Đôi điều về xung đột và thể chế hóa xung đột

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nhận diện và lý giải nguyên nhân, cũng như đề xuất một số giải pháp cho vấn đề về xung đột và thể chế hóa xung đột. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết hơn nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đôi điều về xung đột và thể chế hóa xung đột

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI ĐÔI ĐIỀU VỀ XUNG ĐỘT VÀ THỂ CHẾ HÓA XUNG ĐỘT n Phạm Xuân Cần Trong hệ thống xã hội chủ nghĩa trước đây nói chung, ở nước ta nói riêng, khái niệm xung đột xã hội hầu như không xuất hiện một cách chính thức. Mọi vấn đề có liên quan thường được xem xét dưới các khái niệm “mâu thuẫn”, “đấu tranh”. Cách tiếp cận giản đơn này đã làm cho việc nhìn nhận và giải quyết tranh chấp, xung đột không mấy hiệu quả, thậm chí phức tạp hơn. Thực tiễn đòi hỏi phải có một hướng tiếp cận khách quan, khoa học để nhận diện, lý giải đúng bản chất và tìm ra giải pháp xử lý các tranh chấp, xung đột một cách thích hợp. T Bài viết nhận diện và lý giải nguyên nhân, cũng như đề xuất một số giải pháp cho vấn đề này. uy luôn song hành và góp phần bình thường và chính đáng của hành động. Cùng với làm nên lịch sử loài người, quá trình thế tục hóa thời kỳ Phục Hưng, dần dần sự nhưng chỉ đến thời hiện đại, tính trói buộc của tôn giáo đối với tư duy, triết học và chính hiện hữu của xung đột mới được thừa nhận. trị được cởi bỏ, theo đó người ta đã từng bước thừa Trước thời kỳ Phục Hưng, triết học thường nhận sự tồn tại của xung đột. coi tranh cãi, giao tranh và xung đột là mối Những tiền đề của thuyết xung đột được xác lập đe dọa đối với hòa bình và đạo đức, gây ra bởi N. Macchiavelli - nhà tư tưởng Ý (1469-1527), chiến tranh hoặc sự tan vỡ của cộng đồng. Hobber - nhà triết học Anh (1588-1679) và Charles Do vậy, người ta không cho phép coi tranh Darwin - nhà sinh học Anh (1809-1882). Thế nhưng, chấp và xung đột là những dạng hiển nhiên, những người được coi là đã tạo nên nền tảng kinh điển SỐ 7/2018 Tạp chí [17] KH-CN Nghệ An
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI cho thuyết xung đột chính là Các Mác nhà quan hệ giữa trị và loạn, thường và biến”. sáng lập chủ nghĩa Mác - Lênin (1818- Nhận diện xung đột 1883), Marx Weber - nhà xã hội học Đức Xung đột là một trong những trạng thái thường (1864-1920) và Georg Simmel - nhà xã hội xuyên của cuộc sống con người, tồn tại ở mọi cấp độ: học Đức (1858-1918). Trên nền tảng kinh trong gia đình, trong nhóm và giữa các nhóm, trong điển đó, với sự đóng góp lớn của 3 nhà xã xã hội và giữa các xã hội… Tuy nhiên, không phải hội học đương đại: Dahrendorf (Đức), Lewis xung đột nào cũng được coi là xung đột xã hội, mà chỉ Corse (Mỹ) và Rapoport (Nga), thuyết xung những xung đột có tính chất xã hội thì mới được coi đột được hoàn thiện, trở thành một trong là xung đột xã hội. Theo chúng tôi, xung đột xã hội những hình mẫu xã hội học hiện đại. Sự phát được xác định là giai đoạn phát triển cao nhất của các