Giá trị của nồng độ cfDNA trong chẩn đoán và theo dõi điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> <br /> GIÁ TRỊ CỦA NỒNG ĐỘ CFDNA TRONG CHẨN ĐOÁN<br /> VÀ THEO DÕI ĐIỀU TRỊ UNG THƯ PHỔI KHÔNG TẾ BÀO NHỎ<br /> Phan Thanh Thăng*, Hồ Trọng Toàn*, Trần Thanh Tùng*, Suzan MCB Thanh Thanh*,<br /> Phan Công Hoàng*, Lê Thị Thu Sương*, Lê Thượng Vũ*, Nguyễn Thúy Hằng*, Trần Bích Thư**,<br /> Nguyễn Trường Sơn*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Tầm soát và chẩn đoán sớm ung thư phổi bằng xét nghiệm trên mẫu máu có vai trò rất quan<br /> trọng, giúp điều trị kịp thời và kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân. DNA tự do trong máu rất có tiềm năng<br /> trong chẩn đoán và theo dõi điều trị cho bệnh nhân ung thư phổi.<br /> Mục tiêu: Đánh giá khả năng chẩn đoán và theo dõi điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ của nồng<br /> độ cfDNA.<br /> Đối tượng: 53 bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn IIIB-IV và 11 người trưởng thành khỏe<br /> mạnh tại bệnh viện Chợ Rẫytừ tháng 6/2016 - 01/2017.<br /> Phương pháp: Phương pháp cắt ngang. Nồng độ cfDNA được định lượng bằng kỹ thuật Real-Time PCR<br /> với gen chứng nội là exon 2 của gen EGFR.<br /> Kết quả: Tuổi trung bình của bệnhnhân trong nghiên cứu là 58 tuổi (28 - 89 tuổi), với tỉ lệ nam/ nữ khoảng<br /> 2,5/1. Trong 53 trường hợp, có 42 trường hợp là carcinôm tuyến, 37 trường hợp thuộc giai đoạn IV. Nồng độ<br /> cfDNA trung bình trong huyết tương bệnh nhân NSCLC cao gấp 18 lần so với ở người trưởng thành khỏe mạnh<br /> (447,5 so với 24,8 ng/ml) (p = 0,002).Nồng độ cfDNA ở bệnh nhân NSCLC không có sự khác biệt theo độ tuổi,<br /> giới tính, kích thước u hay loại mô học, nhưng cao hơn ở nhóm thuộc giai đoạn IV so với giai đoạn IIIB (573,0 so<br /> với 157,3 ng/ml) (p = 0,025). Giá trị dưới đường cong ROC AUC của cfDNA trong chẩn đoán phân biệt NSCLC<br /> với người trưởng thành khỏe mạnh là 0,9 (95%CI: 0,82 - 0,98). Độ nhạy, độ đặc hiệu và giá trị chẩn đoán dương<br /> tính của cfDNA lần lượt là 83,0% (95%CI: 75,7 - 95,7), 100% (95%CI: 100 - 100), 100% (95%CI: 100 - 100).<br /> Nồng độ cfDNA có xu hướng giảm ở bệnh nhân đáp ứng tốt với điều trị.<br /> Kết luận: Nồng độ cfDNA trong huyết tương bệnh nhân NSCLC cao hơnso với người trưởng thành khỏe<br /> mạnh. Bên cạnh giá trị chẩn đoán cao, nồng độ cfDNA rất có ý nghĩa trong theo dõi điều trị bệnh NSCLC.<br /> Từ khóa: Ung thư phổi không tế bào nhỏ, NSCLC, nồng độ cfDNA.<br /> ABSTRACT<br /> DIAGNOSIS AND TREATMENT FOLLOW-UP VALUES<br /> OF CIRCULATING FREE DNA CONCENTRATION IN NON-SMALL CELL LUNG CANCER<br /> Phan Thanh Thang, Ho Trong Toan, Tran Thanh Tung, Suzan MCB Thanh Thanh, Phan Cong Hoang,<br /> Le Thi Thu Suong, Le Thuong Vu, Nguyen Thuy Hang, Tran Bich Thu, Nguyen Truong Son<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 21 - No 2 - 2017: 90 - 97<br /> <br /> Background: Screening and early detection of lung cancer by non-invasive biomarker play an important role<br /> in treatment and elongation of life for patients. Circulating free DNA (cfDNA) is a potential biomarker in<br /> molecular diagnostics for lung cancer patients.