Đội du kích Âu Cơ của chiến khu Vần - Hiền Lương trong cách mạng Tháng Tám 1945

Nguyễn Thị Thương Huyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 94(06): 79 - 84<br /> <br /> ĐỘI DU KÍCH ÂU CƠ CỦA CHIẾN KHU VẦN - HIỀN LƯƠNG<br /> TRONG CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945<br /> Nguyễn Thị Thương Huyền*<br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo trình bày hoàn cảnh ra đời và hoạt động của Đội du kích Âu Cơ trong Chiến khu Vần –<br /> Hiền Lương thời kì vận động Cách mạng tháng Tám. Thông qua các tư liệu lịch sử được khai thác<br /> từ nhiều nguồn khác nhau, bài báo nêu bật sự hoạt động tích cực của Đội du kích. Cũng chính từ<br /> đó, Đội du kích Âu Cơ nhanh chóng trưởng thành và đóng vai trò quan trọng trong những ngày<br /> khởi nghĩa giành chính quyền ở địa phương.<br /> Từ kết quả nghiên cứu, có thể rút ra một số nhận xét về Đội du kích Âu Cơ:<br /> 1 - Đội du kích Âu Cơ cùng lực lượng chính trị của quần chúng nhân dân đã tạo thành sức mạnh to<br /> lớn, có tác dụng thúc đẩy phong trào cách mạng ở địa phương phát triển nhanh chóng.<br /> 2 - Đội du kích Âu Cơ là lực lượng chủ yếu, quyết định trong việc bảo vệ chiến khu Vần Hiền Lương.<br /> 3 - Đội du kích Âu Cơ đã tạo thế, hỗ trợ cho quần chúng nhân dân nổi dậy giành chính quyền<br /> thắng lợi ở hai tỉnh Phú Thọ và Yên Bái. Đội quân này còn tiếp tục giữ vai trò đặc biệt quan trọng<br /> trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954).<br /> Từ khóa: Đội du kích Âu Cơ; Chiến khu Vần – Hiền Lương; Lương Ca, Giới Phiên, Động Lâm<br /> <br /> Thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945<br /> đã đưa nhân dân ta từ thân phận nô lệ trở<br /> thành người làm chủ đất nước, làm chủ xã<br /> hội. Nước ta từ xã hội thuộc địa nửa phong<br /> kiến, trở thành một nước độc lập, có chủ<br /> quyền. Một kỉ nguyên mới được mở ra<br /> trong lịch sử dân tộc Việt Nam - Kỉ nguyên<br /> độc lập, tự do. *<br /> Một trong những yếu tố quyết định thắng lợi<br /> Cách mạng tháng Tám năm 1945 là do Đảng<br /> ta biết dựa vào nông thôn, miền núi để thành<br /> lập căn cứ địa. Ngoài Khu giải phóng gồm 6<br /> tỉnh ở vùng Việt Bắc và các Chiến khu Đông<br /> Triều, Hoà - Ninh - Thanh, Ba Tơ..., còn có<br /> Chiến khu Vần - Hiền Lương ở vùng rừng núi<br /> Tây Bắc.<br /> Về vấn đề này, đã có một số công trình được<br /> công bố: “Chiến khu Âu Cơ” của Nguyễn<br /> Hiếu, “Những ngày Cách mạng tháng Tám”<br /> của Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Vĩnh Phú, “Vần<br /> - Hiền Lương, Một căn cứ cách mạng ở miền<br /> Tây Bắc” của Nguyễn Văn Khánh - Trần<br /> Danh Tiên, đăng trên tạp chí Nghiên cứu Lịch<br /> sử, số 2, quí III - IV, 1993. Tuy nhiên, các bài<br /> viết này mới chỉ đề cập khái quát về Đội du<br /> kích Âu Cơ, còn chủ yếu tập trung nghiên cứu<br /> về Chiến khu Vần - Hiền Lương.