Giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật: Phần 2 - PGS.TS Võ Khánh Vinh

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1, phần 2 của cuốn giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật giúp người học nắm bắt các kiến thức về: tổ chức và hoạt động công chứng, hệ thống tòa án Liên Bang Nga, hệ thống tòa án nước cộng hòa Pháp, hệ thống tòa án cộng hòa Liên Bang Đức, hệ thống tòa án Mỹ, hệ thống tòa án Nhật Bản,... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật: Phần 2 - PGS.TS Võ Khánh Vinh

Ch−¬ng XV tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng 1. Kh¸i niÖm c«ng chøng MÆc dï c«ng chøng víi t− c¸ch lµ mét thÓ chÕ ph¸p lý ®· ®−îc h×nh thµnh ë n−íc ta, tõ nh÷ng n¨m 1930 d−íi thêi Ph¸p thuéc (bÊy giê ®−îc gäi lµ ch−ëng khÕ), nh−ng m·i cho ®Õn n¨m 1987 th× thuËt ng÷ ph¸p lý “c«ng chøng” míi ®−îc sö dông mét c¸ch chÝnh thøc vµ phæ biÕn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ n−íc vµ tõng b−íc ®i vµo ®êi sèng x· héi. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kh¸i niÖm c«ng chøng cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn nã lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh m« h×nh tæ chøc, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¶ hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta; ®ång thêi nã còng lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng, x¸c ®Þnh ph¹m vi c«ng chøng, néi dung, hµnh vi c«ng chøng, gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng vµ c¶ c¸c quyÒn, nghÜa vô cña nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc ®−îc Nhµ n−íc giao cho quyÒn n¨ng c«ng chøng. §iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng chøng, chøng thùc quy ®Þnh: “1. C«ng chøng lµ viÖc phßng c«ng chøng chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña hîp ®ång ®−îc giao kÕt hoÆc giao dÞch kh¸c ®−îc x¸c lËp trong quan hÖ d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ quan hÖ x· héi kh¸c (sau ®©y gäi lµ hîp ®ång, giao dÞch) vµ thùc hiÖn c¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy. 2. Chøng thùc lµ viÖc Uû ban Nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· x¸c nhËn sao y giÊy tê, hîp ®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸ nh©n trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch cña hä theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy” - T¹i Th«ng t− sè 574/QLTPK, NghÞ ®Þnh 45/H§BT vµ NghÞ ®Þnh sè 31/CP chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc kh«ng ®−îc nªu ra mét c¸ch cô thÓ; néi dung hµnh vi c«ng chøng bao gåm viÖc lËp, x¸c nhËn vµ hîp ph¸p ho¸ c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ph¸p lý; gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n c«ng chøng ®−îc x¸c ®Þnh lµ cã gi¸ trÞ thùc hiÖn; môc ®Ých cña c¸c hµnh vi 286
c«ng chøng lµ t¹o ra nh÷ng b¶o ®¶m ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, c¸c c¬ quan, tæ chøc, ng¨n ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, gióp cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ®−îc thuËn lîi, gãp phÇn t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. Nh−ng kh¸i niÖm c«ng chøng ®−îc nªu t¹i §iÒu 1 NghÞ ®Þnh sè 31/CP cã mét sè ®iÓm míi lµ: thay kh¸i niÖm “c«ng chøng Nhµ n−íc” b»ng kh¸i niÖm “c«ng chøng”; cã sù ph©n biÖt gi÷a “c«ng chøng” vµ “chøng thùc”. - Theo NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP th× viÖc ph©n ®Þnh chñ thÓ cña hµnh vi c«ng chøng vµ chøng thùc ®· ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸ râ nÐt lµ: c¬ quan c«ng chøng lµ chñ thÓ cña hµnh vi chøng nhËn, cßn Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, x· lµ chñ thÓ cña hµnh vi chøng thùc. Nh− vËy, nÕu t¹i NghÞ ®Þnh sè 31/CP lÇn ®Çu tiªn hai thuËt ng÷ “chøng nhËn” vµ “chøng thùc” ®−îc sö dông ®Ó chØ hµnh vi cña hai lo¹i c¬ quan kh¸c nhau cã thÈm quyÒn c«ng chøng, chøng thùc, ®ã lµ phßng c«ng chøng Nhµ n−íc vµ Uû ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn (Cô thÓ ho¸ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®−îc th«ng qua ngµy 28/10/1995), th× ®Õn NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP, viÖc ph©n biÖt chñ thÓ cña hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc ®−îc ®Èy lªn mét cÊp ®é cao h¬n, vµ ®−îc x©y dùng thµnh 2 kh¸i niÖm ®éc lËp: kh¸i niÖm “c«ng chøng” vµ kh¸i niÖm “chøng thùc”. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò cßn tån t¹i ë ®©y lµ chñ thÓ ®−îc nªu ra t¹i §iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§- CP chØ ®¬n thuÇn lµ c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc ë trong n−íc mµ ch−a ®Ò cËp tíi chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng cña n−íc ta ë n−íc ngoµi. T¹i §iÒu 24 Ph¸p lÖnh L·nh sù ngµy 24/11/1990 cña Héi ®ång Nhµ n−íc quy ®Þnh viÖc “Thùc hiÖn c«ng chøng” cña c¬ quan l·nh sù n−íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi vµ c¸c §iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT, §iÒu 16 NghÞ ®Þnh sè 31/CP vµ §iÒu 25 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP còng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c yªu cÇu c«ng chøng, chøng thùc cña c«ng d©n ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi cña hÖ thèng c¸c c¬ quan nµy. Nh− vËy, c¬ quan l·nh sù cña n−íc ta ë n−íc ngoµi mÆc dï kh«ng ph¶i lµ mét c¬ quan c«ng chøng chuyªn tr¸ch nh−ng nh÷ng ho¹t ®éng cña hä liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy vÉn ®−îc coi lµ ho¹t ®éng c«ng chøng, vµ c¸c c¬ quan nµy còng ph¶i ®−îc coi lµ chñ thÓ cña c«ng chøng “c«ng chøng”. Do ®ã, viÖc quy ®Þnh chñ thÓ hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc chØ lµ phßng c«ng chøng vµ Uû ban Nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn lµ ch−a ®Çy ®ñ. VÒ néi dung hµnh vi c«ng chøng ®−îc nªu trong kh¸i niÖm c«ng chøng vµ kh¸i niÖm chøng thùc (§iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP) còng cã sù kh¸c biÖt vÒ c¬ b¶n. NÕu nh− néi dung cña hµnh vi c«ng chøng lµ chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña hîp ®ång, giao dÞch; th× néi dung chñ yÕu cña hµnh vi chøng thùc 287
