intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Cơ sở khai thác Mỏ hầm lò: Phần 1

Chia sẻ: Năm Tháng Tĩnh Lặng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST
Báo xấu
479
lượt xem 128
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình "Cơ sở Khai thác Mỏ hầm lò" được biên soạn dựa trên đề cương môn học đã được Bộ môn Khai thác hầm lò thông qua, nhằm phục vụ giảng dạy cho sinh viên của các chuyên ngành Máy và thiết bị mỏ, Điện khí hóa mỏ, Tự động hóa mỏ, Xây dựng công trình ngầm và mỏ, Tuyển khoáng, Trắc địa mỏ, Kinh tế và quản trị doanh nghiệp mỏ, Địa chất thăm dò v.v… của trường Đại học Mỏ - Địa chất. Giáo trình gồm có 9 chương và được thành 2 phần, trong đó phần 1 gồm có những nội dung sau: Đại cương về khoáng sản có ích; các công trình của mỏ hầm lò; công tác khoan nổ mìn trong mỏ than hầm lò; đào và chống các đường lò; mở vỉa, chuẩn bị ruộng than và các hệ thống khai thác than. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Cơ sở khai thác Mỏ hầm lò: Phần 1

  1. vò ®×nh tiÕn c¬ së khai th¸c má hÇm lß nhµ xuÊt b¶n aaaaa hµ néi - 2008
  2. vò ®×nh tiÕn c¬ së khai th¸c má hÇm lß nhµ xuÊt b¶n aaaaa hµ néi - 2008
  3. Vò §×nh TiÕn c¬ së khai th¸c má hÇm lß nhµ xuÊt b¶n aaaaa - 2008
  4. lêi nãi ®Çu Gi¸o tr×nh "C¬ së Khai th¸c má hÇm lß" ®­îc biªn so¹n dùa trªn §Ò c­¬ng m«n häc ®· ®­îc Bé m«n Khai th¸c HÇm lß th«ng qua, nh»m phôc vô gi¶ng d¹y cho sinh viªn cña c¸c chuyªn ngµnh M¸y vµ thiÕt bÞ má, §iÖn khÝ hãa má, Tù ®éng hãa má, X©y dùng c«ng tr×nh ngÇm vµ má, TuyÓn kho¸ng, Tr¾c ®Þa má, Kinh tÕ vµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp má, §Þa chÊt th¨m dß v.v… thuéc Tr­êng ®¹i häc Má-§Þa chÊt. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, chóng t«i ®· tÝch cùc tham kh¶o nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u kinh qua rÊt nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y m«n häc nµy cña c¸c thµy gi¸o trong bé m«n Khai th¸c HÇm lß. Bªn c¹nh ®ã, chóng t«i còng tham kh¶o mét c¸ch cã chän läc mét sè gi¸o tr×nh t­¬ng øng cña n­íc ngoµi, ®ång thêi cè g¾ng cËp nhËt vµ giíi thiÖu c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña ngµnh má ViÖt Nam vµ thÕ giíi. MÆc dï do ®Æc thï cña chuyªn ngµnh khai th¸c hÇm lß, c¸c vÊn ®Ò ®­îc ®Ò cËp trong cuèn s¸ch nµy ®Òu rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, nh­ng chóng t«i cè g¾ng tr×nh bµy mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt víi mong muèn gióp ng­êi ®äc cã thÓ dÔ dµng tiÕp cËn vµ n¾m b¾t ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. Gi¸o tr×nh nµy ®­îc dïng ®Ó gi¶ng d¹y cho sinh viªn thuéc c¸c chuyªn ngµnh ®· nªu trªn, nh­ng còng cã thÓ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho sinh viªn cña c¸c chuyªn ngµnh kh¸c cã quan t©m. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c thÇy gi¸o cña Bé m«n Khai th¸c HÇm lß, ®Æc biÖt lµ PGS.TS. §ç M¹nh Phong vµ TS. §µo Danh Ph­îng, nh÷ng ng­êi ®· dµnh nhiÒu thêi gian vµ t©m søc ®Ó gãp ý thiÕt thùc cho b¶n th¶o cña gi¸o tr×nh nµy. Dï sao, ®©y vÉn lµ lÇn xuÊt b¶n ®Çu tiªn, kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt, chóng t«i mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp h÷u Ých cña b¹n ®äc. Hµ Néi, ngµy 4 th¸ng 2 n¨m 2008 T¸c gi¶
  5. 5 Ch­¬ng 1 ®¹i c­¬ng vÒ kho¸ng s¶n cã Ých 1.1. Sù t¹o thµnh than vµ ®¸ má Vá tr¸i ®Êt ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c líp ®¸ gèc vµ ®Êt ®¸ phñ (h×nh 1). C¸c líp ®¸ gèc lµ c¸c c¸c líp ®¸ n»m t¹i vÞ trÝ thµnh t¹o vµ kh«ng bÞ ph¸ hñy. §Êt ®¸ phñ ®­îc h×nh thµnh do sù ph¸ hñy c¸c líp ®¸ gèc, nã cã thÓ n»m t¹i vÞ trÝ thµnh t¹o, còng cã thÓ bÞ n­íc mÆt hoÆc giã cuèn ®i vµ l¾ng ®äng ë n¬i kh¸c. So víi c¸c líp ®¸ gèc, ®Êt ®¸ phñ t­¬ng ®èi bë t¬i h¬n. §é dµy cña líp ®Êt ®¸ phñ cã thÓ tíi 100 m hay lín h¬n. TÊt nhiªn, trªn mÆt ®Êt cã nh÷ng chç kh«ng cã ®Êt ®¸ phñ. 1 3 H×nh 1 CÊu t¹o cña vá tr¸i ®Êt 2 1- §Êt ®¸ phñ; 2- C¸c líp ®¸ gèc; 3- VØa than Theo nguån gèc ph¸t sinh, c¸c líp ®¸ gèc ®­îc chia thµnh ®¸ magma, ®¸ trÇm tÝch vµ ®¸ biÕn chÊt. §¸ magma (cßn ®­îc gäi lµ ®¸ phón trµo) ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh nguéi dÇn magma nãng ch¶y trong vá tr¸i ®Êt hoÆc trªn mÆt ®Êt. §ã lµ c¸c lo¹i ®¸ granit, xienit, ®iorit, bazan v.v… §¸ trÇm tÝch kh¸c víi ®¸ magma lµ cã chøa tµn tÝch cña thùc vËt vµ ®éng vËt. Nã ®­îc thµnh t¹o do sù l¾ng cÆn d¹ng c¬ häc, d¹ng hãa häc hay d¹ng sinh häc ë ®¸y c¸c ®Çm, hå hoÆc biÓn. Ban ®Çu ®¸ trÇm tÝch th­êng cã d¹ng líp hay vØa n»m ngang, dµy máng kh¸c nhau. Nhãm ®¸ nµy bao gåm: than ®¸, sa th¹ch, th¹ch cao, c¸t, sái, ®¸ v«i … §¸ biÕn chÊt ®­îc h×nh thµnh tõ hai lo¹i ®¸ trªn, do t¸c ®éng cña nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao mµ bÞ t¸ch líp, thay ®æi cÊu t¹o vµ mét sè tÝnh chÊt. §ã lµ ®¸ hoa c­¬ng, grafit, g¬nai … Gi÷a c¸c lo¹i ®¸ cÇn ph©n biÖt kho¸ng s¶n cã Ých vµ ®¸ th¶i. Kho¸ng s¶n cã Ých lµ c¸c lo¹i ®¸ má cã thÓ khai th¸c tõ lßng ®Êt, nh»m phôc vô nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña loµi ng­êi. Kho¸ng s¶n cã Ých cã thÓ ®­îc sö dông ë d¹ng tù nhiªn hoÆc sau khi ®· ®­îc chÕ biÕn phï hîp.