<br /> *<br /> <br /> E-mail: ntthuyen.txtp@gmail.com<br /> <br /> Với tư cách là người đầu tiên tìm hiểu có tính<br /> hệ thống, cụ thể, toàn diện về sự ra đời, hoạt<br /> động của Đội du kích Âu Cơ thời kì vận động<br /> cách mạng tiến tới khởi nghĩa giành chính<br /> quyền ở Chiến khu Vần - Hiền Lương, tác giả<br /> hy vọng dựng lại bức tranh toàn cảnh về lực<br /> lượng vũ trang của Chiến khu Vần - Hiền<br /> Lương trong Cách mạng tháng Tám 1945.<br /> Vần - Hiền Lương là nơi có vị trí chiến lược<br /> đặc biệt quan trọng, có địa hình hiểm trở, núi<br /> cao bao bọc, có nhiều thuận lợi cho việc thực<br /> hiện chiến tranh du kích, lấy ít địch nhiều.<br /> Nhân dân các dân tộc khu Vần - Hiền Lương<br /> giàu lòng yêu nước, có truyền thống đấu tranh<br /> kiên cường, bất khuất, đã từng tích cực hưởng<br /> ứng phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế<br /> kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, nên đều hết lòng ủng<br /> hộ và tham gia cách mạng.<br /> Khu vực Vần - Hiền Lương nằm bên hữu<br /> ngạn sông Hồng, giáp ranh giữa hai tỉnh Yên<br /> Bái và Phú Thọ, là vùng chuyển tiếp giữa<br /> miền Tây Bắc với trung du Bắc Bộ. Đây là<br /> vùng đất thuộc khu vực Bắc tỉnh Phú Thọ,<br /> Nam tỉnh Yên Bái, tiếp giáp với 3 huyện: Văn<br /> Chấn, Trấn Yên (tỉnh Yên Bái) và Hạ Hoà<br /> (tỉnh Phú Thọ), bao gồm các xã: Linh Thông,<br /> Hạ Bằng La, Đồng Yếng, Bình Trà, Vân Hội,<br /> Vần (Trấn Yên - Yên Bái) và xã Hiền Lương<br /> (Hạ Hoà - Phú Thọ) [8, tr.24-44].<br /> 79<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Thương Huyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Trước đây, theo địa danh cũ, khu Vần - Hiền<br /> Lương nằm trên địa bàn của 3 tổng: Lương<br /> Ca, Giới Phiên (thuộc Trấn Yên - Yên Bái),<br /> Động Lâm (thuộc Hạ Hoà - Phú Thọ). Dân số<br /> trước Cách mạng tháng Tám khoảng 1 vạn<br /> người, gồm 3 dân tộc: Kinh, Tày, Dao. Khu<br /> Vần - Hiền Lương là vùng rừng núi trùng<br /> điệp, xung quanh có các dãy núi cao bao bọc,<br /> tạo nên một phòng tuyến thiên nhiên hùng vĩ.<br /> Từ khu Vần - Hiền Lương có thể đi các huyện<br /> của tỉnh Phú Thọ, về các tỉnh miền đồng bằng<br /> Bắc Bộ, đi Thanh Bồng, vào Ba Khe, Cửa<br /> Nhì, Nghĩa Lộ, vào Ngọc Chiến, Phù Yên<br /> (Sơn La). Dọc theo Ngòi Lao (hoặc Ngòi<br /> Vần) có thể ra sông Hồng, xuôi về Hạ Hoà,<br /> Yên Lập, Đồn Vàng (Phú Thọ), rồi rẽ sang ga<br /> Đoan Thượng; một đường khác đi Phú<br /> Nhuận, Bảo Long ra Ngòi Tranh sang Yên<br /> Bái. Từ những con đường này có thể thông<br /> sang sông Hồng - một đường thuỷ quan trọng<br /> của Bắc Bộ, hay nối với đường xe lửa Hà Nội<br /> - Lào Cai và Quốc lộ 13A. Hai làng Hiền<br /> Lương và Nang Sa ở ven sông Hồng trở thành<br /> một vành đai rộng và bằng phẳng của vùng<br /> Vần - Hiền Lương... Địa thế này rất thuận lợi<br /> cho việc xây dựng căn cứ địa cách mạng.