Dùng đường mổ trán thái dương mặt để giải quyết những bệnh tích vùng bên mặt và hố dưới thái dương

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> DÙNG ĐƯỜNG MỔ TRÁN THÁI DƯƠNG MẶT ĐỂ GIẢI QUYẾT<br /> NHỮNG BỆNH TÍCH VÙNG BÊN MẶT VÀ HỐ DƯỚI THÁI DƯƠNG<br /> Lê Hành*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xử trí bằng phẫu thuật những bệnh tích vùng bên mặt, hố thái dương, hố dưới thái dương, sàn<br /> sọ giữa, xương thái dương, xương gò má …bằng đường rạch da trực tiếp sẽ gặp hai trở ngại: để lại sẹo dài trên<br /> da mặt và tổn thương dây VII. Cần một đường mổ tốt, đủ rộng để giải quyết toàn bộ bệnh tích và ít gây tổn thất:<br /> tránh được dây VII và dấu được sẹo. Nghiên cứu này dùng đường mổ trán thái dương mặt nhằm đảm bảo<br /> những yêu cầu trên.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Bệnh nhân gồm hai nhóm chính: (1) nhóm bị chấn thương gãy xương sọ mặt<br /> vung bên mặt, cần mổ, (2) nhóm với các loại khối u bên mặt. Đường trán thái dương mặt được dùng trong mọi<br /> trường hợp. Đương rạch đi từ đương giữa trán vòng ra ngoài theo đường thái dương trên đến ngang tầm cực<br /> trên vành tai thì tiếp tục xuống dưới, dừng lại ở bình tai. Vạt da được bóc tách sát cốt mạc và cân thái dương sâu<br /> để bộc lộ xương trán, xương gò má, cung gò má và mạc thái dương sâu. Các nhánh của dây VII như vậy không<br /> bị tổn thương. Cung gò má có thể được cắt để lấy đường vào và đặt lại sau đó.<br /> Kết quả: Có 32 trường hợp gãy xương bên mặt phức tạp gồm xương gò má, xương trán, xương thái dương<br /> có hay không tổn thương thần kinh vùng ổ mắt đã được giải quyết qua đường mổ này. 42 khối u vùng hố thái<br /> dương, hố dưới thái dương, u xương thái dương: u sợi sinh xương, u sợi thần kinh, , u hạt tế bào ái toan hay<br /> những u trong hố mắt đã được cắt bỏ khá triệt để. Dây thần kinh VII được bảo tồn và tránh sẹo thấy rõ trên vùng<br /> mặt trong mọi trường hợp. Trong bài tác giả có nêu những điểm mấu chốt về giải phẫu học vùng, phương pháp<br /> mổ, những tiện lợi của đường mổ này và có so sánh với các đường mổ khác tương tự trong y văn.<br /> Kết luận: Đường mổ trán thái dương mặt là một đường vào rộng, thuận tiên, ẩn, đáp ứng được những yêu<br /> cầu của phẫu thuật và tính thẩm mỹ khi điều trị những bênh tích ở vng bn mặt .<br /> Từ khóa: Hố duới thái duơng, đuờng mổ trán-thái dương-mặt, dây VII, u sợi sinh xương, u vỏ bao thần<br /> kinh.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> FRONTO-TEMPORO-FACIAL APPROACH FOR SURGERY OF LESIONS OF LATERAL FACE AND<br /> INFRA-TEMPORAL FOSSA<br /> Le Hanh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 2 – 2011: 239 - 243<br /> Objective: The surgical treatment for lesions of lateral face, infra-temporal fossa, mid-skull base, temporal<br /> bone, zygomatic bone… using direct incision leads to two disadvantages: visible scar on the face and facial nerve<br /> injury. It’s necessary to have a good approach which is large enough to treat all lesions and helps to avoid visible<br /> scar and facial nerve injury. In this study, the fronto-temporo-facial approach has been used.