Đột biến gen filaggrin và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân viêm da cơ địa

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> <br /> ĐỘT BIẾN GEN FILAGGRIN VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> TRÊN BỆNH NHÂN VIÊM DA CƠ ĐỊA<br /> Đặng Thị Hồng Phượng*, Lê Thái Vân Thanh*<br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Viêm da cơ địa (VDCĐ) là bệnh viêm da mạn tính, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống.<br /> Sinh bệnh học làtương tác giữa yếu tố di truyền với yếu tố môi trường, trong đó đột biến gen filaggrin đóng vai<br /> trò thiết yếu trong chức năng hàng rào bảo vệ da.<br /> Mục tiêu: Xác định kiểu hình đột biến gen filaggrin và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân VDCĐ.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca trên bệnh nhân viêm da cơ<br /> địa đến khám tại bệnh viện Da Liễu TPHCM. Chẩn đoán VDCĐ dựa vào các đặc điểm được sửa lại từ tiêu<br /> chuẩn chẩn đoán Hanifin và Rajka cải tiến theo Hội Da Liễu Hoa Kỳ (2014). Xét nghiệm máu giải trình tự<br /> gen filaggrin.<br /> Kết quả: Có 16 bệnh nhân VDCĐ được chọn vào nghiên cứu. Tỉ lê đột biến gen filaggrin trên bệnh nhân<br /> VDCĐ là 31,25% (5/16). Các kiểu đột biến gen filaggrin: c.1217C>G, c.6950del8, c.7189C>T, c.7249C>T,<br /> c.7264G>T. Tỉ lệ đột biến gen filaggrin cao hơn có ý nghĩa thống kê ở bệnh nhân VDCĐ có lòng bàn tay nhiều<br /> đường kẻ (p = 0,036), da khô (p = 0,013) và sang thương bàn tay (p = 0,036).<br /> Kết luận: Đột biến gen filaggrin được tìm thấy trên bệnh nhân VDCĐ Việt Nam. Kiểu đột biến gen<br /> filaggrin khác với các nước Châu Âu cũng như các nước Châu Á khác.<br /> Từ khóa: viêm da cơ địa, đột biến gen filaggrin<br /> ABSTRACT<br /> FILAGGRIN GENE MUTATION AND ASSOCIATED FACTORS IN PATIENTS WITH ATOPIC DERMATITIS<br /> Dang Thi Hong Phuong, Le Thai Van Thanh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 23 - No 1- 2019: 68-74<br /> Background: Atopic dermatitis is chronic inflammatory skin disease which has an impact on the quality of<br /> life inpatients. This disease has been recognized to be caused by gene–environment interactions.<br /> Mutations in the filaggrin gene play a key role in skin barrier defects.<br /> Objectives: Determine the genetic model of filaggrin gene mutation and clinical features of atopic dermatitis.<br /> Method: We conducted a case series study of patients with atopic dermatitis at Ho Chi Minh City Hospital<br /> of Dermato-Venereology from November 2017 to June 2018. Diagnosis of atopic dermatitis was based on features<br /> revised Hanifin and Rajka criteria of the American Academy of Dermatology (2014). A sequencing of the FLG<br /> coding region in these patients was extracted from the patients’ peripheral blood.<br /> Results: 16 patients with atopic dermatitis were included. FLG mutations were present in 31.25% (5/16) of<br /> atopic dermatitis patients. Five FLG null mutations (c.1217C>G, c.6950del8, c.7189C>T, c.7249C>T,<br /> c.7264G>T) in atopic dermatitis were identified. FLG mutations were significantly associated with palmar<br /> hyperlinearity (p = 0.036), dry skin (p = 0.013) and lesions on hand (p = 0.036).