<br /> Từ năm 1943, Vần - Hiền Lương đã trở thành<br /> một cơ sở cách mạng. Đầu năm 1945, phong<br /> trào Việt Minh phát triển mạnh ở Vần và có<br /> ảnh hưởng rộng lớn ra các khu vực xung<br /> quanh. Sau khi thành lập Ban cán sự Đảng<br /> liên tỉnh Phú - Yên thì Vần - Hiền Lương trở<br /> thành chiến khu cách mạng. Cũng từ đó, vấn<br /> đề xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng trở<br /> thành một yêu cầu bức thiết.<br /> Quán triệt Nghị quyết Hội nghị quân sự cách<br /> mạng Bắc Kì (4/1945), đáp ứng yêu cầu cách<br /> mạng ở địa phương, ngày 14/5/1945, tại chùa<br /> Hiền Lương (Hạ Hoà - Phú Thọ), đội du kích<br /> tập trung của khu căn cứ Vần - Hiền Lương<br /> được thành lập, lấy tên là Đội du kích Âu Cơ,<br /> gồm 23 cán bộ và chiến sĩ, do đồng chí Bình<br /> Phương làm Đội trưởng, đồng chí Ngô Minh<br /> Loan phụ trách chính trị. Vũ khí trang bị của<br /> Đội có 1 trung liên, 1 súng lục, 11 súng<br /> trường và các loại vũ khí thô sơ khác, như<br /> gậy, dao găm, mã tấu... [4,tr.37].<br /> <br /> 94(06): 79 - 84<br /> <br /> Ra đời từ trong cao trào cách mạng sục sôi<br /> của cả nước, lại được nhân dân địa phương<br /> hết lòng đùm bọc, nuôi dưỡng, Đội du kích<br /> Âu Cơ phát triển rất nhanh chóng. Từ hơn 20<br /> cán bộ, chiến sĩ trong ngày đầu thành lập, chỉ<br /> nửa tháng sau, quân số của Đội đã tăng lên<br /> 127 người, phần lớn là thanh niên các dân tộc<br /> Kinh, Tày, được phiên chế thành 4 trung đội<br /> [4, tr.38-39].<br /> Ngay sau khi ra đời, Đội du kích Âu Cơ đã<br /> bước vào luyện tập quân sự, đồng thời tổ<br /> chức chiến đấu bảo vệ chiến khu.<br /> Ngày 19/6/1945, Tri phủ Trấn Yên An Văn<br /> Tùng và tên chỉ huy lính bảo an - Quản Khoát<br /> chỉ huy 50 lính bảo an theo đường Ngòi<br /> Chanh vào làng Vần - trung tâm khu căn cứ,<br /> lùng sục hòng "Tiễu trừ Việt Minh". Vào đến<br /> Vần, chúng đóng quân tại nhà Chánh tổng<br /> Trần Đình Khánh (cơ sở của ta) [1, tr.55].<br /> Nhận được mật báo của Chánh tổng Trần<br /> Đình Khánh, ban lãnh đạo Đội du kích đã bàn<br /> bạc, thống nhất kế hoạch đánh địch với quyết<br /> tâm giành thắng lợi ngay từ trận đầu.<br /> Đội du kích nhanh chóng di chuyển lực lượng<br /> từ Đồng Yếng vào Vần tổ chức mai phục.<br /> Rạng sáng ngày 20/6/1945, Đội du kích bất<br /> ngờ nổ súng tiến đánh bằng nhiều mũi bao<br /> vây giáp công. Bị tấn công bất ngờ, địch<br /> hoảng loạn bỏ vũ khí tháo chạy lên khu rừng<br /> sau nhà. Ta bao vây gọi hàng và buộc viên Tri<br /> phủ An Văn Tùng phải chấp nhận 3 điều kiện:<br /> - Một là, không được khủng bố và đàn áp<br /> phong trào cách mạng.<br /> - Hai là, trả lại tiền thuế đã thu của dân.<br /> - Ba là, trả tự do cho các chiến sĩ cách mạng<br /> hiện còn đang bị giam giữ [1, tr.55-56].