  6. 6 §¸ th¶i lµ c¸c lo¹i ®¸ v©y bäc quanh kho¸ng s¶n cã Ých hoÆc n»m xen gi÷a nã, tïy theo ®iÒu kiÖn khai th¸c cã thÓ ®­îc lÊy ra cïng víi kho¸ng s¶n, nh­ng kh«ng ®­îc sö dông. ViÖc ph©n chia ®¸ má nh­ trªn chØ lµ quy ­íc. NÕu lÊy ®¸ v«i lµm thÝ dô th× ai còng thÊy r»ng, khi khai th¸c than, ®¸ v«i ®­îc coi lµ ®¸ th¶i, nh­ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c ng­êi ta l¹i chuyªn khai th¸c ®¸ v«i ®Ó phôc vô nhu cÇu x©y dùng vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Qu¸ tr×nh t¹o thµnh than ®¸ cã thÓ ®­îc m« t¶ nh­ sau: Hµng tr¨m triÖu n¨m vÒ tr­íc, hµnh tinh cña chóng ta cßn ë vµo thêi kú khÝ hËu nãng vµ Èm, rÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i thùc vËt vµ thÕ giíi ®éng vËt, chóng sinh s«i n¶y në trµn lan trong c¸c ®Çm lÇy vµ ®Êt liÒn. Thêi nµy qua thêi kh¸c, mÆt ®Êt bÞ c¸c ®¹i d­¬ng x©m lÊn do chuyÓn vËn cña vá tr¸i ®Êt, ë ®¸y ®¹i d­¬ng sÏ h×nh thµnh c¸c líp ®¸ trÇm tÝch vïi dËp thÕ giíi sinh vËt phong phó kia. Khi «xy cña kh«ng khÝ cßn cã thÓ x©m nhËp vµo khèi tµn tÝch cña sinh vËt, th× sÏ cã qu¸ tr×nh ch¸y ©m Ø (ch¸y chËm kh«ng cã löa). §Õn khi c¸c líp trÇm tÝch dµy dÇn lªn. Kh«ng khÝ kh«ng thÓ x©m nhËp tiÕp tôc ®­îc n÷a, sÏ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ph©n hñy kh«ng cã «xy. Tõ ®ã h×nh thµnh chÊt tµn d­ r¾n cã chøa khèi l­îng lín cacbon, thµnh phÇn chÝnh cña than ®¸. Qua mét thêi gian dµi kh¸c, ®Õn lóc ®¸y ®¹i d­¬ng l¹i ®­îc n©ng lªn vµ trë thµnh ®Êt liÒn vµ c¸c hå, ®Çm. §iÒu kiÖn ®Ó thÕ giíi sinh vËt ph¸t triÓn l¹i xuÊt hiÖn, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vØa than nh­ ®· nªu trªn sÏ ®­îc lÆp l¹i. HiÖn t­îng n©ng vµ h¹ ®¸y ®¹i d­¬ng x¶y ra nhiÒu lÇn, trªn nhiÒu khu vùc cña vá tr¸i ®Êt. ChÝnh v× vËy mµ ë nh÷ng khu vùc ®ã ngµy nay cã nhiÒu vØa than riªng biÖt, ®­îc ng¨n c¸ch nhau bëi nhiÒu líp ®¸ th¶i. Khu vùc tÝch tô tù nhiªn kho¸ng s¶n cã Ých trong vá tr¸i ®Êt ®­îc gäi lµ kho¸ng sµng kho¸ng s¶n cã Ých. Kho¸ng sµng cã nhiÒu vØa than n»m kh«ng c¸ch xa nhau vµ ®­îc ng¨n c¸ch b»ng c¸c líp ®¸ th¶i ®­îc gäi lµ côm vØa. Phô thuéc vµo hµm l­îng cacbon vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c, than ®­îc chia thµnh than n©u, than ®¸ vµ antraxit. Than n©u chøa 60-70% cacbon vµ cã ®é Èm cao. Kh¶ n¨ng sinh nhiÖt cña nã lµ 5000-7200 Kcal/kg. Khi b¶o qu¶n ë ngoµi kh«ng khÝ nã bÞ phong hãa rÊt nhanh. Than n©u ®­îc sö dông nh­ mét d¹ng nhiªn liÖu, nhiÒu lo¹i than n©u ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu ®Ó chÕ biÕn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hãa häc. Than ®¸ chøa 75-87% cacbon, kh¶ n¨ng sinh nhiÖt cña nã lµ 7500-9000 Kcal/kg. Than ®¸ r¾n ch¾c h¬n than n©u, khi bÞ ®Ëp nã sÏ vì thµnh c¸c m¶nh vôn rêi. Than ®¸ cã mÇu ®en. Than ®¸ ®­îc dïng trong c«ng nghiÖp víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. §¸ng quý h¬n c¶ lµ c¸c lo¹i than cèc. Than cèc kh¸c víi c¸c lo¹i than ®¸ kh¸c
  7. 7 lµ khi luyÖn nã trong c¸c lß chuyªn dïng ë nhiÖt ®é 750-1100oC, kh«ng cã kh«ng khÝ, sÏ nhËn ®­îc mét s¶n phÈm kÕt dÝnh ®Æc biÖt, ®ã chÝnh lµ cèc. Cèc ®­îc dïng ®Ó luyÖn gang thÐp trong c¸c nhµ m¸y luyÖn kim. Khi ch­ng kh« c¸c lo¹i than ®¸ cã thÓ lÊy ®­îc h¾c Ýn vµ nhiÒu lo¹i s¶n phÈm d¹ng khÝ. Nh÷ng chÊt nµy ®Òu cã ý nghÜa lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Antraxit chøa 87-98% cacbon, cã ¸nh b¸n kim, mÇu ®en nhung. Antraxit rÊt r¾n ch¾c, khi ch¸y cã ngän löa yÕu hoÆc hoµn toµn kh«ng cã löa, hÇu nh­ kh«ng sinh khãi vµ kh«ng bÞ kÕt dÝnh. Nã b¾t ch¸y kÐm h¬n than ®¸ vµ muèn ®èt nã ph¶i