Giải pháp năng lượng cho bếp ăn và chống rét cho trâu bò vùng núi tỉnh Lạng Sơn

Giải pháp năng lượng cho bếp ăn và chống rét<br /> cho trâu bò vùng núi tỉnh Lạng Sơn<br /> Energy solution for kitchen and opposing cold for cattle in mountainous areas of Lang Son<br /> Hà Minh Tuấn, Phạm Thị Nhật Minh, Lê Quỳnh Phương,<br /> Nguyễn Trung Hiếu, Đường Minh Quang, Ngô Thám<br /> <br /> <br /> <br /> Tóm tắt 1.Đặt vấn đề<br /> <br /> Trong những năm gần đây, việc nghiên Những vấn đề thiết yếu về nhà ở và chuồng trại chăn nuôi của đồng bào các tỉnh<br /> miền núi ngày càng được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các nhà khoa học,<br /> cứu về đời sống sinh hoạt, sản xuất cho<br /> nhất là trong những năm gần đây.<br /> đồng bào các tỉnh miền núi ngày càng<br /> được quan tâm. Tuy nhiên, những vấn đề Thực trạng trâu bò chết rét ở các tỉnh trung du và miền núi ngày càng gia tăng,<br /> thiết yếu về nhà ở, chuồng trại gắn với đặc biệt là các tỉnh vùng núi Đông Bắc. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu thức ăn thô<br /> nơi ở còn rất hạn chế. Hiện trạng trâu bò xanh, dịch bệnh và nhất là do thời tiết khắc nghiệt, rét đậm rét hại kéo dài mà người<br /> dân lại chủ quan việc chăm sóc.<br /> tại tỉnh miền núi chết vì rét hàng năm<br /> ngày càng tăng, đặc biệt tại các tỉnh Bếp ăn của các gia đình ở các tỉnh miền núi hiện nay thường sử dụng than, củi,…<br /> Đông Bắc. Bên cạnh đó, không gian bếp khá đơn sơ và nguy hiểm. Bếp hở lửa truyền thống không chỉ gây hại cho người dân<br /> cũng chưa được quan tâm sâu sắc. Do đó, sử dụng mà còn góp phần gây ra sự ô nhiễm không khí trong không gian nhỏ nói riêng<br /> việc nghiên cứu về năng lượng bếp ăn và môi trường nói chung. Đã có những hộ gia đình gặp nguy hiểm về người và của do<br /> kết hợp với biện pháp chống rét cho trâu sự bất cẩn khi sử dụng bếp hở lửa truyền thống.<br /> bò cho các tỉnh miền núi ngày càng trở Do đó, việc nghiên cứu về năng lượng bếp ăn kết hợp với biện pháp chống rét<br /> nên quan trọng hơn. cho trâu bò cho các tỉnh miền núi nói chung và tỉnh Lạng Sơn nói riêng là một yêu cầu<br /> cấp bách trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống<br /> Từ khóa: tỉnh miền núi, năng lượng, trâu bò,<br /> cho nhân dân.<br /> bếp ăn<br /> 2. Thực trạng về sử dụng năng lượng cho bếp ăn<br /> Ở vùng núi tỉnh Lạng Sơn, bếp ăn của hộ gia đình thường được đặt sát với<br /> Abstract chuồng trâu bò nhằm tận dụng nguồn nhiệt sưởi ấm cho gia súc. Tuy nhiên, làm như<br /> In recent years, researches on mountainous vậy khiến khu vực sinh hoạt chính thường khá bẩn và hôi, ảnh hưởng tới bếp ăn của<br /> provinces’ issues have been increasingly gia đình, nơi mà họ nấu nướng hàng ngày.<br /> concerned. Nevertheless, essential problems Bếp ăn của các gia đình đôi khi còn được sử dụng như là một nơi để ngủ trong<br /> of housing and breeding facilities are very những ngày lạnh giá. Người dân trải chiếu và ngủ trong bếp ăn để tránh rét.<br /> limited. Status of dead cattle in mountainous<br /> Sử dụng năng lượng còn hạn chế do phụ thuộc vào các loại vật liệu tự nhiên như<br /> provinces due to cold are increasing annually,<br /> củi để sưởi ấm và nấu ăn. Do vậy, hiệu quả sử dụng không cao, lại không an toàn, có<br /> especially in North East provinces. Besides, thể dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng nếu không may xảy ra tai nạn.