l¹i chØ lµ viÖc x¸c nhËn sao y giÊy tê, hîp ®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸ nh©n. - VÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n c«ng chøng, chøng thùc. §iÒu NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n c«ng chøng, chøng thùc. Theo ®ã, v¨n b¶n c«ng chøng, chøng thùc (kÓ c¶ b¶n sao) cã gi¸ trÞ chøng cø, trõ tr−êng hîp ®−îc thùc hiÖn kh«ng ®óng thÈm quyÒn, hoÆc kh«ng tu©n theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh nµy, hoÆc bÞ Toµ ¸n nh©n d©n tuyªn bè lµ v« hiÖu; mÆt kh¸c còng x¸c ®Þnh c¸c hîp ®ång ®−îc c«ng chøng, chøng thùc cã gi¸ trÞ thi hµnh ®èi víi c¸c bªn giao kÕt. - Hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc cã mét môc ®Ých chung nhÊt lµ nh»m b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ë trong vµ ngoµi n−íc, ng¨n ngõa vi ph¹m ph¸p luËt vµ t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. Nh− vËy, qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau th× kh¸i niÖm vÒ c«ng chøng, chøng thùc râ rµng cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh. Sù thay ®æi nµy thÓ hiÖn quan ®iÓm cña c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ c«ng chøng, chøng thùc còng nh− tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, nh−ng xÐt vÒ b¶n chÊt vµ môc ®Ých cña c¸c hµnh vi nµy th× vÉn kh«ng thay ®æi. Ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc kh«ng chØ bao gåm c¸c hµnh vi lËp vµ x¸c nhËn c¸c sù kiÖn, c¸c hîp ®ång hay hîp ph¸p ho¸ chóng, mµ nã cßn bao gåm c¸c hµnh vi kh¸c mµ ng−êi trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng nhËn, chøng thùc ph¶i thùc hiÖn tr−íc vµ sau khi lËp vµ x¸c nhËn c¸c sù kiÖn ph¸p lý, c¸c v¨n b¶n, hîp ®ång nh−: tiÕp nhËn hå s¬; l−u gi÷ v¨n b¶n ®· ®−îc chøng nhËn, chøng thùc; cÊp b¶n sao c¸c giÊy tê v¨n b¶n ®· ®−îc chøng nhËn, chøng thùc mµ m×nh l−u gi÷. Ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau: - Ho¹t ®éng c«ng chøng kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh hay mang tÝnh chÊt t− ph¸p ®¬n thuÇn, mµ lµ mét ho¹t ®éng bæ trî t− ph¸p. VÒ b¶n chÊt, hµnh vi c«ng chøng lµ viÖc c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn c«ng chøng thay mÆt Nhµ n−íc gióp cho ®−¬ng sù thÓ hiÖn ra thµnh v¨n b¶n mét c¸ch ®óng ®¾n, chÝnh x¸c vµ hîp ph¸p ý chÝ, nguyÖn väng cña hä ®ång thêi chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña sù thÓ hiÖn ®ã. - Hµnh vi c«ng chøng kh«ng ph¶i lµ mét giao dÞch d©n sù, nh−ng nã g¾n chÆt víi c¸c quan hÖ tµi s¶n vµ quan hÖ nh©n th©n phi tµi s¶n. ViÖc c«ng chøng sai sù thËt sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ g©y thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt hoÆc tinh thÇn (thËm chÝ ë møc ®é lín) cho mét hay c¸c bªn tham gia giao dÞch. ThiÖt h¹i nµy cã thÓ x¶y ra ngay lËp tøc nh−ng còng cã thÓ nhiÒu n¨m sau míi x¶y ra. - Chñ thÓ cña hµnh vi c«ng chøng chØ cã thÓ lµ c«ng chøng viªn, nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc. 288
2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam 2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ giíi C«ng chøng ®· xuÊt hiÖn trªn thÕ giíi tõ rÊt sím. Vµo thêi Hy L¹p, Ai CËp cæ ®¹i ®· xuÊt hiÖn c¸c tu sÜ (theo tiÕng Latin lµ “Scribae”) cã häc chuyªn ghi chÐp l¹i c¸c ghi nhí, v¨n b¶n, quyÕt ®Þnh cho c¸c sù kiÖn quan träng vµ cÊp b¶n sao c¸c tµi liÖu c«ng (Public Documents) còng nh− c¸c tµi liÖu t− (Private Documents). §Õn thêi kú La M· cæ ®¹i, nh÷ng ng−êi nµy ®−îc gäi lµ c¸c “Tabellions”. Tuú theo chøc tr¸ch, c¸c “Tabellions” ®−îc chia thµnh hai lo¹i: c¸c “Tabellions” chuyªn tham gia giao dÞch tiÒn tÖ ®−îc gäi lµ “Argentary”; cßn c¸c “Tabellions” chuyªn gi¶i quyÕt vµ l−u gi÷ c¸c lo¹i hîp ®ång, giao dÞch kh¸c cho nh÷ng ng−êi La M· cã thÕ lùc trong x· héi ®−îc gäi lµ “Tabelliones”. Qua thêi gian, c¸c kü n¨ng lËp, gi¶i quyÕt vµ l−u gi÷ v¨n b¶n cña nh÷ng “Tabellions” ngµy cµng ®−îc n©ng cao vµ vai trß cña hä cµng trë nªn quan träng trong c¶ lÜnh vùc c«ng (Public affair) lÉn lÜnh vùc t− (Private affair). Mét sè trong c¸c “Tabellions” ®· trë thµnh nh÷ng c«ng chøc t¹i ViÖn Nguyªn l·o vµ Toµ ¸n ®Ó ghi chÐp, l−u gi÷ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn viÖc xÐt xö vµ c¸c s¾c luËt. §Õn giai ®o¹n cuèi cña nÒn céng hoµ, d−íi triÒu ®¹i cña Hoµng ®Õ Cicero, mét Th− ký cña Hoµng ®Õ, M.Tullius Tiro, ®· ph¸t minh ra mét c¸ch ghi tèc ký míi nh»m ghi chÐp l¹i c¸c bµi diÔn thuyÕt cña Hoµng ®Õ Cicero. Theo tiÕng Latin th× nh÷ng ng−êi ghi tèc ký ®−îc gäi lµ “Notarius”, nªn nh÷ng Th− ký nµy ®−îc gäi lµ “Notae Tironinae”. Sau khi Nhµ thê Thiªn chóa gi¸o xuÊt hiÖn, c¸c “Notae Tironinae” cßn cã mÆt cïng víi c¸c quan toµ La M· trong c¸c phiªn toµ, c¸c cuéc hái cung ®Ó ghi l¹i lêi khai, c¸c h×nh ph¹t... mµ nh÷ng ng−êi theo Thiªn chóa gi¸o ph¶i g¸nh chÞu. HiÖn nay, t¹i mét sè nhµ thê Thiªn chóa gi¸o vÉn cßn l−u gi÷ ®−îc nh÷ng v¨n b¶n nµy. Cã lÏ ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n mµ mét sè c«ng chøng viªn ë V−¬ng quèc Anh hiÖn nay cã ®−îc quyÒn lùc cña m×nh tõ phÝa Gi¸o héi (Faculty Office of the Archbishop of Canterbury). Nh− vËy, sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nghÒ c«ng chøng ®i cïng víi sù ra ®êi, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt La M· cæ ®¹i. Sau khi ®Õ chÕ La M· cæ ®¹i sôp ®æ, nh÷ng kÎ x©m l−îc kh«ng nh÷ng kh«ng xo¸ bá Hoµn toµn hÖ thèng c«ng chøng nãi riªng vµ hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung cña §Õ chÕ nµy, mµ cßn du nhËp hÖ thèng nµy vµo hÖ thèng ph¸p luËt cña quèc gia m×nh. MÆc dï cã mét h×nh thøc ph¸p luËt kh¸c h¼n víi h×nh thøc ph¸p luËt kiÓu La M· cæ ®¹i, 289
nh−ng V−¬ng quèc Anh còng ph¶i du nhËp mét sè quy ®Þnh cña h×nh thøc ph¸p luËt thµnh v¨n vµo trong ph¸p luËt cña m×nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho viÖc th«ng th−¬ng, trao ®æi hµng ho¸ víi c¸c quèc gia kh¸c. HiÖn nay, khi nghiªn cøu vÒ chøc n¨ng cña c«ng chøng ë V−¬ng quèc Anh, mét sè luËt gia cho r»ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña hÖ thèng c«ng chøng nµy lµ chøng nhËn c¸c v¨n kiÖn ®−îc sö dông ë n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i quèc tÕ. ë c¸c quèc gia ch©u ¢u kh¸c, hÖ thèng c«ng chøng còng dÇn ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong ph¸p luËt cña c¸c quèc gia nµy. N¨m 1492, theo ch©n cña Christopher Columbus, mét c«ng chøng viªn ng−êi T©y Ban Nha ®· ®Æt ch©n lªn ch©u Mü. §Õn n¨m 1639 th× c«ng chøng viªn ®Çu tiªn ®· ®−îc bæ nhiÖm vµ hµnh nghÒ t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú. NghÒ c«ng chøng ®· xuÊt hiÖn ë Céng hoµ Ph¸p tõ nh÷ng n¨m 1270, ë Hîp chñng quèc Hoa Kú tõ nh÷ng n¨m 1650, ë V−¬ng quèc Anh tõ tr−íc n¨m 1279. T¹i ch©u ¸, hÖ thèng c«ng chøng ë NhËt B¶n ®· cã trªn 110 n¨m lÞch sö. Theo chÝnh c¸c luËt gia cña NhËt B¶n nhËn xÐt, th× hÖ thèng c«ng chøng cña hä chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c bëi hÖ thèng c«ng chøng cña Céng hoµ Ph¸p vµ cã tiÕp thu mét sè quy ®Þnh vÒ c«ng chøng Céng hoµ Liªn bang §øc cho phï hîp víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn lÞch sö riªng cña NhËt B¶n. Cã thÓ nãi, hÖ thèng c«ng chøng ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi, cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña mçi n−íc. C«ng chøng ®· vµ ®ang trë thµnh mét nghÒ (nghÒ c«ng chøng) ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. 2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam. ë n−íc ta, d−íi thêi phong kiÕn, do tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, nªn bªn c¹nh nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¸c cÊp th−êng cã mét (hay nhiÒu) ng−êi lµm c«ng viÖc lËp c¸c khÕ −íc mét c¸ch chuyªn nghiÖp hay kh«ng chuyªn nghiÖp cho ng−êi d©n khi hä tham gia vµo c¸c giao dÞch quan träng trong x· héi. §iÒu nµy chøng tá ë n−íc ta, nghÒ c«ng chøng ®−îc ph«i thai tõ rÊt sím. Tuy nhiªn, chØ ®Õn thêi kú Ph¸p thuéc th× c«ng chøng - víi t− c¸ch lµ mét thÓ chÕ - míi ®−îc h×nh thµnh ë ViÖt Nam, vµ kÓ tõ thêi Ph¸p thuéc cho ®Õn nay c«ng chøng ViÖt Nam ®· cã mét lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kho¶ng 70 n¨m. NÕu so víi lÞch sö h×nh thµnh nghÒ c«ng chøng cña c¸c quèc gia kh¸c th× tuæi ®êi cña c«ng chøng ViÖt Nam cßn t−¬ng ®èi non trÎ. Thªm vµo ®ã, trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, do ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö, 290