triển của thuyết xung đột được coi là một sự mâu thuẫn trong hệ thống các quan hệ giữa con người đáp trả đích đáng đối với thuyết chức năng - với con người, các tập đoàn xã hội, các thiết chế xã cấu trúc (còn gọi là thuyết cân bằng) thống hội và xã hội nói chung, được đặc trưng bằng sự đối trị xã hội học vào đầu thế kỷ XX. Do đó, có lập các lợi ích và quan điểm, được biểu hiện bằng các người cho rằng, lịch sử xã hội học hiện đại hành vi đụng độ, xô xát hữu hình trên thực tế. chính là lịch sử của cuộc tranh luận, đối đầu Như vậy, xung đột xã hội là một trong những hình giữa thuyết xung đột và thuyết chức năng - thức cơ bản của sự biến đổi xã hội. Xung đột xã hội cấu trúc. Điểm khác biệt chủ yếu của thuyết có thể xảy ra giữa cá nhân với cá nhân (khi cá nhân xung đột so với thuyết chức năng - cấu trúc đó là đại diện cho một lực lượng xã hội nhất định), chính là trong lúc thuyết chức năng - cấu trúc giữa nhóm này với nhóm khác, giữa giai cấp này với không thừa nhận xung đột, coi xung đột là giai cấp khác, giữa quốc gia này với quốc gia khác… “sai lệch bệnh hoạn”, thì thuyết xung đột nhấn Theo đó, suy cho cùng chủ thể của xung đột xã hội mạnh vai trò của xung đột, thừa nhận xung chính là các nhóm xã hội. Mâu thuẫn là nguyên nhân đột tồn tại khách quan, dưới mọi cấp độ, nhất sâu xa và trực tiếp của xung đột, xung đột là sự thể là xung đột giữa các cá nhân, các nhóm xã hiện mâu thuẫn ở trạng thái cực trị. Trạng thái đó được hội, các giai cấp và giữa các quốc gia. biểu hiện dưới các hành vi đụng độ hữu hình trên thực Thuyết xung đột cho rằng: Đời sống xã tế. Xung đột phát sinh và được đẩy lên đỉnh điểm hội dựa trên cơ sở các quyền lợi, do đó không chỉ do ý thức của các chủ thể, mà còn có vai thường nảy sinh sự mâu thuẫn, đối lập vì lợi trò to lớn của các xung vô thức hoặc có ý thức từ bên ích, từ đó dẫn tới xung đột giữa các nhóm. ngoài. Không có mâu thuẫn thì không có xung đột, tuy Mâu thuẫn và xung đột cũng làm cho các hệ nhiên không phải mâu thuẫn nào cũng có thể chuyển thống xã hội bị phân hóa và luôn có xu hóa thành xung đột, mâu thuẫn chỉ chuyển hóa thành hướng hướng tới sự thay đổi. Ngược lại, xung đột khi đã tích tụ đủ những năng lượng tới hạn. thuyết chức năng - cấu trúc lại cho rằng, đời Cũng chính từ quan điểm về mối quan hệ giữa mâu sống xã hội dựa trên cơ sở là các chuẩn mực thuẫn và xung đột, người ta thường phân chia xung và giá trị, do đó phụ thuộc nhiều vào sự gắn đột thành xung đột lợi ích và xung đột giá trị. Ở đâu kết. Các hệ thống xã hội tồn tại trên cơ sở sự tích tụ mâu thuẫn về lợi ích (bao gồm cả lợi ích vật đồng tình và luôn có xu hướng hướng tới sự chất và phi vật chất) thì ở đó tiềm tàng nguy cơ xung ổn định. Khi đánh giá về sự khác biệt giữa đột. Đây là dạng xung đột phổ biến. Bên cạnh đó, thuyết xung đột và thuyết chức năng - cấu xung đột còn phát sinh từ các mâu thuẫn về giá trị hay trúc, Từ điển Bách khoa Việt Nam cho rằng: quan điểm (như xung đột tôn giáo, sắc tộc). Tuy cả hai “Cả 2 thuyết đều phiến diện