<br /> Biết không thể trốn thoát, Tri phủ An Văn<br /> Tùng và Quản Khoát đã đầu hàng và cam kết<br /> thực hiện các điều kiện của ta đề ra. Tiếp đó,<br /> ta cho chúng về phủ, không tước vũ khí của<br /> chúng để bọn Nhật khỏi nghi ngờ. Phần lớn<br /> lính bảo an được thả đều hiểu chính sách<br /> khoan hồng của Việt Minh nên đã tích cực<br /> tuyên truyền gây thanh thế và làm tăng thêm<br /> uy tín của Việt Minh. Một tuần lễ sau, chi bộ<br /> thị xã Yên Bái vận động quần chúng đấu<br /> <br /> 80<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Thương Huyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> tranh buộc viên Tri phủ Trấn Yên phải trả tự<br /> do cho 3 cán bộ của ta (trong đó có đồng chí<br /> Nguyễn Phúc, sau này là Phó Chủ tịch Uỷ ban<br /> nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Yên Bái).<br /> Trận đầu ra quân đánh thắng của Đội du kích<br /> Âu Cơ đã gây được niềm phấn khởi và tin<br /> tưởng trong nhân dân đối với lực lượng cách<br /> mạng. Nhân dân trong khu căn cứ và các làng<br /> lân cận, như Đại Lịch, Lương Tâm, Lương<br /> An... tích cực ủng hộ gạo, tiền và các vật<br /> phẩm khác cho bộ đội, du kích.<br /> Uy tín của Đội du kích ngày càng tăng. Lính<br /> dõng ở các tổng Lương Ca, Giới Phiên, Động<br /> Lâm đã tự động mang súng về hàng, một số<br /> xin gia nhập Đội du kích. Một số thanh niên<br /> thị xã cũng sang khu du kích xin tham gia lực<br /> lượng vũ trang cách mạng.<br /> Lo sợ trước sự lớn mạnh của Đội du kích Âu<br /> Cơ, ngày 25/6/1945, một trung đội phát xít<br /> Nhật do viên quan hai chỉ huy, cùng với một<br /> tên thông ngôn người Việt, theo đường số 13<br /> Yên Bái - Nghĩa Lộ tiến vào Mỵ, Thanh Bồng<br /> để càn quét. Sau hai ngày lùng sục không phát<br /> hiện được gì, ngày 27/6/1945, chúng hành<br /> quân ra Vần để đi Hiền Lương.<br /> Đoán được ý đồ của địch, Ban chỉ huy Đội du<br /> kích chiến khu quyết định bố trí lực lượng<br /> phục kích tại gò Vải, chân Đèo Giang - một vị<br /> trí hiểm trở nằm án ngữ đoạn ngòi Vần từ<br /> Vân Hội ra Hiền Lương. Đoạn ngòi này có<br /> mực nước sâu, một bên bờ dốc đứng, nước<br /> xoáy. Gò Vải được chọn làm nơi đặt trung<br /> liên, từ trên gò cao này nhìn xuống có thể<br /> quan sát suốt 1 km mặt ngòi, rất thuận tiện<br /> cho việc theo dõi nhất cử nhất động của địch<br /> khi chúng lọt vào trận địa mai phục.<br /> 16 giờ ngày 27/6/1945, khi 3 thuyền địch xuất<br /> hiện, đợi chúng lọt sâu vào trận địa phục kích,<br /> quân ta nổ súng theo hiệu lệnh. Bị bất ngờ,<br /> bọn địch trên sông rối loạn, không kịp ứng<br /> phó. Trận đánh chỉ diễn ra chớp nhoáng trong<br /> vòng 10 phút, kết quả ta tiêu diệt được 4 tên<br /> Nhật, trong đó có viên quan hai chỉ huy. Du<br /> kích không ai bị thương. Quân ta rút lui an<br /> toàn về Đồng Yếng. Ngày 28/6/1945, quân<br /> Nhật rút ra ga Đoan Thượng để đi tàu về Yên<br /> Bái [1, tr.56-57].