<br /> Objective: To assess the capability of cfDNA level in identifying NSCLC patients and monitor their<br /> <br /> *Bệnh viện Chợ Rẫy **ĐH Khoa học Tự nhiên TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Phan Thanh Thăng ĐT: 0977148046 Email: thanhthangphan@gmail.com<br /> 90 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> disease status.<br /> Subjects: 53 NSCLC patients stage IIIB-IV and 11 healthy adults at Cho Ray hospital from June 2016 to<br /> January 2017.<br /> Methods: Cross-sectional study. cfDNA concentration was quantificated by Real-Time PCR using exon 2 of<br /> EGFR gene as reference gene.<br /> Results: the median age of NSCLC patients is 58 years (range 28 to 89 years). Male/female patient ratio is<br /> about 2.5/1. Of 53 NSCLC cases, 42 cases are adenocarcinoma, and 37 cases are in stage IV. Mean concentration<br /> value of cfDNA in NSCLC patients plasma was almost 18 times the value detected in plasma of healthy adults<br /> (447.7 vs. 24.8 ng/ml) (p = 0.002). Age, sex, tumor size and histology type did not correlate with cfDNA<br /> concentration in either group (p > 0.05). The cfDNA concentration in stage IV patients was significantly higher<br /> compared to stage IIIB (573.0 vs. 157.3 ng/ml) (p = 0.025). The area under the ROC curve of cfDNA in<br /> discriminating NSCLC with healthy adults was 0.9 (95%CI: 0.82 - 0.98). The sensitivity, specificity and positive<br /> predictive value of cfDNA were 83.0% (95%CI: 75.7 - 95.7), 100% (95%CI: 100 - 100), 100% (95%CI: 100 -<br /> 100), respectively. cfDNA level showed the trend toward reduction in good response to treatment.<br /> Conclusions: cfDNA concentration in NSCLC patients was significantly higher compared to healthy adults.<br /> Beside the high diagnostic values, cfDNA level may serve as a potential indicator in treatment follow-up for<br /> NSCLC patients.<br /> Keywords: Non-small cell lung cancer, NSCLC, cfDNA concentration.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ điều trị, và có mối liên hệ chặt chẽ với các yếu tố<br /> lâm sàng như giai đoạn bệnh, kích thước khối u<br /> Ung thư phổi là loại ung thư thường gặp hay mức độ biệt hóa(8,15,16,17).Nồng độ cfDNA<br /> nhất trên thế giới trong nhiều thập kỷ, và là cũng có ý nghĩa trong tiên lượng bệnh ung thư<br /> nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các phổi(2,8,11,15). Tại Việt Nam, hiện chưa có báo cáo<br /> loại ung thư. Năm 2012, toàn thế giới có khoảng<br /> về nồng độ cfDNA trong huyết tương người<br /> 1,8 triệu ca mắc mới và khoảng 1,59 triệu ca tử trưởng thành khỏe mạnh và bệnh nhân ung thư<br /> vong do ung thư phổi(22). Tầm soát và chẩn đoán phổi, cũng như vai trò của nó trong chẩn đoán,<br /> sớm ung thư phổi bằng xét nghiệm trên mẫu theo dõi điều trị và tiên lượng bệnh.<br /> máu có vai trò rất quan trọng, giúp điều trị kịp<br /> thời và kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân. Mục tiêu nghiên cứu<br /> Một số dấu ấn ung thư trong máu đang được sử Đánh giá khả năng chẩn đoán và theo dõi<br /> dụng rộng rãi giúp sàng lọc ung thư phổi như đáp ứng điều trị NSCLC của nồng độ cfDNA.<br /> CEA (carcinoma embryonic antigen), CA 199 Xác định nồng độ cfDNA trong huyết tương<br /> (carcinoma antigen) và CYFRA 211(cytokeratin người trưởng thành khỏe mạnh. Xác định nồng<br /> 19)(1,3). Tuy nhiên các dấu ấn này có độ nhạy khá độ cfDNA trong huyết tương bệnh nhân<br /> thấp và kém đặc hiệu . (3,14) NSCLCtại thời điểm chẩn đoán, và sau 1, 2 chu<br /> Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy kỳ điều trị. Xác định giá trị chẩn đoán và theo<br /> nồng độ DNA tự do trong máu (cfDNA - dõi điều trị NSCLCcủa nồng độ cfDNA.