nhưng lại bổ dạng xung đột này đều có thể phát triển đến đỉnh cao, sung cho nhau. Cần nhận thức xung đột xã hết sức khốc liệt, nhưng thực tế cho thấy, xung đột giá hội về cả 2 mặt đồng thời và lịch thời (mặt trị thường kéo dài, khó xử lý dứt điểm hơn. Ngoài ra, đồng thời thì xem xét cấu trúc xã hội, mặt trên lý thuyết cũng như trong thực tiễn, hai dạng xung lịch thời thì xem xét quá trình xã hội). Hai đột này có liên quan mật thiết và có thể chuyển hóa, trạng thái cân bằng và xung đột nằm trong nhất là từ xung đột lợi ích trở thành xung đột giá trị. cùng một quá trình, quan hệ với nhau như Tuy nhiên, hiện nay cũng đang có những mưu toan [18] Tạp chí SỐ 7/2018 KH-CN Nghệ An
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI đánh tráo khái niệm. Học thuyết “Sự đụng báo xã hội, buộc các nhà cầm quyền phải chú ý và độ giữa các nền văn minh” của nhà báo - học khắc phục những bất ổn xã hội được xung đột cảnh giả Mỹ S. Huntington là một ví dụ. Theo đó, báo. Trong một xã hội ổn định, xung đột không những những xung đột lợi ích, đấu tranh giai cấp, không phá vỡ cộng đồng, mà ngược lại làm tăng sự cố đấu tranh giải phóng dân tộc, chống chủ kết để ứng phó có hiệu quả hơn với những bất ổn. Về nghĩa thực dân mới, chống bóc lột hiện nay mặt tâm lý, xung đột góp phần giải tỏa, không để tích được lý giải là xung đột về văn hóa và do tụ sự căng thẳng thái quá. Tuy nhiên, dù theo thuyết văn hóa. Trong lúc đó, xuất phát từ quan nào thì người ta cũng phải thừa nhận: Về khía cạnh xã điểm cho rằng, mâu thuẫn là nguyên nhân hội học, xung đột thường là tập hợp những hành vi của xung đột, người ta kết luận căn nguyên lệch chuẩn, vượt quá khuôn khổ của pháp luật, luôn sâu xa của xung đột xã hội chính là bất bình chứa đựng nguy cơ đe dọa sự ổn định xã hội và an đẳng xã hội. ninh trật tự. Do đó, xung đột nói chung nằm ngoài Nhìn nhận vai trò của xung đột đối với mong đợi của các nhà nước - chủ thể luôn tìm cách tiến bộ xã hội chính là nơi mà các nhà lý luận làm cho xã hội ổn định. theo các trường phái khác nhau dễ “xung Theo quan điểm Mác xít, tuy không phải xung đột đột” với nhau nhất. Những người theo chủ nào cũng được xem là động lực của sự tiến bộ, nhưng nghĩa chức năng - cấu trúc luôn nhấn mạnh cũng phải thừa nhận rằng, bản thân xung đột ở một đến trạng thái cân bằng của cơ cấu hơn là sự khía cạnh nào đó tạo ra một số tác động tích cực, đặc biến đổi của cơ cấu đó. Vì vậy, họ không biệt là sự cảnh báo xã hội một cách nghiêm khắc, tạo thừa nhận xung đột, coi xung đột là sự rối áp lực để giải quyết những vấn đề còn tồn đọng (bất loạn chức năng, là những “sai lệch bệnh bình đẳng, thiếu dân chủ, năng lực yếu kém của đội hoạn”, phá vỡ sự ổn định và liên kết cộng ngũ cán bộ…). Tuy nhiên, nhìn nhận những tác động đồng, nghĩa là tiêu cực. Ngược lại, thuyết tích cực của xung đột không có nghĩa là khuyến khích xung đột đánh giá cao vai trò của xung đột, xung đột, mà ngược lại, cần phải tìm cách xử lý mâu coi xung đột là người bạn đồng hành tất yếu thuẫn một cách