<br /> <br /> 94(06): 79 - 84<br /> <br /> Sáng 30/6/1945, lễ mừng chiến thắng được tổ<br /> chức tại đình làng Hiền Lương, có đông đảo<br /> đại diện các tầng lớp nhân dân trong vùng<br /> tham dự, đồng chí Ngô Minh Loan thông báo<br /> quyết định của Xứ uỷ Bắc Kì về việc thành<br /> lập Ban cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên<br /> Bái (Phú - Yên).<br /> Buổi chiều cùng ngày, Ban cán sự Đảng họp<br /> quyết định thành lập Uỷ ban quân sự cách<br /> mạng. Đồng chí Bình Phương được cử làm<br /> Chỉ huy trưởng, đồng chí Ngô Minh Loan làm<br /> Chính uỷ, đồng chí Trần Đức Sắc làm uỷ<br /> viên. Uỷ ban quân sự cách mạng có nhiệm vụ<br /> chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang, tổ chức<br /> các hoạt động quân sự làm nòng cốt cho<br /> phong trào quần chúng, tiến tới khởi nghĩa<br /> giành chính quyền.<br /> Hai chiến thắng liên tiếp của Đội du kích Âu<br /> Cơ đã làm nức lòng nhân dân địa phương, có<br /> tác dụng cổ vũ mạnh mẽ phong trào kháng<br /> Nhật cứu nước ở vùng căn cứ cũng như nhiều<br /> nơi khác. Quần chúng hăng hái quyên góp,<br /> ủng hộ cách mạng. Hàng trăm thanh niên các<br /> xã tình nguyện vào du kích. Chỉ trong thời<br /> gian ngắn, Đội du kích Âu Cơ đã lên tới 230<br /> người, đóng quân tại làng Vần, tiếp tục củng<br /> cố và phát triển lực lượng. Các làng trong khu<br /> căn cứ Vần - Hiền Lương đều lập hệ thống<br /> báo động dây chuyền, đảm bảo an toàn cho<br /> khu căn cứ.<br /> Đầu tháng 7 năm 1945, Ban cán sự Đảng liên<br /> tỉnh Phú - Yên chủ trương:<br /> "1. Gấp rút xây dựng lực lượng chính trị, tổ<br /> chức các đoàn thể Cứu quốc, củng cố vững<br /> chắc khu căn cứ cách mạng, từ đó mở rộng ra<br /> các vùng khác.<br /> 2. Các đội du kích tập trung tổ chức thành<br /> các trung đội, chỉ để lại một bộ phận nhỏ bảo<br /> vệ căn cứ, còn phần lớn tiến vào Văn Chấn<br /> hoạt động, tạo địa bàn tiến lên Than Uyên,<br /> Văn Bàn, Phù Yên. Trong hoạt động, các<br /> trung đội vũ trang lấy tuyên truyền xung<br /> phong làm chủ yếu, vận động hỗ trợ dân phá<br /> kho thóc của giặc, thuyết phục chính quyền<br /> tay sai Nhật các cấp tự giải tán.<br /> 3. Nhanh chóng thành lập Uỷ ban nhân dân<br /> cách mạng lâm thời các xã trong khu căn cứ<br /> và vùng mới giải phóng, tổ chức đội du kích,<br /> tự vệ ở những nơi đó." [5, tr.206-207].<br /> 81<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Thương Huyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Thực hiện chủ trương trên, Uỷ ban quân sự<br /> cách mạng Phú - Yên đã tập trung vào việc<br /> huấn luyện chiến thuật tác chiến cho tự vệ,<br /> củng cố và phát triển các đội tự vệ thôn xã,<br /> gấp rút xây dựng các đội du kích.<br /> Phong trào tập luyện quân sự diễn ra rầm rộ,<br /> đặc biệt là trong vùng chiến khu cách mạng.<br /> Công cuộc chuẩn bị khởi nghĩa ngày càng<br /> khẩn trương. Vấn đề giành chính quyền về tay<br /> nhân dân được đặt ra trực tiếp.<br /> Ngay từ cuối tháng 6/1945, ta đã giải phóng<br /> vùng phía nam hữu ngạn phủ Trấn Yên, trong<br /> đó có tổng Lương Ca, hầu hết các bản người<br /> Tày đã có cơ sở từ trước.