<br /> Conclusion: The FLG null mutations in atopic dermatitis were found in Vietnamese patients. The FLG null<br /> mutations differed not only from that in the European population but also from other Asian subpopulations.<br /> Keywords: Atopic dermatitis, filaggrin mutation.<br /> <br /> *Bộ môn Da liễu, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS. Lê Thái Vân Thanh ĐT: 0903774310 Email:lethaivanthanh@ump.edu.vn<br /> 68<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐẶTVẤNĐỀ theo các đặc điểm được sửa lại từ tiêu chuẩn<br /> Viêm da cơ địa (VDCĐ) là một bệnh viêm da chẩn đoán Hanifin và Rajka cải tiến theo Hội Da<br /> mạn tính, gặp ở mọi lứa tuổi. Tỉ lệ hiện mắc Liễu Hoa Kỳ AAD 2014 (tạm gọi là tiêu chuẩn<br /> bệnh VDCĐ khoảng 10–30% ở trẻ em và 2–10% AAD 2014)(4).<br /> ở người lớn(8). Viêm da cơ địa có thể gây ảnh Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> hưởng tâm lý cũng như là gánh nặng lên gia Bệnh nhân là người Việt, sinh sống ở Việt<br /> đình và xã hội. Sinh lý bệnhlà sự tương tác giữa Nam 3 thế hệ.<br /> yếu tố di truyền với yếu tố môi trường(8). Trong Tiêu chuẩn loại trừ<br /> đó, filaggrin (FLG) đóng vai trò thiết yếu trong Có các dấu hiệu lâm sàng của các bệnh lý<br /> sự biệt hóa thượng bì và chức năng hàng rào bảo sau: bệnh da vảy cá, ghẻ, viêm da tiết bã, viêm<br /> vệ da(14). FLG có vai trò tạo điều kiện cho các tế da tiếp xúc, lymphoma tế bào T da, vảy nến,<br /> bào nén lại khi tiến lên trên bề mặt da, góp phần viêm da nhạy cảm ánh sáng, suy giảm miễn<br /> tạo các yếu tố giữ ẩm tự nhiên, giúp duy trì pH dịch, đỏ da toàn thân do các nguyên nhân khác.<br /> axit trên da và các chất chuyển hóa từ FLG (axit<br /> Phương pháp chọn mẫu<br /> urocanic, axit pyrrolidone) có tác dụng ngăn cản<br /> sự phát triển vi khuẩn Staphylococcus aureus(10). Tỉ Chọn mẫu thuận tiện.<br /> lệ đột biến gen FLG trên bệnh nhân VDCĐ từ 9 - Thiết kế nghiên cứu<br /> 46%(6). Kiểu hình đột biến có sự khác nhau giữa Mô tả hàng loạt ca.<br /> các chủng tộc. Phương pháp tiến hành<br /> Cho đến hiện nay, chúng ta hoàn toàn chưa Bệnh nhân đến khám và điều trị tại bệnh<br /> có dữ liệu về đột biến gen FLG và mối liên quan viện Da Liễu TPHCM được chẩn đoán xác định<br /> giữa đột biến gen FLG với các đặc điểm lâm là VDCĐ và thỏa các tiêu chuẩn chọn mẫu. Mỗi<br /> sàng. Vì thế, chúng tôi tiến hành đề tài “Đột biến bệnh nhân được hỏi bệnh sử, khám lâm sàng,<br /> gen filaggrin và các yếu tố liên quan trên bệnh ghi nhận thông tin vào bảng thu thập số liệu,<br /> nhân viêm da cơ địa” nhằm cung cấp những chụp hình và thu thập mẫu máu của bệnh nhân,<br /> hiểu biết cơ bản đầu tiên về biểu hiện đột biến thực hiện xét nghiệm tìm đột biến gen FLG.<br /> gen FLG trên người Việt Nam, làm tiền đề cho Xét nghiệm được thực hiện tạiTrung Tâm Y<br /> những nghiên cứu và xây dựng kế hoạch quản lí Sinh học phân tử Đại học Y Dược TPHCM. DNA<br /> hiệu quả bệnh VDCĐ trong tương lai. được tách chiết bằng Illustra Blood<br /> Mục tiêu nghiên cứu GenomicPrep Mini Spin Kit của hãng GE<br /> Xác định kiểu hình đột biến gen FLG ở bệnh Healthcare. Cặp mồi sử dụng cho việc nhân bản<br /> nhân viêm da cơ địa. được tham khảo theo nghiên cứu của Aileen<br /> Sandilands và cộng sự (2007). Ngoài ra, một số<br /> Khảo sát mối liên quan giữa đột biến gen<br /> cặp mồi được thiết kế đặc hiệu bằng phần mềm<br /> FLG và các yếu tố dịch tễ, lâm sàng ở bệnh nhân<br /> CLC Main Workbench v5.5. Mồi sẽ được tổng<br /> viêm da cơ địa.