Đồn điền cà phê ở tỉnh Ninh Bình thời thuộc Pháp

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1067.2015-0057<br /> Social Sci., 2015, Vol. 60, No. 10, pp. 55-61<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐỒN ĐIỀN CÀ PHÊ Ở TỈNH NINH BÌNH THỜI THUỘC PHÁP<br /> <br /> Hồ Công Lưu<br /> Khoa Việt Nam học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> Tóm tắt. Ninh Bình nằm ở cực Nam đồng bằng Bắc Bộ, đây cũng là một trong những địa<br /> bàn trọng tâm người Pháp tiến hành cướp đất, lập đồn điền sau quá trình đẩy mạnh khai<br /> thác ở lục tỉnh Nam Kì. Bằng các hình thức khác nhau, những đồn điền nông nghiệp ở Ninh<br /> Bình đã được lập ra, cùng với đó là sự hình thành trung tâm cà phê của Bắc Kì, đem lại lợi<br /> nhuận cho các điền chủ.<br /> Từ khóa: Cà phê, Ninh Bình, đồn điền, thuộc địa.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Ninh Bình nằm ở cực Nam đồng bằng Bắc Bộ, vùng đất có điều kiện tự nhiên thích hợp<br /> phát triển nông, lâm nghiệp, được khai phá từ lâu trong tiến trình lịch sử dân tộc. Đây cũng là một<br /> trong những địa bàn thực dân Pháp chú trọng tiến hành cướp đất, mở rộng diện tích, lập đồn điền,<br /> nhất là đồn điền sản xuất, kinh doanh cà phê sau quá trình đẩy mạnh khai thác ở lục tỉnh Nam Kì.<br /> Kế thừa một số luận điểm trong các công trình của Marius Borel: "La culture du caférier<br /> au Tonkin” (Nghề trồng cà phê ở Bắc Kì, năm 1913; “Đồn điền của người Pháp ở Bắc Kì 1884<br /> – 1918”, xuất bản năm 1996 và cuốn “Việc nhượng đất khẩn hoang ở Bắc Kì từ 1919 đến 1945”<br /> xuất bản năm 2001 của tác giả Tạ Thị Thúy. Nghiên cứu có tính hệ thống của chúng tôi về trường<br /> hợp đồn điền cà phê ở một tỉnh đồng bằng cụ thể sẽ tiếp tục bổ sung đầy đủ và làm sáng rõ hơn<br /> về biện pháp khai thác, cũng như diện tích, sản lượng cà phê, góp phần lí giải khoa học về nguyên<br /> nhân thất bại trong chính sách kinh tế đồn điền của Pháp ở vùng đồng bằng Bắc Bộ (1884 - 1945).<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Một số chính sách, biện pháp khai thác kinh tế đồn điền cà phê ở Ninh Bình<br /> Cà phê Arabica (cà phê chè) được du nhập vào Việt Nam từ 1886. Đây là loại cà phê có<br /> chất lượng tốt, được thị trường ưa chuộng, năng suất cao hơn một số loại cà phê khác trên cùng<br /> một diện tích. Anh em điền chủ Guillaume là những người đầu tiên mang 3000 cây giống cà phê<br /> Arabica từ các cây con được gieo trồng ở Hà Nội đến với đồn điền Hà Nam, Ninh Bình, từ đó cà<br /> phê được nhân giống, phát triển.