<br /> Đầu tháng 7/1945, từ làng Vần, Đội du kích<br /> Âu Cơ nhận nhiệm vụ tiến vào giải phóng<br /> châu Văn Chấn. Ngoài lực lượng ở lại làm<br /> nhiệm vụ bảo vệ chiến khu, các lực lượng vũ<br /> trang được tổ chức thành 9 trung đội, chia<br /> thành 3 cánh quân tiến vào Nghĩa Lộ:<br /> - Cánh quân thứ nhất qua làng Đồng Phú ra<br /> Đá Trắng, do đồng chí Đoàn Năng Cự, Lê<br /> Đức Hoa chỉ huy.<br /> - Cánh quân thứ hai qua Vần, Dọc, Thiến,<br /> Kháo, sang Ca Vịnh, do đồng chí Trương Văn<br /> Tiến chỉ huy.<br /> - Cánh quân thứ ba theo đường Vần, Dọc, qua<br /> Mỵ, do đồng chí Trần Đức Sắc chỉ huy.<br /> Trước sức mạnh tiến công của lực lượng vũ<br /> trang cách mạng, lính bảo an ở các đồn<br /> Lương Tàm, Ca Vịnh rút chạy. Ta thu được<br /> 27 khẩu súng trường địch bỏ lại. Kết hợp với<br /> nhiệm vụ vào giải phóng Văn Chấn - Nghĩa<br /> Lộ, du kích đã phá kho thóc của giặc Nhật ở<br /> Mỵ, thu được 500 tấn, Ca Vịnh 500 tấn, Sơn<br /> Lục 100 tấn, Bản Hóc và Gốc Báng 1.000 tấn<br /> đem chia cho dân nghèo [4, tr.42]. Ngày<br /> 6/7/1945, Đội du kích tiến vào giải phóng<br /> châu Văn Chấn, thu hồi toàn bộ sổ sách, giấy<br /> tờ của chính quyền địch cùng 60 súng trường,<br /> 14 hòm đạn và kho thóc 1.000 tấn. Bộ máy<br /> chính quyền tay sai của Nhật bị xoá bỏ. Ngày<br /> 8/7/1945, Uỷ ban nhân dân lâm thời châu Văn<br /> Chấn được thành lập [1, tr.59].<br /> Sau ngày giải phóng Văn Chấn - Nghĩa Lộ,<br /> Ban cán sự Đảng liên tỉnh Phú - Yên quyết<br /> định thành lập một đoàn cán bộ xuống xây<br /> <br /> 94(06): 79 - 84<br /> <br /> dựng chính quyền các xã, tổ chức huấn luyện<br /> quân sự, chính trị cho đội du kích tập trung.<br /> Tại Cửa Nhì (Ba Khe) một lớp huấn luyện<br /> đào tạo Tiểu đội trưởng được mở cấp tốc<br /> trong 15 ngày. Lực lượng vũ trang cách mạng<br /> có sự phát triển mới về chất và lượng. Đội du<br /> kích Âu Cơ phát triển lên đến 500 người, với<br /> 300 súng các loại [4,tr.43]. Đây là lực lượng<br /> vũ trang cách mạng mạnh nhất ở vùng Tây<br /> Bắc lúc bấy giờ.<br /> Trước thời cơ thuận lợi của cách mạng, ngày<br /> 20/7/1945, Đội du kích đánh chiếm Đồn Vàng<br /> - nơi đóng quân của lính bảo an. Tiếp đó, một<br /> cánh quân vượt đèo Lũng Lô sang địa phận<br /> tỉnh Sơn La, lần lượt giải phóng các châu Phù<br /> Yên (23/7/1945), Văn Bàn (5/8/1945), Than<br /> Uyên (7/8/1945). Như vậy, đến trung tuần<br /> tháng 8/1945, toàn bộ miền tả ngạn sông<br /> Hồng thuộc phủ Trấn Yên đã xoá bỏ sự thống<br /> trị của phát xít Nhật và chính quyền tay sai,<br /> lập chính quyền cách mạng lâm thời.<br /> Trên địa bàn tỉnh Yên Bái, châu Lục Yên<br /> cũng được giải phóng ngày 8/7/1945, Yên<br /> Bình (9/8/1945). Quân Nhật và tay sai co cụm<br /> về thị xã.