<br /> kitchen spaces have not been paid much<br /> attention. Consequently, studies of kitchen 3. Thực trạng về chống rét cho trâu bò<br /> energy combined with anti-cold solutions for Vào mùa đông, trời lạnh giá, sương muối, thức ăn khan hiếm đã làm ảnh hưởng<br /> cattle in mountainous provinces are becoming xấu đến sức khỏe trâu bò, hơn nữa, một trong những nguyên nhân gây chết là do<br /> more and more important. dịch bệnh xảy ra vào đúng mùa đông lạnh, nhiều khi trâu bò vừa bị rét vừa không đủ<br /> Key words: mountainous province, energy, nguồn thức ăn dẫn đến tình trạng trên.<br /> cattle, kitchen Người dân Lạng Sơn cũng có tập quán là thả rông trâu, bò ở các đỉnh núi, hàng<br /> tháng mới lên ngó qua. Trâu bò không được nuôi nhốt, thả rông, khi nhiệt độ xuống<br /> thấp, trên đỉnh núi xuất hiện băng tuyết, khả năng trâu bò bệnh, chết hàng loạt là rất<br /> cao.<br /> Người dân vùng núi thiếu kinh nghiệm chăn nuôi và chủ quan không để ý tới sức<br /> khỏe của trâu bò. Khi xảy ra hiện tượng trâu, bò chết hàng loạt do giá rét thì người<br /> dân không kịp trở tay mới cuống cuồng lo tìm cách khắc phục.<br /> ĐT: 0964141297<br /> Email: hatuan15k2@gmail.com Nhưng việc khắc phục cũng không được triệt để, do vật liệu giữ ấm không đủ,<br /> chuồng trại chăn nuôi còn thô sơ. Các chuồng trại nuôi nhốt trâu, bò trên vùng núi tỉnh<br /> Lạng Sơn thường làm từ những thanh gỗ đơn giản, khi mùa rét đến thì chỉ được che<br /> chắn thêm bằng các tấm bạt, không đủ sức hạn chế giá buốt cho trâu, bò.<br /> Ngày nhận bài: 20/6/2018 Đa số các biện pháp chống rét cho gia súc ở vùng núi Lạng Sơn đều đang ở mức<br /> Ngày sửa bài: 27/6/2018 đơn giản và thủ công, sử dụng những cách thông thường như: che chắn thêm chuồng<br /> Ngày duyệt đăng: 29/6/2018 trại bằng vải bạt đơn giản, đốt rơm rạ lấy hơi ấm. Hầu hết các hộ dân gia cố chuồng<br /> trại bằng phên tre, vải nilon và đốt lửa sưởi cho trâu khi có băng tuyết. Việc nấu cháo,<br /> cám nóng cho trâu bò ăn để tăng sức đề kháng hầu như không thực hiện vì nhiều hộ<br /> <br /> <br /> S¬ 31 - 2018 71<br />  KHOA H“C & C«NG NGHª<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Giải pháp tổng thể biến đổi năng lượng thông qua biogas<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Mặt cắt nhà với đường dẫn khí Hình 3. Mô hình chuồng trại<br /> <br /> <br /> vẫn còn thiếu ăn… Trong những ngày giá rét chỉ biết đi xin 4.2. Giải pháp sử dụng năng lượng biogas.<br /> thêm bạt ni lon quây vào chuồng trại chống rét thêm. Nửa Đầu vào: Chất thải gia súc, tận dụng triệt để để làm<br /> đêm và rạng sáng thì người dân ra chuồng đốt cho gia súc ít nguyên liệu, vừa tiết kiệm năng lượng vừa giảm thiểu ô<br /> lửa sưởi ấm. Do ruộng ít nên không tích trữ đủ rơm rạ, ngày nhiễm môi trường, dịch bệnh<br /> nào cũng phải lên đỉnh núi cắt thêm cỏ về cho trâu bò ăn.