<br /> Qua khảo cứu tài liệu chúng tôi nhận thấy, giai đoạn đầu, từ việc trồng đến chế biến sản<br /> phẩm, kĩ thuật hầu như còn ở trình độ thủ công, chủ yếu bằng sức người. Trên các đồn điền trồng<br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/7/2015 Ngày nhận đăng: 10/11/2015<br /> Liên hệ: Hồ Công Lưu, e-mail: congluu8981@yahoo.com<br /> <br /> <br /> <br /> 55<br />  Hồ Công Lưu<br /> <br /> <br /> cà phê thường được chia theo tỉ lệ 1/5 để trồng, 4/5 để làm đồng cỏ cho gia súc tương đương. Công<br /> tác phá hoang, đào hố, trồng cây, xới đất đều được thực hiện bởi công cụ thô sơ và bàn tay của<br /> người dân bản xứ. Phân hóa học rất ít sử dụng, chủ yếu bón bằng phân chuồng. Điều này cũng lí<br /> giải cho việc có những đồn điền đa canh kết hợp giữa trồng cà phê và chăn nuôi. Đa số phụ nữ đảm<br /> nhiệm việc hái, chọn, phơi cà phê, để bóc vỏ người ta dùng cối đạp chân (cối gỗ) hoặc giã bằng<br /> chày tay.<br /> Bước ngoặt trong chính sách đồn điền trồng cà phê ở Ninh Bình là vào năm 1913, Trạm<br /> côn trùng Chợ Ghềnh được thành lập dưới sự kiểm soát của Phòng Canh nông Bắc Kì. Sau năm<br /> 1918, Trạm côn trùng Chợ Ghềnh được sát nhập với Trạm Phú Hộ (Phú Thọ) để nghiên cứu và hạn<br /> chế bọ rầy ở cây cà phê. Trạm tiến hành thí nghiệm trong việc chọn giống, bón phân, đốn ghép và<br /> thuần hóa một số giống cà phê nhập từ bên ngoài [16;38]. “Trước kia, các chủ đồn điền thường chỉ<br /> bón phân chuồng (khoảng 30kg/gốc/2 năm), dẫn dần họ kết hợp giữa bón phân chuồng với phân<br /> hóa học. Công thức phổ biến cho 1 cây cà phê trong 1 năm là: 10 đến 15 kg phân chuồng, 0,2 kg<br /> phosphat bicalcique, 0,15 kg sulphate amoniacque, 0,1 kg sulphate potasse. . . Theo chế độ này, 1<br /> ha có thể cho từ 375 kg đến 680 kg cà phê hàng hóa, trung bình 527 kg/ha/năm” [16;321-322].<br /> Năm 1924, Trạm Phú Hộ xây dựng xưởng cơ khí chế biến chè và cà phê, nâng cao giá trị cà phê<br /> xuất khẩu.<br /> Không riêng lĩnh vực trồng cây cà phê mà trong hoạt động của kinh tế đồn điền nông nghiệp<br /> nói chung, các điền chủ ở Ninh Bình bước đầu áp dụng kĩ thuật mới, theo hướng sản xuất hàng<br /> hóa... Họ mua sắm một số máy móc phục vụ sản xuất như máy bơm, ô tô vận tải, cày bừa cải tiến,<br /> máy chọn hạt, máy sấy và máy chế biến cà phê. Tuy vậy, sự đầu tư này còn nhỏ giọt, dè chừng,<br /> những công cụ thô sơ truyền thống của nông dân địa phương như gầu, guồng, cày, bừa, liềm, hái,<br /> sức kéo bằng trâu, bò, ngựa. . . vẫn sử dụng phổ biến.<br /> Trên các đồn điền cà phê, hình thức kết hợp giữa tá canh với hình thức khai thác trực tiếp<br /> (tức sử dụng công nhân) được áp dụng phổ biến. Đối với hình thức sử dụng nhân công (culi), người<br /> lao động làm thuê hay còn gọi là người làm công ăn lương. Theo hình thức này thì điền chủ khai<br /> thác đất bằng việc sử dụng người lao động rồi trả lương cho họ bằng tiền hay bằng hiện vật theo<br /> ngày tháng hay theo công việc. Số công nhân này được tuyển mộ ngay tại các vùng nội tỉnh với giá<br /> rẻ mạt hơn hẳn so với Trung Kì hay Nam Kì: “Công ti Nông nghiệp Chợ Gành sử dụng nhân công<br /> ăn lương để trồng cà phê và nuôi 500 đầu gia súc. Lương trả cho những người công nhân này là từ<br /> 0,50 đồng đến 0,25 đồng/ngày cho đàn ông, từ 0,15 đồng/ ngày đến 0,18 đồng/ ngày cho đàn bà và<br /> từ 0,10 đồng đến 0,15 đồng/ ngày cho trẻ con” [8]. Hay Công ti Lyon “các culi được trả 0,18 đồng/<br /> 1 ngày làm việc” [15;234]. Mức độ sử dụng nhân công thực tế chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ khoảng 27%, so<br /> với hơn 73% tá điền. Hình thức phổ biến vẫn là sử dụng tá điền để khai thác đồn điền, đem lại cho<br /> các điền chủ Pháp nhiều lợi ích lớn và đảm bảo nhất.