<br /> Ở phía Bắc Phú Thọ, một loạt các huyện, xã<br /> giành được chính quyền: Hạ Hoà (2/8), Cẩm<br /> Khê (17/8), Yên Lập (18/8)... [7, tr.76]. Khí<br /> thế cách mạng dâng cao, quần chúng nhân<br /> dân ở khắp nơi trong tỉnh Yên Bái, Phú Thọ<br /> nhất loạt nổi dậy giành chính quyền.<br /> Đầu tháng 8/1945, Đội du kích Âu Cơ đổi<br /> tên thành Chi đội Trần Quốc Toản, có nhiệm<br /> vụ bảo vệ chiến khu, đồng thời chuẩn bị cho<br /> cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở<br /> thị xã Yên Bái và Phú Thọ.<br /> Ở Yên Bái, các châu, phủ quanh thị xã đã<br /> khởi nghĩa giành thắng lợi, thành lập chính<br /> quyền cách mạng. Thị xã Yên Bái là nơi cố<br /> thủ cuối cùng của quân Nhật và chính quyền<br /> tay sai do chúng lập ra. Bên trong thị xã, quân<br /> Nhật và tay sai hoang mang, dao động. Tri<br /> phủ An Văn Tùng cũng đã ngả hẳn về phía<br /> cách mạng. Nhiều lính bảo an bỏ hàng ngũ về<br /> đầu quân cho cách mạng. Lực lượng còn lại<br /> của địch ngày càng mỏng và yếu, một số lính<br /> còn trụ lại ở đồn Cao, một vài vị trí lẻ ở Toà<br /> Sứ, Trại Bảo an.<br /> <br /> 82<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Thương Huyền<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Trong khi đó, Đội du kích Âu Cơ (lúc này đã<br /> được đổi tên thành Chi đội Trần Quốc Toản),<br /> quân số đã phát triển lên gần 800 người, biên<br /> chế thành 6 đại đội - do đồng chí Trần Đức<br /> Sắc chỉ huy, đồng chí Bình Phương phụ trách<br /> về chính trị, cùng với các lực lượng vũ trang<br /> trong toàn tỉnh chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang<br /> giành chính quyền ở thị xã Yên Bái. Nhận<br /> thấy thời cơ đã chín muồi ở địa phương, ngày<br /> 13/8/1945, Uỷ ban Quân sự cách mạng Yên<br /> Bái đề ra kế hoạch khởi nghĩa vũ trang giành<br /> chính quyền ở tỉnh lỵ. Kế hoạch gồm 2 bước:<br /> "Bước 1: Dùng lực lượng vũ trang, có lính<br /> trong trại bảo an binh giúp đỡ, tước vũ khí<br /> của địch để trang bị cho các đội vũ trang và<br /> tự vệ thị xã.<br /> Bước 2: Huy động quần chúng thị xã và<br /> vùng xung quanh có lực lượng vũ trang<br /> làm áp lực đấu tranh buộc quân Nhật phải<br /> để ta giải tán chính quyền tay sai của<br /> chúng, lập chính quyền cách mạng của<br /> nhân dân, nếu quân Nhật ngoan cố chống<br /> lại, ta sẽ dùng lực lượng vũ trang tiến công<br /> tiêu diệt." [5, tr.215].<br /> Suốt ngày 19/8/1945, chiến sự diễn ra dọc<br /> đường phố tỉnh lỵ. Lệnh tổng khởi nghĩa của<br /> Đảng được đưa tới, Ban cán sự Đảng đã họp<br /> ở nhà Tằm (Âu Lâu - Trấn Yên) đưa ra quyết<br /> định: Huy động toàn bộ lực lượng quần chúng<br /> cách mạng ở các cơ sở làm áp lực chính trị<br /> cùng với lực lượng vũ trang để giành chính<br /> quyền nhanh hơn. Thời cơ đã đến không thể<br /> trì hoãn. Hội nghị cũng dự kiến danh sách Uỷ<br /> ban nhân dân cách mạng lâm thời của tỉnh.