<br /> Patient and method of study: Retrospective review of 2 groups of patients: (1) the ones with fractures of<br /> the lateral face, (2) patients with tumors of lateral face, temporal fossa, infratemporal fossa. The fronto-temporalfacial approach has been used in all cases. The incision is started at the mid point of the front, followed the superior<br /> temporal line to the top of the pinna, continued downward and stopped at the tragus. The skin flap was dissected<br /> * Bộ môn Tạo Hình Thẩm mỹ - Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch, TP. HCM.<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS. Lê Hành ĐT: 0913909426<br /> Email: drlehanh@gmail.com<br /> <br /> Hội Nghị KH KT Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2011<br /> <br /> 239<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> subperiosteally to expose the frontal bone, malar bone, temporal bone and deep temporal fascia. The VII nerve was<br /> intact. The zygomatic bone can be cut to remove and repositioned.<br /> Results: Two groups of patients has been operated successfully: (1) 32 patients with lateral cranio-facial<br /> bone fractures (2) 42 patients with tumors of lateral parts of the head and temporal, infra-temporal fossa. This<br /> approach opens a large view to the fractures of facial and cranial bones and facilitates the fracture reduction,<br /> fixation and also decompression of the orbital content and nerves in the orbit. The eventual functional and esthetic<br /> outcome is good. Tumors of temporal fossa, infra-temporal fossa, temporal bone such as: ossifying fibroma,<br /> neurofibroma, schwannoma, eosinophilic granuloma… and itra-orbital tumors are removed successfully with<br /> preservation of function ( the facial nerve) and esthetic appearance ( avoiding of scars) of the head and face. The<br /> author remarks some principal anatomic landmarks of the lateral face and head. The surgical technique and its<br /> advantages are presented in comparison with the ones of other similar approaches .<br /> Conclusions: The fronto-temporal-facial approach is a large, versatile, hidden approach which meets the<br /> requires of surgery and of aesthetics in treatment of lesions of the lateral face and infra-temporal fossa.<br /> Key words: Infratemporal fossa, fronto-temporo-facial approach, facial nerve, ossifying fibroma,<br /> schwannoma.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Xử trí bằng phẫu thuật những bệnh tích<br /> vùng bên mặt, hố thái dương, hố dưới thái<br /> dương, sàn sọ giữa, xương thái dương, xương<br /> gò má… bằng đường rạch da trực tiếp sẽ gặp<br /> hai trở ngại: để lại sẹo dài trên da mặt và tổn<br /> thương dây VII.<br /> Dây VII phủ các nhánh trên vùng mặt nên<br /> rất dễ bị thương tổn. Quan tâm chủ yếu của<br /> phẫu thuật vùng đầu cổ là dây VII.<br /> Đường mổ tốt:<br /> <br /> - Nhánh trán dây VII ra khỏi bờ trước<br /> tuyến mang tai ở ngang tầm bình tai, chạy<br /> trong lớp dưới SMAS, vượt qua cung gò má ở<br /> khoảng giữa, chạy sát mặt trong của mạc thái<br /> dương nông và chui vào cơ vòng mi và cơ<br /> trán ở mặt trong.<br /> - Nhánh này rất dễ bi thương tổn ở vùng<br /> cung gò má, vùng chuyển tiếp giữa SMAS và<br /> mạc thái dương nông. Nên bóc tách dưới lớp<br /> nông của mạc thái dương sâu và dưới cốt mạc<br /> khi vượt qua cung gò má đề bảo vệ nhánh này.