<br /> circulating free DNA) rất có tiềm năngtrong ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> chẩn đoán ung thư phổi(4,10,12,14,16,17,18,23). So với<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> người khỏe mạnh bình thường và người mắc<br /> bệnh phổi mạn tính, nồng độcfDNA ở bệnh Đối tượng trong nghiên cứu này gồm 53<br /> nhân ung thư phổi cao hơn nhiều lần(10,12,16,17,18,23). bệnh nhânmới, được chẩn đoán mắc ung thư<br /> Nồng độ cfDNA cũng thay đổi trong quá trình phổi không tế bào nhỏ (NSCLC - non-small cell<br /> lung cancer) giai đoạn IIIB-IV, và thực hiện xét<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 91<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> nghiệm tìm đột biến gen EGFR trong mẫu máu, Phân tích thống kê<br /> và 11 người trưởng thành khỏe mạnh đến khám Dữ liệu từ nghiên cứu được xử lý bằng phần<br /> sức khỏe định kỳ tại bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng mềm thống kê STATA 14.0 (Lakeway Drive,<br /> 6/2016 - 01/2017. Tất cả bệnh nhân đều được tư Texas, Mỹ). Thống kê xác định và so sánh: nồng<br /> vấn và thể hiện sự đồng ý của mình khi tham gia độ cfDNA trung bình giữa bệnh nhân NSCLC và<br /> nghiên cứu. Mẫu huyết tương của người trưởng người khỏe mạnh; ở bệnh nhân NSCLC sau điều<br /> thành khỏe mạnh được thu thập sau khi đã hoàn trị so với trước điều trị. Phép kiểm có ý nghĩa<br /> tất xét nghiệm theo dõi sức khỏe định kỳ. thống kê khi p 0,8. Thống kê nhằm xác<br /> Tách chiết cfDNA<br /> định giá trị cut-off nồng độ cfDNA tương ứng<br /> Mẫu máu sau khi thu thập được xử lý ngay với độ nhạy và độ đặc hiệu cao nhất.<br /> bằng cách ly tâm ở 4oC/2000rpm trong 10 phút;<br /> sau đó là 4oC/12000rpm trong 10 phút để thu<br /> KẾT QUẢ<br /> khoảng 2ml huyết tương cfDNA trong mẫu Từ tháng 6/2016 - 01/2017, với 53 bệnh nhân<br /> huyết tương được tách chiết bằng bộ kit NSCLC và 11 người trưởng thành khỏe mạnh<br /> QIAsymphony Circulating DNA (Qiagen-Đức). được chọn vào nghiên cứu, chúng tôi ghi nhận<br /> Quy trình kỹ thuật theo hướng dẫn của nhà sản kết quả như sau:<br /> xuất, thực hiện trên máy QIA symphony, ứng Đặc điểm lâm sàng và nồng độ cfDNA<br /> dụng công nghệ tách chiết bằng hạt từ có độ tinh<br /> Đặc điểm lâm sàng và nồng độ cfDNA của<br /> sạch và hiệu suất tách chiết cao(13). cfDNA được<br /> bệnh nhân NSCLC và người trưởng thành khỏe<br /> lưu ở -80oC đến khi làm PCR.<br /> mạnh được trình bày lần lượt theo bảng 1 và<br /> Định lượng cfDNA tronghuyết tương bảng 2. Nồng độ trung bình của cfDNA ở bệnh<br /> Nghiên cứu sử dụng mẫu DNA chuẩn của nhân NSCLC cao hơn có ý nghĩa thống kê so với<br /> người (Qiagen-Đức) có nồng độ 104ng/ml để xây ở người trưởng thành khỏe mạnh (Bảng 1).<br /> dựng đường chuẩn phản ứng PCR định lượng Nồng độ trung bình của cfDNA ở bệnh nhân<br /> cfDNA. Một loạt các nồng độ mẫu chuẩn được NSCLC cao hơn có ý nghĩa thống kê ở nhóm<br /> sử dụng gồm: 1 ng/ml,101 ng/ml, 102 ng/ml, 103 thuộc giai đoạn IV so với giai đoạn IIIB (Bảng 2).