<br /> Điền chủ chia đất thành từng lô rồi giao cho các gia đình tá điền để những người này tự<br /> trồng, cấy, thu hoạch. Đổi lại chính những gia đình này phải đảm bảo nhân công thường xuyên cho<br /> việc phát triển sản xuất trồng cà phê và nuôi gia súc trên đồn điền. Việc chủ yếu sử dụng hình thức<br /> tá điền trong khai thác đồn điền chứng tỏ khi du nhập quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa vào nông<br /> nghiệp vùng Bắc Kì nói chung, thực dân Pháp vẫn duy trì quan hệ sản xuất phong kiến lạc hậu lỗi<br /> thời nhằm đảm bảo lợi nhuận cao cho chúng, đồng thời cản trở sự phát triển kinh tế nông nghiệp<br /> Việt Nam.<br /> Năm 1929, ngân hàng Nông Phố được thành lập, tạo điều kiện cho các chủ đồn điền cà phê<br /> trong tỉnh vay vốn ưu đãi, mở mang sản xuất. “Số tiền cho vay của Nông Phố năm 1930 ở Bắc Bộ<br /> là 4500000$” [4;177]. Ở Ninh Bình “Công ti nông nghiệp Chợ Gành vay 200000$ để trồng cà phê<br /> và chè. Công ti nông nghiệp Phúc Lương (Nho Quan) vay 28000$ trồng lúa, cà phê, chăn nuôi 500<br /> <br /> 56<br />  Đồn điền cà phê ở tỉnh Ninh Bình thời thuộc Pháp<br /> <br /> <br /> con bò, 7 trâu, 30 cừu. Đồn điền Lacombe ở Châu Sơn (Nho Quan) vốn 60000$ cho hơn 500 ha<br /> trồng cà phê, lúa [4;15-16].<br /> <br /> 2.2. Số lượng, diện tích đồn điền cà phê<br /> Theo thống kê bước đầu của chúng tôi đồn điền cà phê luôn chiếm số lượng và diện tích<br /> lớn trong hệ thống đồn điền ở tỉnh Ninh Bình. Trong đó, giai đoạn 1884 – 1918 có khoảng 12 đồn<br /> điền cà phê chuyên canh và đa canh, với tổng diện tích khoảng 5.181,5 ha [đại đồn điền chiếm ưu<br /> thế, chỉ có 3 đồn điền loại nhỏ (tức dưới 50 ha)].<br /> <br /> Bảng 1. Số lượng, diện tích đồn điền cà phê<br /> ở Ninh Bình giai đoạn 1884 – 1918 [2, 7, 16]<br /> STT Điền chủ Diện tích Vị trí Ghi chú<br /> 1 Guillame 35 ha Làng Vân Lung – Gia Viễn chuyên canh<br /> 2 Pasquier 500 ha Làng Yên Lại – Phụng Hóa chuyên canh<br /> 3 Moulte 45 ha Làng Diễm Hạ – Yên Hóa chuyên canh<br /> 4 Liên doanh Kalicher và Lafeuille 200 ha Làng Phúc Lương – Nho Quan đa canh<br /> 5 Eugène Jung 404 ha Làng Châu Sơn – Nho Quan đa canh<br /> 6 Công ti nông nghiệp Chợ Gành 130 ha Làng Lý Nhân – Yên Mô đa canh<br /> 7 Công ti Yên Lại (Bernard) 625 ha Trại Phú Ốc – Yên Mô đa canh<br /> Làng Phú Vệ (Phụng Hóa) &<br /> 8 Công ti Lion 2422,5 ha đa canh<br /> Làng Phúc Lai (Nho Quan)<br /> 9 Yvoir 25 ha Làng Quang Sỏi – Yên Mô đa canh<br /> 10 Magnan 220 ha Làng Đề Cốc – Nho Quan đa canh<br /> 11. Lévy 330 ha Làng Khả Luật – Yên Hóa đa canh<br /> 12. Guyot