c«ng chøng ViÖt Nam ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n th¨ng trÇm. HiÖn nay vÉn ch−a cã mét c¸ch ph©n ®Þnh chÝnh thèng vÒ c¸c giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nÕu c¨n cø vµo c¸c mèc lÞch sö cña ®Êt n−íc, cã thÓ chia qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë n−íc ta ra lµm ba giai ®o¹n: - Giai ®o¹n 1: Thêi kú Ph¸p thuéc vµ Ngôy quyÒn Sµi Gßn. - Giai ®o¹n 2: Thêi kú sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn ngµy 10/10/1987. - Giai ®o¹n 3: Tõ sau ngµy 10/10/1987 cho ®Õn nay. - Thêi kú Ph¸p thuéc vµ Ngôy quyÒn Sµi Gßn. Sau khi biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn vµ ®Ó phôc vô cho c¸c lîi Ých cña m×nh t¹i ViÖt Nam, thùc d©n Ph¸p ®· thµnh lËp mét hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta. Theo S¾c lÖnh ngµy 24/08/1931 cña Tæng thèng Céng hoµ Ph¸p vÒ tæ chøc c«ng chøng (®−îc ¸p dông ë §«ng D−¬ng theo QuyÕt ®Þnh ngµy 07/10/1931 cña Toµn quyÒn §«ng D−¬ng P. Pasquies). Theo ®ã, ng−êi thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng lµ c«ng chøng viªn mang quèc tÞch Ph¸p do Tæng thèng Ph¸p bæ nhiÖm vµ gi÷ chøc vô suèt ®êi. HÖ thèng c«ng chøng ë ViÖt Nam lóc bÊy giê bao gåm mét phßng c«ng chøng t¹i Hµ Néi vµ ba phßng c«ng chøng t¹i Sµi Gßn, ngoµi ra, ë c¸c thµnh phè lín kh¸c nh−: H¶i Phßng, §µ N½ng, Nam §Þnh th× Ch¸nh lôc sù Toµ S¬ thÈm kiªm nhiÖm c«ng viÖc c«ng chøng. Nh×n chung ho¹t ®éng c«ng chøng thêi kú nµy chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña hÖ thèng c«ng chøng cña Céng hoµ Ph¸p tõ tr×nh tù, thñ tôc, néi dung ®Õn thÈm quyÒn... Sau HiÖp ®Þnh Gi¬ ne v¬ (1954), víi ©m m−u chia c¾t ®Êt n−íc l©u dµi, chÝnh quyÒn Nguþ -Sµi Gßn ®· tiÕn hµnh cñng cè bé m¸y Nhµ n−íc, ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trong ®ã cã v¨n b¶n t¹o lËp c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng c«ng chøng. Ngµy 29/11/1954, B¶o §¹i, víi t− c¸ch lµ Quèc tr−ëng, ®· ban hµnh Dô sè 43 (bao gåm 116 ®iÒu) Ên ®Þnh quy chÕ chung cho ng¹ch ch−ëng khÕ. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu ph¸p luËt, Dô nµy sao chÐp l¹i gÇn y nguyªn néi dung S¾c lÖnh ngµy 24/08/1931 cña Tæng thèng Céng hoµ Ph¸p trõ mét sè thay ®æi quan träng vÒ tæ chøc. §ã lµ tªn gäi "V¨n phßng C«ng chøng" (thêi kú Ph¸p thuéc ®−îc gäi lµ "V¨n phßng Ch−ëng khÕ"; c«ng chøng viªn (viªn ch−ëng khÕ) lµ ng−êi cã quèc tÞch ViÖt Nam vµ lµ c«ng chøc Nhµ n−íc, ®−îc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc vµ 7% hoa hång tÝnh trªn tæng sè lÖ phÝ vµ tiÒn c«ng thu ®−îc nép cho quèc gia (§iÒu thø 50). Thêi kú nµy, ë miÒn Nam n−íc ta, cã mét v¨n phßng ch−ëng khÕ ®Æt t¹i Sµi Gßn vµ v¨n phßng nµy ngõng ho¹t ®éng khi MiÒn Nam ®−îc gi¶i phãng. - Thêi kú tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn ngµy 10 th¸ng 10n¨m1987. 291
Sau khi c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, mÆc dï bé m¸y Nhµ n−íc d©n chñ nh©n d©n cßn rÊt non trÎ l¹i ph¶i chèng l¹i thï trong, giÆc ngoµi nh−ng ChÝnh phñ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ còng ®· rÊt quan t©m ®Õn ho¹t ®éng c«ng chøng. Ngµy 01 th¸ng 10 n¨m 1945, ¤ng Vò Träng Kh¸nh lµ (Bé tr−ëng Bé T− ph¸p) lóc bÊy giê ®· ký NghÞ ®Þnh b·i chøc c«ng chøng viªn cña ¤ng Deroche ng−êi Ph¸p vµ bæ nhiÖm ¤ng Vò Quý Vü, ng−êi ViÖt Nam lµm c«ng chøng viªn t¹i v¨n phßng c«ng chøng Hµ Néi. Ngoµi ra, theo NghÞ ®Þnh nµy th× c¸c quy ®Þnh cò vÒ c«ng chøng nÕu phï hîp víi nÒn ®éc lËp vµ chÝnh thÓ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vÉn ®−îc ¸p dông. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö lóc bÊy giê, v¨n phßng c«ng chøng cña ¤ng Vò Quý Vü ho¹t ®éng kh«ng ®−îc bao l©u. Ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 1945, ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ giao kÕt d©n sù cña nh©n d©n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký vµ ban hµnh S¾c lÖnh sè 59/SL (bao gåm 06 §iÒu) Ên ®Þnh thÓ lÖ viÖc thÞ thùc c¸c giÊy tê trong ®ã bao gåm c¶ c¸c khÕ −íc chuyÓn dÞch bÊt ®éng s¶n. §Õn ngµy 29 th¸ng 02 n¨m 1952, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ký S¾c lÖnh sè 85/SL (bao gåm 09 §iÒu) ban hµnh thÓ lÖ tr−íc b¹ vÒ c¸c viÖc mua b¸n, cho vµ ®æi nhµ cöa, ruéng ®Êt. §©y chÝnh lµ hai v¨n b¶n ph¸p lý t¹o c¬ së cho ho¹t ®éng thÞ thùc cña Uû ban hµnh chÝnh vµ sau nµy lµ Uû ban nh©n d©n trong suèt mét thêi gian dµi. Tuy chØ dõng l¹i ë viÖc chøng thùc, thÞ thùc nh−ng do nÒn kinh tÕ n−íc ta trong thêi kú nµy chËm ph¸t triÓn, c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... bÞ hµnh chÝnh ho¸ nªn vÊn ®Ò ®æi míi ho¹t ®éng nµy còng kh«ng ®−îc ®Æt ra. Cã thÓ nãi trong giai ®o¹n nµy, mÆc dï ho¹t ®éng c«ng chøng hÇu nh− bÞ ®ång nhÊt víi ho¹t ®éng thÞ thùc hµnh chÝnh cña Uû ban hµnh chÝnh vµ sau nµy lµ Uû ban nh©n d©n nh−ng nã vÉn thÓ hiÖn ®−îc nh÷ng yªu cÇu, ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng c«ng chøng nh− Uû ban hµnh chÝnh ph¶i chøng thùc vÒ “c¨n c−íc ng−êi ®−¬ng sù, ngµy th¸ng thÞ thùc vµ quyÒn së h÷u trªn bÊt ®éng s¶n ®em b¸n hay cÇm cè” (§iÒu thø 3 S¾c lÖnh sè 59/SL). §©y kh«ng chØ lµ nh÷ng yªu cÇu ®−îc ®Æt ra ®èi víi d¹ng c«ng chøng h×nh thøc mµ lµ yªu cÇu ®èi víi d¹ng c«ng chøng néi dung. Nh− vËy, S¾c lÖnh sè 59/SL vµ S¾c lÖnh sè 85/SL ®· ®Æt nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn cho ho¹t ®éng c«ng chøng hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam sau nµy. - Giai ®o¹n tõ n¨m 1987 ®Õn nay ThuËt ng÷ c«ng chøng ®−îc sö dông, ®Ò cËp ®Õn lÇn ®Çu tiªn trong NghÞ ®Þnh sè 143/H§BT ngµy 22 th¸ng 11 n¨m 1981 cña Héi ®ång Bé tr−ëng quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ chøc cña Bé T− ph¸p. C¨n cø vµo v¨n b¶n nµy, còng nh− nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña ®Êt n−íc; khi nÒn kinh tÕ cña n−íc ta chuyÓn tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ 292
chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa; ngµy 10 th¸ng 10 n¨m 1987, Bé T− ph¸p ban hµnh Th«ng t− sè 574/QLTPK h−íng dÉn c«ng t¸c c«ng chøng Nhµ n−íc. Th«ng t− nµy quy ®Þnh mét c¸ch chung nhÊt vÒ ho¹t ®éng c«ng chøng nh»m h−íng dÉn ñy ban nh©n d©n c¸c cÊp ®èi víi ho¹t ®éng c«ng chøng; ®ång thêi chØ ®¹o viÖc thµnh lËp thÝ ®iÓm phßng c«ng chøng Nhµ n−íc t¹i thñ ®« Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ mét sè tØnh, thµnh phè kh¸c cã nhu cÇu lín vÒ c«ng chøng vµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Sau ®ã, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®Þa ph−¬ng tiÕp cËn gÇn h¬n víi ho¹t ®éng c«ng chøng, Bé T− ph¸p ®· ban hµnh tiÕp Th«ng t− sè 858/QLTPK ngµy 15 th¸ng 10 n¨m 1987 h−íng dÉn thùc hiÖn c¸c viÖc lµm c«ng chøng. C¨n cø vµo nh÷ng v¨n b¶n nµy, c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ n−íc ®· tiÕn hµnh thµnh lËp c¸c phßng c«ng chøng. §Õn ngµy 27 th¸ng 02 n¨m 1991, khi Héi ®ång Bé tr−ëng ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT, trong c¶ n−íc ®· thµnh lËp ®−îc 29 phßng c«ng chøng ë 29 tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Ngµy 27 th¸ng 02 n¨m 1991 Héi ®ång Bé tr−ëng ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng Nhµ n−íc. §©y chÝnh lµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Çy ®ñ nhÊt cña n−íc ta lóc bÊy giê vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng t¹o c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng chøng ViÖt Nam, ®¸p øng nhu cÇu c«ng chøng ngµy cµng t¨ng cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi n−íc. §Õn ngµy 18 th¸ng 05 n¨m 1996, do nh÷ng thay ®æi kh¸ch quan vÒ m«i tr−êng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng c«ng chøng nh−: m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi, m«i tr−êng ph¸p lý, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 31/CP vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng Nhµ n−íc thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT ngµy 27 th¸ng 02 n¨m 1991 cña Héi ®ång Bé tr−ëng; ngµy 03 th¸ng 10 n¨m 1996 Bé T− ph¸p ®· ban hµnh Th«ng t− sè 1411/TC-CC h−íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 31/CP nãi trªn. Sau gÇn 10 n¨m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT vµ NghÞ ®Þnh sè 31/CP, hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta ®· ®−îc thµnh lËp ë tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ n−íc (nhiÒu tØnh, thµnh phè ®· thµnh lËp tíi 2, 3 hoÆc 4 Phßng C«ng chøng). Ho¹t ®éng c«ng chøng tõng b−íc ®· ®i vµo nÒ nÕp, kÞp thêi ®¸p øng c¸c yªu cÇu c«ng chøng cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong khi tham gia vµo c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... Tuy nhiªn, do c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i còng nh− c¸c d¹ng giao dÞch kh¸c ngµy cµng ph¸t triÓn mét c¸ch v« cïng ®a d¹ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, NghÞ ®Þnh sè 31/CP tá ra cã nhiÒu ®iÓm bÊt cËp. Do ®ã, ngµy 08 th¸ng 12 n¨m 2000, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP vÒ c«ng chøng, chøng thùc thay thÕ cho NghÞ ®Þnh sè 31/CP nãi trªn. Sau ®ã, Bé 293
T− ph¸p ®· ban hµnh Th«ng t− sè 03/2001/TP-CC ngµy 14 th¸ng 03 n¨m 2001 ®Ó h−íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP. So víi NghÞ ®Þnh sè 31/CP th× néi dung cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt sau ®©y: NghÞ ®Þnh 75/2000/N§-CP ph©n biÖt gi÷a hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi chøng thùc. Theo ®ã, hµnh vi c«ng chøng thuéc thÈm quyÒn cña c¸c Phßng C«ng chøng, c¬ quan l·nh sù cña n−íc ta ë n−íc ngoµi; cßn hµnh vi chøng thùc thuéc thÈm quyÒn cña ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x·. VÒ ph¹m vi c«ng chøng: nÕu nh− NghÞ ®Þnh sè 31/CP x¸c ®Þnh ph¹m vi c«ng chøng theo c¸ch liÖt kª c¸c viÖc c«ng chøng, mµ theo ®ã c¸c c«ng chøng viªn chØ ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng ®èi víi nh÷ng lo¹i viÖc ®ã, ngoµi ra c«ng chøng viªn kh«ng ®−îc phÐp thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng nµo kh¸c; th× NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP x¸c ®Þnh ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc: theo c¸ch x¸c ®Þnh chung (kh«ng kÓ c¸c viÖc c«ng chøng), theo ®ã c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc ®−îc quyÒn thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc ®èi víi c¸c viÖc c«ng chøng, chøng thùc mµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®−¬ng sù ph¶i c«ng chøng, chøng thùc; ®ång thêi, c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc cßn thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc ®èi víi c¶ nh÷ng viÖc tuy ph¸p luËt kh«ng b¾t buéc ph¶i c«ng chøng, chøng thùc nh−ng theo yªu cÇu cña ®−¬ng sù mµ xÐt thÊy kh«ng tr¸i quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc x· héi. VÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng, v¨n b¶n chøng thùc, NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ®· tiÕn thªm ®−îc mét b−íc so víi NghÞ ®Þnh sè 31/CP lµ x¸c ®Þnh: c¸c hîp ®ång, giao dÞch ®· ®−îc c«ng chøng, chøng thùc cã gi¸ trÞ thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ng−êi tham gia giao kÕt. TÝnh ®Õn nay trªn toµn quèc ®· gÇn 100 phßng c«ng chøng ë c¸c tØnh, thµnh phè (trong ®ã, mét sè tØnh, thµnh phè ®· cã ®Õn 04 phßng c«ng chøng) vµ trªn 280 c«ng chøng viªn. 3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam 3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi Tr¶i qua hµng tr¨m n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ®Õn nay trªn thÕ giíi ®· h×nh thµnh hai m« h×nh tæ chøc c«ng chøng: m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” vµ m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc”. M« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do”. 294
Theo m« h×nh tæ chøc nµy th× c«ng chøng viªn tù tæ chøc c¸c ho¹t ®éng c«ng chøng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Sau khi ®−îc bæ nhiÖm, c«ng chøng viªn cã thÓ më v¨n phßng c«ng chøng d−íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau: - C«ng chøng viªn hµnh nghÒ víi t− c¸ch c¸ nh©n nghÜa lµ mét c«ng chøng viªn lµm chñ lu«n v¨n phßng c«ng chøng cña riªng m×nh. - C«ng chøng viªn hµnh nghÒ trong mét c«ng ty, tøc lµ c«ng chøng viªn ho¹t ®éng d−íi h×nh thøc lµ cæ ®«ng cña mét c«ng ty nghÒ nghiÖp d©n sù. - C¸c c«ng chøng viªn ho¹t ®éng trong cïng mét v¨n phßng c«ng chøng nh−ng chØ sö dông chung c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt do hä cïng ®Çu t−, cßn c¸c vÊn ®Ò kh¸c th× hä hoµn toµn ®éc lËp víi nhau hoÆc hµnh nghÒ víi t− c¸ch lµ c«ng chøng viªn h−ëng l−¬ng (Employee - notary) tøc lµ hä ®i lµm thuª cho c¸c v¨n phßng c«ng chøng. HiÖn nay (tÝnh ®Õn ngµy 31/08/2000) ë Céng hoµ Ph¸p cã 7.747 c«ng chøng viªn, trong ®ã cã 2.094 c«ng chøng viªn hµnh nghÒ tù do t¹i c¸c v¨n phßng c¸ nh©n (v¨n phßng mét c«ng chøng viªn), 5.510 c«ng chøng viªn hµnh nghÒ trong c¸c c«ng ty nghÒ nghiÖp d©n sù vµ 143 c«ng chøng viªn h−ëng l−¬ng. T¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú cã h¬n 4.200.000 c«ng chøng viªn ho¹t ®éng trong hµng chôc ngµn v¨n phßng c«ng chøng. Trong ®ã, cã mét sè c«ng chøng viªn cßn tham gia vµo hai hiÖp héi nghÒ nghiÖp kh¸c nhau lµ Héi c¸c C«ng chøng viªn Mü (American Society of Notaries - ASN víi kho¶ng 25.000 thµnh viªn) vµ HiÖp héi C«ng chøng Quèc gia (National Notary Association - NNA víi sè thµnh viªn tõ 150.000 ®Õn 175.000). M« h×nh tæ chøc "c«ng chøng hµnh nghÒ tù do" cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - ë m« h×nh tæ chøc nµy, c«ng chøng viªn kh«ng ®−îc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc mµ ®−îc thu lÖ phÝ c«ng chøng theo mét biÓu møc do Nhµ n−íc quy ®Þnh; C¸c v¨n phßng c«ng chøng tù h¹ch to¸n vµ lµm nghÜa vô tµi chÝnh ®èi víi Nhµ n−íc (nh− mét c«ng ty kinh doanh hay dÞch vô). - Th«ng th−êng, mçi c«ng chøng viªn cã mét con dÊu riªng (cã mét sè bang t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú kh«ng b¾t buéc c«ng chøng viªn ph¶i ®¨ng ký sö dông con dÊu). - C«ng chøng viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù tr−íc ®−¬ng sù, kh¸ch hµng cña m×nh. §Ó ®¶m b¶o cho viÖc båi th−êng thiÖt h¹i do hµnh vi c«ng chøng cña m×nh g©y ra cho ®−¬ng sù, c¸c c«ng chøng viªn ph¶i ký quü mét kho¶n tiÒn. VÝ dô: ë Hîp chñng quèc Hoa Kú c¸c c«ng chøng viªn khi hµnh nghÒ ph¶i ký quü mét kho¶n tiÒn tõ 500 ®Õn 15.000 §« la Mü. ChÕ ®Þnh nµy còng ®· ®−îc ¸p dông ë n−íc ta thêi Nguþ quyÒn Sµi Gßn. Theo §iÒu thø 22 Dô sè 43 ngµy 29/11/1954 do B¶o §¹i ban hµnh th× “TiÒn ký quü dù liÖu ë ®iÒu 295
trªn ®©y ®−îc Ên ®Þnh tõ 10.000 ®ång ®Õn 30.000 ®ång tuú theo sù träng yÕu cña Phßng ch−ëng khÕ”. M« h×nh tæ chøc “c«ng chøng Nhµ n−íc”. M« h×nh tæ chøc nµy cã ®Æc ®iÓm lµ: - C¬ quan c«ng chøng lµ c¬ quan Nhµ n−íc. Mçi phßng c«ng chøng chØ cã mét con dÊu mang tªn phßng c«ng chøng Nhµ n−íc ®ã. - C¸c c«ng chøng viªn lµ nh÷ng c«ng chøc trong bé m¸y Nhµ n−íc do c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn bæ nhiÖm vµ h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc. - LÖ phÝ c«ng chøng thu ®−îc ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n−íc; c¸c c«ng chøng viªn ®−îc h−ëng l−¬ng theo ng¹ch, bËc vµ cã thÓ ®−îc céng thªm mét kho¶n tiÒn tÝnh theo tû lÖ nhÊt ®Þnh trong tæng sè lÖ phÝ mµ phßng c«ng chøng ®ã thu ®−îc. (§èi víi nh÷ng quèc gia thu c¶ lÖ phÝ vµ phÝ lµm c«ng chøng). - Nhµ n−íc chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù vÒ nh÷ng thiÖt h¹i do c«ng chøng viªn g©y ra ®èi víi ®−¬ng sù; C«ng chøng viªn chÞu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh, d©n sù tr−íc Nhµ n−íc. Th«ng th−êng ®Ó ®¶m b¶o viÖc båi th−êng thiÖt h¹i cho ®−¬ng sù, hµng th¸ng Nhµ n−íc trÝch mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh trong tæng sè lÖ phÝ c«ng chøng (vµ tiÒn c«ng) thu ®−îc ®Ó lËp mét quü b¶o ®¶m. HÖ thèng c«ng chøng cña n−íc ta còng ®−îc tæ chøc theo m« h×nh nµy vµ hiÖn nay, theo thèng kª ch−a ®Çy ®ñ, th× t¹i ViÖt Nam cã trªn 280 c«ng chøng viªn hµnh nghÒ trong gÇn 100 phßng c«ng chøng trªn c¶ n−íc. ë Céng hoµ Ba Lan, theo LuËt sè 176 ngµy 25/04/1989 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng chøng (bao gåm 03 PhÇn vµ 82 §iÒu) quy ®Þnh c¶ hai m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng nhµ n−íc” vµ “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do”, vµ theo ®ã, cã 02 lo¹i c«ng chøng viªn lµ: C«ng chøng viªn Nhµ n−íc; vµ C«ng chøng viªn t− nh©n. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ Céng hoµ Ba Lan ®· tæ chøc, vËn hµnh hÖ thèng c«ng chøng cña m×nh trªn c¬ së kÕt hîp c¶ hai m« h×nh tæ chøc nãi trªn. Tuy nhiªn, ®©y còng chØ lµ b−íc qu¸ ®é, trong t−¬ng lai hÖ thèng c«ng chøng cña Céng hoµ Ba Lan sÏ ph¸t triÓn theo m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do”. So s¸nh m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” vµ m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng nhµ n−íc”. XÐt d−íi gãc ®é ph¸p lý th× hai m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng c«ng chøng nµy cã rÊt nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång víi nhau vÒ mÆt b¶n chÊt. ë bÊt kú m« h×nh tæ chøc nµo th× c«ng chøng viªn còng ph¶i tho¶ m·n ®−îc mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vÒ tr×nh ®é häc vÊn, th©m niªn c«ng t¸c... vµ ®Òu ®−îc c¬ quan 296
Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn bæ nhiÖm theo mét tr×nh tù thñ tôc nhÊt ®Þnh; trong ho¹t ®éng hä ®Òu ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ chØ ®−îc thu phÝ theo biÓu, møc mµ Nhµ n−íc cho phÐp (vÝ dô: t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú, møc lÖ phÝ cho mçi viÖc c«ng chøng dao ®éng tõ 0,5 ®Õn 2 §« la Mü). §iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a hai m« h×nh tæ chøc c«ng chøng nµy chÝnh lµ viÖc ë m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” th× c«ng chøng viªn cã thÓ lµ c«ng chøc Nhµ n−íc hoÆc kh«ng - tøc lµ hä cã hoÆc kh«ng h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc; cßn ë m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng Nhµ n−íc” th× c«ng chøng viªn hoµn toµn lµ c¸c c«ng chøc Nhµ n−íc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc. (Kh¸i niÖm c«ng chøc ë ®©y ®−îc hiÓu theo nghÜa kh¸i niÖm c«ng chøc cña luËt ph¸p n−íc Céng hoµ x· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam ®−îc quy ®Þnh t¹i Ph¸p lÖnh C¸n bé, C«ng chøc n¨m 1998). Theo quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh cña Hîp chñng quèc Hoa Kú th× c«ng chøng viªn lµ c«ng chøc (Public officer) mÆc dï hä hµnh nghÒ tù do vµ kh«ng h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch. Nãi c¸ch kh¸c, ë m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc” th× Nhµ n−íc qu¶n lý kh«ng chØ vÒ mÆt chuyªn m«n, nghiÖp vô cña c«ng chøng viªn mµ cßn qu¶n lý c¶ vÒ mÆt nh©n sù ®èi víi c¸c c«ng chøng viªn ®ã, cßn ë m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” th× Nhµ n−íc chØ qu¶n lý vÒ mÆt chuyªn m«n, nghiÖp vô cña c«ng chøng viªn. Do ®Æc thï cña ho¹t ®éng c«ng chøng nªn nhiÒu quèc gia cã hÖ thèng c«ng chøng ®−îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc” ®· cã xu h−íng “x· héi ho¸” ho¹t ®éng nµy; tøc lµ chuyÓn hÖ thèng c¬ quan c«ng chøng cña m×nh sang m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” ë n−íc ta, t¹i NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP, ChÝnh phñ ®· dïng thuËt ng÷ “c«ng chøng” thay cho thuËt ng÷ “c«ng chøng nhµ n−íc”; dÉn ®Õn viÖc ®æi tªn “Phßng c«ng chøng Nhµ n−íc” thµnh “Phßng c«ng chøng”, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc thay ®æi thuËt ng÷, thay ®æi tªn gäi mµ c¸c nhµ lµm luËt ®· thÓ hiÖn xu h−íng tõng b−íc x· héi ho¸ ho¹t ®éng c«ng chøng t¹i n−íc ta. 3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay. Theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP cña ChÝnh phñ vµ Th«ng t− sè 03/2001/TP-CC cña Bé T− ph¸p, cã thÓ kh¸i qu¸t m« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë n−íc ta hiÖn nay nh− sau: - M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc n−íc ë ta hiÖn nay gåm: c¸c c¬ quan c«ng chøng chuyªn tr¸ch (gåm c¸c Phßng C«ng chøng) vµ c¸c c¬ quan c«ng chøng, chøng thùc kh«ng chuyªn tr¸ch (bao gåm Uû ban nh©n d©n cÊp 297