<br /> ng/ml và 104 ng/ml. Gen chứng nội được sử<br /> Giá trị chẩn đoán NSCLC của nồng độ<br /> dụng trong nghiên cứu là exon 2 của gen EGFR,<br /> đi kèm master mix của bộ kit EGFR Plasma cfDNA<br /> (Qiagen-Đức). Chuẩn bị phản ứng PCR bằng Giá trị chẩn đoán NSCLC của nồng độ<br /> cách trộn 19,5μl mastermix với 0,5μl Taq cfDNA được ghi nhậnlần lượt theo bảng 3 và<br /> Polymerase(1 IU/μl), và thêm 5μl mẫu chuẩn hình 1, ở giá trị ngưỡng 44,7 ng/ml huyết tương,<br /> hay mẫu thử. Chạy phản ứng PCR trên máy độ chính xác, độ nhạy, độ đặc hiệu và giá trị<br /> RotorGeneQ 3000, theo chu trình luân nhiệt: chẩn đoán dương tính NSCLC của nồng độ<br /> 95oC/15 phút; 40 chu kỳ lần lượt ở 95oC/30 giây cfDNA đều rất cao.<br /> và 60oC/60 giây.Kết quả cfDNA được phân tích<br /> bằng phần mềm RotorGene Q 2.0.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 92 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 1: Nồng độ cfDNAtrung bình ở người khỏe mạnh và bệnh nhân NSCLC<br /> Nồng độ cfDNA (ng/ml huyết tương)<br /> Nhóm Số lượng P<br /> Trung bình±SD Trung vị<br /> Người trưởng thành khỏe mạnh 11 24,8±10,5 29,5<br /> 0,002<br /> NSCLC 53 447,5±1050,1 167,7<br /> Bảng 2: Nồng độ cfDNA ở bệnh nhân NSCLC theo đặc điểm lâm sàng<br /> Nồng độ cfDNA (ng/ml huyết tương)<br /> Đặc điểm lâm sàng Số lượng P<br /> Trung bình ± SD Trung vị<br /> Tính chung 53 447,5±1050,1 167,7<br /> Tuổi ≤ 60 29 336,6 ± 751,4 93,9<br /> 0,214<br /> (trung bình: 58; từ 28 - 89) > 60 24 581,5 ± 1330,9 204,9<br /> Nam 38 438,9±1076,6 201,3<br /> Giới tính 0,462<br /> Nữ 15 469,3±1015,8 97,2<br /> IIIB 16 157,3±137,3 112,2<br /> Giai đoạn bệnh 0,025<br /> IV 37 573,0±1237,4 198,9<br /> Carcinôm tuyến 42 517,9±1170,7 142,1<br /> Loại mô học 0,865<br /> Khác** 11 119,2±94,0 90,9<br /> *So sánh: giữa nhóm có kích thước u >5 và ≤ 5 cm; **Gồm: carcinôm tế bào gai và tế bào lớn.<br /> Bảng 3: Giá trị chẩn đoán NSCLC của nồng độ cfDNA<br /> Nồng độ cfDNA Cut-off AUC Độ nhạy, % Độ đặc hiệu, Giá trị chẩn đoán Giá trị chẩn đoán<br /> (ng/ml huyết tương) (ng/ml) (95%CI) (95%CI) % (95%CI) dương, % (95%CI) âm, % (95%CI)<br /> Người trưởng thành khỏe mạnh:<br /> 24,8 (20,1 - 35,8) 0,90<br /> 83,0 100 100 61,1<br /> 44,7 p = 0,000<br /> NSCLC: (75,7-95,7) (100-100) 100-100) (38,1-84,1)<br /> (0,82-0,98)<br /> 447,5(144,7 - 2108,8)<br /> <br /> Nồng độ cfDNA ở trước và sau điều trị<br /> Trong 53 trường hợp, chúng tôi theo dõi<br /> được cfDNA của tổng cộng 13 trường hợp, trong<br /> đó có 9 trường hợp đủ cả 3 lần (ghi nhận 6<br /> trường hợp có đáp ứng tốt) và 4 trường hợp chỉ<br /> theo dõi được 2 lần do mất dấu điều trị hoặc tử<br /> vong. Kết quả cfDNA được trình bày lần lượt<br /> như sau: nồng độ trung bình cfDNA ở bệnh<br /> nhân đáp ứng tốt giảm dần qua 2 chu kỳ điều trị.<br /> Số bệnh nhân có nồng độ cfDNA > cut-off cũng<br /> giảm dần qua 2 chu kỳ điều trị (bảng 4). Ở bệnh<br /> Hình 1. Diện tích dưới đường ROC AUC của nồng nhân mất dấu điều trị hoặc tử vong, nồng độ<br /> độ cfDNA trong chẩn đoán NSCLC. trung bình cfDNA sau điều trịchu kỳ 1 cao gấp<br /> gần 2 lần so với lúc chẩn đoán. Số bệnh nhân có<br /> nồng độ cfDNA > cut-off sau chu kỳ 1 vẫn tương<br /> tự lúc chẩn đoán (bảng 5).