d’Asnier de Salin 245 ha Làng Diêm Hạ – Nho Quan đa canh<br /> <br /> Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, thực dân Pháp tiếp tục tăng cường cướp đoạt ruộng đất để<br /> cấp nhượng cho tư sản Pháp, người Âu, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh phục vụ xuất khẩu. Ngoài<br /> số lượng và diện tích chúng tôi đã thống kê ở trên, có thêm 3 đồn điền chuyên canh cây cà phê của<br /> người Pháp, diện tích tăng lên 730,98 ha:<br /> <br /> Bảng 2. Số lượng, diện tích đồn điền cà phê ở Ninh Bình<br /> sau chiến tranh thế giới thứ nhất [16]<br /> STT Điền chủ Diện tích Vị trí Ghi chú<br /> 1 Chouquet Edouard (Phúc Lương) 159,98 ha Huyện Nho Quan chuyên canh<br /> 2 Ellies Mathée 467 ha Đồng Giao chuyên canh<br /> 3 Công ti nông nghiệp Chợ Gành 104 ha Huyện Yên Mô chuyên canh<br /> <br /> Một trong những điểm đáng chú ý là việc các địa chủ, tư sản người Việt cũng được cấp<br /> nhượng đất lập đồn điền. “Tuy nhiên, ở Ninh Bình các điền chủ người Việt không có đồn điền<br /> chuyên canh cà phê, chỉ có một đồn điền chuyên canh cây lấy dầu chiếm diện tích 30,19 ha. Có 1<br /> đồn điền của Bùi Đình Bách đa canh giữa cà phê và những loại cây trồng khác như trẩu, chè, sắn,<br /> nuôi 55 con trâu, bò” [16;229]. Các đồn điền người Việt nói chung phần lớn đều duy trì hoạt động<br /> đến năm 1945 và những năm sau đó.<br /> <br /> 2.3. Sản lượng cà phê<br /> Trong “bản đồ ruộng đất do thực dân Pháp chiếm đoạt ở Bắc Bộ” [4;74], chúng tôi nhận<br /> <br /> 57<br />  Hồ Công Lưu<br /> <br /> <br /> thấy đồn điền trồng cà phê xuất hiện ở một số tỉnh như Tuyên Quang, Phú Thọ, Hòa Bình, Hà Nội,<br /> Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, riêng Ninh Bình mật độ cây cà phê dày, lớn (T.G). Giống cà phê<br /> Arabica trồng ở Ninh Bình và một số ít ở các tỉnh Bắc Kì đã trở thành thương hiệu “cà phê Bắc<br /> Kì” nổi tiếng. Các tài liệu ghi chép không hệ thống vẫn cho thấy những thành công bước đầu của<br /> đồn điền cà phê ở Ninh Bình:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Bản đồ diện tích ruộng đất trồng cà phê ở Bắc Bộ thời Pháp thuộc<br /> <br /> Năm 1901 diện tích trồng cà phê ở Ninh Bình là 1000 ha, với 427000 gốc cà phê và 80000<br /> cây giống [1, năm 1902]. Trên 330 ha của đồn điền Lévy có 100 ha trồng 50000 cây cà phê vào<br /> năm 1902. Công ti Phúc Lương trồng 80000 cây vào năm 1902 [1]. Năm 1904, Công ti Yên lại thu<br /> 400 tấn cà phê hạt, tương đương 50 tấn cà phê hàng hóa, năm 1906 Công ti đã bán ra thị trường<br /> 100 tấn cà phê thô.