<br /> hợp tại công ty IDT (Intergrated DNA<br /> ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNG PHÁP NGHIÊNCỨU Technologies, Mỹ). Thiết lập phản ứng PCR để<br /> Đối tượng nghiên cứu nhân bản exon 3 của gen FLG với 5 cặp mồi đã<br /> Bệnh nhân VDCĐ đến khám và điều trị tại thiết kế. Điện di kiểm tra sản phẩm PCR. Sản<br /> Bệnh viện Da Liễu thành phố Hồ Chí Minh từ phẩm PCR và RT-PCR được tinh sạch bằng kit<br /> tháng 11/2018 đến tháng 6/2018. ExoSAP-IT® PCR Product Cleanup của Thermo<br /> Scientific. Sử dụng BigDye® Terminators V3.1<br /> Tiêu chuẩn chọn vào<br /> Cycle Sequencing của Applied Biosystems, sử<br /> Bệnh nhân được chẩn đoán xác định VDCĐ<br /> dụng một mồi xuôi hoặc mồi ngược. Trình tự<br /> <br /> <br /> 69<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> nucleotide của đoạn gen được xác định bằng phương, phép kiểm định chính xác Fisher’s,<br /> máy giải trình tự tự động ABI 3500 Genetic phép kiểm Student, phép kiểm Mann-Whitney U.<br /> Analyzer (Applied Biosystem, Mỹ). Đột biến gen Sự khác biệt được xem có ý nghĩa thống kê<br /> FLG được ghi nhận khi có sự thay đổi trong khi p G (p.S406X) trên bệnh nhân VDCĐ<br /> AD1, (b) đột biến c.6950del8 (p.S2317X) trên bệnh nhân VDCĐ AD3, (c) đột biến c.7189C>T (p.Q2397X) trên bệnh nhân<br /> VDCĐ AD5, (d) đột biến c.7249C>T (p.Q2417X) trên bệnh nhân VDCĐ AD6, (e) đột biến c.7264G>T (p.E2422X) trên<br /> bệnh nhân VDCĐ AD11. Biến thể p.G2015X được tìm thấy ở tất cả bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu (f).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 70<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Vị trí đột biến gen FLG trên từng kiểu đột biến bệnh nhân không có tình trạng da khô (p = 0,013)<br /> Bảng 1: Vị trí đột biến gen FLG trên từng kiểu đột biến (Bảng 2).<br /> Bệnh<br /> Đột biến Kiểu đột biến Vị trí<br /> Đột biến gen FLG và lòng bàn tay nhiều đường kẻ<br /> nhân<br /> Bảng 3: Tỉ lệ đột biến gen FLG theo lòng bàn tay<br /> c.1217C>G Thay thế FLG lặp lại không<br /> AD1 nhiều đường kẻ<br /> (p.S406X) nucleotide hoàn chỉnh<br /> c.6950del8 Đột biến gen FLG<br /> AD3 Mất nucleotide FLG lặp lại số 6 Yếu tố Chỉ số P<br /> (p.S2317X) Có Không<br /> c.7189C>T Thay thế Có 4(66,7%) 2(33,3%)<br /> AD5 FLG lặp lại số 6 0,036<br /> b<br /> (p.Q2397X) nucleotide Không 1(10%) 9(90%)<br /> c.7249C>T Thay thế<br /> AD6 FLG lặp lại số 6 b: kiểm định chính xác Fisher<br /> (p.Q2417X) nucleotide<br /> <br /> AD11<br /> c.7264G>T Thay thế<br /> FLG lặp lại số 6 Tỉ lệ đột biến gen FLG cao hơn có ý nghĩa<br /> (p.E2422X) nucleotide<br /> thống kê ở bệnh nhân VDCĐ có lòng bàn tay<br /> Mối liên quan giữa đột biến gen FLG và các nhiều đường kẻ so với bệnh nhân không có lòng<br /> yếu tố liên quan trên bệnh nhân viêm da cơ địa bàn tay nhiều đường kẻ (p = 0,036) (Bảng 3).