cã mét khèi l­îng kh«ng khÝ lín, tøc lµ ph¶i t¹o mét lùc thæi m¹nh. 1.2. §iÒu kiÖn d¹ng n»m, cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt cña c¸c vØa than vµ ®¸ má VØa lµ th©n ®Þa chÊt d¹ng tÊm cã chøa kho¸ng s¶n hoÆc ®¸ má trÇm tÝch t­¬ng ®èi ®ång chÊt. NÕu m« h×nh cña mét vØa bÞ mét mÆt ph¼ng ngang c¾t qua (h×nh 2) th× chóng ta sÏ cã c¸c yÕu tè d¹ng n»m cña vØa than. H­íng cña ®­êng giao tuyÕn gi÷a vØa vµ mÆt ph¼ng ngang (®­êng AB) ®­îc gäi lµ ph­¬ng cña vØa, cßn b¶n th©n giao tuyÕn AB ®­îc gäi lµ ®­êng ph­¬ng. C H×nh 2 A C¸c yÕu tè d¹ng n»m B cña vØa than vØa than D Ph­¬ng cña vØa ®­îc x¸c ®Þnh bëi gãc ph­¬ng vÞ, tøc lµ gãc t¹o bëi gi÷a ®­êng ph­¬ng vµ ®­êng vÜ tuyÕn. TÊt nhiªn ®èi víi vØa hoµn toµn n»m ngang th× kh¸i niÖm "ph­¬ng" sÏ mÊt ý nghÜa. H­íng cña ®­êng th¼ng n»m trong vØa vµ vu«ng gãc víi ®­êng ph­¬ng ®­îc gäi lµ h­íng dèc cña vØa. Cßn ®­êng CD (h×nh 2) ®­îc gäi lµ ®­êng dèc. Gãc t¹o bëi gi÷a mÆt vØa vµ mÆt ph¼ng ngang (gãc α, h×nh 2) ®­îc gäi lµ gãc dèc cña vØa. Dùa vµo gi¸ trÞ cña gãc dèc, c¸c vØa than ®­îc chia thµnh bèn nhãm: - vØa dèc tho¶i, khi α = 0  18o; - vØa dèc nghiªng, khi α = 18  35o; - vØa nghiªng-®øng, khi α = 35  55o; - vØa dèc ®øng, khi α = 55  90o. RÊt Ýt khi gÆp c¸c vØa than n»m ngang (α = 0o). C¸c líp ®¸ n»m trªn vØa than ®­îc gäi lµ v¸ch cña vØa. C¸c líp ®¸ n»m d­íi vØa than ®­îc gäi lµ trô cña vØa. ë c¸c vØa than dèc ®øng cßn cã c¸c kh¸i niÖm t­¬ng øng lµ v¸ch treo vµ v¸ch n»m.
  8. 8 ChiÒu dµy cña vØa lµ kho¶ng c¸ch gi÷a v¸ch vµ trô cña vØa theo ph¸p tuyÕn. Phô thuéc vµo chiÒu dµy, c¸c vØa than ®­îc chia ra thµnh bèn nhãm: - vØa rÊt máng, khi chiÒu dµy nhá h¬n 0,7 m; - vØa máng, khi chiÒu dµy tõ 0,71 ®Õn 1,2 m; - vØa dµy trung b×nh, khi chiÒu dµy tõ 1,21 ®Õn 3,5 m; - vØa dµy, khi chiÒu dµy v­ît qu¸ 3,5 m. Trong thùc tÕ cã nh÷ng vØa than dµy tíi 15-20 m, ®«i khi cßn lín h¬n. VØa than Ýt khi cã cÊu t¹o ®ång chÊt trªn toµn bé chiÒu dµy. Th«ng th­êng, mét vØa than lµ tËp hîp nhiÒu líp than riªng biÖt, kh¸c nhau vÒ ®é ¸nh, ®é kiªn cè, kh¶ n¨ng sinh nhiÖt vµ nh÷ng tÝnh chÊt kh¸c. §«i khi c¸c líp than ®ã l¹i bÞ c¸c líp ®¸ kÑp ng¨n c¸ch (h×nh 3, a). ChiÒu dµy c¸c líp ®¸ kÑp th­êng tõ vµi milimÐt tíi vµi chôc centimÐt. a b H×nh 3 CÊu t¹o cña vØa than a- vØa than phøc t¹p; b- vØa than ®¬n gi¶n Trong qu¸ tr×nh khai th¸c than, c¸c líp ®¸ kÑp th­êng bÞ lÊy lÉn cïng víi than, chóng lµm bÈn vµ gi¶m chÊt l­îng cña than. Trong c¸c tÝnh chÊt c¬ b¶n cña than cÇn chó ý tíi ®é cøng vµ ®é kiªn cè. §é cøng lµ kh¶ n¨ng chèng l¹i sù ®ét nhËp cña c¸c dông cô nhän, thÝ dô nh­ ®Çu bóa chÌn. §é kiªn cè lµ kh¶ n¨ng chèng l¹i nh÷ng d¹ng ph¸ hñy kh¸c nhau. Theo ®é kiªn cè ng­êi ta ph©n biÖt than mÒm yÕu, than kiªn cè trung b×nh vµ than kiªn cè. C¸c lo¹i than mÒm yÕu cã thÓ bÞ t¸ch dÔ dµng ra khái vØa b»ng c¸c dông cô ®¬n gi¶n, nh­ cuèc chim, xµ beng… Muèn t¸ch ph¸ c¸c lo¹i than kiªn cè trung b×nh trë lªn, cÇn ph¶i dïng c¸c lo¹i m¸y chuyªn dïng hoÆc nhê chÊt næ. §¸ v¸ch vµ ®¸ trô cña vØa than th­êng lµ sÐt kÕt, bét kÕt, ®«i khi lµ c¸c lo¹i ®¸ kiªn cè h¬n, nh­ ®¸ v«i vµ c¸t kÕt. Nh÷ng tÝnh chÊt chÝnh cña ®¸ v¸ch vµ ®¸ trô lµ ®é kiªn cè, ®é æn ®Þnh, ®é r¹n nøt vµ ®é dÎo. §¸ v«i vµ c¸t kÕt lµ c¸c lo¹i ®¸ kiªn cè vµ cã møc ®é æn ®Þnh cao, cßn c¸c lo¹i ®¸ sÐt kÕt vµ bét kÕt cã ®é æn ®Þnh kÐm h¬n vµ dÔ bÞ ph¸ hñy h¬n. Nãi chung, nÕu ®¸ cã ®é r¹n nøt cao th× sÏ cã ®é æn ®Þnh kÐm. TÊt c¶ c¸c ®¸ má ®­îc ph©n lo¹i theo c¸c tÝnh chÊt c¬-lý cña chóng. B¶ng ph©n lo¹i ®¸ má cña gi¸o s­ M. Pr«t«®iac«nèp ®­îc dïng phæ biÕn h¬n c¶.