<br /> Năm 1905, đồn điền của Guillaume có 118000 gốc cà phê, điền chủ Daurelle trồng 12000<br /> cây cà phê, điền chủ Pasquier có 131000 cây cà phê, điền chủ Lévy trồng 171 cây cà phê... [1,2]<br /> <br /> Bảng 3. Sản lượng cà phê cà phê ở Ninh Bình giai đoạn 1919 – 1940 [16]<br /> Điền chủ 1921 1925 1929 1937<br /> Charlet (Chợ Gành) 70000 gốc<br /> 166ha, 25ha, 85000<br /> Công ti nông nghiệp Chợ Gành 365000 gốc 410 ha<br /> 400000 gốc gốc<br /> 80000 gốc,<br /> Công ti Ellies, Mathée (Đồng Giao) 10000 gốc 90 ha<br /> 100 ha<br /> 40 ha, 45000<br /> Chouquet 70 ha 65 ha<br /> gốc<br /> Monpezat 70 ha 96 ha<br /> <br /> “Năm 1914, Bắc Kì có 1270000 gốc cà phê, trong đó Ninh Bình chiếm 490000 gốc (40%),<br /> <br /> 58<br />  Đồn điền cà phê ở tỉnh Ninh Bình thời thuộc Pháp<br /> <br /> <br /> Hà Nam và Nam Định 527000 gốc (41%), còn lại rải rác ở các tỉnh khác” [5;197].<br /> Giai đoạn 1919 – 1940, cà phê tiếp tục là mặt hàng xuất khẩu, cung cấp cho thị trường Le<br /> Havre. Bên cạnh đó, người bản xứ cũng dần có thói quen sử dụng cà phê, nó trở thành mặt hàng<br /> khá phổ biến ở thị trường nội địa, nhất là các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng.<br /> “Sản lượng cà phê năm 1925 toàn tỉnh Ninh Bình đạt 155 tấn, năm 1928 đạt 150 tấn, năm<br /> 1931 đạt khoảng 169 tấn, năm 1934 là 45 tấn. Số liệu năm 1929 cho biết thêm về năng suất của<br /> một số đồn điền cà phê ở Ninh Bình: Đồn điền Chợ Gành trồng 410 ha cà phê, năng suất trung<br /> bình hàng năm đạt 100 tấn. Công ti Phúc Lương trồng 70 ha cà phê, năng suất trung bình hàng<br /> năm khoảng 10 tấn. Đồn điền Lévy trồng 35 ha cây cà phê, năng suất đạt 8 tấn/ năm” [4;15-17].<br /> Năm 1929, có trên 675 ha được dùng vào việc trồng cà phê. Những năm 1934 – 1940, diện<br /> tích trồng cây cà phê luôn từ 300 ha trở lên. Ở Ninh Bình, bên cạnh việc trồng để lấy hạt làm hàng<br /> hóa, cây cà phê còn được ươm trồng và bán cây con giống cho các đồn điền trong tỉnh và các đồn<br /> điền khu vực lân cận. Một số đồn điền ở Ninh Bình, nhất là Nho Quan, Tam Điệp đã có cơ sở chế<br /> biến cà phê, chè khô và ép dầu.<br /> Chính quyền thực dân Pháp thực hiện rất nhiều những chính sách thúc đẩy phát triển của<br /> cây cà phê như chính sách khen thưởng, chính sách cho vay vốn lãi suất thấp, chính sách thuế... Cà<br /> phê cũng là loại cây trồng duy nhất được miễn thuế trong 6 năm đầu sau khi đã báo chính xác cho<br /> Tòa công sứ, đến hết hạn thì mức thuế chỉ phải nộp ở Hạng 4 (0,8đ/ha/năm). Chính vì vậy, “có thời<br /> điểm, số lượng cà phê vùng Nam Định, Ninh Bình đảm bảo tới 20% sản lượng cà phê xuất khẩu<br /> của Đông Dương” [6;23].<br /> Thành tích xuất khẩu đạt được như trên là không thể phủ nhận, tuy vậy sản lượng và năng<br /> suất cà phê trong các đồn điền ở Ninh Bình vẫn thiếu tính ổn định, diện tích cây trồng có xu hướng<br /> bị thu hẹp, việc sản xuất cà phê bị ngừng trệ. Không riêng ở Ninh Bình mà hầu hết cà phê xuất<br /> khẩu của Bắc Kì nói chung mới ở dạng hạt hay bóc vỏ, chưa được chế biến.