Dò xoang bì/nang bì ở trẻ em

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 6 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> DÒ XOANG BÌ/ NANG BÌ Ở TRẺ EM<br /> Đặng Đỗ Thanh Cần*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: So sánh hiệu quả phẫu thuật trên bệnh lí dò xoang bì / u bì ở trẻ em trên hai nhóm mổ sớm trước<br /> khi có biến chứng nhiễm khuẩn và mổ trễ sau khi bị nhiễm khuẩn. Từ đó, rút ra kết luận việc phát hiện bệnh sớm<br /> và phẫu thuật kịp thời giúp cải thiện tiên lượng bệnh nhân.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Chúng tôi thu thập và trình bày những ca phẫu thuật dò xoang bì /u bì vùng<br /> cột sống và não tại khoa chúng tôi từ tháng 06 năm 2012 đến tháng 06năm 2014. Tất cả các dữ kiện về lâm sàng,<br /> hình ảnh học, kết quả phẫu thuật được phân tích với phần mềm SPSS phiên bản 19.0.<br /> Kết quả: Có 22 trường hợp BN bị bệnh lí dò xoang bì / u bì cả cột sống và sọ não được thống kê. Trong đó,<br /> tỉ lệ bệnh lí tập trung ở vùng thắt lưng cùng gặp nhiều nhất với 85%, còn lại 15% ở vùng sọ não. Tuổi trung<br /> bình 12,8 tháng (0,5 – 60 tháng). Tỉ lệ nam / nữ là 2/3. Triệu chứng khiến bệnh nhân nhập viện chỉ có tổn<br /> thương trên da đơn thuần 29,9%, nhiễm khuẩn tại chỗ hoặc toàn thân 20%, khiếm khuyết thần kinh là 61,8%.<br /> Sự khác biệt rất lớn về tỉ lệ bị tổn thương thần kinh nếu phát hiện trước 1 tháng tuổi 4,3% so với sau 12 tháng<br /> tuổi là 43,2%, trước khi bị nhiễm khuẩn 14,5% so với sau khi bị nhiễm khuẩn 91,4%.<br /> Kết luận: Bệnh lí dò xoang bì / u bì khá phổ biến ở trẻ em. Việc phát hiện bệnh rất sớm ngay từ sau sanh<br /> hoặc những tháng đầu sau sanh rất quan trọng. Phẫu thuật cắt toàn bộ đường dò và nang bì là điều trị triệt<br /> để.Bệnh tiên lượng tốt nếu được mổ sớm nhất có thể trước khi bị nhiễm khuẩn và có biến chứng thần kinh.<br /> Từ khoá: Dò xoang bì, nang bì, u bì.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DERMAL SINUS TRACT / DERMOID CYST IN CHILDREN<br /> Dang Do Thanh CanDiep * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - No 6 - 2014: 134 - 137<br /> Objective: To compare the results of early and late surgery that is before and after complicated dermal sinus<br /> tract. The outcome of the patient will be improved dramatically by early diagnosis and resection of these lesions.<br /> Methods: We collected and presented all cases of spinal and cranial dermal sinus tract /dermoid cyst in our<br /> department from June 2012 to June 2014. We surveyed all consecutive profiles with preoperativeclinical signs,<br /> images and post-op results with statistic sofware SPSS version 19.0.<br /> Results: There are 22 patients suffered from dermal sinus tract and dermoid cyst in both spine and cranium.<br /> The lesions are predominant in lumbosacral region with 85% and 15% in cranium. The age of the patients are<br /> range from 0,5 to 60 months with medium 12.8 months. Male/female is 2/3. The chief signs and symptoms are<br /> just only skin stigmata 29.9%, local infection and meningitis 20%, neurological deficits 61.8%. The outcome of<br /> the patients is very different between early and late diagnosis 4.3% versus 43.2%, before and after infected<br /> complication 14.5% versus 91.4%.