huyÖn, Uû ban nh©n d©n cÊp x· vµ c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi). - Phßng C«ng chøng, ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x·, c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña n−íc ta ë n−íc ngoµi lµ c¬ quan Nhµ n−íc. Phßng C«ng chøng cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã con dÊu riªng, ®−îc më tµi kho¶n t¹i kho b¹c nhµ n−íc. Phßng C«ng chøng trùc thuéc ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh (theo NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT), sau ®ã ®−îc chuyÓn sang trùc thuéc Së T− ph¸p tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng (theo NghÞ ®Þnh sè 31/CP vµ NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP). C¸c c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc lµ c¸n bé, c«ng chøc Nhµ n−íc; c«ng chøng viªn do c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn bæ nhiÖm theo tr×nh tù do luËt ®Þnh. Trong ho¹t ®éng chuyªn m«n cña m×nh hä chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Nhµ n−íc vµ Nhµ n−íc sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ng−êi cã yªu cÇu c«ng chøng, chøng thùc bao gåm c¶ tr¸ch nhiÖm d©n sù. - Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn ®−îc quy ®Þnh cô thÓ, chÆt chÏ, kÓ c¶ tiªu chuÈn vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n (ng−êi míi ®−îc bæ nhiÖm c«ng chøng viªn ph¶i cã tr×nh ®é §¹i häc LuËt, cã thêi gian c«ng t¸c trong c¸c ngµnh t− ph¸p tõ 5 n¨m trë lªn, ph¶i qua ®µo t¹o nghÒ c«ng chøng do Bé T− ph¸p tæ chøc...). Trong khi ®ã, ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ tiªu chuÈn b¾t buéc vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n cho nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc. C«ng chøng viªn vµ nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc. - C¸c v¨n b¶n c«ng chøng còng nh− nh÷ng tµi liÖu liªn quan ®−îc l−u tr÷ mét c¸ch cÈn thËn trong thêi gian tèi thiÓu lµ 5 n¨m (®èi víi viÖc c«ng chøng, chøng thùc b¶n sao vµ b¶n dÞch). ViÖc l−u gi÷, tra cøu còng nh− tiªu huû c¸c tµi liÖu nµy ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ. - LÖ phÝ c«ng chøng, chøng thùc thu ®−îc ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n−íc; c¬ quan c«ng chøng, chøng thùc ®−îc trÝch l¹i mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh ®Ó th−ëng cho c¸n bé, c«ng chøc trong ®¬n vÞ (kh«ng qu¸ 3 th¸ng l−¬ng/n¨m vµ bï ®¾p vµo c¸c chi phÝ hµnh chÝnh. - Mçi phßng c«ng chøng cã mét hoÆc hai con dÊu mang h×nh Quèc huy. C¸c c¬ quan chøng thùc khi thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng thùc ®−îc sö dông con dÊu cña c¬ quan (dÊu cña ñy ban nh©n d©n hoÆc dÊu cña c¬ quan l·nh sù). ThÈm quyÒn vÒ chøng thùc cña c«ng chøng viªn, ng−êi ®−îc giao viÖc chøng thùc ®−îc x¸c ®Þnh theo theo thÈm quyÒn cña phßng c«ng chøng, c¬ quan cã thÈm quyÒn chøng thùc n¬i hä c«ng t¸c. - Ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch réng r·i. Theo ®ã c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc kh«ng nh÷ng ®−îc 298
chøng nhËn, chøng thùc c¸c viÖc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mµ cßn ®−îc thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng nhËn, chøng thùc kh«ng tr¸i víi ph¸p luËt, ®¹o ®øc x· héi do ®−¬ng sù tù nguyÖn yªu cÇu. - VÒ c¬ cÊu tæ chøc cña phßng c«ng chøng, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 26 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng chøng, chøng thùc th×: "Phßng c«ng chøng cã Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng phßng, C«ng chøng viªn, chuyªn viªn vµ c¸c nh©n viªn kh¸c. Phßng C«ng chøng ph¶i cã Ýt nhÊt 3 c«ng chøng viªn. Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng phßng c«ng chøng ph¶i lµ c«ng chøng viªn". Nh− vËy, Tr−ëng phßng C«ng chøng gi÷ hai vai trß kh¸c nhau trong c«ng t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¬ quan vµ trong ho¹t ®éng nghiÖp vô c«ng chøng. Trong lÜnh vùc qu¶n lý, Tr−ëng phßng c«ng chøng lµ Thñ tr−ëng c¬ quan, chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Gi¸m ®èc Së T− ph¸p vÒ toµn bé ho¹t ®éng cña phßng; lµ chñ tµi kho¶n cña c¬ quan. Trong ho¹t ®éng nghiÖp vô, tr−ëng phßng c«ng chøng thùc hiÖn chøc tr¸ch cña mét c«ng chøng viªn; tr−ëng phßng c«ng chøng kh«ng ®−îc quyÒn yªu cÇu c¸c c«ng chøng viªn kh¸c thùc hiÖn c¸c viÖc c«ng chøng theo nguyªn t¾c mÖnh lÖnh - phôc tïng. 4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng 4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng Tr¶i qua 14 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, c¬ quan c«ng chøng (Phßng c«ng chøng) cã mét vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi nãi chung vµ trong tæ chøc, còng nh− ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t− ph¸p, bæ trî t− ph¸p nãi riªng. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¸c giao dÞch b¾t buéc ph¶i cã sù tham gia cña c¬ quan c«ng chøng, còng nh− sè l−îng ngµy cµng gia t¨ng c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... ®−îc thùc hiÖn qua c¬ quan c«ng chøng. Nãi c¸ch kh¸c, vai trß ngµy cµng quan träng cña c¬ quan c«ng chøng, chøng thùc ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc ngµy cµng ®−îc më réng. T¹i PhÇn I Th«ng t− sè 574/QLTPK cña Bé T− ph¸p quy ®Þnh Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c viÖc c«ng chøng, chøng thùc sau: “1. Chøng thùc ch÷ ký; 2. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu; 3. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn; 299