hợp lý bằng con đường phi xung đột. của đời sống xã hội. Xung đột đóng vai trò Làm được như vậy, một mặt phát huy được vai trò của tích cực, là đòn bẩy thúc đẩy, hoặc giúp sửa xung đột, mặt khác hạn chế được những hậu quả xấu chữa những thiếu sót và khẳng định những mà nó có thể mang lại. thay đổi có tính tiến bộ. Đặc biệt, trong bối Giải pháp xử lý xung đột cảnh một xã hội ổn định, xung đột cũng có Dựa trên những quan điểm khác nhau về bản chất, những vai trò tích cực đối với sự phát triển nguyên nhân, vai trò của xung đột xã hội, mà người ta của xã hội. Cụ thể là xung đột có vai trò cảnh có quan điểm khác nhau về biện pháp, cách thức xử lý nó. Chủ nghĩa Mác - Lênin coi đấu tranh giai cấp dẫn tới cách mạng xã hội là biện pháp giải quyết xung đột một cách triệt để nhất. Nhưng, xung đột không chỉ có trong đấu tranh giai cấp, mà còn tồn tại dưới nhiều hình thức và cấp độ khác. Những người theo thuyết xung đột cho rằng, tiền đề của việc xử lý xung đột là phải thừa nhận sự tồn tại của nó. Trên cơ sở thừa nhận sự tồn tại của xung đột, việc xử lý nó có thể dẫn đến một trong hai kết cục. Kiểu kết cục thứ nhất, được gọi là “tổng số không dành cho hai người” (zero sym). Theo kiểu này, bao giờ cũng có kẻ thắng - người thua, hoặc cả hai đều thua (như người ta vẫn thường nói “một mất, một còn” hoặc “trạng chết, Nhận thức đúng sự tồn tại và vai trò của mâu thuẫn, xung đột, có cách ứng xử thích hợp sẽ làm cho xã hội chúa cũng băng hà”). Kiểu kết cục này được áp dụng lành mạnh, ổn định, gắn kết và phát triển cho các xung đột dựa trên mâu thuẫn đối kháng SỐ 7/2018 Tạp chí [19] KH-CN Nghệ An
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI không thể dung hòa. Trong hầu hết các điều thỏa hiệp xã hội vô nguyên tắc, mà là cố gắng giải kiện khác, kiểu kết cục này không được ưa quyết sớm và hợp lý các mâu thuẫn bằng con đường chuộng. Kiểu kết cục thứ hai là “cả hai đều phi xung đột. Trong đó, kiên trì vận động, thương thắng” (win-win). Theo đó, cuộc xung đột lượng và quản lý là phương thức chủ yếu để xử lý được dàn xếp sao cho ít tổn thương nhất và mâu thuẫn và xung đột. ai cũng được chia phần thắng lợi, tùy theo Giải pháp ngăn ngừa xung đột xã hội quan trọng tương quan lực lượng. Đây là mô hình được nhất cố nhiên cũng chính là tìm cách quản lý sự phân ưa chuộng hiện nay. tầng xã hội, mà trước hết là sự phân hóa giàu nghèo. Để hướng tới kết cục này, các giải pháp Mặc dù phân hóa giàu nghèo là một tất yếu của nền giải quyết xung đột phải được thiết kế theo kinh tế thị trường, nhưng để giữ ổn định xã hội cần hướng nghiêng về phía điều hòa xung đột là phải quản lý sự phân hóa này về mức độ phân hóa chủ yếu. Trước hết là thể chế hóa xung đột, (không để phân cực thái quá), tốc độ phân hóa (không nghĩa là đưa các hình thức xung đột xã hội để diễn ra nhanh quá), nguyên nhân phân hóa, nhất là vào khuôn khổ có thể quản lý được bằng chống tham nhũng, hạn chế tối đa sự giàu lên bất chính pháp luật. Bằng cách này, có thể giảm được bằng tham nhũng, buôn lậu