<br /> <br /> - Đủ rộng để giải quyết toàn bộ bệnh tích.<br /> - Ít gây tổn thất:<br /> - Tránh dây VII,<br /> - Tránh sẹo ở những vùng phơi bày.<br /> Đường mổ trán thái dương mặt là một<br /> đường mổ ẩn, thẩm mỹ, và đáp ứng được<br /> những yêu cầu phẫu thuật.<br /> <br /> Nhắc lại những điểm chính về giải phẫu<br /> học vùng(6,7):<br /> Vùng thái dương trán(6,12):<br /> - Mô mềm vùng này gồm 4 lớp: da, mô lỏng<br /> lẻo dưới da, mạc thái dương nông, mạc thái<br /> dương sâu. Mạc thái dương sâu chia làm 2 lớp<br /> nông và sâu ở khoảng 1cm trên cung gò má.<br /> Giữa hai lớp này là lớp mỡ thái dương nông.<br /> <br /> 240<br /> <br /> Hình 1. Các lớp mô mềm của vùng trán thái dương (A).<br /> Da đầu; (B). mô dưới da; (C). cơ trán và cân cơ trán chẩm;<br /> (D) Cốt mạc trên sọ; (E) Xương sọ; (F) Cơ thái dương; (G)<br /> Cân cơ thái dương; (H) Lớp mô lỏng lẻo; (I) Mạc thái<br /> dương nông<br /> <br /> Thành ngoài ổ mắt<br /> - Được tạo bởi 3 xương: xương trán, xương<br /> gò má và cánh lớn xương bướm. Bờ sau cánh<br /> <br /> Hội Nghị KH KT Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2011<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> lớn xương bướm tạo thành bờ trước dưới của<br /> khe ổ mắt trên.<br /> - Những vết gãy lớn lan đến khe ổ mắt trên<br /> của thành ngoài ổ mắt thường gây thương tổn<br /> các thần kinh III, IV, VI, V1 nằm trong khe này.<br /> Cần kéo chỉnh thành ngoài ổ mắt để giải phóng<br /> khe ổ mắt trên. Cần can thiệp sớm và lực kéo<br /> thường phải lớn.<br /> Vùng hố thái dương và hố dưới thái dương:<br /> Cung gò má phân cách hố thái dương và hố<br /> dưới thái dương. Cần cắt cung gò má để thâm<br /> nhập hố dưới thái dương.<br /> Hố dưới thái dương được chia làm 3 khoảng<br /> nhỏ: khoảng sau hàm gò má, khoảng các cơ<br /> chân bướm và hố bướm khẩu. (Bordure).<br /> Theo Grant, các giới hạn của hố dưới thái<br /> dương gồm: phía trên tiếp giáp với cánh lớn<br /> xương bướm và hố thái dương cùng với cơ thái<br /> dương; phía trong là chân bướm; phía ngoài là<br /> ngành lên xương hàm dưới và lồi cầu; thành sau<br /> xoang hàm là giới hạn trước, về phía sau, dưới,<br /> hố dưới thái dương mở vào khoảng bên họng.<br /> Giới hạn giữa khoảng bên họng và hố dưới thái<br /> dương không thể phân định rõ ràng.<br /> <br /> BỆNH NHÂN VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> Bệnh nhân<br /> Bệnh nhập viện Chợ Rẫy với các bệnh tích<br /> vùng bên mặt, xương trán, xương thái dương,<br /> xương gò má, hố thái dương, hố dưới thái<br /> dương, sàn sọ giữa cần phẫu thuật.<br /> Gồm hai nhóm chính:<br /> - Chấn thương<br /> - Khối u<br /> Một số bệnh tích cần phối hợp chuyên khoa<br /> Tai Mũi Họng – Ngoại Thần kinh<br /> <br /> Phương pháp phẫu thuật<br /> Đường rạch da theo hình vẽ: trong chân tóc<br /> từ giữa trán đi lên trên, ra ngoài, vòng qua<br /> đường thái dương trên, đến cực trên vành tai thì<br /> kéo thẳng đứng xuống dưới theo rễ luân nhĩ<br /> đến bình tai.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tạo vạt da<br /> - Vùng trán: tách trong khoảng lỏng lẻo giữa<br /> galléa và cốt mạc<br /> Vùng thái dương: tách sát cân mạc thái<br /> dương sâu.