<br /> <br /> Bảng 4. Diện tích cà phê cà phê ở Ninh Bình thời Pháp thuộc [9-14]<br /> Năm Tổng diện tích canh tác (ha) Diện tích thực trồng cà phê (ha) Ghi chú<br /> 1934 486 350<br /> 1935 462 323<br /> 1937 787 348<br /> 1938 730,88 330<br /> 1939 730 295<br /> 1940 730 295<br /> <br /> <br /> Dù chính quyền thực dân đã có đầu tư khoa học kĩ thuật nhưng trên thực tế chưa đáp ứng<br /> được yêu cầu cần thiết, kĩ thuật bảo dưỡng còn rất sơ đẳng, cà phê Ninh Bình nói riêng luôn ở<br /> trong tình trạng bị sâu bệnh tấn công hay thiên tai phá hủy: “Giữa lúc cà phê ra hoa thì gặp mưa<br /> lớn, thế là hoa cà phê bị nước cuốn trôi. Hay cả một vùng cà phê rộng lớn bị bọ rầy tấn công có thể<br /> mất trắng. Trạm côn trùng Chợ Gành thành lập từ 1913 nhưng chẳng đưa ra được một giải pháp kĩ<br /> thuật nào khả dĩ” [16;323 ].<br /> Từ năm 1940, Nhật vào Đông Dương, Pháp từng bước nhượng bộ đến đầu hàng, tầng lớp<br /> nhân dân Ninh Bình phải tiếp tục sống trong cảnh một cỗ hai tròng, làm nô lệ cho Pháp, Nhật.<br /> Chúng không quan tâm đến việc xây dựng, đầu tư ở lĩnh vực kinh tế đồn điền mà chủ yếu vơ vét,<br /> bóc lột triệt để để phục vụ cho chiến tranh. Thống kê của Lịch sử Đảng bộ Ninh Bình cho biết, đầu<br /> năm 1945 có đến 37936 người chết đói, trong đó rất nhiều người là công nhân, nông dân tá điền<br /> trong các đồn điền [3].<br /> <br /> 59<br />  Hồ Công Lưu<br /> <br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Giai đoạn 1884 – 1918, tỉnh Ninh Bình có 580 ha chuyên canh cây cà phê, sang giai đoạn<br /> 1919 – 1945, diện tích chuyên canh cà phê đã tăng lên 730,98 ha. Trên các đồn điền đa canh thì<br /> cây cà phê vẫn là cây trồng chính được các chủ đồn điền lựa chọn. Diện tích sản xuất lúa, chè, rau,<br /> đậu, sắn, khoai, chăn nuôi gia súc, gia cầm, chủ yếu giải quyết nhu cầu sản xuất và đời sống của<br /> đồn điền trong tỉnh, còn bán ra thị trường có khối lượng rất ít, tất cả nhằm mục đích phục vụ sản<br /> xuất kinh doanh cây cà phê cho thu lãi cao. Thậm chí tính chính trị của việc trồng cây cà phê còn<br /> được tính đến: “những điền chủ chuyên canh cây cà phê được đặt vào vị trí tốt nhất để phổ biến<br /> ảnh hưởng của Pháp và nhất là để cung cấp những thông tin về những gì có thể xảy ra trong dân<br /> chúng bản xứ” [15;94]. Đây là nét nổi bật của đồn điền ở Ninh Bình bên cạnh các điểm chung<br /> khác của đồn điền ở Bắc Kì.<br /> Nghiên cứu đồn điền cà phê ở tỉnh Ninh Bình thời thuộc Pháp góp phần minh chứng rõ hơn<br /> diện mạo mới của kinh tế, xã hội: “Cái mà người Âu đến đây tìm kiếm không phải là một lô đất để<br /> tự trồng cấy. Đó là một cơ sở kinh doanh lớn để điều khiển” [15;12]. Sự hiện diện yếu tố của nền<br /> sản xuất mang tính chất tư bản chủ nghĩa thể hiện rõ trên nhiều khía cạnh: quy mô lớn về sở hữu<br /> đất đai, lựa chọn đưa giống cà phê tốt vào trồng, bước đầu đầu tư vốn, kĩ thuật vào sản xuất, thu<br /> hoạch, từ chỉ hình thức lao động địa tô tá điền đã xuất hiện hình thức lao động nhân công, việc sản<br /> xuất sản phẩm có giá trị thương mại cao trên quy mô lớn...