4. Chøng nhËn c¸c hîp ®ång vÒ chuyÓn dÞch tµi s¶n vµ c¸c hîp ®ång cã ý nghÜa ph¸p lý kh¸c; 5. Chøng nhËn di chóc vµ v¨n b¶n thuËn ph©n chia tµi s¶n thõa kÕ” T¹i PhÇn II Th«ng t− sè 574/QLTPK nãi trªn cßn quy ®Þnh: “Ngoµi n¨m viÖc lµm c«ng chøng kÓ trªn c¸c phßng c«ng chøng Nhµ n−íc chuyªn tr¸ch cßn ®−îc thùc hiÖn c¸c viÖc lµm c«ng chøng sau ®©y: 1. NhËn gi÷ giÊy tê, tµi liÖu gèc; 2. Chøng nhËn phÇn tµi s¶n riªng trong khèi tµi s¶n chung cña vî chång; 3. LËp kh¸ng nghÞ hµng h¶i”. §iÒu 15 NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña c«ng chøng viªn (phßng c«ng chøng) ®· ®−îc më réng h¬n; cô thÓ c«ng chøng viªn ®−îc quyÒn thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng ®èi víi c¸c viÖc sau: “1. Chøng nhËn c¸c hîp ®ång d©n sù, hîp ®ång kinh tÕ vµ c¸c hîp ®ång kh¸c; 2. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn; 3. Chøng nhËn di chóc, chøng nhËn kh−íc tõ hoÆc nh−êng quyÒn h−ëng di s¶n, chøng nhËn giÊy thuËn ph©n chia di s¶n; 4. Chøng nhËn tµi s¶n chung cña vî chång hoÆc tµi s¶n riªng cña vî hoÆc chång; 5. Chøng nhËn kh¸ng nghÞ hµng h¶i; 6. Chøng nhËn ch÷ ký cña ng−êi dÞch giÊy tê, tµi liÖu; 7. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu tiÕng ViÖt vµ tiÕng n−íc ngoµi; 8. NhËn gi÷ giÊy tê tµi liÖu; 9. CÊp b¶n sao v¨n b¶n c«ng chøng vµ giÊy tê tµi liÖu hiÖn ®ang l−u gi÷; 10. C¸c viÖc c«ng chøng kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh”. T¹i §iÒu 20 cña NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT nãi trªn quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, thÞ x· gåm c¸c viÖc: “1. Chøng nhËn hîp ®ång d©n sù; 2. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn; 3. Chøng nhËn di chóc; 4. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu tiÕng ViÖt”. Nh− vËy, ngoµi viÖc bá thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp x·, thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn còng ®· bÞ thu hÑp, trong khi thÈm quyÒn chøng nhËn cña phßng c«ng chøng l¹i ®−îc më réng. 300
C¸c quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña c¸c phßng c«ng chøng, thÈm quyÒn chøng thùc cña ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn vÒ c¬ b¶n vÉn ®−îc gi÷ nguyªn trong NghÞ ®Þnh sè 31/CP. §iÒu 21 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña phßng c«ng chøng nh− sau: “a. C«ng chøng c¸c hîp ®ång, giao dÞch cã yÕu tè n−íc ngoµi; b. C«ng chøng hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n thuéc thÈm quyÒn ®Þa h¹t cña phßng c«ng chøng theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 23 cña NghÞ ®Þnh nµy; c. C«ng chøng hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn ®éng s¶n cã gi¸ trÞ tõ 50 triÖu ®ång trë lªn; d. C«ng chøng b¶n dÞch giÊy tê tõ tiÕng n−íc ngoµi sang tiÕng ViÖt hoÆc ng−îc l¹i; ®. C«ng chøng ch÷ ký cña ng−êi n−íc ngoµi, ng−êi ViÖt Nam ®Þnh c− ë n−íc ngoµi trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch ë trong n−íc vµ ë n−íc ngoµi, ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch ë n−íc ngoµi; e. NhËn l−u gi÷ di chóc; g.C¸c viÖc kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh” §ång thêi, phßng c«ng chøng cßn ®−îc thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng ®èi víi c¸c viÖc thuéc thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn ®−îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i §iÒu 22 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP bao gåm: “a. Chøng thùc b¶n sao giÊy tê, v¨n b»ng, chøng chØ b»ng tiÕng ViÖt vµ tiÕng n−íc ngoµi; b. Chøng thùc ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù ë trong n−íc; c. Chøng thùc hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n theo thÈm quyÒn ®Þa h¹t quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 cña NghÞ ®Þnh nµy; d. Chøng thùc hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn ®éng s¶n cã gi¸ trÞ d−íi 50 triÖu ®ång; ®. Chøng thùc v¨n b¶n tho¶ thuËn ph©n chia di s¶n, v¨n b¶n khai nhËn di s¶n; e. C¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt” Vµ §iÒu 24 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp x· bao gåm: 301
“a. Chøng thùc ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù ë trong n−íc; b. Chøng thùc di chóc, v¨n b¶n tõ chèi nhËn di s¶n; c. C¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt” Ph¸p luËt hiÖn hµnh ë n−íc ta cßn quy ®Þnh nh÷ng viÖc kh¸c sau còng thuéc thÈm quyÒn c«ng chøng, chøng thùc cña phßng c«ng chøng vµ Uû ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn. Theo Bé luËt d©n sù n¨m 1995, ®ã lµ: - Hîp ®ång cÇm cè tµi s¶n (§iÒu 330); - Hîp ®ång thÕ chÊp tµi s¶n (§iÒu 347); - Hîp ®ång b¶o l·nh (§iÒu 367); - Hîp ®ång mua b¸n nhµ ë (§iÒu 443); - Hîp ®ång trao ®æi tµi s¶n (§iÒu 459); - Hîp ®ång tÆng cho bÊt ®éng s¶n (§iÒu 463); - Hîp ®ång thuª tµi s¶n (§iÒu 477); - Hîp ®ång thuª nhµ ë - trong tr−êng hîp cã thêi gian thuª tõ 6 th¸ng trë lªn (§iÒu 489); - Hîp ®ång thuª kho¸n (§iÒu 506). LuËt Hµng h¶i ViÖt Nam n¨m 1990 quy ®Þnh c¸c viÖc sau ®©y thuéc thÈm quyÒn c«ng chøng cña phßng c«ng chøng: - Hîp ®ång chuyÓn nh−îng së h÷u tµu biÓn t¹i ViÖt Nam (§iÒu 27). - Hîp ®ång cÇm cè, thÕ chÊp tÇu biÓn t¹i ViÖt Nam (§iÒu 29). C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c còng quy ®Þnh mét sè viÖc thuéc thÈm quyÒn c«ng chøng cña phßng c«ng chøng. §ã lµ: - Hîp ®ång kinh tÕ (§iÒu 6) (Ph¸p lÖnh Hîp ®ång Kinh tÕ n¨m 1989). - V¨n b¶n tho¶ thuËn chia tµi s¶n chung cña vî, chång; - V¨n b¶n kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung cña vî, chång (§iÒu 6, §iÒu 9 NghÞ ®Þnh 70/2001/N§-CP ngµy 03/10/2001 cña ChÝnh phñ). - Hîp ®ång dÞch vô ph¸p lý (§iÒu 25 Ph¸p lÖnh LuËt s− n¨m 2001). Theo §iÒu 3 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP th× ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc hîp ®ång giao dÞch bao gåm: “1. Hîp ®ång, giao dÞch mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i c«ng chøng, chøng thùc; 2. Hîp ®ång, giao dÞch mµ ph¸p luËt kh«ng quy ®Þnh ph¶i c«ng chøng, chøng thùc nh−ng c¸ nh©n, tæ chøc tù nguyÖn yªu cÇu”. Nh− vËy, b»ng viÖc quy ®Þnh ngµy cµng nhiÒu c¸c d¹ng hîp ®ång, giao dÞch b¾t buéc ph¶i c«ng chøng, chøng thùc còng nh− cho phÐp c¬ quan c«ng 302