<br /> Bảng 4: Nồng độ cfDNA ởbệnh nhân có đáp ứng tốt<br /> Nồng độ cfDNA (ng/ml huyết tương)<br /> Bệnh nhân số Lần 1 Lần 2 Lần 3 Đột biến EGFR Điều trị<br /> (chẩn đoán ban đầu) (sau 1 chu kỳ) (sau 2 chu kỳ)<br /> #6 90,0 72,5 27,2 L858R Erlotinib<br /> #12 167,7 63,4 6,6 L858R, T790M Hóa trị<br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 93<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> Nồng độ cfDNA (ng/ml huyết tương)<br /> Bệnh nhân số Lần 1 Lần 2 Lần 3 Đột biến EGFR Điều trị<br /> (chẩn đoán ban đầu) (sau 1 chu kỳ) (sau 2 chu kỳ)<br /> #14 203,7 131,1 8,6 L858R Gefitinib<br /> #22 300,0 114,8 81,4 L861Q Afatinib<br /> #25 220,8 142,8 6,2 Del Hóa trị + Xạ trị<br /> #32 41,4 33,7 24,2 Del, G719S Afatinib + Hóa trị<br /> #35 83,4 2,4 18,0 Del Xạ trị<br /> #46 23,6 6,8 2,5 Del, T790M Osimertinib<br /> #47 26,0 4,7 2,2 Del, T790M Afatinib<br /> Trung bình 139,5 63,6 19,7 - -<br /> Số bệnh nhân có nồng độ 6/9 5/9 1/9<br /> - -<br /> cfDNA > cut-off (%) (66,7%) (55,5%) (11,1%)<br /> Bảng 5: Nồng độ cfDNA ở bệnh nhân mất dấu điều trị hoặc tử vong<br /> Nồng độ cfDNA (ng/ml huyết tương; n = 13)<br /> Bệnh nhân số Lần 1 Lần 2 Lần 3 Đột biến EGFR Điều trị<br /> (chẩn đoán ban đầu) (sau 1 chu kỳ) (sau 2 chu kỳ)<br /> #13 206,1 358,8 - L858R Erlotinib<br /> #15 267,9 594,3 - L861Q -<br /> #31 90,0 121,1 - G719S, L858R Hóa trị<br /> #39 57,9 63,1 - Del Hóa trị<br /> Trung bình 155,5 284,3 - - -<br /> Số bệnh nhân có nồng độ 4/4 4/4<br /> - - -<br /> cfDNA > cut-off (%) (100%) (100%)<br /> 42 trường hợp là carcinôm tuyến, nhiều hơn<br /> dạng mô học khác (11 trường hợp gồm carcinôm<br /> tế bào gai và tế bào lớn).<br /> Nồng độ cfDNA ở người trưởng thành<br /> khỏe mạnh là 24,8 ng/ml huyết tương (20,1 -<br /> 35,8 ng/ml), gần với giá trị trung vị là 29,5<br /> ng/ml. Độ lệch chuẩn 10,5 ng/ml cho thấy trị<br /> số cfDNA ở người trưởng thành khỏe mạnh là<br /> khá ổn định. Nồng độ trung bình của cfDNA ở<br /> bệnh nhân NSCLC là 447,5 ng/ml huyết tương,<br /> cao gấp 18 lần so với ở người trưởng thành<br /> Hình 2.Sự thay đổi của nồng độ cfDNA ở 2 nhóm khỏe mạnh (p = 0,002) (bảng 1). Nồng độ<br /> bệnh nhân NSCLC cfDNA rất khác biệt giữa các bệnh nhân<br /> NSCLC khi độ lệch chuẩn của cfDNA là 1050,1<br /> BÀN LUẬN<br /> ng/ml, trong khi giá trị trung vị là 167,7 ng/ml<br /> Đặc điểm lâm sàng và nồng độ cfDNA (bảng 1). Nồng độ cfDNA ở bệnh nhân<br /> Tuổi trung bình của bệnh nhânNSCLC trong NSCLC trong nghiên cứu của chúng tôi gần<br /> nghiên cứu là 58 tuổi (từ 28 - 89 tuổi). Trong 53 giống với nghiên cứu của Gabriella Sozzi khi<br /> trường hợp, có 38 bệnh nhân nam và 15 bệnh sử dụng gen chứng nội là Microsatellite (333<br /> nhân nữ, tương ứng với tỉ lệ nam/nữkhoảng ng/ml huyết tương)(16), nhưng cao hơn so với<br /> 2,5/1. Độ tuổi và tỉ lệ nam/nữ trong nghiên cứu là các nghiên cứu sử dụng gen chứng nội là<br /> tương đương với các nghiên cứu trong và ngoài hTERT hay β-actin(5,9,12,17, 18,23) (bảng 4).<br /> nước(1,3,10,12,17,19). Có 37 trường hợp NSCLC giai<br /> đoạn IV và 16 trường hợp thuộc giai đoạn IIIB;<br /> <br /> <br /> 94 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Theo Gbriella Sozzi, nồng độ cfDNA ở bệnh Nghiên cứu tổng hợp trên 2125 bệnh nhân của<br /> nhân NSCLC không khác biệt theo độ tuổi, giới Tao Jiang cho thấy độ đặc hiệu của nồng độ<br /> tính, loại mô học hay giai đoạn bệnh (giai đoạn I- cfDNA trong chẩn đoán ung thư phổi cao hơn<br /> III)(16,17). Tương tự như Gbriella Sozzi, nghiên cứu nhiềukhi sử dụng gen chứng nội là β-actin và<br /> của chúng tôi cũng cho thấy nồng độ cfDNA sử dụng phương pháp PCR(7).