<br /> Conclusions: The dermal sinus tract /dermoid cyst is rather common in children. The importance of early<br /> diagnosis in neonates is determined. The best treatment is en bloc removal of all dermal sinus tract and dermoid<br /> cyst. The early operation as soon as possible before any infected and/or neurological deficits complication will get<br /> the better outcome.<br /> Key words: Dermal sinus tract, dermoid cyst, dermoid tumor.<br /> .<br /> * Bệnh viện Nhi Đồng 2.<br /> Tác giả liên lạc: Bs. Đặng Đỗ Thanh Cần, ĐT: 0919168345, Email: drthanhcan@gmail.com.<br /> <br /> 134<br /> <br /> Y Học TP.Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 6 * 2014<br /> MỞ ĐẦU<br /> Dò xoang bì được mô tả là một đường dò<br /> được lót bởi biểu mô gai như biểu mô bề mặt da.<br /> Đôi khi trong đường dò phình to một vài đoạn<br /> tạo thành nang bì chứa các tế bào bong tróc của<br /> biểu mô xoang bì, chất keratin, các cấu trúc phần<br /> phụ của da như tóc, chất bã.Nguyên nhân hình<br /> thành xoang bì được cho là do tự tách không<br /> hoàn toàn của biểu mô da và biểu mô thần kinh<br /> từ ngoại bì phôi trong giai đoạn tạo ống thần<br /> kinh ở tuần thứ 3 của phôi thai. Bệnh có thể xuất<br /> hiện bất kì vị trí nào dọc theo trục ống thần kinh.<br /> Tuy nhiên, vị trí phổ biến nhất là ở hai đầu của<br /> ống thần kinh vùng thắt lưng cùng và sọ não.<br /> Dò xoang bì cột sống chiếm khoảng 85%, có thể<br /> biểu hiện bằng một cái hố lỏm nhỏ trên da, kích<br /> thước 1 – 2 mm, có hoặc không có kèm theo<br /> lông. Bề mặt da xung quanh hố lõm này có thể<br /> bình thường nhưng đôi khi những vết thay đổi<br /> sắc tố, u máu. Đôi khi hố lõm này bị kéo dãn<br /> hoặc di lệch sang bên do có một khối tổn thương<br /> dưới da kèm theo. Vị trí hố lõm trường nằm trên<br /> mỏm cụt, đặc biệt là nằm trên nếp gian mông để<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> phân biệt với hố lỏm của mỏm cụt là một dạng<br /> biến thể nhưng không kèm theo dò xoang bì.<br /> Đường dò luôn bắt đầu từ một diểm trên bề mặt<br /> da đi vào trong xuyên qua lớp cân cơ cạnh sống,<br /> qua khoảng liên gai giữa hai đốt sống bình<br /> thường hoặc có kèm theo tật cột sống chẻ đôi,<br /> sau đó có thể dừng lại ở ngoài màng cứng tuỷ<br /> hoặc tiếp tục xuyên qua màng cứng tuỷ đi vào<br /> trong vùng chóp tuỷ và nội tuỷ. Sau đó nó tiếp<br /> tục đi hướng lên trên và có thể kéo dài đến hành<br /> tuỷ. Trên đường đi của nó có thể phình to ra ở<br /> bất cứ điểm nào tạo thành những “khối u” gọi là<br /> nang bì (nếu chứa các phần phụ của da) hoặc<br /> nang thượng bì (nếu chỉ chứa keratin, tế bào<br /> biểu mô, không có lông và chất bã). Những nang<br /> bì hay nang thượng bì trong tuỷ sống nếu chưa<br /> nhiễm khuẩn sẽ biểu hiện như một u tuỷ với<br /> khiếm khuyết thần kinh tiến triển và rối loạn cơ<br /> vòng. Nếu xoang bì phát hiện trễ bị biến chứng<br /> nhiễm khuẩn thường tạo thanh áp xe nội tuỷ kéo<br /> dài và thường để lại di chứng thần kinh nặng nề<br /> .