  9. 9 TrÞ sè ®Æc tr­ng ®é kiªn cè cña ®¸ má ®­îc gäi lµ hÖ sè kiªn cè. Gi¸o s­ Pr«t«®iac«nèp tÝnh hÖ sè kiªn cè cña c¸c lo¹i ®¸ má theo biÓu thøc sau σ n.t f 100 trong ®ã: f - hÖ sè kiªn cè cña ®¸; n.t - søc kh¸ng nÐn t¹m thêi cña ®¸, KG/cm2. HÖ sè kiªn cè cña c¸c lo¹i ®¸ thay ®æi tõ 0,3 ®Õn 20. ThÝ dô, than ®¸ mÒm yÕu cã søc kh¸ng nÐn t¹m thêi lµ 100 KG/cm2 sÏ cã hÖ sè kiªn cè lµ 1. C¸c lo¹i ®Êt ch¶y cã hÖ sè kiªn cè f = 0,3; th¹ch anh vµ banzan ch¾c qu¸nh vµ kiªn cè nhÊt cã f = 20. QuÆng s¾t th­êng cã hÖ sè kiªn cè f = 6-12. C¸c lo¹i ®¸ v¸ch vµ trô cña c¸c vØa than còng th­êng cã f = 6-12. Dï sao còng cÇn hiÓu r»ng, hÖ sè kiªn cè cña ®¸ má theo thang chia cña gi¸o s­ Pr«t«®iac«nèp chØ lµ ®¬n vÞ quy ­íc. Ph¸ hñy ®Þa chÊt lµ nh÷ng biÕn ®éng d¹ng n»m ban ®Çu cña c¸c vØa than hay vØa ®¸, hoÆc lµ nh÷ng thay ®æi vÒ kÝch th­íc chiÒu dµy cña chóng. Cã hai d¹ng ph¸ hñy ®Þa chÊt: x¶y ra trong thêi kú h×nh thµnh vØa vµ x¶y ra sau khi vØa ®· cã tõ tr­íc. D¹ng ph¸ hñy ®Çu tiªn lµ c¸c hiÖn t­îng: vØa bÞ v¸t máng dÇn dÇn hay ®ét ngét (h×nh 4, a), vØa bÞ máng dÇn råi mÊt h¼n (h×nh 4, b), vØa ®ét t¨ng chiÒu dµy ë nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh (h×nh 4, c). a b H×nh 4 C¸c ph¸ hñy ®Þa chÊt c x¶y ra trong thêi kú h×nh thµnh vØa than D¹ng ph¸ hñy ®Þa chÊt x¶y ra sau khi vØa ®· h×nh thµnh lµ c¸c hiÖn t­îng uèn nÕp vµ ®øt g·y. a b H×nh 5 C¸c ph¸ hñy ®Þa chÊt d x¶y ra sau khi e h×nh thµnh vØa than c σ n.t f f 100
  10. 10 Uèn nÕp låi cã ®Ønh quay lªn phÝa trªn ®­îc gäi lµ bèi tµ (h×nh 5, a), uèn nÕp lâm cã ®Ønh quay xuèng phÝa d­íi gäi lµ h­íng tµ (h×nh 5, b). Nh÷ng phÇn n»m vÒ hai bªn ®Ønh cña uèn nÕp ®­îc gäi lµ c¸nh. §øt g·y còng cã nhiÒu d¹ng: ®øt g·y thuËn (h×nh 5, c), ®øt g·y nghÞch (h×nh 5, d), ®øt g·y ngang (h×nh 5 ,e), ®øt g·y ngang chêm (h×nh 5, f) vµ v.v… C¸c ph¸ hñy ®Þa chÊt ®Òu g©y trë ng¹i cho c«ng t¸c khai th¸c kho¸ng s¶n cã Ých. 1.3. C¸c kh¸i niÖm vÒ kho¸ng sµng quÆng QuÆng lµ kho¸ng s¶n cã Ých chøa kim lo¹i hay kho¸ng vËt víi khèi l­îng thÝch hîp ®Ó sö dông trong c«ng nghiÖp ë tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kü thuËt ®­¬ng thêi. CÇn ph©n biÖt quÆng kim lo¹i vµ phi kim lo¹i. QuÆng kim lo¹i lµ kho¸ng s¶n cã thÓ cho lÊy ra kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu, kim lo¹i quý vµ hiÕm, kim lo¹i phãng x¹ v.v… QuÆng phi kim lo¹i lµ kho¸ng s¶n cã thÓ cho lÊy ra c¸c kho¸ng vËt hãa häc, ph©n bãn, vËt liÖu x©y dùng, vËt liÖu lµm ®å gèm, thñy tinh v.v… Kim lo¹i hay kho¸ng vËt ë trong quÆng ®­îc gäi lµ thµnh phÇn cã Ých cña quÆng. QuÆng cã thÓ cã mét hay nhiÒu thµnh phÇn cã Ých vµ ®­îc gäi lµ quÆng ®¬n kim, quÆng ®a kim v.v… QuÆng giÇu hay quÆng nghÌo ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng hµm l­îng thµnh phÇn cã Ých cña chóng. Hµm l­îng thµnh phÇn cã Ých cña quÆng kim lo¹i ®en vµ mµu ®­îc tÝnh b»ng phÇn tr¨m (%), cßn ®èi víi quÆng kim lo¹i quý vµ hiÕm th× ®­îc tÝnh b»ng gam/tÊn (g/t). Còng dùa vµo hµm l­îng thµnh phÇn cã Ých, cßn cÇn ph¶i ph©n biÖt kho¸ng sµng quÆng c«ng nghiÖp vµ phi c«ng nghiÖp. Mèc ®Ó ph©n biÖt lµ hµm l­îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu. ViÖc quy ®Þnh hµm l­îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu chØ mang ý nghÜa côc bé vµ t¹m thêi, nã sÏ bÞ thay ®æi ë c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau vµ theo sù ph¸t triÓn tr×nh ®é kinh tÕ-kü thuËt cña con ng­êi. a b c H×nh 6. H×nh d¹ng cña 1 1 c¸c kho¸ng sµng quÆng 4 1- ®Êt ®¸ phñ; 3 3 2- th©n quÆng; 2 2 3- ®¸ kÑp; 3 4 4- ®¸ v©y bäc
  11. 11 Trong thùc tÕ rÊt Ýt gÆp c¸c kho¸ng sµng quÆng d¹ng vØa ®ång ®Òu. Chóng th­êng lµ c¸c th©n quÆng d¹ng m¹ch kh«ng ®ång ®Òu hoÆc d¹ng khèi phøc t¹p. M¹ch quÆng th­êng lµ c¸c khe nøt trong vá tr¸i ®Êt cã chøa kho¸ng s¶n (h×nh 6, a). Th©n quÆng d¹ng khèi cã nhiÒu lo¹i: d¹ng æ (h×nh 6, b), d¹ng thÊu kÝnh (h×nh 6, c), d¹ng trôc, d¹ng b­íu v.v… So víi kho¸ng sµng than, kho¸ng sµng quÆng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt riªng. §ã lµ: c¸c yÕu tè d¹ng n»m (gãc dèc, chiÒu dµy) kh«ng æn ®Þnh; cã nhiÒu ph¸ hñy ®Þa chÊt; quÆng vµ c¸c lo¹i ®¸ v©y bäc th­êng cã ®é kiªn cè lín; hµm l­îng thµnh phÇn cã Ých trong th©n quÆng kh«ng æn ®Þnh; ranh giíi c¸ch biÖt th©n quÆng víi ®¸ v¸ch vµ trô kh«ng râ rµng; kÝch th­íc theo ph­¬ng cña kho¸ng sµng quÆng t­¬ng ®èi nhá, nh­ng kÝch th­íc theo ®é s©u th× l¹i lín vµ v.v… C¸c th©n quÆng ®­îc ph©n lo¹i theo chiÒu dµy nh­ sau: - rÊt máng, cã chiÒu dµy tíi 0,6-0,8 m; - máng, cã chiÒu dµy tõ 0,6-0,8 ®Õn 3 m; - dµy trung b×nh, cã chiÒu dµy tõ 3 ®Õn 6-8 m; - dµy, cã chiÒu dµy tõ 6-8 ®Õn 15-20 m; - rÊt dµy, cã chiÒu dµy lín h¬n 15-20 m. Theo gãc dèc c¸c th©n quÆng ®­îc ph©n lo¹i gièng c¸c vØa than.
  12. 12 Ch­¬ng 2 c¸c c«ng tr×nh cña má hÇm lß 2.1. Tæng ®å mÆt b»ng cña má hÇm lß Tæng ®å mÆt b»ng lµ tËp hîp c¸c tßa nhµ, c«ng tr×nh vµ thiÕt bÞ dïng ®Ó trôc t¶i, tiÕp nhËn, ph©n lo¹i hoÆc chÕ biÕn vµ tiªu thô kho¸ng s¶n cã Ých; nhËn vµ th¶i ®¸; th«ng giã cho hÇm lß; cung cÊp n¨ng l­îng cho c¸c c«ng t¸c má vµ phôc vô ®êi sèng cho c«ng nh©n vµ c¸n bé. Tæng ®å mÆt b»ng gåm ba khèi chÝnh: khèi giÕng chÝnh, khèi giÕng phô vµ khèi hµnh chÝnh-phôc vô. Ngoµi ra, trong tæng ®å mÆt b»ng cßn cã c¸c tßa nhµ vµ c«ng tr×nh riªng biÖt, do ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ vµ yªu cÇu chuyªn m«n kh«ng thÓ ghÐp chung thµnh khèi. §ã lµ: tr¹m qu¹t giã chÝnh, tr¹m biÕn thÕ ®iÖn, kho thuèc næ, bÓ chøa n­íc v.v… 4 8 6 2 3 5 7 9 10 1 11 H×nh 7. Tæng ®å mÆt b»ng cña má than hÇm lß 1- khèi giÕng chÝnh cïng tr¹m chÊt t¶i than kh«ng cã bunke; 2- khèi giÕng phô; 3- nhµ m¸y trôc cña giÕng chÝnh vµ giÕng phô; 4- khèi hµnh chÝnh-phôc vô; 5- tr¹m qu¹t; 6- tr¹m biÕn thÕ ®iÖn; 7- kho vËt liÖu; 8- bÓ chøa n­íc phßng ch¸y; 9- nhµ ®Ó tµu ®iÖn; 10- tr¹m ga ®­êng s¾t; 11- tr¹m chÊt t¶i ®¸ th¶i Khèi giÕng chÝnh gåm cã c¸c c«ng tr×nh vµ tæ hîp thiÕt bÞ ®Ó nhËn than vµ ®¸ th¶i, tr¹m chÊt than vµo c¸c toa xe ®­êng s¾t, tr¹m th¶i ®¸ vµ nhµ ®Æt m¸y trôc t¶i. Khèi giÕng phô dïng ®Ó vËn chuyÓn ng­êi, cung cÊp vËt liÖu vµ thiÕt bÞ cho hÇm lß, trao ®æi goßng cho thïng còi. Ngoµi ra trong khèi giÕng phô cßn cã c¸c nhµ x­ëng söa ch÷a c¬-®iÖn, kho vËt liÖu, nhµ ®Æt m¸y trôc t¶i. NÕu má cÇn sö dông n¨ng l­îng khÝ nÐn, th× ë khèi nµy cßn cã thªm tr¹m m¸y nÐn khÝ. Còng cã thÓ ghÐp th¸p giÕng chÝnh vµ th¸p giÕng phô vµo hai khèi kÓ trªn, mÆc dï kh«ng ph¶i lóc nµo chóng còng liªn hÖ vÒ kÕt cÊu víi c¸c tßa nhµ trªn mÆt b»ng.
  13. 13 Khèi hµnh chÝnh-phôc vô gåm cã c¸c phßng giao ca cña c¸c ph©n x­ëng, phßng häp, c¸c phßng ban qu¶n lý xÝ nghiÖp, tr¹m y tÕ, nhµ ®Ìn, nhµ t¾m, nhµ ¨n v.v… Tr¹m qu¹t giã chÝnh th­êng ®­îc x©y dùng riªng biÖt ë gÇn giÕng chÝnh vµ liªn hÖ víi nã b»ng c¸c r·nh ngÇm dÉn giã chuyªn dïng. HiÖn nay, khi x©y dùng c¸c má hÇm lß míi ng­êi ta th­êng ¸p dông c¸ch giao than nguyªn khai trùc tiÕp vµo c¸c toa xe ®­êng s¾t, nh­ vËy ®ì ph¶i x©y dùng c¸c bunke chøa vµ kho than dù phßng trªn mÆt ®Êt, tøc lµ gi¶m ®­îc ®¸ng kÓ vèn ®Çu t­ x©y dùng mÆt b»ng. Song muèn thÕ, c«ng t¸c vËn t¶i ®­êng s¾t ph¶i ®­îc tæ chøc chÆt chÏ, ®¶m b¶o cho má ho¹t ®éng liªn tôc. Trong phÇn lín c¸c má, l­îng ®¸ th¶i ®­îc chuyÓn lªn mÆt ®Êt kh¸ lín, cã thÓ chiÕm tíi 15-20% khèi l­îng kho¸ng s¶n khai th¸c ®­îc. Sè ®¸ th¶i nµy th­êng ®­îc chuyÓn ®Õn b·i th¶i n»m trong hoÆc ngoµi ph¹m vi má b»ng «t« hoÆc b»ng c¸c thiÕt bÞ vËn t¶i kh¸c. 2.2. C¸c c«ng tr×nh d­íi ®Êt cña má hÇm lß PhÇn lín c¸c c«ng tr×nh d­íi ®Êt cña má hÇm lß ®Òu cã chiÒu dµi lín h¬n nhiÒu so víi kÝch th­íc tiÕt diÖn cña chóng, ®ã lµ c¸c ®­êng lß má. Theo vÞ trÝ kh«ng gian c¸c ®­êng lß má ®­îc chia thµnh ba nhãm: c¸c ®­êng lß th¼ng ®øng, c¸c ®­êng lß n»m nghiªng vµ c¸c ®­êng lß n»m ngang. 5 6 11 12 7 11 1 2 15 A 8 A 14 14 8 14 A-A 9 8 10 3 13 14 4 15 16 16 17 14 H×nh 8. C¸c ®­êng lß má 1- giÕng ®øng chÝnh; 2- giÕng ®øng phô; 3- phçng; 4- giÕng mï; 5- giÕng th«ng giã; 6- giÕng nghiªng; 7- lß th­îng; 8- lß h¹; 9- lß tr­ît; 10- lß h¹ phô; 11- lß xuyªn vØa trong than; 12- giÕng nghiªng th«ng giã; 13- lß b»ng; 14- lß däc vØa; 15- lß xuyªn vØa; 16- lß song song; 17- häng s¸o
  14. 14 C¸c ®­êng lß th¼ng ®øng bao gåm giÕng ®øng, phçng, giÕng mï vµ giÕng th«ng giã. GiÕng ®øng lµ ®­êng lß th¼ng ®øng, cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, dïng ®Ó trôc t¶i kho¸ng s¶n, ng­êi vµ vËt liÖu, ®ång thêi cßn dïng ®Ó th«ng giã cho má (h×nh 8). CÇn ph©n biÖt giÕng ®øng chÝnh vµ giÕng ®øng phô. GiÕng chÝnh dïng ®Ó trôc t¶i kho¸ng s¶n lªn mÆt ®Êt vµ cßn lµ ®­êng tho¸t giã bÈn, còng cã khi cßn ®­îc dïng ®Ó trôc ®¸ th¶i lªn mÆt ®Êt. GiÕng phô dïng ®Ó vËn chuyÓn ng­êi, ®­a vËt liÖu vµ thiÕt bÞ vµo má, dÉn giã s¹ch vµo má vµ còng cã khi ®­îc dïng ®Ó trôc ®¸ th¶i lªn mÆt ®Êt thay cho giÕng chÝnh. Phçng lµ ®­êng lß