<br /> Vùng cung gò má- xương gò má: dưới cốt<br /> mạc<br /> Vùng tuyến mang tai: ngoài SMAS<br /> <br /> Vùng được bộc lộ<br /> Xương trán đến khớp hàn mũi trán, bờ trên<br /> ổ mắt, bờ ngoài ổ mắt, xương gò má, cung gò<br /> má, xương thái dương, toàn bộ hố thái dương<br /> và nửa trên hố dưới thái dương.<br /> Mở rộng trường mổ<br /> <br /> Vào hố thái dương<br /> Cắt theo đường thái dương trên để lật cơ<br /> thái dương ra ngoài, bộc lộ vùng trai xương thái<br /> dương, xương đính, cánh lớn xương bướm và<br /> xương trán. Tiếp tục cắt xương sọ vùng này để<br /> xâm nhập hố não trước và hố não giữa.<br /> Vào sàn sọ và hố dưới thái dương<br /> Cắt cung gò má, nếu cần, với một phần<br /> xương gò má. Tách và lật xuống dưới cùng với<br /> cơ nhai. Tách và lật cơ thái dương ra ngoài. Lật<br /> vạt da bao gồm cân mạc thái dương nông và<br /> một phần SMAS xuống dưới. Hố dưới thái<br /> dương, khoảng sau xương gò má, hố chân<br /> bướm hàm được bộc lộ. Cắt xương sọ vùng này<br /> để vào sàn sọ giữa, xương đá.<br /> <br /> Vào phần ngoài ổ mắt<br /> Tách cơ thái dương, bộc lộ rộng thành ngoài<br /> ổ mắt. Cắt, làm nắp xương thành ngoài ổ mắt<br /> theo yêu cầu để vào nội dung ổ mắt.<br /> <br /> Tái tạo<br /> Cơ thái dương sẵn có là vật liệu rất tốt để tái<br /> tạo sàn sọ, lấp đấy hố mổ.<br /> Có thể dùng mỡ bụng như là một vật liệu<br /> lấp đầy, rất tốt.<br /> Đặt lại cung gò má. Đóng các lớp mô mềm.<br /> <br /> Hội Nghị KH KT Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2011<br /> <br /> 241<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> Trong chấn thương<br /> <br /> Những dạng bệnh tích sau đây đã được giải<br /> quyết tốt bằng đường trán thái dương mặt:<br /> <br /> Trong những trường hợp nặng, tổn thương<br /> xương thường phức tạp. Xương gãy thành<br /> nhiều mảnh và lún sụp vào trong, ra sau. Các<br /> mảnh xương chồng chéo, cài lên nhau.<br /> <br /> - Chấn thương<br /> - Gãy sụp xương hàm-gò má, cung gò má<br /> thái dương thành ngoài và thành trên ổ mắt,<br /> cánh lớn xương bướm<br /> Gây biến dạng mặt trầm trọng.<br /> Chèn ép ổ mắt, khe bướm, thần kinh thị giác<br /> - U hố thái dương-hố dưới thái dương<br /> U sợi sinh xương,<br /> U thần kinh<br /> U hạt tế bào ái toan xương thái dương<br /> - U phần ngoài ngoài hốc mắt<br /> Bệnh lý<br /> Số trường hợp<br /> - Chấn thương:<br /> sụp khối xương bên mặt<br /> 20<br /> có chèn ép nội dung khe bướm, thần kinh<br /> 12<br /> thị giác.<br /> - U hố thái dương-hố dưới thái dương<br /> U sợi sinh xương,<br /> 13<br /> U sợi thần kinh<br /> 21<br /> U hạt tế bào ái toan xương thái dương<br /> 3<br /> - U phần ngoài hốc mắt<br /> 5<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> Kiểu nắn chỉnh “kín”, không bộc lộ xương<br /> thường không đem lại kết quả như ý và không<br /> đủ để tác động đến những vết gãy lớn, sâu.<br /> Với đường vào này, khung xương bên mặt<br /> được phơi bày toàn bộ: xương trán, xương thái<br /> dương, cánh lớn xương bướm, xương gò má.<br /> Ở vùng xương mặt, mô xơ thành lập rất<br /> sớm. Phải dùng dao cắt mô xơ ở các vết gãy<br /> xương tỉ mỉ để có thể di chuyển các mảnh<br /> xương.<br /> Lực nắn chỉnh có thể tác động từ nhiều<br /> hướng. Phải dùng những dụng cụ khỏe, nắn<br /> chỉnh chính xác: trả thành ngoài ổ mắt về đúng<br /> vị trí, giải phóng khe bướm…<br /> Đường mổ mở giúp cố định dễ dàng bằng<br /> chỉ thép hay nẹp và vít.