hoặc bằng các con đường tính vô chính phủ và hạn chế tác hại của các phạm tội khác. xung vô thức trong xung đột. Luật biểu tình, Bên cạnh đó, phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống luật đình công, luật về tình trạng khẩn cấp… tiếp nhận, đánh giá, phản hồi và xử lý ý kiến của nhân chính là những cố gắng thể chế hóa xung đột dân và dư luận xã hội, không để tích tụ sự căng thẳng của các nhà nước. Trong một số trường hợp, xã hội một cách không cần thiết. Xây dựng các thiết người ta cũng có thể cách ly các bên xung chế dân chủ và thực hành dân chủ ở cơ sở cũng là một đột, nhưng chỉ là rất hạn hữu. Giải pháp bí quyết để ngăn ngừa xung đột. Điều này đã được được áp dụng rộng rãi là thương lượng và chứng minh bằng thực tiễn từ năm 1998 đến nay, nhờ hòa giải thông qua trung gian (hai bên ngồi triển khai thực hiện quy chế dân chủ cơ sở một cách lại với nhau cùng với bên hòa giải - trung sâu rộng mà tình hình tranh chấp, xung đột nói chung, gian - để dàn xếp xung đột theo hướng đi đến đã lắng hẳn xuống. một sự thỏa hiệp nào đó, sao cho cả hai đều Theo hướng thể chế hóa xung đột, chúng ta cũng giảm được sự tổn thương). Sự can dự của cần phải xây dựng, hoàn thiện và đưa vào cuộc sống bên trung gian có thể ở nhiều mức độ khác pháp luật về xung đột xã hội. Thực tiễn đang đòi hỏi nhau, từ đơn thuần chỉ là người trung gian, phải có các quy định pháp luật về lập hội, biểu tình, đến vai trò là trọng tài và cao nhất là trọng bãi công, tình trạng khẩn cấp… để từng bước quản lý tài bắt buộc. Khi đó, phán quyết của bên các hoạt động này theo pháp luật. Đó là giải pháp để trung gian là có tính bắt buộc, thậm chí hạn chế đến mức thấp nhất sự vô chính phủ và những cưỡng chế đối với hai bên xung đột. Tuy hành động vô thức, cũng như sự lợi dụng để kích nhiên, trên thực tế, điều hòa xung đột là công động. Theo đó, chính quyền và các cơ quan chức năng việc cực kỳ khó khăn, phức tạp, đòi hỏi phải cũng phải xây dựng các phương án, rèn tập các kỹ phối hợp nhiều giải pháp một cách kiên trì năng để chủ động ứng xử với xung đột một cách đúng và mềm dẻo. đắn và văn minh. Một vài kiến nghị Mâu thuẫn và xung đột là bạn đồng hành và là Thừa nhận sự tồn tại, đánh giá đúng vai động lực của xã hội. Một xã hội không có mâu thuẫn trò của mâu thuẫn và xung đột, đồng thời và xung đột là một xã hội ngưng đọng và trì trệ, đảm bảo ổn định chính trị xã hội chính là không có sức sống. Nhưng cuộc sống cũng cần sự ổn định hướng xuyên suốt của việc ngăn ngừa định, do đó, ai cũng muốn có những người bạn đồng và xử lý xung đột xã hội. Cần quán triệt hành hòa bình và thân thiện. Nhận thức đúng sự tồn phương châm coi trọng ngăn ngừa không để tại và vai trò của mâu thuẫn, xung đột, có cách ứng phát sinh xung đột, khi xung đột xảy ra thì xử thích hợp, thì chắc chắn đó cũng là những tác phải tìm cách thu nhỏ, không để kéo dài, lây nhân làm cho xã hội lành mạnh, ổn định, gắn kết và lan. Tuy nhiên, đây không phải là một sự phát triển./. [20] Tạp chí SỐ 7/2018 KH-CN Nghệ An