<br /> Tìm mối liên quan giữa đột biến gen FLG và Đột biến gen FLG và vị trí sang thương<br /> các đặc điểm kiểu hình của VDCĐ như tuổi khởi<br /> Bảng 4: Tỉ lệ đột biến gen FLG theo vị trí sang<br /> phát, tiền căn bản thân và gia đình bệnh lý cơ<br /> thương<br /> địa, điểm SCORAD, tình trạng da khô, lòng bàn Đột biến gen FLG<br /> tay nhiều đường kẻ và vị trí sang thương. Không Vị trí sang thương Chỉ số P<br /> Có Không<br /> có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ đột Bàn tay (mặt lưng<br /> 4 (66,7%) 2 (33,3%) b<br /> biến gen FLG giữa những bệnh nhân có đặc hoặc mặt lòng 0,036<br /> Vị trí khác 1 (10%) 9 (90%)<br /> điểm khác nhau về tuổi khởi phát, tiền căn bản<br /> thân, gia đình bệnh lý cơ địa và điểm SCORAD. b: kiểm định chính xác Fisher<br /> Tỉ lệ đột biến gen FLG cao hơn có ý nghĩa<br /> Đột biến gen FLG và tình trạng da khô<br /> thống kê ở bệnh nhân VDCĐ có sang thương<br /> Bảng 2: Tỉ lệ đột biến gen FLG theo tình trạng da khô<br /> vùng bàn tay so với bệnh nhân VDCĐ không có<br /> Đột biến gen FLG<br /> Yếu tố<br /> Có Không<br /> Chỉ số P sang thương vùng bàn tay (p = 0,036). Không có<br /> Có 4(80%) 1(20%) sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ đột biến<br /> b<br /> 0,013<br /> Không 1(9%) 10(91%) gen FLG ở bệnh nhân VDCĐ có sang thương các<br /> b: kiểm định chính xác Fisher vùng khác (mặt gấp chi, mặt duỗi chi, bàn chân,<br /> Tỉ lệ đột biến gen FLG cao hơn có ý nghĩa má, đầu, thân mình, vùng gấp).<br /> thống kê ở bệnh nhân có tình trạng da khô so với<br /> Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng của 5 bệnh nhân viêm da cơ địa có đột biến<br /> Bảng 5: Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng của 5 bệnh nhân viêm da cơ địa có đột biến<br /> Đặc điểm AD1 AD3 AD5 AD6 AD11<br /> Tuổi khởi phát bệnh 12 10 21 18 34<br /> Viêm mũi dị ứng Không Không Có Không Không<br /> Hen phế quản Không Không Không Có Không<br /> *<br /> Tiền căn gia đình Có Không Không Có Không<br /> Mức độ nặng Trung bình Nặng Trung bình Trung bình Nặng<br /> Da khô Có Có Có Không Có<br /> Lòng bàn tay nhiều đường kẻ* Có Có Có Không Có<br /> Vị trí sang thương mặt lưng bàn tay Có Có Không Không Không<br /> Đột biến gen FLG c.1217C>G c.6950del8 c.7189C>T c.7249C>T c.7264G>T<br /> dị hợp tử dị hợp tử dị hợp tử dị hợp tử dị hợp tử<br /> <br /> <br /> <br /> 71<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> Đặc điểm AD1 AD3 AD5 AD6 AD11<br /> Kiểu đột biến Thay thế Mất nucleotide Thay thế Thay thế Thay thế<br /> nucleotide nucleotide nucleotide nucleotide<br /> Vị trí đột biến FLG lặp lại không FLG lặp lại số 6 FLG lặp lại số 6 FLG lặp lại số 6 FLG lặp lại số 6<br /> hoàn chỉnh<br /> *: hen phế quản, viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa, *: tăng các đường kẻ và các đường chỉ tay ở cả 2 lòng bàn tay<br /> BÀN LUẬN không được tìm thấy trong nghiên cứu của<br /> Đây là nghiên cứu đầu tiên phát hiện đột chúng tôi, điều này có thể cho thấy đột biến gen<br /> biến gen FLG trên bệnh nhân VDCĐ thực hiện FLG trên bệnh nhân VDCĐ ở Việt Nam khác với<br /> tại Việt Nam. đột biến trên người Châu Âu, cũng như trên<br /> người Châu Á.<br /> Kiểu hình đột biến gen FLG ở bệnh nhân viêm<br /> da cơ địa Có 5 đột biến gen FLG được tìm thấy:<br /> c.1217C>G (p.S406X), c.6950del8 (p.S2317X),<br /> Tỉ lệ đột biến gen FLG<br /> c.7189C>T (p.Q2397X), c.7249C>T (p.Q2417X),<br /> Tỉ lệ đột biến gen FLG trong nghiên cứu của c.7264G>T (p.E2422X), các đột biến này đều<br /> chúng tôi là 31,25% (5/16). Theo tác giả H. được báo cáo trên người Châu Á. Tất cả 5 đột<br /> Zhang, tỉ lệ đột biến gen FLG là 31,4%(17), như biến gen FLG được tìm thấy đều là đột biến mất<br /> vậy kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp chức năng. Về cấu trúc 5 đột biến trên là đột biến<br /> với kết quả của tác giả H. Zhang. Một số nghiên vô nghĩa (nonsense) nghĩa là tạo bộ ba mã hóa<br /> cứu khác có tỉ lệ thấp hơn như người miền Bắc ở kết thúc quá trình dịch mã dẫn đến quá trình<br /> Trung Quốc (26%)(7), người Trung Quốc ở tổng hợp protein ngưng lại sớm. Không có bằng<br /> Singapore (20,2%)(3). Ở Nhật bản, theo tác giả chứng cho thấy đột biến gen FLG tương ứng với<br /> Osawa, tỉ lệ đột biến gen FLG là 26,7%(13). Trên biển hiện FLG trong lớp thượng bì, ngay cả khi<br /> người Hàn Quốc tỉ lệ đột biến gen FLG là 16%(14) đột biến gen FLG xảy ra ở vùng FLG lặp lại<br /> và 15,7%(12). Như vậy, tỉ lệ đột biến gen FLG không hoàn chỉnh gần vùng đầu tận C cũng cho<br /> trong nghiên cứu của chúng tôi cũng chiếm tỉ lệ kết quả là giảm biểu hiện của FLG trong lớp<br /> cao so với các nước Châu Á nhưng vẫn thấp hơn thượng bì(11), có thể làm thêm xét nghiệm hóa mô<br /> so với người Châu Âu (lên tới 50%)(1). Sự khác miễn dịch trên mẫu sinh thiết ở bệnh nhân<br /> nhau về tỉ lệ đột biến gen FLG trên bệnh nhân VDCĐ có đột biến gen FLG.<br /> VDCĐ trong các nghiên cứu có thể do các<br /> Một điểm đáng chú ý là trong quá trình giải<br /> nghiên cứu được thực hiện trên chủng tộc khác<br /> trình tự gen FLG, chúng tôi ghi nhận biến thể<br /> nhau và các dân số khác nhau.<br /> p.G2025X (hình 1-f) được tìm thấy ở tất cả bệnh<br /> Kiểu đột biến và vị trí đột biến gen FLG nhân và phù hợp với nghiên cứu của tác giả<br /> Hình 2 tổng hợp tất cả các đột biến gen FLG Joohong Park(14), tuy nhiên biến thể này cũng<br /> được nghiên cứu trên bệnh nhân VDCĐ ở các được tìm thấy trên người chứng khoẻ mạnh. Vì<br /> nước Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản, Hàn vậy, chúng tôi chỉ ghi nhận biến thể này trong<br /> Quốc. Từ hình 2 ta thấy, có 2 đột biến phổ biến phần kết quả. Từ đó, chúng tôi thấy rằng việc<br /> nhất ở người Châu Âu là p.R501 và c.2282del4(15), phân tích trình tự gen cần phải đúng kĩ thuật<br /> nhưng lại chiếm tỉ lệ thấp trên người Châu Á, 2 (đọc cả đoạn mồi ngược và mồi xuôi), đồng thời<br /> đột biến này chỉ được tìm thấy trên người Nhật cần có nhóm chứng trên người khỏe mạnh để<br /> Bản(11) và người Trung Quốc ở Singapore(3). Đột xác định mối liên quan.<br /> biến c.3321delA đều được tìm thấy ở các nước Tỉ lệ đột biến gen FLG cao hơn có ý nghĩa<br /> Châu Á như Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản, thống kê ở bệnh nhân có sang thương vùng bàn<br /> Hàn Quốc và đột biến này chiếm tỉ lệ từ 9,1% tay so với bệnh nhân có sang thương ở vị trí<br /> đến 24%(3,7,12,17). Tuy nhiên đột biến c.3321delA khác với p = 0,036, không thấy sự khác biệt có ý<br /> <br /> <br /> 72<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> nghĩa thống kê giữa đột biến gen FLG và các vị vùng tiếp xúc thường xuyên với các tác nhân<br /> trí khác (bàn chân, chi, má, thân mình, vùng nếp, môi trường, ngoài ra cũng có thể thấy ở những<br /> đầu, vùng quanh miệng, vùng tã lót). Điều này vùng khác (mặt gấp, mặt duỗi của chi, bàn chân,<br /> phù hợp với nghiên cứu của tác giả Carson, có má). Một nghiên cứu trên chuột đuôi bông thiếu<br /> sự khác biệt giữa đột biến gen FLG và vị trí sang hụt FLG có tiếp xúc với môi trường thì mức độ<br /> thương, mặt lòng bàn tay (p