<br /> trong huyết tương của bệnh nhân NSCLC không Trong nghiên cứu này chúng tôi ghi nhận ở<br /> khác biệt theo độ tuổi (≤ 60 so với > 60 tuổi), giới giá trị cut-off 44,7 ng/ml huyết tương, độ chính<br /> tính, loại mô học hay kích thước u (≤ 5 cm so với xác của cfDNA trong chẩn đoán phân biệt<br /> > 5cm) (bảng 2). Tuy nhiên, nồng độ cfDNA cao NSCLC với người trưởng thành khỏe mạnh đạt<br /> hơn có ý nghĩa thống kê giữa nhóm thuộc giai 90% (AUC = 0,90; 95%CI: 0,82 -0,98; p =<br /> đoạn IV (573,0 ng/ml) so với nhóm thuộc giai 0,000)(bảng 3, hình 1). Kết quả này cho thấy<br /> đoạn IIIB (157,3 ng/ml) (p = 0,025). Sự khác biệt nồng độ cfDNA rất có ý nghĩa trong chẩn đoán<br /> này có thể do tiêu chuẩn chọn mẫu củachúng tôi phân biệt NSCLC với người trưởng thành khỏe<br /> khác với Gbriella Sozzi. mạnh.Độ nhạy và độ đặc hiệu của cfDNA trong<br /> Giá trị chẩn đoán NSCLC của nồng độ chẩn đoán NSCLC lần lượt là 83,0% (95%CI: 75,7<br /> cfDNA - 95,7%) và 100% (95%CI: 100 - 100%). Giá trị<br /> Nhiều nghiên cứu cho thấy nồng độ chẩn đoán dương tính NSCLC khi sử dụng<br /> cfDNA rất có giá trị trong chẩn đoán phân biệt cfDNA là 100% (95%CI: 100 - 100%) (bảng 3). Độ<br /> NSCLC với bệnh hô hấp mạn tính và người chính xác, độ nhạy, độ đặc hiệu và giá trị chẩn<br /> trưởng thành khỏe mạnh(5,7,9,10,12,16,17,18,20,21,23). đoán dương tính trong nghiên cứu của chúng tôi<br /> Tuy nhiên, độ chính xác, độ nhạy và độ đặc là tương đương với kết quả nghiên cứu của<br /> hiệu có sự khác biệt đáng kể giữa các phòng Gabriella Sozzi (gen hTERT)(17),A.Szpechcins (gen<br /> thí nghiệm, phục thuộc vào phương pháp phát β-actin)(18), Newman A.M (81bp chromosome1)(10),<br /> hiện, gen chứng nội hay tình trạng bệnh lý. và cao hơn so với các nghiên cứu khác (bảng 6).<br /> Bảng 6: Giá trị chẩn đoán ung thư phổi của cfDNA trong một số nghiên cứu<br /> Nồng độ cfDNA Cut-off Giá trị Giá trị<br /> Gen chứng nội, (ng/ml) (ng/ml Độ nhạy Độ đặc chẩn chẩn<br /> Tác giả n AUC<br /> kỹ thuật huyết % hiệu % đoán đoán âm<br /> Bệnh Chứng tương) dương % %<br /> 447,5 24,8<br /> Nghiên cứu của<br /> EGFR exon 2 53 (144,7 - (20,1 - 44,7 0,90 83,0 100 100 61,1<br /> chúng tôi<br /> 2108,8) 35,8)<br /> (6)<br /> Gabriella Sozzi hTERT 100 24,3 3,1 15 0,94 78 95 94 81<br /> (13)<br /> Paci M hTERT 151 12,8 2,9 4 0,79 63,5 78,5 84,7 53,4<br /> (21)<br /> Vienna L. hTERT 76 60 5 3,25 0,82 80 61 - -<br /> (2)<br /> A.Szpechcinski β-actin 50 8,02 2,27 2,8 0,90 90 80,5 84,9 86,8<br /> (8)<br /> Herrera L.J β-actin 25 14,6 10,6 14 0,63 - - - -<br /> (10)<br /> Kyon-Ah Yoon β-actin 102 22,6 10,4 - 0,86 - - - -<br /> (10)<br /> Van der D.MA β-globin 46 52 29 32 0,66 - - - -<br /> (11) 81bp Chromosome<br /> Newman A.M. 13 - - - 0,95 85 96 - -<br /> 1<br /> (5)<br /> Gabriella Sozzi Microsatellite 84 333 18 25 0,84 75 86 - -<br /> (18)<br /> Tao Jiang - 2125 - - - 0,89 81 85 - -<br /> (23)<br /> Zhangjing Wei PicoGreen 50 5,03 2,24 - 0,84 - - - -<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 95<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> <br /> Khả năng theo dõi điều trị NSCLC của Nồng độ cfDNA trong huyết tương bệnh<br /> nồng độ cfDNA nhân NSCLC cao hơn có ý nghĩa thống kê so với<br /> người trưởng thành khỏe mạnh; cao hơn ở bệnh<br /> Chúng tôi nhận thấy ở bệnh nhân có đáp<br /> nhân NSCLC giai đoạn IV so với giai đoạn IIIB;<br /> ứng tốt qua 2 chu kỳ điều trị (bảng 4), nồng<br /> và giảm xuống ở nhóm đáp ứng tốt với điều trị.