<br /> <br /> Hình 1: Dò xoang bì/u bì cột sống trên hình MRI và phẫu thuật.<br /> khuẩn hay nhiễm khuẩn hoặc áp xe não.<br /> Dò xoang bì vùng nọ não chiếm khoảng<br /> Những trường hợp nang bì vùng hố sau rất<br /> 15%, thường tập trung ở vùng tiếp hợp sàn sọ<br /> nguy hiểm có thể gây dãn não thất cấp tính,<br /> trước (vùng mũi – trán) và vùng chẩm. Hố lõm<br /> tăng áp lực nội sọ, tụt hạnh nhân tiểu não,<br /> trên bề mặt da đôi khi dễ nhận thấy và có tiết<br /> thậm chí gây tử vong.<br /> dịch, mủ nhưng đôi khi khó nhận biết vì có tóc<br /> che lấp nên dễ bỏ sót. Xoang bì có thể dò vào<br /> trong sọ, trong não và thường tạo thanh những<br /> nang bì trong sọ như một khối u não. Và<br /> những nang này có thể gây viêm màng não vô<br /> <br /> 135<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 6 * 2014<br /> Bảng 1. Tổn thương phối hợp.<br /> Tổn thương phối hợp<br /> Dò xoang bì<br /> Nang bì / nang thượng bì<br /> U mỡ chóp tuỷ<br /> Rỗng tuỷ<br /> Tuỷ bám thấp<br /> Dị dạng mạch máu tuỷ<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 75%<br /> 47,<br /> 9,5<br /> 9,5<br /> 75<br /> 4,8<br /> <br /> Bảng 2. Triệu chứng nhập viện.<br /> Triệu chứng<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Tổn thương da đơn thuần<br /> <br /> 29<br /> <br /> Viêm màng não tái phát không rõ NN<br /> <br /> 14,4<br /> <br /> Nhiễm khuẩn tại chỗ<br /> <br /> 9,6<br /> <br /> Khiếm khuyết thần kinh<br /> <br /> 61,8<br /> <br /> Bảng 3. Tổn thương thần kinh.<br /> Tổn thương thần kinh<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Liệt hai chi dưới<br /> Liệt tứ chi<br /> Rối loạn cơ vòng<br /> Ngưng thở<br /> <br /> 23,8<br /> 9,5<br /> 19<br /> 9,5<br /> <br /> Hình 2: U bì sọ não vùng thóp trước trên hình CT<br /> scan và phẫu thuật.<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> So sánh hiệu quả phẫu thuật trên bệnh lí dò<br /> xoang bì/u bì ở trẻ em trên hai nhóm mổ sớm<br /> trước khi có biến chứng nhiễm khuẩn và mổ trễ<br /> sau khi bị nhiễm khuẩn.Từ đó, rút ra kết luận<br /> việc phát hiện bệnh sớm và phẫu thuật kịp thời<br /> giúp cải thiện tiên lượng bệnh nhân.<br /> <br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Chúng tôi nghiên cứu hồi cứu 22 hồ sơ đã<br /> được chẩn đoán dò xoang bì/u bì tại bệnh viện<br /> Nhi Đồng 2 từ tháng 06/2012 đến tháng 6/2014.<br /> Các dữ kiện lâm sàng, cận lâm sàng được thống<br /> kê trên phần mềm SPSS 19.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> Bảng 4. Dấu hiệu trên da<br /> Dấu hiệu trên da<br /> Hố lõm<br /> U<br /> Khối u dưới da<br /> Tiết dịch, mủ<br /> Áp xe dưới da<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 66,7<br /> 14,3<br /> 9,4<br /> 4,8<br /> 4,8<br /> <br /> Bảng 5. Tương quan giữa tuổi và tỉ lệ nhiễm khuẩn.