th¼ng ®øng, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp lªn mÆt ®Êt, dïng ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n tõ møc cao h¬n xuèng møc thÊp h¬n, còng dïng ®Ó vËn chuyÓn ng­êi, vËt liÖu vµ thiÕt bÞ. GiÕng mï lµ ®­êng lß th¼ng ®øng, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp lªn mÆt ®Êt, dïng ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n tõ møc thÊp h¬n lªn møc cao h¬n, còng dïng ®Ó vËn chuyÓn ng­êi, vËt liÖu vµ thiÕt bÞ. GiÕng th«ng giã lµ ®­êng lß th¼ng ®øng, cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, chñ yÕu lµm ®­êng tho¸t giã bÈn cho má, còng cã thÓ lµ ®­êng cÊp vËt liÖu vµ thiÕt bÞ vµo má. C¸c ®­êng lß n»m nghiªng gåm cã: giÕng nghiªng, giÕng nghiªng th«ng giã, lß th­îng, lß h¹, lß tr­ît, häng s¸o. GiÕng nghiªng lµ ®­êng lß n»m nghiªng, cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, cã c«ng dông gièng nh­ giÕng ®øng. Nh­ vËy, còng cÇn ph©n biÖt giÕng nghiªng chÝnh vµ giÕng nghiªng phô. Gãc nghiªng cña giÕng th­êng phï hîp víi gãc nghiªng ho¹t ®éng cña lo¹i thiÕt bÞ vËn t¶i ®­îc sö dông trong giÕng. NÕu dïng b¨ng t¶i ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n theo giÕng nghiªng lªn mÆt ®Êt, th× nã cã dé dèc kh«ng v­ît qu¸ 18o. Cßn nÕu dïng trôc t¶i c¸p kÐo goßng, th× ®é dèc cña giÕng kh«ng v­ît qu¸ 25o. GiÕng nghiªng th«ng giã lµ ®­êng lß n»m nghiªng, cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, th­êng cã chiÒu s©u t­¬ng øng víi ®é dµy cña líp ®Êt ®¸ phñ. C«ng dông cña nã còng gièng nh­ giÕng ®øng th«ng giã. Lß th­îng lµ ®­êng lß n»m nghiªng theo vØa than, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt. Tïy theo c«ng dông ng­êi ta ph©n biÖt lß th­îng chÝnh vµ lß th­îng phô. Lß th­îng chÝnh dïng ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n theo chiÒu dèc xuèng nhê c¸c thiÕt bÞ vËn t¶i. Lß th­îng phô ®­îc ®µo song song víi lß th­îng chÝnh vµ dïng ®Ó lµm lèi ®i cho c«ng nh©n, nã còng lµ ®­êng cÊp vËt liÖu, thiÕt bÞ vµ giã s¹ch cho c¸c khu khai th¸c. Lß h¹ lµ ®­êng lß n»m nghiªng theo vØa than, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, dïng ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n theo chiÒu tõ d­íi lªn trªn. Gièng lß th­îng, cÇn ph©n biÖt lß h¹ chÝnh vµ lß h¹ phô.
  15. 15 Lß tr­ît lµ ®­êng lß n»m nghiªng, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, dïng ®Ó th¶ kho¸ng s¶n hoÆc vËt liÖu b»ng c¸ch tù ch¶y. Häng s¸o lµ ®­êng lß n»m nghiªng theo vØa, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, th­êng ®­îc ®µo ng­îc chiÒu dèc, nèi th«ng c¸c lß däc vØa víi nhau. Häng s¸o dïng ®Ó th«ng giã, lµm lèi ®i vµ ®Ó vËn chuyÓn kho¸ng s¶n hoÆc vËt liÖu. C¸c ®­êng lß n»m ngang gåm cã: lß b»ng, lß xuyªn vØa, lß xuyªn vØa trong than, lß däc vØa, lß song song. Th­êng c¸c lß nµy kh«ng ®­îc ®µo n»m ngang hoµn toµn, mµ chóng cã ®é dèc 4-5 ‰ ®Ó tiÖn lîi cho viÖc vËn t¶i b»ng ®­êng goßng vµ dÔ tho¸t n­íc. Lß b»ng lµ ®­êng lß n»m ngang, cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, cã c«ng dông nh­ giÕng ®øng vµ giÕng nghiªng. Còng theo c«ng dông lß b»ng ®­îc ph©n biÖt thµnh lß b»ng chÝnh vµ lß b»ng phô. Lß xuyªn vØa lµ ®­êng lß n»m ngang, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, th­êng ®­îc ®µo th¼ng gãc hoÆc chÐo mét gãc nµo ®ã víi ph­¬ng cña vØa, cã t¸c dông nèi th«ng giÕng ®øng, giÕng nghiªng… víi c¸c vØa than, hoÆc liªn hÖ c¸c vØa than trong mét côm vØa víi nhau. Theo c«ng dông ng­êi ta ph©n biÖt lß xuyªn vØa vËn t¶i vµ lß xuyªn vØa th«ng giã. Lß xuyªn vØa trong than lµ ®­êng lß n»m ngang, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, th­êng ®­îc ®µo trong vØa than dµy, dïng ®Ó liªn hÖ trô víi v¸ch cña vØa. Lß däc vØa lµ ®­êng lß n»m ngang, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, th­êng ®­îc ®µo theo ph­¬ng cña vØa. Theo c«ng dông, cÇn ph©n biÖt lß däc vØa vËn t¶i vµ lß däc vØa th«ng giã. Lß däc vØa cã thÓ ®­îc ®µo theo vØa than, còng cã thÓ ®­îc ®µo trong ®¸ trô, song song víi ph­¬ng cña vØa. Lo¹i lß däc vØa thø hai ®­îc gäi lµ lß däc vØa ®¸. Lß song song lµ ®­êng lß n»m ngang, kh«ng cã lèi th«ng trùc tiÕp ra mÆt ®Êt, ®­îc ®µo trong vØa than, song song vµ gÇn víi lß däc vØa vËn t¶i hay lß däc vØa th«ng giã víi môc ®Ých phô trî cho chóng. Ngoµi c¸c ®­êng lß ®· kÓ trªn, cã mét sè ®­êng lß kh¸c kh«ng thÓ ghÐp riªng vµo bÊt kú nhãm ®­êng lß nµo, thÝ dô nh­ lß nèi, lß c¾t vµ lß chî. Lß nèi lµ ®­êng lß n»m ngang hoÆc nghiªng, ®­îc ®µo ®Ó nèi th«ng c¸c cÆp ®­êng lß ®i song song víi nhau (c¸c cÆp giÕng nghiªng, lß th­îng, lß h¹, lß däc vØa…) nh»m môc ®Ých th«ng giã thuËn lîi trong qu¸ tr×nh ®µo chóng. Lß c¾t lµ ®­êng lß n»m nghiªng hoÆc ngang, ®­îc ®µo theo vØa than, nèi th«ng lß däc vØa vËn t¶i vµ lß däc vØa th«ng giã víi nhau hoÆc song song víi chóng. Lß c¾t lµ tiÒn th©n cña lß khai th¸c. Lß khai th¸c lµ ®­êng lß ®­îc h×nh thµnh do viÖc trùc tiÕp khÊu kho¸ng s¶n. Khi lß khai th¸c cã g­¬ng kh¸ dµi, lín h¬n 10 m vµ cã thÓ tíi 200-300 m,
  16. 16 th× nã ®­îc gäi lµ lß chî. Tïy tõng tr­êng hîp cô thÓ lß chî cã thÓ n»m nghiªng theo chiÒu dèc cña vØa, cã thÓ n»m ngang theo ph­¬ng vØa, còng cã thÓ n»m chÐo mét gãc nµo ®ã víi ph­¬ng vØa. Trong má hÇm lß cßn cã mét sè c«ng tr×nh ngÇm kh¸c kh«ng thuéc vÒ kh¸i niÖm "®­êng lß". §ã lµ: buång, hÇm, tr¹m, kho, s©n ga, s©n giÕng. Buång, hÇm lµ nh÷ng c«ng tr×nh ngÇm cã chiÒu dµi t­¬ng ®èi kh«ng lín so víi kÝch th­íc mÆt c¾t ngang cña chóng vµ dïng ®Ó l¾p ®Æt m¸y mãc, thiÕt bÞ, b¶o qu¶n c¸c lo¹i vËt liÖu vµ phôc vô c¸c nhu cÇu kh¸c. PhÇn lín c¸c buång, hÇm ®­îc bè trÝ ë gÇn c¸c giÕng má. Tªn gäi cña chóng th­êng phï hîp víi c«ng dông, thÝ dô nh­: buång ®îi xe, tr¹m y tÕ, hÇm m¸y b¬m, buång têi, tr¹m ®iÖn, kho thuèc næ v.v… S©n ga lµ nh÷ng c«ng tr×nh ngÇm ®­îc x©y dùng ë nh÷ng khu vùc c¸c ®­êng lß n»m ngang c¾t qua c¸c ®­êng lß n»m nghiªng víi môc ®Ých vËn t¶i, phæ biÕn lµ khi c¸c lß däc vØa c¾t qua c¸c lß th­îng hay lß h¹. S©n giÕng lµ tËp hîp c¸c ®­êng lß vµ buång, hÇm ë gÇn giÕng ®øng hoÆc giÕng nghiªng, cã vai trß nèi th«ng giÕng víi c¸c ®­êng lß vËn t¶i vµ th«ng giã nh»m phôc vô c¸c ho¹t ®éng trong má hÇm lß. 2.3. C¸c b­íc ho¹t ®éng cña má hÇm lß C¸c c«ng t¸c khÊu kho¸ng s¶n vµ ®¸ má, ®µo vµ chèng gi÷ c¸c ®­êng lß ®­îc gäi lµ c¸c c«ng t¸c má. Trong c¸c má than vµ quÆng hÇm lß, thø tù thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c má gåm ba b­íc chÝnh: më vØa ruéng má, chuÈn bÞ ruéng má vµ khai th¸c kho¸ng s¶n. Më vØa ruéng má lµ viÖc ®µo vµ chèng gi÷ tËp hîp c¸c c«ng tr×nh hÇm lß, t¹o lèi th«ng tõ mÆt ®Êt tíi kho¸ng sµng hoÆc mét phÇn cña nã, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng ®µo ®­îc c¸c ®­êng lß chuÈn bÞ. C¸c ®­êng lß dïng ®Ó më vØa cho ruéng má ®­îc gäi lµ c¸c ®­êng lß më vØa. Chi phÝ ®µo chóng ®­îc tÝnh vµo vèn kiÕn thiÕt c¬ b¶n cña xÝ nghiÖp má. ChuÈn bÞ ruéng má lµ thø tù ®µo c¸c ®­êng lß sau khi më vØa ®Ó h×nh thµnh c¸c khu khai th¸c. C¸c ®­êng lß nµy ®­îc gäi lµ c¸c ®­êng lß chuÈn bÞ. Khai th¸c kho¸ng s¶n lµ c¸c c«ng t¸c ®­îc tiÕn hµnh nh»m trùc tiÕp lÊy kho¸ng s¶n víi sè l­îng lín vµ liªn tôc. §Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc cña c¸c c«ng t¸c khai th¸c, ngoµi c¸c ®­êng lß vËn t¶i vµ th«ng giã chÝnh cña khu khai th¸c th­êng ph¶i ®µo thªm c¸c ®­êng lß phô trî ®i trong vØa than hoÆc th©n quÆng. Nh÷ng ®­êng lß phô trî nµy cã thêi gian phôc vô ng¾n vµ chóng còng ®­îc gäi lµ c¸c ®­êng lß chuÈn bÞ. C«ng t¸c chuÈn bÞ vµ c«ng t¸c khai th¸c cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau vÒ c¶ kh«ng gian vµ thêi gian.
  17. 17 Má hÇm lß lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt-kinh doanh ®éc lËp, thùc hiÖn khai th¸c kho¸ng s¶n cã Ých b»ng ph­¬ng ph¸p hÇm lß vµ vËn chuyÓn nã trùc tiÕp tíi c¸c hé tiªu dïng hoÆc tíi xÝ nghiÖp tuyÓn kho¸ng trung t©m. Trong kh¸i niÖm má hÇm lß ph¶i kÓ c¶ c¸c c«ng tr×nh trªn mÆt ®Êt vµ tËp hîp c¸c c«ng tr×nh hÇm lß trong ph¹m vi ruéng má. Ruéng má lµ kho¸ng sµng hay mét phÇn kho¸ng sµng dµnh cho mét doanh nghiÖp má ho¹t ®éng khai th¸c. Tr­êng hîp kho¸ng s¶n lµ than, t­¬ng øng "ruéng má" cßn dïng thuËt ng÷ "ruéng than".