<br /> Trong nhiều trường hợp chấn thương nạng<br /> khối bên mặt, đường mổ trán thái dương là<br /> chọn lựa tối ưu.<br /> <br /> Mổ khối u<br /> <br /> Đường vào này cho một tầm nhìn rộng, bộc<br /> lộ tốt toàn bộ khung xương một bên mặt, phẫu<br /> thuật viên hoàn toàn chủ động khi giải quyết<br /> bệnh tích hay cần mở rộng thêm trường mổ.<br /> <br /> Tùy theo vị trí, kích thước u mà chọn đường<br /> mổ. Đường mổ nêu trên thường đủ cho hầu hết<br /> các u vùng này.<br /> <br /> Mảnh xương được chủ động đặt lại về vị trí<br /> cũ đảm bảo sự toàn vẹn của khối mặt.<br /> <br /> Không bàn cãi gì nhiều về việc sứ dụng<br /> đường mổ này cho những khối u vùng thái<br /> dương. Nhưng đối với u hố dưới thái dương thì<br /> có rất nhiều đường vào(7).<br /> <br /> Vấn đề dây VII<br /> Dây VII cần được bảo vệ tốt.<br /> Trở ngại ở phía trước dưới là dây VII. Nhánh trán dây VII chạy từ dưới lên trên trong<br /> mạc thái dương nông.<br /> - Tìm và cắt nhánh trán của dây VII,<br /> - Nếu cần, có thể cắt các nhánh khác của dây<br /> VII hay có thể cắt ở thân chung<br /> Đánh dấu hai đầu vết cắt thần kinh để nối<br /> lại khi đóng trường mổ.<br /> <br /> 242<br /> <br /> Có thể mở thêm rất rộng trường mổ.<br /> <br /> Đường qua xoang hàm<br /> Được dùng nhiều. Đường rạch da là<br /> đường cạnh mũi hay “degloving”. Phá thành<br /> sau ngoài xoang hàm và chân bướm thì vào<br /> được hố dưới thái dương từ phía trong.<br /> (Krause, Piquet, Wang…).<br /> Đường xuyên qua khoang miệng<br /> Sardana 1965, rạch niêm mạc lợi môi, tách<br /> vào hố dưới thái dương từ mặt sau xoang hàm.<br /> <br /> Hội Nghị KH KT Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2011<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> Biller, 1974(1) dùng đường xuyên giữa xương<br /> hàm dưới, rạch niêm mạc lợi lưỡi qua màn hầu<br /> vào hố dưới thái dương và nền so.<br /> Những đường trên thường dùng để lấy<br /> những phần lan rộng ra hố dưới thái dương của<br /> các khối u vùng mũi xoang.<br /> <br /> Đường bên<br /> Đường xuyên xương gò má của Samy và<br /> Girgis(9): mô tả năm 1965 để lấy các nhánh phụ<br /> vùng sau xương gò má của u xơ vòm mũi họng:<br /> đường rach da đi từ bình tai ra trước khoảng<br /> 3cm, sau đó chéo lên trên đến đuôi mày. Cung<br /> gò má được cắt, lật xuống dưới, cơ thái dương<br /> đưuợc kéo ra sau để bộc lộ vùng sau xương gò<br /> má. Đường này hẹp và nhánh trán dây VII dễ bị<br /> tổn thương.<br /> Năm 1991, Bordure và cộng sự(2) dùng<br /> đường xuyên xương gò má với đuờng rạch da<br /> trán thái dương gò má để mổ lấy 1 khối u sợi<br /> thần kinh ở hố dưới thái dương.<br /> Shaheen 1982(11) hay Sekhar 1987(10) hay<br /> Zanaret 1990(3,14) (đường bên mặt trước tai): cải<br /> tiến đường vào bên mặt để xâm nhập vào<br /> khoảng cạnh xoang hang và vòm mũi họng:<br /> Bộc lộ dây VII và cắt ở thân chung. Cắt lồi<br /> cầu xương hàm dưới, cắt phần ngang của<br /> xương thái dương và cánh lớn xương bướm,<br /> cắt chân bướm, dây V3 và vòi nhĩ để xâm<br /> nhập vòm mũi họng.