chøng, chøng thùc ®−îc quyÒn c«ng chøng, chøng thùc c¸c giao dÞch do ®−¬ng sù yªu cÇu mµ kh«ng tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt (më réng tèi ®a ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc) ®· kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña c¸c c¬ quan c«ng chøng trong hÖ thèng tæ chøc bé m¸y cña nhµ n−íc ta hiÖn nay. 4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh th× c¬ quan c«ng chøng (Phßng c«ng chøng) lµ mét c¬ quan n»m trong hÖ thèng c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ n−íc. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ qua thñ tôc thµnh lËp, gi¶i thÓ còng nh− c¬ chÕ qu¶n lý, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c phßng c«ng chøng. T¹i Th«ng t− sè 574/QLTPK ngµy 10/10/1987 cña Bé T− ph¸p h−íng dÉn c«ng t¸c c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: "Phßng C«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬ quan chuyªn m«n cña Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc thuéc trung −¬ng, cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã con dÊu riªng in h×nh quèc huy...”. “Së T− ph¸p chuÈn bÞ mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ dù th¶o kÕ ho¹ch thµnh lËp phßng c«ng chøng nhµ n−íc b¸o c¸o Bé T− ph¸p. Sau khi cã ý kiÕn chØ ®¹o cña Bé, Së T− ph¸p tr×nh Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc thuéc trung −¬ng ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc vµ c«ng nhËn danh s¸ch c«ng chøng viªn". Th«ng t− sè 858/QLTPK ngµy 15/10/1987 cña Bé T− ph¸p x¸c ®Þnh: "Phßng c«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬ quan chuyªn m«n cña Uû ban nh©n d©n tØnh, cã t− c¸ch ph¸p nh©n vµ kh«ng n»m trong c¬ cÊu cña Së T− ph¸p. Tr−êng hîp ®−îc Uû ban nh©n d©n tØnh uû quyÒn th× Gi¸m ®èc Së T− ph¸p trùc tiÕp qu¶n lý Phßng C«ng chøng nhµ n−íc". "Phßng c«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬ quan thuéc Uû ban nh©n d©n tØnh, cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã tµi kho¶n riªng ë Ng©n hµng, cã con dÊu mang h×nh quèc huy". §iÒu 12 NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT ngµy 27/02/1991 cña Héi ®ång Bé tr−ëng vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: "Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp phßng c«ng chøng nhµ n−íc, bæ nhiÖm vµ miÔn nhiÖm c¸c c«ng chøng viªn, tr−ëng phßng c«ng chøng nhµ n−íc, sau khi ®· thèng nhÊt víi víi Bé tr−ëng Bé T− ph¸p" Th«ng t− sè 276/TT-CC ngµy 20/04/1991 cña Bé T− ph¸p h−íng dÉn vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: 303
"1. Së T− ph¸p gióp Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc thuéc trung −¬ng (gäi chung lµ tØnh) lËp ®Ò ¸n thµnh lËp phßng c«ng chøng nhµ n−íc, chuÈn bÞ nh©n sù dù kiÕn ®Ó bæ nhiÖm c«ng chøng viªn... 2. Uû ban nh©n d©n tØnh sau khi xem xÐt ®Ò ¸n thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc, cã v¨n b¶n ®Ò nghÞ Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vÒ viÖc thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng... 3. Sau khi cã ý kiÕn thèng nhÊt b»ng v¨n b¶n cña Bé tr−ëng Bé T− ph¸p, Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc, bæ nhiÖm Tr−ëng phßng vµ c«ng chøng viªn". §iÒu 11 NghÞ ®Þnh sè 31/CP ngµy 18/05/1996 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: "Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng (sau ®©y gäi chung lµ cÊp tØnh) cã quyÒn h¹n, nhiÖm vô sau ®©y: Ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc thuéc Së T− ph¸p, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm Tr−ëng phßng c«ng chøng...”. Qua c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt nªu trªn cho thÊy: - Phßng C«ng chøng lµ mét c¬ quan n»m trong hÖ thèng c¬ quan hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc ta. Tuú tõng giai ®o¹n, Phßng c«ng chøng cã thÓ thuéc quyÒn qu¶n lý trùc tiÕp cña Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng hay cña Së T− ph¸p. - ë mçi giai ®o¹n cô thÓ Bé T− ph¸p, Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng vµ Së T− ph¸p cã nh÷ng vai trß qu¶n lý kh¸c nhau ®èi víi Phßng C«ng chøng. - Ngoµi ra viÖc c«ng chøng cña c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n−íc ngoµi thuéc quyÒn qu¶n lý cña Bé Ngo¹i giao (theo c¸c §iÒu 24, 25 vµ 39 Ph¸p lÖnh L·nh sù ngµy 13/11/1990). Theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, Phßng C«ng chøng chñ yÕu vµ tr−íc hÕt chÞu sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan sau: - Bé T− ph¸p: Vai trß qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c phßng c«ng chøng cña Bé T− ph¸p ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 17 NghÞ ®Þnh 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 vÒ c«ng chøng, chøng thùc, thÓ hiÖn ë nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau: "1. So¹n th¶o, tr×nh c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c«ng chøng, chøng thùc; ban hµnh theo thÈm quyÒn v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã; 2. H−íng dÉn, chØ ®¹o vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc; 3. Båi d−ìng nghiÖp vô c«ng chøng, chøng thùc; 304
4. Ban hµnh vµ h−íng dÉn viÖc sö dông thèng nhÊt c¸c sæ c«ng chøng, sæ chøng thùc; quy ®Þnh vµ h−íng dÉn viÖc sö dùng mÉu hîp ®ång, giao dÞch, mÉu néi dung lêi chøng; 5. KiÓm tra, thanh tra vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc theo thÈm quyÒn; 6. Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ c«ng chøng, chøng thùc theo thÈm quyÒn; 7. Hµng n¨m tæng kÕt t×nh h×nh vµ thèng kª sè liÖu vÒ c«ng chøng, chøng thùc b¸o c¸o ChÝnh phñ; 8. Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ vÒ c«ng chøng, chøng thùc; 9. §µo t¹o nghÒ c«ng chøng; bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c«ng chøng viªn; cÊp thÎ c«ng chøng viªn; ph¸t hµnh niªn gi¸m c«ng chøng viªn; triÓn khai viÖc ¸p dông c«ng nghÖ th«ng tin trong ho¹t ®éng c«ng chøng". NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh trong c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøc, chøng thùc ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP nh− sau: “Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh thùc hiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ c«ng chøng, chøng thùc trong ®Þa ph−¬ng m×nh, cã nhiÖm vÞ, quyÒn h¹n sau ®©y: a) ChØ ®¹o ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc; b) Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ c«ng chøng, chøng thùc theo thÈm quyÒn; c) Båi d−ìng nghiÖp vô cho ng−êi thùc hiÖn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x·; h−ìng dÉn vµ kiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng cña Phßng c«ng chøng vµ Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, x·; d) QuyÕt ®Þnh thµnh lËp, gi¶i thÓ Phßng C«ng chøng; quyÕt ®Þnh thÈm quyÒn ®¹i h¹t cho tõng Phßng C«ng chøng; bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng phßng C«ng chøng; ®Þnh biªn chÕ cho tõng Phßng C«ng chøng; b¶o ®¶m trô së lµm viÖc, ph−¬ng tiÖn, c¬ së vËt chÊt cÇn thiÕt kh¸c cho ho¹t ®éng cña Phßng C«ng chøng; ®) Tæng hîp t×nh h×nh vµ thèng kª sè liÖu vÒ c«ng chøng, chøng thùc trong ®Þa ph−¬ng göi Bé T− ph¸p theo ®Þnh kú 6 th¸ng vµ hµng n¨m”. Së T− ph¸p cã tr¸ch nhiÖm gióp ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô, quyÒn h¹n nªu trªn (kho¶n 2 §iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§- CP). NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP còng quy ®Þnh nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn trong viÖc qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ chøng thùc vµ tr¸ch nhiÖm cña Phßng t− ph¸p trong viÖc gióp ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn 305