<br /> Trong quá trình xử lí Biogas: Các kỵ khí vi khuẩn có hại<br /> 4. Giải pháp sử dụng năng lượng cho con người được loại trừ<br /> 4.1. Nguyên tắc. Đầu ra: Sản phẩm đầu ra là những năng lượng sạch sử<br /> - Vẫn đảm bảo được công năng sử dụng của chuồng trại dụng cho sưởi ấm và sinh hoạt. Chất cặn bã sau quá trình<br /> và bếp ăn. lên men dùng để bón cho cây trồng sẽ hạn chế được việc sử<br /> dụng phân bón hóa học, tạo điều kiện thuận lợi trong việc cải<br /> - Đảm bảo tính thẩm mỹ cho kiến trúc. tạo đất, tăng diện tích cây xanh, lương thực, hướng đến phủ<br /> - Đảm bảo sự đơn giản và tính thích dụng trong quá trình xanh đất trống, đồi trọc.<br /> sử dụng. Lợi ích:<br /> - Đảm bảo tính kinh tế và hiệu quả. - Giảm thiểu ô nhiễm<br /> - Đáp ứng bảo vệ môi trường. - Tiết kiệm năng lượng<br /> <br /> <br /> 72 T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG<br />  - Tiết kiệm chi phí Lớp thứ hai được làm từ vỏ bao nilon thường, do đặc tính<br /> - Nguyên liệu dễ kiếm kín khít và không thấm nước, lớp này bổ sung những nhược<br /> điểm của lớp ngoài. Nhiệm vụ chính của lớp này là cản gió,<br /> Nguyên lí hoạt động tạo nên một hầm Biogas : Nguyên<br /> cách nhiệt và ngăn ẩm xâm nhập vào chuồng nuôi.<br /> liệu được nạp vào bể phân giải qua cửa nạp nguyên liệu vào<br /> cho đến khi ngập mép dưới của cửa, cửa nạp nguyên liệu và Lớp trong cùng có cấu tạo và chức năng tương tự như<br /> cửa xả khoảng 60cm. Lúc này áp suất khí trong bể phân giải lớp ở ngoài, chủ yếu là để bảo vệ và giữ bền cho lớp thứ hai.<br /> bằng 0. Khí sinh ra được tích tụ trong ngăn chứa khi sinh ra Khí ấm sẽ được đẩy từ hệ thống bơm, truyền qua các<br /> áp suất đẩy dịch phân giải dâng lên theo bề mặt dịch phân ống dẫn tre chạy dọc theo bờ tường đất, làm ấm trâu bò bên<br /> giải cửa nạp nguyên liệu/cửa xả và ngăn chứa khí tạo nên áp trong chuồng trại.<br /> suất trong bể đẩy khí sinh ra vào ống thu khí và đường ống<br /> dẫn khí đến nơi sử dụng. Khí được sử dụng để đun nấu, thắp 5. Kết luận<br /> sáng, bình tắm nóng lạnh tự động, máy phát điện,... Lạng Sơn là tỉnh vùng núi Đông Bắc của Việt Nam, chịu<br /> Quy trình sản xuất Biogas: ảnh hưởng bởi thời tiết lạnh giá mùa đông khá dài trong năm.<br /> Dân cư sinh sống ở khu vực miền núi của tỉnh lạng Sơn lại<br /> - Giai đoạn chuẩn bị nguyên liệu: Chọn lọc và xử lí chủ yếu thuộc các dân tộc ít người như Tày, Dao, Nùng,…<br /> nguyên liệu với yêu cầu sau: giàu xenluloza, ít ligin, NH4 ban cuộc sống của đồng bào chủ yếu dựa vào sản xuất nông<br /> đầu khoảng 2000mg/l, tỉ lệ Cacbon/Nitơ hợp lí. nghiệp và chăn nuôi. Việc cung cấp năng lượng cho bếp ăn<br /> - Giai đoạn lên men: lên men theo mẻ, liên tục hoặc bán và sưởi ấm cho trâu bò còn chưa được quan tâm đầy đủ,<br /> liên tục vì vậy mà còn có nhiều bất cập cho người dân, đặc biệt là<br /> - Giai đoạn sau lên men: thu và làm sạch khí đưa ra sử mùa đông là mùa trâu bò gia súc bị chết rét hàng loạt. Do<br /> dụng. đó nghiên cứu giải pháp sử dụng năng lượng cho bếp ăn và<br /> 4.3. Giải pháp tổng thể (Hình 1) sưởi ấm cho chuồng trại trâu bò là vô cùng cấp bách và có<br /> tính thời sự cao.<br /> 4.4. Giải pháp sử dụng năng lượng cho bếp ăn và sưởi ấm<br /> con người. Trên cơ sở khảo sát hiện trạng, thu thập thông tin trên<br /> sách báo, tạp chí, học hỏi kinh nghiệm trong nước và ngoài<br /> Sử dụng biogas cung cấp khí ga trực tiếp tới bếp ăn, nước, kiến nghị đề xuất giải pháp sử dụng năng lượng cho<br /> đồng thời dẫn đường ống khác qua hệ thống bơm khí chuyển bếp ăn và sưởi ấm cho chuồng trại trâu bò bao gồm:<br /> thành hơi ấm để sưởi ấm cho con người.