<br /> Trước sức mạnh của quần chúng nhân dân có<br /> sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang cách mạng<br /> mà nòng cốt là Đội du kích Âu Cơ, ngày<br /> 22/8/1945, thị xã Yên Bái hoàn toàn giải<br /> phóng. Uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời<br /> tỉnh ra mắt trước đông đảo nhân dân.<br /> Tại Phú Thọ, Đội du kích Âu Cơ cùng với lực<br /> lượng tự vệ, du kích, các đơn vị bộ đội đóng<br /> quân trong tỉnh đã tổ chức giành chính quyền<br /> thắng lợi ngày 25/8/1945.<br /> Từ sự ra đời và hoạt động của Đội du kích Âu<br /> Cơ, có thể rút ra một số nhận xét sau:<br /> <br /> 94(06): 79 - 84<br /> <br /> 1- Đội du kích Âu Cơ cùng lực lượng chính<br /> trị của quần chúng nhân dân đã tạo thành<br /> sức mạnh to lớn, có tác dụng thúc đẩy<br /> phong trào cách mạng ở địa phương phát<br /> triển nhanh chóng.<br /> 2- Đội du kích Âu Cơ là lực lượng chủ yếu,<br /> quyết định trong việc bảo vệ chiến khu Vần Hiền Lương.<br /> 3- Đội du kích Âu Cơ đã tạo thế, hỗ trợ cho<br /> quần chúng nhân dân nổi dậy giành chính<br /> quyền thắng lợi ở hai tỉnh Phú Thọ và Yên<br /> Bái. Không những thế, đội quân này còn<br /> tiếp tục giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong<br /> cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp<br /> (1945 - 1954).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 5- Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Yên Bái (2007),<br /> Lịch sử Đảng bộ tỉnh Yên Bái, tập 1 (1930 - 1975),<br /> Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.<br /> 6- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương<br /> (1977), Văn kiện Đảng 1930 - 1945, Nxb Sự thật,<br /> Hà Nội.<br /> 7- Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Phú (1985),<br /> Những ngày Cách mạng tháng Tám, Xí nghiệp in<br /> Vĩnh Phú.<br /> 8- Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hoàng Liên Sơn<br /> (1989), Hoàng Liên Sơn: Lịch sử cuộc kháng<br /> chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954), Xí<br /> nghiệp in Hoàng Liên Sơn.<br /> 9- Tỉnh Uỷ - Hội đồng nhân dân – Uỷ ban nhân<br /> dân tỉnh Yên Bái (2000), Tỉnh Yên Bái một thế kỉ<br /> (1900-2000), Xưởng in Đại học Sư phạm – Đại<br /> học Quốc gia, Hà Nội.<br /> 1- Hoàng Dũng (1995), Lực lượng vũ trang và đấu<br /> tranh vũ trang trong Cách mạng tháng Tám, Tạp<br /> chí Lịch sử Quân sự, số 4, Viện Lịch sử Quân sự,<br /> Hà Nội.<br /> 2- Nguyễn Văn Khánh - Nguyễn Danh Tiên<br /> (1993), Vần - Hiền Lương, Một căn cứ cách mạng<br /> ở miền Tây Bắc, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 2,<br /> quí III- IV, tr.71-77.<br /> 3- Nguyễn Xuân Lân (1974), Địa chí tỉnh Vĩnh<br /> Phú, Ty Văn hóa tỉnh Vĩnh Phú.<br /> 4- Hồi kí của đồng chí Ngô Minh Loan, Báo cáo<br /> của đồng chí Ngô Minh Loan - nguyên đội trưởng<br /> Đội du kích Âu Cơ, Bí thư Ban cán sự Đảng Phú<br /> Thọ - Yên Bái (1994), về việc thành lập Đội du<br /> kích Âu Cơ, (Bản đánh máy).<br /> <br /> 83<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />