br /> Tªn ViÖt Nam: gi¶i sin-hoe, gi¶i, gi¶i th−îng<br /> h¶i (ViÖt, B¾c Bé). KÝch th−íc: träng l−îng tõ 24-175 kg, chiÒu<br /> dµi mai (kÓ c¶ riÒm da) tõ 330-1100 mm, trung<br /> Tªn tiÕng Anh: swinhoe’s softshell turtle, b×nh cña 2 tiªu b¶n (HB1 vµ HK01) cã LCL =<br /> Shanghai softshell turtle. 1030 mm.<br /> M« t¶: mai dÑp cã h×nh d¹ng thu«n gÇn MÉu vËt nghiªn cøu: 8 mÉu vËt, bao gåm 2<br /> gièng h×nh ch÷ nhËt. X−¬ng sèng ®Çu tiªn ng¨n mÉu kh«, 4 mÉu x−¬ng mai, 4 mÉu sä.<br /> c¸ch ®«i x−¬ng s−ên thø nhÊt. Cã 7 x−¬ng<br /> sèng, x−¬ng thø b¶y nhá tiÕp xóc víi ®«i Ph©n bè: ViÖt Nam: Phó Thä (H¹ Hoµ), Hµ<br /> x−¬ng s−ên thø 6 vµ 7 (mÉu T91); ®«i khi cã Néi (hå G−¬m), Hµ T©y (B»ng T¹), Hoµ B×nh<br /> x−¬ng sèng thø 8 rÊt nhá, t¸ch biÖt h¼n víi (L−¬ng S¬n), Thanh Ho¸ (s«ng M·). ThÕ giíi:<br /> x−¬ng sèng thø 7 (mÉu HN 01). §«i x−¬ng Nam Trung Quèc.<br /> s−ên thø 8 tiªu gi¶m rÊt nhá vµ tiÕp xóc nhau 3. Th¶o luËn<br /> gÇn nh− hoµn toµn nh−ng ®−êng tiÕp xóc nµy<br /> n»m lÖch so víi ®−êng gi÷a mai. X−¬ng mai cã a. VÒ c¸c gièng gi¶i ë ViÖt Nam<br /> nhiÒu vÕt rç trßn. Mai mµu xanh n©u hoÆc n©u C¨n cø vµo c¸c mÉu vËt ®· ph©n tÝch th× hiÖn<br /> ®en (ë c¸c mÉu kh« ë ViÖt Nam), mÉu chuÈn t¹i ®· ghi nhËn ë miÒn B¾c ViÖt Nam cã hai<br /> ®ang l−u gi÷ t¹i B¶o tµng LÞch sö tù nhiªn Anh gièng gi¶i lµ Pelochelys vµ Rafetus.<br /> cã nh÷ng ®èm mµu vµng vµ nhiÒu chÊm vµng Tiªu b¶n x−¬ng mai CP01 vµ T78 cã 8<br /> nhá n»m xen gi÷a (®«i khi t¹o thµnh vßng trßn x−¬ng sèng, 8 ®«i x−¬ng s−ên, ®«i thø 8 kh«ng<br /> bao quanh ®èm lín hoÆc xÕp thµnh c¸c säc). tiªu gi¶m; tiªu b¶n x−¬ng sä LNN0901 vµ CP01<br /> C¸c ®iÓm nµy th−êng thÊy râ däc theo phÇn dÑp, tØ lÖ chiÒu dµi/chiÒu réng sä = 5,9/10; tØ lÖ<br /> tr−íc cña hai riÒm mai. chiÒu cao/chiÒu réng sä = 5,6/10; x−¬ng gß m¸<br /> YÕm chØ cã 2 chai kh«ng ph¸t triÓn ë vïng th¼ng, tiÕp xóc víi x−¬ng ®Ønh; mòi rÊt ng¾n.<br /> x−¬ng øc vµ x−¬ng ngùc. C¸c x−¬ng tr−íc yÕm C¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i nµy phï hîp víi m« t¶<br /> t¸ch biÖt vµ c¸c x−¬ng ®ßn t¹o thµnh gãc cña gièng Pelochelys.<br /> vu«ng víi ®−êng gi÷a yÕm. YÕm mµu x¸m C¸c tiªu b¶n CR01-02 vµ T91 cã 7 x−¬ng<br /> hoÆc tr¾ng ®ôc [3, 8, 14]. sèng, tiªu b¶n HN01 cã 8 x−¬ng sèng; 8 ®«i<br /> Sä cì lín, chiÒu cao sä xÊp xØ chiÒu réng x−¬ng s−ên, ®«i thø 8 tiªu gi¶m rÊt nhá; 4 tiªu<br /> (tØ lÖ gi÷a chiÒu cao/chiÒu réng sä 8-9/10); b¶n x−¬ng sä HB01, HN01, HUE01 vµ IEBR-<br /> x−¬ng gß m¸ h¬i cong, ng¨n c¸ch víi x−¬ng NQT85 cã tØ lÖ dµi sä/réng sä = 6,4/10; tØ lÖ<br /> ®Ønh bëi x−¬ng sau æ m¾t; x−¬ng mòi ng¾n. chiÒu cao/chiÒu réng sä = 8,8/10; x−¬ng gß m¸<br /> Hµm d−íi kh«ng cã gê ë gi÷a vµ chiÒu réng h¬i cong, ng¨n c¸ch víi x−¬ng ®Ønh bëi x−¬ng<br /> cña khíp nèi nhá h¬n ®−êng kÝnh æ m¾t. Carl sau æ m¾t. C¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i nµy phï hîp<br /> vµ Babour (1989) m« t¶ x−¬ng gß m¸ tiÕp xóc víi m« t¶ cña gièng Rafetus.<br /> víi x−¬ng v¶y, tuy nhiªn khi ph©n tÝch c¸c mÉu<br /> b. VÒ c¸c loµi gi¶i ë ViÖt Nam<br /> sä HN01, IEBR-NQT85, 1 mÉu sä kh«ng sè<br /> thu t¹i Thanh Ho¸ (®ang l−u gi÷ t¹i ViÖn C«ng §Ó x¸c ®Þnh tªn loµi gi¶i thuéc gièng<br /> nghÖ sinh häc) th× thÊy x−¬ng gß m¸ nèi víi Pelochelys ë ViÖt Nam, cÇn so s¸nh ®Æc ®iÓm<br /> x−¬ng v¶y qua x−¬ng vu«ng gß m¸; ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña chóng víi m« t¶ cña c¸c loµi kh¸c<br /> nµy còng ®−îc Farkas vµ Fritz (1998) nh¾c ®Õn bao gåm P. bibroni, P. cantorii vµ P. signifera.<br /> “x−¬ng vu«ng gß m¸ tham gia t¹o nªn mÊu Tr−íc hÕt, vÒ mÆt ph©n lo¹i, loµi P. cantorii<br /> rßng räc cña x−¬ng tai ®èi víi loµi R. swinhoe” ®−îc coi lµ loµi chuÈn cña gièng Pelochelys.<br /> 55<br />  H×nh 1. Gi¶i khæng lå Pelochelys cantorii H×nh 2. Gi¶i sin-hoe Rafetus swinhoei<br /> Gray, 1864 (Gray, 1873)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 3. X−¬ng mai (trªn: mÉu H×nh 4. X−¬ng mai (trªn) vµ sä H×nh 5. Sä cña gi¶i<br /> T91 = C81) vµ sä (d−íi-nh×n mÆt (d−íi - nh×n mÆt bªn) cña gi¶i khæng lå nh×n mÆt trªn<br /> bªn) cña gi¶i sin-hoe khæng lå vµ mÆt d−íi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 6. Sä cña gi¶i sin-hoe nh×n mÆt H×nh 7. Sä cña gi¶i sin-hoe H×nh 8. Sä cña loµi<br /> trªn vµ mÆt d−íi (mÉu NQT85) (mÉu chuÈn: BMNH 1947.3.6.13) Rafetus euphraticus<br /> (Daudin, 1802)<br /> Ghi chó: h×nh 7 vµ 8 theo Farkas vµ Fritz, 1998. MÉu NMW 130<br /> 1. x−¬ng gèc b−ím; 2. x−¬ng c¸nh; 3. x−¬ng khÈu c¸i. nh×n mÆt d−íi<br /> 56<br />  VÒ mÆt h×nh th¸i, Webb (1995) chØ ra sù tÕ (ICZN, 2000) th× “c¸c c«ng bè ph¶i ®−îc<br /> kh¸c biÖt gi÷a loµi P. bibroni ë Nam Niu Ghi-nª c«ng bè réng r·i vµ cã tÝnh khoa häc l©u dµi”,<br /> víi c¸c quÇn thÓ thuéc gièng Pelochelys kh¸c mÆc dï c¸c c«ng bè trªn ®· ®−îc c«ng bè trªn<br /> lµ: (1) c¸ thÓ tr−ëng thµnh cña P. bibroni cã c¸c b¸o chÝ nh−ng kh«ng ph¶i lµ T¹p chÝ Khoa häc<br /> säc mµu vµng ch¹y däc bªn cæ vµ cã nh÷ng ®èm chuyªn ngµnh ®−îc c«ng nhËn nªn kh«ng mang<br /> trªn mai; (2) c¸ thÓ non cã c¸c nèt sÇn ë phÝa tÝnh khoa häc l©u dµi; (2) C¸c loµi míi c«ng bè<br /> trªn vµ phÇn sau cæ; (3) mai cña c¸ thÓ non cã sau n¨m 1930 “ph¶i chØ râ sù kh¸c nhau gi÷a<br /> nh÷ng hµng nèt sÇn ë s¸t riÒm da. Loµi c¸c taxon” (®¬n vÞ ph©n lo¹i), nh−ng c¸c c«ng<br /> Pelochelys signifera Webb, 2002 míi ®−îc bè nµy chØ ®Ò cËp ®Õn kÝch cì kh¸c nhau (lín,<br /> c«ng bè n¨m 2002 dùa trªn mÉu vËt thu t¹i B¾c trung b×nh, nhá) mét c¸ch ®Þnh tÝnh cña mét sè<br /> Niu Ghi-nª. Loµi nµy ph©n biÖt víi c¸c loµi ®Æc ®iÓm nh−: lç gian hµm, lç mòi trong vµ<br /> thuéc gièng Pelochelys kh¸c lµ mai con non cã x−¬ng s−ên thø 7 vµ 8; (3) Danh ph¸p c«ng bè<br /> nhiÒu ®èm nhá, sÉm mµu xen kÏ víi c¸c ®èm sau n¨m 1950 th× “tªn t¸c gi¶ ph¶i ®−îc viÕt ®Çy<br /> s¸ng mµu, nh÷ng hoa v¨n nµy mê dÇn ë con ®ñ”, nh− vËy tªn loµi P. hoguomensis S.A., 1999<br /> tr−ëng thµnh. Quan s¸t c¸ thÓ gi¶i tr−ëng thµnh do cã tªn t¸c gi¶ Èn danh nªn kh«ng cã hiÖu lùc;<br /> nu«i ë v−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng (h×nh 1, n¨m (4) Danh ph¸p c«ng bè sau n¨m 1999 “ph¶i ®i<br /> 2000) ë cæ phÝa trªn mµu x¸m n©u, phÝa d−íi kÌm víi mÉu chuÈn (holotype) hoÆc mÉu ®ång<br /> mµu tr¾ng ®ôc, kh«ng cã c¸c säc mµu vµng. C¨n chuÈn (syntype) Ên ®Þnh”; c¸c mÉu chuÈn dïng<br /> cø vµo ®Æc ®iÓm trªn th× râ rµng loµi gi¶i khæng ®Ó m« t¶ loµi R. leloii kh«ng tho¶ m·n ®−îc yªu<br /> lå ë ViÖt Nam gièng víi loµi P. cantorii h¬n lµ cÇu nµy. Sau khi ph©n tÝch c¸c lý do trªn, hai t¸c<br /> víi hai loµi cßn l¹i. gi¶ nµy ®· b×nh luËn vÒ phÇn so s¸nh gi÷a loµi<br /> R. leloii vµ R. swinhoei cña Hµ §×nh §øc vµ ®−a<br /> §èi víi loµi gi¶i thuéc gièng Rafetus ë ViÖt<br /> ra kÕt luËn kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµng vÒ<br /> Nam, tr−íc hÕt, cÇn x¸c ®Þnh lµ R. swinhoei hay<br /> h×nh th¸i gi÷a loµi ®−îc cho lµ míi so víi loµi R.<br /> R. euphraticus. VÒ ph©n bè, hiÖn nay loµi R.<br /> swinhoei.<br /> euphraticus ghi nhËn ë Thæ NhÜ Kú, Xi-ri, I r¾c<br /> vµ I-ran cßn loµi R. swinhoei ghi nhËn ë Nam NhiÒu nhµ nghiªn cøu rïa gÇn ®©y ®· ph¸t<br /> Trung Quèc vµ ViÖt Nam. VÒ h×nh th¸i, ë sä cña hiÖn ra hai mÉu ®−îc g¾n nh·n cã tªn loµi lµ<br /> loµi R. euphraticus cã x−¬ng gèc b−ím h×nh Rafetus swinhoei (No 4766 vµ 4767) ë B¶o tµng<br /> tam gi¸c, c¸ch biÖt víi x−¬ng khÈu c¸i qua LÞch sö tù nhiªn Th−îng H¶i (Trung Quèc) thùc<br /> x−¬ng c¸nh. Trong khi ®ã, sä cña loµi gi¶i ë ra lµ mÉu con non cña loµi Amyda cartilaginea<br /> ViÖt Nam cã x−¬ng gèc b−ím h×nh lôc gi¸c, do c¸c mÉu nµy cã c¸c ®èm mµu vµng trªn ®Çu,<br /> tiÕp xóc víi x−¬ng khÈu c¸i, ®Æc ®iÓm nµy phï cã c¸c gê u nhá trªn mai vµ ®«i tÊm s−ên thø 8<br /> hîp víi sä cña mÉu chuÈn m« t¶ loµi R. kh«ng tiªu gi¶m [3, 18]. Trong khi ®ã vµo n¨m<br /> swinhoei. 1999, Pritchard ®· ph©n tÝch 2 mÉu R. swinhoei<br /> còng ë B¶o tµng trªn nh−ng l¹i ®−îc ghi nh·n lµ<br /> Loµi gi¶i sèng ë hå G−¬m (Hµ Néi) lµ ®èi<br /> P. bibroni do cã ®«i tÊm s−ên thø 8 tiªu gi¶m<br /> t−îng ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m, nhiÒu<br /> rÊt nhá. Nh− vËy, viÖc so s¸nh mÉu vËt R.<br /> t¸c gi¶ ®· tõng ®−îc sö dông nhiÒu tªn kh¸c<br /> swinhoei thu ®−îc ë ViÖt Nam víi mÉu ghi tªn<br /> nhau nh− Trionyx (= Amyda) cartilaginea<br /> loµi nµy (thùc chÊt lµ loµi A. cartilaginea) ë B¶o<br /> (Petzold, 1963), P. bibroni (TrÇn Kiªn, 1992;<br /> tµng LÞch sö tù nhiªn Th−îng H¶i ®· g©y ra sù<br /> NguyÔn V¨n S¸ng, Hå Thu Cóc, 1996), P.<br /> nhÇm lÉn ®¸ng tiÕc vÒ ®Þnh lo¹i c¸c loµi gi¶i ë<br /> hoguomensis S. A., 1999 vµ R. leloii Ha Dinh<br /> c¶ Trung Quèc vµ ViÖt Nam. Sau ph¸t hiÖn nµy,<br /> Duc, 2000 [4]. §èi víi c¸c tªn loµi d−íi d¹ng Farkas vµ Fritz (1998), Pritchard (2001), Farkas<br /> Amyda spp. vµ Pelochelys spp. ®· ®−îc tu chØnh vµ Webb (2003) ®· hiÖu ®Ýnh l¹i hµng lo¹t tªn<br /> d−íi d¹ng Rafetus spp. th«ng qua ph©n tÝch cÊu loµi nh− Yuen leprosus, Y. maculatus, Y.<br /> t¹o x−¬ng mai (do ®«i x−¬ng s−ên thø 8 tiªu pallens, Y. elegans, Y. viridis cña Heude, 1880;<br /> gi¶m nªn loµi gi¶i ë miÒn B¾c ViÖt Nam thuéc<br /> Pelochelys taihuensis cña Zhang, 1984;<br /> gièng Rafetus). §Ó chøng minh c¸c tªn khoa häc<br /> Pelochelys maculatus cña Zhao, 1997;<br /> Pelochelys hoguomensis vµ R. leloii kh«ng cã<br /> Pelochelys hoguomensis cña S. A., 1999;<br /> hiÖu lùc, Farkas vµ Webb (2003) [4] ®· ®−a ra<br /> Rafetus leloii cña Hµ §×nh §øc, 2000 vµ coi<br /> nh÷ng lý do sau: (1) Theo LuËt Danh ph¸p quèc<br /> 57<br /> nh÷ng tªn trªn chØ lµ nh÷ng tªn ®ång nghÜa 9. §µo V¨n TiÕn, 1978: T¹p chÝ Sinh vËt - §Þa<br /> (symnonym) cña loµi R. swinhoei. häc, XVI(1): 1-6.<br /> 10. Edgar Waite, 1903: A fresh-water turtle<br /> III. KÕt luËn<br /> (Pelochelys cantoris, Gray) from New<br /> C¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ vïng Guinea, 5: 50-52. Records of the Australian<br /> ph©n bè, hiÖn t¹i ®· ghi nhËn ë ViÖt Nam cã hai Museum.<br /> gièng gi¶i lµ Pelochelys vµ Rafetus. §ång thêi, 11. Http://www.embl: Reptile Database: Turtles.<br /> hai loµi gi¶i ë ViÖt Nam ®−îc ®Þnh lo¹i lµ 12. IUCN, 2004: The Red List of Threatened<br /> Pelochelys cantorii Gray, 1864 vµ Rafetus Animals. Http://www.redlist.org.<br /> swinhoei (Gray, 1873). Tuy nhiªn, viÖc ph©n<br /> tÝch vµ so s¸nh ADN cña c¸c quÇn thÓ gi¶i ë 13. IUCN, 2001: IUCN Red List Categories and<br /> ViÖt Nam víi c¸c mÉu chuÈn hoÆc mÉu ®· ®−îc Criteria. Vesion 3.1: 30pp.