<br /> độcfDNA trung bình giảm dần qua các chu kỳ,<br /> và tất cả 9 trường hợp đều có kết quả lần sau Bên cạnh giá trị chẩn đoán cao, nồng độ<br /> thấp hơn lần trước. Ngược lại, ởnhóm bệnh cfDNA rất có ý nghĩa trong theo dõi điều trị<br /> nhân mất dấu điều trị hoặc tử vong (bảng 5), bệnh NSCLC.<br /> nồng độc fDNA trung bình sau chu kỳ 1 cao TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> gấp gần 2 lần so với lúc chẩn đoán. Tất cả 4 1. Ahn JM, Cho JY. (2013). Current serum lung cancer biomarkers.<br /> trường hợp này đều có kết quả lần sau cao J Mol Biomark Diagn; S4: 001. doi:10.4172/2155-9929.S4-001.<br /> 2. Ai B et al. (2016). Circulating cell-free DNA as a prognostic and<br /> hơn lần trước. predictive biomarker in non-small cell lung cancer. Oncotarget,<br /> Sự thay đổi của nồng độ cfDNA ở 2 nhóm 7(28):44583-44595.<br /> 3. Alissa K. Greenberg, M. Sung Lee. (2007). Biomarkers for lung<br /> bệnh nhân (hình 2) trong nghiên cứu của chúng cancer: clinical uses. Curr Opin Pulm Med, 13:249-255.<br /> tôi là tương tự với nhiều nghiên cứu 4. Bremnes RM et al. (2005). Circulating tumour derived DNA<br /> and RNA markers in blood: a tool for early detection,<br /> khác(8,9,15,16,17). Nghiên cứu của Gabriella Sozzi (16,17)<br /> diagnostics, and follow-up?. Lung Cancer, 49:1-12.<br /> và Vienna L(9) về nồng độ cfDNA tại thời điểm 5. Herrera LJ et al. (2005). Quantitative analysis of circulating<br /> trước và sau phẫu thuật 3 - 12 tháng ở bệnh nhân plasma DNA as a tumor marker in thoracic malignancies.<br /> Clinical Chemistry, 51(1):113-118.<br /> NSCLC cho thấy: cfDNA giảm xuống nhiều lần 6. Hoàng Anh Vũ, Cao Văn Động, Ngô Thị Tuyết Hạnh, Đặng<br /> so với ban đầu ở nhóm đáp ứng tốt hoặc không Hoàng Minh, Phan Thị Xinh, Hứa Thị Ngọc Hà (2011). Đột<br /> tái phát; và tăng lên gấp nhiều lần so với ban đầu biến gen EGFR và KRAS trên bệnh nhân ung thư phổi không<br /> tế bào nhỏ. Y học TP.Hồ Chí Minh, tập 15: tr.166-172.<br /> ở nhóm tái phát bệnh. Tương tự, nghiên cứu của 7. Jiang T et al. (2016). The diagnostic value of circulating cell free<br /> B.T.Li và Rafael Sirera cũng cho thấy sự khác biệt DNA quantification in non-small cell lung cancer: A systematic<br /> review with meta-analysis. Lung cancer, vol.100:63-70.<br /> rất lớn về nồng độ cfDNA giữa bệnh nhân có<br /> 8. Li BT et al. (2015). A prospective study of total plasma cell-free<br /> đáp ứng so với bệnh nhân không đáp ứng hay DNA as a predictive biomarker for response to systemic<br /> có tiến triển bệnh trong quá trình hóa trị và điều therapy in patients with advanced non-small-cell lung cancers.<br /> Annals of Oncology, 00:1-6.doi:10.1093/annonc/mdv498.<br /> trị bằng thuốc nhắm đích(8,15).Một số nghiên cứu 9. Ludovini V et al. (2008). Plasma DNA, microsatellite<br /> còn cho thấy cfDNA rất có giá trị trong tiên alterations, and p53 tumor mutations are associated with<br /> lượng cho bệnh nhân ung thư phổi (2,11,15,20). Như disease-free survival in radically resected non-small cell lung<br /> cancer patients. Journal of Thoracic Oncology, 3(4):365-373.