<br /> Fisch 1982(4,5) mô tả đường vào hố dưới thái<br /> dương kiểu C để tấn công vào toàn bộ xương<br /> thái dương: Đường rạch da đi dài từ trán thái<br /> dương ra sau tai vòng theo biên giới khối u đến<br /> góc xương hàm dưới. Khi cắt ống tai ngoài để<br /> vén vành tai về phía trước, đừơng này cho một<br /> trường mổ rộng rãi bao gồm cả xương chũm,<br /> vùng thái dương hàm, cung gò má và tuyến<br /> mang tai. Dùng trong những trường hợp bệnh<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> tích của hố dưới thái dương lan rộng đến xương<br /> chũm và xương đá.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Theo kinh nghiệm của chúng tôi, đường trán<br /> thái dương mặt đã tả ở trên đủ rộng để giải<br /> quyết hầu hết các bệnh tích vùng bên mặt và hố<br /> thái dương hố dưới thái dương. Đường này<br /> giúp tránh được sẹo trên những vùng dễ trông<br /> thấy của mặt, bảo tồn được dây trong đa số các<br /> trường hợp và dễ dàng mở rộng thêm theo độ<br /> lan rộng của bệnh tích.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> 4.<br /> 5.<br /> 6.<br /> <br /> 7.<br /> 8.<br /> 9.<br /> <br /> 10.<br /> <br /> 11.<br /> 12.<br /> <br /> 13.<br /> <br /> 14.<br /> <br /> Biller HF., Session D.G., Ogura JH., (1974). Angiofibroma: a<br /> treatment approach. Laryngoscope, 84, 695-706.<br /> Bordure Ph, Legent F., Robert R, Beauvillain C., (1991). Voie<br /> transzygomatique de la regioninfra-temporale Ann. OtoLaryng. (Paris),, 108, 91-94.<br /> Derome P. (1992). L’abord latéral de l’étage moyen de la base du<br /> crane et de la fosse sous temporale. Thèse Med. éd. Marseille.<br /> Fisch U, Yasargil MG, editors (1989): Neurological surgery of the<br /> ear and skull base, Berkeley, Calif, Kugler<br /> Fisch U (1982): Infratemporal fossa approach for glomus tumors<br /> of the temporal bone, Ann Otol Rhinol Laryngol 91:474.<br /> Kim JC., Hadlock T., Varveres MA. Cheney M., (2001) Hairbearing temporofascial flap reconstruction of upper lip and scalp<br /> defects. Arch. Facial. Plas. Surg. Vol 3, – 170-177<br /> Larrabee WF Jr, Makielski KH: (1992) Surgical anatomy of the<br /> face, New York, 1992, Raven Press. Laryngol 91:474,.<br /> Le Hanh (1992) Les voies d’abord pour la chirgie des fibromes<br /> naso-pharyngiens Mémoire Méd. Ed. Marseille<br /> Samii M., Girgis IH. (1965) Transzygomatic approach for<br /> nasopharyngeal fibromata extranasopharyngeal extension. J.<br /> Otlaryngol., 79, 782-795.<br /> Sekhar LN, Schramm VL, Jones NF: (1987) Subtemporalpreauricular infratemporal fossa approach to large lateral and<br /> posterior<br /> cranial<br /> base<br /> neoplasms,<br /> J Neurosurg 67:488.<br /> Shaheen O.H. (1982) Swelling of infratemporal fossa. The J. of<br /> Laryngo. and Otolol., 96. 817-836.<br /> Stuzin JM, Baker TJ, Gordon HL: (1992) The relationship of the<br /> superficial and deep facial fascias: relevance to rhytidectomy and<br /> aging, Plast Reconstr Surg 89:441.<br /> Wang Z-M: Surgical management of recurrence of<br /> nasopharyngeal carcinoma. Surgical management of recurrence<br /> of nasopharyngeal carcinoma.<br /> Zanaret M. SARRAT P, DESSI et coll. (1991) Le fibrome<br /> nasopharyngien. Formes extensives à la fosse infratemporale.<br /> Ann. Oto. Laryngol. (Paris), 108, 95-102.<br /> <br /> Hội Nghị KH KT Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch Năm 2011<br /> <br /> 243<br /> <br />