<br /> ®Þnh lo¹i chÝnh x¸c ë c¸c b¶o tµng cã thÓ sÏ gãp 14. Meylan P., Webb R. G., 1988: Jour.<br /> phÇn lµm râ h¬n c¸c vÊn ®Ò cßn nghi ngê vÒ mÆt Herpetol., 22: 118-119.<br /> ph©n lo¹i häc.<br /> 15. NguyÔn Qu¶ng Tr−êng vµ cs., 2002: T¹p<br /> ë cÊp toµn cÇu, IUCN (2004) ®· xÕp h¹ng chÝ Sinh häc, 24(2A): 42-46.<br /> cho loµi Pelochelys cantorii ë bËc EN - nguy 16. NguyÔn Qu¶ng Tr−êng, 2003: Nghiªn cøu<br /> cÊp vµ loµi Rafetus swinhoei ë bËc CR - cùc kú ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ b−íc ®Çu t×m hiÓu mét<br /> nguy cÊp. ë cÊp quèc gia, c¸c t¸c gi¶ ®Ò nghÞ sè ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña c¸c loµi<br /> xÕp h¹ng l¹i hai loµi gi¶i trªn trong S¸ch §á thuéc hä Ba ba Trionychidae ë ViÖt Nam.<br /> ViÖt Nam theo tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ cña IUCN LuËn v¨n th¹c sü sinh häc.<br /> (phiªn b¶n 3.1, 2001) trong kú t¸i b¶n s¾p tíi.<br /> 17. NguyÔn V¨n S¸ng vµ cs., 2005: Danh lôc<br /> Õch nh¸i vµ bß s¸t ViÖt Nam: 113-158. Nxb.<br /> tµi liÖu tham kh¶o<br /> N«ng nghiÖp.<br /> 1. Anders et al., 1993: Chelonian Conservation 18. Peter Prichard, 2001: Chelonian<br /> Biology, 1(1): 19-30. Conservation and Biology, 4(1): 5-27.<br /> 2. Balazs Farkas, 1992: Salamandra, 28(2): 19. Taskavak E., 1998: Amphibia-Reptilia, 19:<br /> 145-152. 281-291.<br /> 3. Balazs Farkas, Uwe Fritz, 1998: 20. Webb R. G., 1995: Chelonian Conservation<br /> Zoologische Abhandlungen Staatliches Biology, 1(4): 301-310.<br /> Museum fur Tierkunde Dresden, 50(5): 59-75. 21. Webb R. G., 1997: Chelonian Conservation<br /> 4. Balazs Farkas, Robert Webb, 2003: Biology, 2(3): 450.<br /> Zoologische Abhandlungen Staatliches 22. Zhao E. -M. and Adler K., 1993: Soc.<br /> Museum fur Tierkunde Dresden, 53: 107-112. Study Amph. Rept., 527 pp.<br /> 5. Bourret R., 1941: Les Tortues de 23. Zhao Keng-tang, 1997: Sichuan Jour.<br /> l’Indochine. ÐditÐ Par L’Institut Zool., 15(9): 55-64.<br /> OcÐanographique de l’Indochine: 235pp.<br /> 6. Bourret R., 1943: Comment DÐterminer Lêi c¶m ¬n: c¸c t¸c gi¶ xin c¶m ¬n GS.TSKH.<br /> une Tortue d’Indochine. Publication de §Æng Ngäc Thanh - Chñ nhiÖm ®Ò tµi §éng vËt<br /> L’Instruction Publique en Indochine: 40pp. chÝ ViÖt Nam (2000-2001) vµ «ng Peter<br /> 7. Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng, Pritchard - ViÖn nghiªn cøu Rïa Ph¬-lo-ri-®a<br /> 2000: S¸ch §á ViÖt Nam (phÇn §éng vËt). (Hoa Kú) ®· hç trî kinh phÝ nghiªn cøu trong<br /> Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. giai ®o¹n 2000-2001. Xin c¶m ¬n c¸c b¶o tµng<br /> ®· cho phÐp ph©n tÝch c¸c mÉu vËt: b¶o tµng Hµ<br /> 8. Carl H. Ernst, Roger W. Babour, 1989: Néi; b¶o tµng Hoµ B×nh; b¶o tµng §éng vËt cña<br /> Turtles of the world. Smithsonian Institution tr−êng ®¹i häc Khoa häc tù nhiªn, §¹i häc quèc<br /> Press.<br /> 58<br /> gia Hµ Néi; Khoa Sinh - Kü thuËt n«ng nghiÖp, GS. Wolfgang Bohme (B¶o tµng §éng vËt A-<br /> tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi; Trung t©m lªc-xan-®¬ K«-nÝc, CHLB §øc), Th.S. Raoul<br /> nghiªn cøu Rïa Cóc Ph−¬ng vµ b¶o tµng §éng Bain vµ TS. David Kizirian (B¶o tµng LÞch sö tù<br /> vËt, v−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng, ViÖn Nghiªn nhiªn Hoa Kú), «ng Douglas Hendrie (HiÖp héi<br /> cøu rïa Ph-lo-ri-®a, Hoa Kú; c¸c ®ång nghiÖp B¶o tån c¸c loµi rïa ë Ch©u ¸), PGS. Hµ §×nh<br /> trong vµ ngoµi n−íc ®· cung cÊp c¸c th«ng tin §øc, «ng Vò Ngäc Thµnh (®¹i häc Khoa häc tù<br /> vµ tµi liÖu quan träng vÒ c¸c loµi gi¶i ë khu vùc nhiªn, §¹i häc quèc gia Hµ Néi) vµ Th.S.<br /> §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ «ng Peter Pritchard NguyÔn L©n Hïng S¬n (®¹i häc S− ph¹m<br /> (ViÖn nghiªn cøu rïa Ph-lo-ri-®a, Hoa Kú), Hµ Néi).<br /> <br /> <br /> Identification of Giant Softshell Turtle species (Reptilia:<br /> TESTUDINES: Trionychidae: Pelochelys, Rafetus) in Vietnam<br /> <br /> <br /> Nguyen Quang Truong, Nguyen Van Sang,<br /> Le Nguyen Ngat, Tran Kien<br /> <br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> The allocation of two giant softshell turtle species of the genus Pelochelys and Rafetus is reviewed and<br /> confirmed based on morphological features of skulls and carapace bones of giant sofshell turtles collected in<br /> North Vietnam. The examination results of these specimens are also compared with description of foreign<br /> authors in international herpetological journals.<br /> At present, two species of giant softshell turtles were recorded in Vietnam including Pelochelys cantorii<br /> Gray, 1864 and Rafetus swinhoei (Gray, 1873). The current status of giant softshell turtle species is considered<br /> to be facing an extremely high risk of extinction in the wild. Therefore, according to the IUCN Red List<br /> categories and criteria (2001), both species of giant softshell turtles are proposed to re-evaluate in new version<br /> of Red Data Book of Vietnam.<br /> Ngµy nhËn bµi: 23-12-2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 59<br />