  18. 18 Ch­¬ng 3 c«ng t¸c khoan næ m×n trong má than hÇm lß ViÖc khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n r¾n th­êng ®i liÒn víi viÖc t¸ch ph¸ kho¸ng s¶n hoÆc ®¸ má ra khái khèi nguyªn vµ ®Ëp vôn chóng ®Ó dÔ dµng xóc bèc vµ vËn chuyÓn. Trong nhiÒu tr­êng hîp, c¸c c«ng ®o¹n kÓ trªn ®­îc thùc hiÖn nhê c«ng t¸c khoan næ m×n. C«ng t¸c khoan næ m×n ë riªng tõng ®­êng lß ®­îc tiÕn hµnh tu©n theo mét tµi liÖu kü thuËt ®Æc biÖt, ®ã lµ hé chiÕu khoan næ m×n ®­îc thiÕt kÕ riªng cho ®­êng lß ®ã. B¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p khoan næ m×n lµ ë g­¬ng lß ng­êi ta khoan c¸c lç khoan nhá, cã ®é s©u tíi 7 m vµ ®­êng kÝnh 40-75 mm, sau ®ã n¹p c¸c thái thuèc næ, råi g©y næ. Sau khi n¹p thuèc næ, kho¶ng trèng cßn l¹i cña lç m×n, kÓ tõ khèi thuèc næ ®Õn miÖng lç m×n, ®­îc chÊt kÝn b»ng vËt liÖu tr¬, ®ã lµ nót lç m×n. "Tr¬" cã nghÜa lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng b¾t ch¸y khi xuÊt hiÖn nhiÖt ®é cao trong qu¸ tr×nh næ m×n. Nót lç m×n th­êng lµ c¸t pha lÉn bét ®Êt sÐt. Sau khi næ m×n, chÊt næ chuyÓn tøc thêi thµnh c¸c chÊt khÝ víi khèi l­îng lín vµ d·n në m·nh liÖt d­íi t¸c ®éng cña nhiÖt ®é cao, t¹o thµnh c«ng c¬ häc t¸ch ph¸ kho¸ng s¶n hoÆc ®¸ ra khái khèi nguyªn vµ lµm vôn chóng. Ngoµi c¸c lç m×n nhá, ë c¸c má quÆng hÇm lß cßn sö dông c¸c lç m×n lín cã chiÒu s©u ®¹t tíi vµi chôc mÐt vµ ®­êng kÝnh lín tíi vµi tr¨m milimÐt. Trong ph¹m vi ch­¬ng nµy chóng ta chØ xem xÐt ph­¬ng ph¸p næ c¸c lç m×n nhá. 3.1. M¸y vµ dông cô ®Ó khoan lç m×n nhá §Ó khoan c¸c lç m×n nhá cã thÓ sö dông m¸y khoan xoay, xoay-®Ëp vµ ®Ëp-quay. Dông cô ®Ó khoan c¸c lç m×n nhá lµ choßng khoan. Trªn h×nh 9 cho thÊy choßng cña khoan xoay vµ khoan xoay-®Ëp. Choßng khoan gåm cã: mòi khoan 1, th©n choßng 2, vµ ®u«i choßng 3. Choßng ®Ó khoan xoay-®Ëp cßn cã ¾c 4 ®Ó giíi h¹n ®é dµi cña ®u«i choßng vµ lç th«ng däc th©n choßng ®Ó dÉn n­íc hoÆc khÝ nÐn vµo ®¸y lç khoan nh»m lÊy phoi. 1 2 3 a 2 5 4 3 b H×nh 9. Choßng cña khoan xoay (a) vµ cña khoan xoay-®Ëp (b)
  19. 19 Khi khoan xoay, ®¸ ë ®¸y lç khoan bÞ ph¸ hñy bëi c¸c c¹nh c¾t cña mòi khoan vµ bÞ ®Èy ra khái lç khoan bëi r·nh xo¾n cña th©n choßng. §Ó khoan c¸c lç m×n nhá trong than hoÆc ®¸ mÒm yÕu cã thÓ sö dông m¸y khoan ®iÖn cÇm tay (h×nh 10). H×nh 10 C¸c m¸y khoan ®iÖn cÇm tay §Ó khoan c¸c lç m×n trong ®¸ cã ®é kiªn cè trung b×nh th­êng sö dông gi¸ khoan ®iÖn (h×nh 11). H×nh 11 Gi¸ khoan ®iÖn 1- m¸y khoan ®iÖn; 2- gi¸ ®ì kiÓu kÝch èng lång; 3- cÇn ®iÒu khiÓn; 4- trôc chÝnh cña m¸y khoan 3 4 §Ó g¾n m¸y khoan ®iÖn vµo gi¸ khoan cã 1 thÓ sö dông khung ®ì m¸y khoan (h×nh 12). 2 Gi¸ khoan ®­îc dùng kÝch vµo gi÷a nÒn vµ nãc ®­êng lß. Dïng khung ®ì m¸y khoan, cã thÓ l¾p chóng b»ng bul«ng vµo thµnh cña c¸c lo¹i m¸y xóc bèc. H×nh 12 Khung ®ì m¸y khoan ®iÖn
  20. 20 Trªn h×nh 13 thÓ hiÖn hai lo¹i mòi khoan xoay dïng cho m¸y khoan ®iÖn. a b H×nh 13. Mòi khoan ®iÖn a- ®Ó khoan than; b- ®Ó khoan ®¸. §Ó khoan c¸c lç m×n trong ®¸ cã ®é kiªn cè tõ trung b×nh trë lªn cÇn sö dông c¸c lo¹i bóa khoan khÝ nÐn, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c ®Ëp-quay. Bóa khoan khÝ nÐn cÇm tay (h×nh 14) ®­îc chÕ t¹o theo nhiÒu cì kh¸c nhau, cã träng l­îng tõ 10 ®Õn 40 kg. Trong khi khoan, thî khoan cã thÓ dïng tay ®Ó gi÷ bóa hoÆc còng cã thÓ dïng gi¸ ®ì bóa ho¹t ®éng b»ng khÝ nÐn. Bóa khoan cÇm tay dïng ®Ó khoan c¸c lç m×n n»m ngang hoÆc nghiªng. §Ó khoan c¸c lç m×n th¼ng ®øng hoÆc dèc lªn víi gãc lín, ph¶i sö dông bóa khoan kiÓu èng lång. H×nh 14 Bóa khoan ho¹t ®éng b»ng khÝ nÐn Phô thuéc vµo cÊu t¹o vµ ®é kiªn cè cña ®¸ ë g­¬ng lß, cÊu t¹o cña mòi khoan ®Ëp-quay rÊt ®a d¹ng (h×nh 15). H×nh 15 C¸c d¹ng mòi khoan ®Ëp-quay §Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cho c«ng t¸c khoan lç m×n, khi ®µo lß nªn sö dông c¸c xe khoan tù hµnh, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c xoay-®Ëp (h×nh 16).
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí
65 tài liệu
2431 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
6=>0