<br /> Có điều bản chất bóc lột thực dân cuối cùng đã làm bần cùng hóa người nông dân nơi đây,<br /> họ vắt kiệt sức lao động cho sự giàu có của các ông chủ. Trong khi, sự hiện diện của công nhân lao<br /> động làm thuê trên các đồn điền rất hạn chế, chính sách đầu tư vốn, kĩ thuật nhỏ giọt, quan hệ sản<br /> xuất tư bản chủ nghĩa không phát triển được, để lại hậu quả nặng nề, mâu thuẫn xã hội ngày càng<br /> trở nên gay gắt. Đây là một trong những nguyên nhân giải thích cho phong trào đấu tranh mạnh<br /> mẽ của nhân dân Ninh Bình dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đưa Cách mạng tháng<br /> Tám năm 1945 đến thắng lợi.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> [1] AFC, 152, Etats statistiques des concessions agricoles dans les provinces du Tonkin, 1902,<br /> 1903.<br /> [2] AFC, 15203, Etats statistiques des concessions agricoles dans les provinces du Tonkin, 1905,<br /> 1906.<br /> [3] BCH Đảng bộ tỉnh Ninh Bình, 1996. Lịch sử đảng Bộ Ninh Bình, tập 1 (1930 - 1945). Ninh<br /> Bình.<br /> [4] Nguyễn Kiến Giang, 1959. Phác qua tình hình ruộng đất và đời sống nông dân trước cách<br /> mạng tháng Tám. Nxb Sự thật, Hà Nội.<br /> [5] Henri Brenier, 1914. Essai d’Atlas statistique de l’Indochine francaise. IDEO, Hnoi –<br /> HaiPhong.<br /> [6] Merlo, 1929. Notice sur la province de Ninh Binh. M10363, TVQG HN.<br /> [7] RST, 36554, Rapport annuel des provinces et des Territoires militaires 1923 – 1924.<br /> [8] RST, 74398, Rapport économique de l’année 1934 de la province de Ninh Binh.<br /> [9] RST, 74399, Rapport économique de l’année 1935 de la province de Ninh Binh.<br /> [10] RST, 74400, Rapport économique de l’année 1937 de la province de Ninh Binh.<br /> [11] RST, 74401, Rapport économique de l’année 1938 de la province de Ninh Binh.<br /> [12] RST, 74402, Rapport économique de l’année 1939 de la province de Ninh Binh.<br /> [13] RST, 74403, Rapport économique de l’année 1940 de la province de Ninh Binh.<br /> [14] Tạ Thị Thúy, Đồn điền của Pháp Ở Bắc Kì (1884 – 1918), NXB Thế giới, HN, 1996.<br /> <br /> 60<br />  Đồn điền cà phê ở tỉnh Ninh Bình thời thuộc Pháp<br /> <br /> <br /> [15] Tạ Thị Thúy, 2001. Việc nhượng đất, khẩn hoang ở Bắc Kì từ 1919 đến 1945. Nxb Thế Giới,<br /> Hà Nội.<br /> [16] Tạ Thị Thúy, 2006. Việc nhượng đất lập đồn điền ở Ninh Bình (cuối thế kỉ XIX – giữa thế kỉ<br /> XX). Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 4/2006.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Coffee plantations in Ninh Binh Province during the French colonial period<br /> Ninh Binh is situated at the southernmost part of the North Delta Region. In this central<br /> province, the French took land from the peasants to establish coffee plantations after the expanded<br /> mining operations in six southern provinces. Agricultural plantations in Ninh Binh were created<br /> and a coffee center was created in the north, both of which were highly profitable for the<br /> landowners.<br /> Keywords: Coffee, Ninhbinh, plantations, colony.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 61<br />