<br /> Tuổi<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Tỉ lệ nhiễm khuẩn (%)<br /> <br /> < 1 tháng<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> 0<br /> <br /> < 3 tháng<br /> <br /> 29,5<br /> <br /> 0<br /> <br /> < 12 tháng<br /> <br /> 47,5<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> > 12 tháng<br /> <br /> 52,5<br /> <br /> 28,8<br /> <br /> Bảng 6. Tương quan giữa tuổi và khiếm khuyết thần<br /> kinh<br /> Tuổi<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Tỉ lệ nam/nữ là 2/3.Cho thấy bệnh hơi có<br /> khuynh hướng biểu hiện ở bé gái.<br /> <br /> < 1 tháng<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> Tỉ lệ khiếm khuyết<br /> thần kinh (%)<br /> 4,8<br /> <br /> < 3 tháng<br /> <br /> 29,5<br /> <br /> 14,5<br /> <br /> Tuổi<br /> <br /> < 12 tháng<br /> <br /> 47,5<br /> <br /> 24<br /> <br /> > 12 tháng<br /> <br /> 52,5<br /> <br /> 43,2<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> Phân bố từ 0,5 tháng đến 60 tháng tuổi,<br /> trung bình là 12,8 tháng tuổi.<br /> Vị trí<br /> Phân bố tập trung ở vùng thắt lung cùng là<br /> 85%, chỉ có 15% ở vùng sọ não.<br /> <br /> 136<br /> <br /> Kết quả sau mổ<br /> Chúng tôi có 22 trường hợp được phẫu thuật<br /> bóc tách lấy đường dò xoang bì và u bì. Trong<br /> đó có 7 trường hợp bị nhiễm trùng hoặc tại chỗ<br /> hoặc có áp xe nội tuỷ. Có đến 5 trường hợp<br /> không thể phẫu thuật cắt bỏ triệt để vì mô viêm<br /> <br /> Y Học TP.Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 6 * 2014<br /> gây dày dính toàn bộ chùm đuôi ngựa. Chúng<br /> tôi quyết định lấy bán phần xoang bì, lấy phần u<br /> bì trong bao, rửa sạch mủ, không cố gắng bóc<br /> tách lấy hết bao u do nguy cơ tổn thương thần<br /> kinh sau mổ. Có một trường hợp tử vong do<br /> xoang bì vùng hố sau nhiễm khuẩn gây tụt hạnh<br /> nhân tiểu não và một trường hợp tử vong sau<br /> mổ áp xe toàn bộ tuỷ bệnh nhân thở máy kéo<br /> dài, nhiễm khuẩn bệnh viện. Tỉ lệ phục hồi sau<br /> mổ trong nhóm bị nhiễm khuẩn về khiếm<br /> khuyết vận động là 72%, về rối loạn cơ vòng<br /> 48%. Tỉ lệ phục hồi rất cao chủ yếu trong nhóm<br /> có u bì nhưng chưa bị nhiễm khuẩn.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Bệnh lí dò xoang bì chưa được chú ý nhiều<br /> bởi các bác sĩ nhi khoa, sản khoa và ngoại thần<br /> kinh nhi. Do đó tỉ lệ bỏ sót, chẩn đoán trễ sau 3<br /> tháng tuổi còn rất cao khoảng 70%. Trong giai<br /> đoạn sớm sau sanh thường trẻ không có biểu<br /> hiện thần kinh gì ngoài những dấu hiệu bất<br /> thường trên da. Việc chú ý những hố lõm trên<br /> da, đặc biệt là hố lõm kích thước lớn > 5 mm<br /> nằm trên nếp gian mông và có kèm nhiều bất<br /> thường khác như có nhiều lông, dịch tiết, mủ, u<br /> máu dưới da. Chỉ định chụp cộng hưởng từ là<br /> tiêu chuẩn vàng chẩn đoán xác định dò xoang bì<br /> và những tổn thương phối hợp nếu có. Siêu âm<br /> có thể được dùng để tầm soát ở trẻ < 3 tháng nếu<br /> có nghi ngờ. Bệnh sử viêm màng não tái phát<br /> nhiều lần không rõ nguyên nhân cũng là một<br /> trong những dấu hiệu nghi ngờ.