<br /> - Giải pháp chống rét cho chuồng trại trâu bò<br /> 4.5. Giải pháp sử dụng năng lượng sưởi ấm và chống rét cho<br /> trâu bò - Giải pháp khai thác và sử dụng vật liệu địa phương<br /> <br /> Chuồng trại trâu bò sử dụng chủ yếu bằng vật liệu địa - Giải pháp tổ chức chuồng trại trâu bò<br /> phương, có thể tái sử dụng. - Giải pháp sử dụng năng lượng cho bếp ăn<br /> Phần tường đất của chuồng được xây dựng theo kiểu Nghiên cứu đưa ra giải pháp hợp lý trong điều kiện có<br /> truyền thống của nhà trình tường mang trong mình nét đẹp thể để chống rét cho trâu bò và sử dụng công nghệ vào bếp<br /> truyền thống của kiến trúc đồng bào miền núi phía Bắc, đặc ăn và cũng từ đó có thể ứng dụng rộng rãi cho vùng núi phía<br /> biệt là tỉnh Lạng Sơn, một trong những nơi được coi là vương Bắc nói chung chứ không chỉ riêng cho một khu vực tỉnh<br /> quốc của nhà tường trình. Lạng Sơn, và nhất là phù hợp với điều kiện kinh tế của đồng<br /> Tường đất bao che bên ngoài cùng những tấm chắn gió bào dân tộc miền núi./.<br /> làm từ vỏ bao tải mang lại cho công trình vẻ vững chãi và<br /> vuông vắn. T¿i lièu tham khÀo<br /> Nền chuồng được “cứng hóa” cùng hệ thống rãnh thoát 1. Nguyễn Thanh Bình (2016) - Yêu cầu kỹ thuật xây dựng<br /> chất thải thông minh và biogas giúp cho nền chuồng dễ dàng chuồng nuôi trâu bò.<br /> được vệ sinh, loại bỏ triệt để chất bẩn và mùi. 2. Chu Bá Phú và nhóm tác giả (2013) - Nghiên cứu khả<br /> Chuồng sử dụng mái dốc, cao từ 2,5 đến 4,5m nhằm lưu năng phân hủy chất thải hữu cơ tạo khí sinh học của bể<br /> thông không khí, tránh ẩm ướt, thoát nước mưa vào mùa hè biogas mới cải tiến kết hợp bổ sung chế phẩm vi sinh tại<br /> làng nghề sản xuất bún ở Thanh Lương - Hà Tây.<br /> hoặc tuyết rơi vào mùa đông. Hệ thống mái được làm từ tre<br /> nứa địa phương và lợp lá cọ. Thức ăn để ở phía trước, trâu 3. Ngô Thám (2003) - Mô hình và giải pháp quy hoạch vùng<br /> sinh thái Đông Bắc Việt Nam- Đề tài nhánh của đề tài độc<br /> bò theo tập tính sẽ quay về hướng thức ăn, phía cuối chuồng<br /> lập cấp nhà nước: Mô hình và giải pháp quy hoạch kiến<br /> chính là nơi để ống thoát nước tiểu của trâu bò. trúc các vùng sinh thái Việt Nam.<br /> Vách ngăn ba lớp sử dụng vât liệu từ những tấm bao tải 4. Nguyễn Thành Thuận (2011) - Nghiên cứu cải tiến công<br /> tái chế, đảm bảo các đặc tính: bền, cách nhiệt, ngăn ẩm và nghệ đốt khí biogas trong các lò dầu truyền nhiệt.<br /> đặc biệt là dễ thực hiện, giúp người dân vùng núi tỉnh Lạng 5. Trần Khắc Tuyến và nhóm tác giả (2015) - Các nguồn<br /> Sơn có thêm sự lựa chọn trong việc chắn gió tránh rét cho năng lượng khác: Về nghiên cứu phát triển công nghệ khí<br /> trâu bò. Những tấm vách ngăn này được liên kết với tường sinh học quy mô nhỏ.<br /> đất bên ngoài chuồng bằng kết cấu trượt, nhờ đó có thể để<br /> chuồng ở chế độ thoáng hay kín một cách nhanh chóng,<br /> không tốn công như việc che phủ bằng vải bạt, vừa mất thời<br /> gian lại không có hiệu quả tối ưu do dễ tồn tại khoảng hở.<br /> Lớp ngoài cùng được làm từ bao tải dứa, là loại vật liệu<br /> rất bền với thời tiết. Nhiệm vụ chính của lớp này là chịu các<br /> tác động trực tiếp của thời tiết như mưa, nắng, giúp bảo vệ<br /> các lớp vật liệu bên trong.<br /> <br /> <br /> S¬ 31 - 2018 73<br />