<br /> vậy, đây là một vài kết quả nghiên cứu bước đầu 10. Newman AM et al. (2014). An ultrasensitive method for<br /> trên người Việt Nam, cho thấy giá trị của nồng quantitating circulating tumor DNA with broad patient<br /> coverage. Nat Med, 20(5):548-554.<br /> độ cfDNA trong chẩn đoán phân biệt NSCLC<br /> 11. Nygaard AD et al. (2013). The prognostic value of cell-free<br /> với người trưởng thành khỏe mạnh, cũng như DNA in advanced non-small cell lung cancer. Journal of Cancer<br /> trong theo dõi điều trị. Cần mở rộng nghiên cứu Therapy, 4:1-7.<br /> 12. Paci M et al. (2009). Circulating plasma DNA as diagnostic<br /> thêm với cỡ mẫu lớn hơn, ở cả bệnh nhân biomarker in non-small cell lung cancer.Lung cancer, 64(1):92-7.<br /> NSCLC giai đoạn I - IIIA và bệnh nhân mắc bệnh 13. Qiagen (2015). QIAsymphony Circulating DNA Kit<br /> phổi lành tính như viêm phổi hay thuyên tắc Handbook. Qiagen GmbH, 40724 Hilden, Germany.<br /> 14. Salvi S et al. (2016). Cell-free DNA as a diagnostic marker for<br /> phổi để đánh giá sâu thêm về vai trò của cfDNA cancer: current insights. OncoTargets and Therapy, 9:6549-6559.<br /> trong chẩn đoán và điều trị bệnh. 15. Sirera R et al. (2011). Circulating DNA is a useful prognostic<br /> factor in patients with advanced non-small cell lung cancer. J<br /> KẾT LUẬN Thorac Oncol, 6:286-290.<br /> 16. Sozzi G et al. (2001). Analysis of circulating tumor DNA in<br /> Nghiên cứu trên 53 bệnh nhân NSCLCgiai plasma at diagnosis and during follow-up of lung cancer<br /> đoạn IIIB-IVvà 11 người trưởng thành khỏe patients. Cancer Research, 61:4675-4678.<br /> 17. Sozzi G et al. (2003). Quantification of free circulating DNA as a<br /> mạnh, chúng tôi đi đến kết luận như sau:<br /> diagnostic marker in lung cancer. J Clin Oncol, 21:3902-3908.<br /> <br /> <br /> <br /> 96 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 18. Szpechcinski A et al. (2015). Cell-free DNA levels in plasma of 22. WHO (2012). Globocan: Estimated cancer incidence, mortality<br /> patients with non-small cell lung cancer and inflammatory and prevalence worldwide in 2012. Cancer fact sheets.<br /> lung disease. British Journal of Cancer, 113:476-483. 23. Yoon KA et al. (2009). Comparison of circulating plasma DNA<br /> 19. Trần Minh Thông, Phạm Hùng Vân, Đoàn Trọng Nghĩa, levels between lung cancer patients and healthy controls.<br /> Nguyễn Thúy Hằng (2013). Khảo sát đặc điểm giải phẫu bệnh Journal of Molecular Diagnostics, 11(3):182-185.<br /> và đột biến EGFR trong 116 trường hợp ung thư phổi không tế<br /> bào nhỏ. Y học TP.HCM, tập 17, phụ bản số 3: tr.67-70.<br /> 20. Van der Drift MA et al. (2010). Circulating DNA is a non- Ngày nhận bài báo: 15/02/2017<br /> invasive prognostic factor for survival in non-small cell lung<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 28/02/2017<br /> cancer. Lung Cancer, 68:283-287.<br /> 21. Wei Z et al. (2016). Circulating DNA addresses cancer Ngày bài báo được đăng: 05/04/2017<br /> monitoring in non small cell lung cancer patients for detection<br /> and capturing the dynamic changes of the disease.<br /> SpringerPlus, 5:531.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy năm 2017 97<br />