<br /> Phẫu thuật bóc trọn khối dò xoang bì / u bì là<br /> chọn lựa tốt nhất. Tuy nhiên, trong một số<br /> trường hợp không phải lúc nào cũng có thể thực<br /> hiện được nếu khối u bì dính nhiều với các cấu<br /> trúc thần kinh – mạch máu quan trọng, việc cố<br /> gắng bóc tách trọn khối có thể gây tai biến sau<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> mổ cao. Trong trường hợp dò xoang bì bị nhiễm<br /> khuẩn hoặc có áp xe thường gây phản ứng viêm<br /> dày dính các cấu trúc xung quanh nên không<br /> nên cố gắng bóc tách bao u bì hay bao áp xe. Tỉ lệ<br /> cấy vi khuẩn dương tính thấp khoảng 50%,<br /> thường gặp là Staphylococcus aureus và E Coli.<br /> Kháng sinh đường tĩnh mạch kéo dài 4 – 6 tuần<br /> sau mổ trong trường hợp xoang bì nhiễm khuẩn.<br /> Phẫu thuật sớm trong những tháng đầu sau<br /> sanh cho thấy tỉ lệ khiếm khuyết thần kinh rất<br /> thấp, thậm chí là không có khiếm khuyết thần<br /> kinh và phẫu thuật trước khi dò xoang bì bị<br /> nhiễm khuẩn có tiên lượng rất tốt trong khi nếu<br /> đã bị nhiễm khuẩn thường để lại di chứng thần<br /> kinh nghiêm trọng. Dò xoang bì vùng sọ não<br /> thường khó được phát hiện sớm, thường khi<br /> bệnh nhân đã có triệu chứng thần kinh hoặc bị<br /> nhiễm khuẩn mới nhập viện.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Bệnh lí dò xoang bì /u bì khá phổ biến ở trẻ<br /> em. Việc phát hiện bệnh rất sớm ngay từ sau<br /> sanh hoặc những tháng đầu sau sanh rất quan<br /> trọng. Phẫu thuật cắt toàn bộ đường dò và nang<br /> bì là điều trị triệt để. Bệnh tiên lượng tốt nếu<br /> được mổ sớm nhất có thể trước khi bị nhiễm<br /> khuẩn và có biến chứng thần kinh.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> Greenberg M (2010), Dermal sinus. Hand book of<br /> Neurosurgery, 7th edition, pp 252 – 253.<br /> Holly A. Zywick, Curtis J. Rozelle (2011), Sacral dimples.<br /> Pediatric in review 32:pp 109.<br /> <br /> Ngày nhận bài báo<br /> <br /> 12-10-2014.<br /> <br /> Ngày phản biệnđánh giá bài báo<br /> <br /> 14-10-2014.<br /> <br /> Ngày bài báo được đăng:<br /> <br /> 14-11-2014.<br /> <br /> 137<br /> <br /> Y Học TP.Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 6 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> THE USE OF THE PAVLIK HARNESS THIGH FRACTURES IN INFANTS UNDER 6 MONTHS OF AGE<br /> 114<br /> Le Thi Dao, Nguyen Thi Ngoc Nga, Kieu Thi Thu Thao * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - No 6 - 2014: 114 - 117<br /> 114<br /> PANCREATIC TUMOR IN CHILDREN<br /> 118<br /> Dinh Viet Hung, Vu Minh Truong, Phan Ngoc Duy Can,Nguyen Huu Dung, Dao Trung Hieu * Y Hoc TP. Ho Chi<br /> Minh * Vol. 18 - No 6 - 2014: 118 - 121<br /> 118<br /> TRICHOBEZOARS IN CHILDREN: THREE CASE REPORTS AND LITERATURE REVIEW<br /> 122<br /> Nguyen Huu Chi, Le Uyen Phuong, Nguyen Phuc Thinh, Nguyen Tien Thanh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 No 6 - 2014: 122 - 126<br /> 122<br /> THE CHARACTERISTICS OF PEDIATRIC POLYTRAUMA AT THE CHILDREN’S HOSPITAL 2 HO CHI MINH<br /> CITY 2012-2014<br /> 127<br /> Nguyen ThiHoa ,Doan Thi Ngoc Diep * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - No 6 - 2014: 127 - 133<br /> 127<br /> DERMAL SINUS TRACT / DERMOID CYST IN CHILDREN<br /> 134<br /> Dang Do Thanh Can Diep * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - No 6 - 2014: 134 - 137<br /> 134<br /> <br /> 129<br /> <br />