Giáo trình Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường - CĐ Giao thông Vận tải

Chia sẻ: Bautroimaudo Bautroimaudo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường cung cấp cho người học những kiến thức như: Đổi lẫn chức năng và vấn đề tiêu chuẩn hoá; các khái niệm cơ bản về dung sai và lắp ghép; cơ sở đo lường kỹ thuật; dung sai kích thước và lắp ghép các mối ghép điển hình;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường - CĐ Giao thông Vận tải

ỦY BAN NHÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI ------ Bài Giảng DUNG SAI LG & ĐO LƢỜNG KT NGÀNH: CÔNG NGHỆ KỸ THUẬT ÔTÔ TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Lưu hành nội bộ 2010
ỦY BAN NHÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI ------ Bài Giảng DUNG SAI LG & ĐO LƢỜNG KT NGÀNH: CÔNG NGHỆ KỸ THUẬT ÔTÔ TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Chủ biên: ThS. Trần Thị Trà My Thành viên: ThS. Lê Anh Tuyến ThS. Ngô Thị Kim Uyển
LỜI NÓI ĐẦU Giáo trình “Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường” được biên soạn theo chương trình môn học Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường, tài liệu dùng làm tài liệu học tập cho sinh viên chuyên ngành Công nghệ Kỹ thuật ôtô. Ngoài ra còn có thể làm tài liệu tham khảo cho các chuyên viên và học viên ngành điện. Nội dung của giáo trình được biên soạn với những kiến thức cơ bản nhất về kỹ thuật điện. Trên cơ sở mục tiêu môn học khi biên soạn nhóm tác giả đã cố gắng trình bày nội dung giáo trình một cách ngắn gọn, dễ hiểu, cuối mỗi chương là tập hợp các câu hỏi và bài tập giúp người học kiểm tra lại kiến thức đã trình bày trong chương đó. Nhóm tác giả mong rằng với giáo trình này, sinh viên sẽ hiểu được những điều cơ bản nhất của môn Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường, làm kiến thức nền tảng để học tốt các môn chuyên ngành. Trong quá trình biên soạn giáo trình nhóm tác giả xin chân thành cám ơn đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp chân thành và vô c ng qu báu của các đồng nghiệp và các chuyên gia trong và ngoài trường. Giáo trình biên soạn không tránh khỏi một số sai sót nhất định. Chúng tôi rất mong tiếp tục nhận được nhiều ý kiến đóng góp của qu đồng nghiệp và đọc giả để giáo trình được bổ sung, ch nh s a ngày một hoàn thiện hơn. Các tác giả
MỤC TIÊU MÔN HỌC Giáo trình “Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường” được biên soạn trên cơ sở chương trình chương trình môn học Dung sai lắp ghép và kỹ thuật đo lường được xây dựng theo Thông tư số: 03/2017/TT-BLĐTBXH ngày 01/03/2017 của Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội của nhà trường đã được phê duyệt. Nội dung giáo trình bám sát được chương trình đào tạo nhằm cung cấp cho sinh viên các kiến thức cơ bản về điện, nguyên lý hoạt động của các máy điện trang bị trong kỹ thuật và trên ô tô hiện nay. Giáo trình còn cung cấp kiến thức về cấu tạo - nguyên lý trang bị điện và các mạch điều khiển máy điện với thực tiễn đang được áp dụng trên thực tế. Đây là môn học cơ sở nghề, trang bị kiến thức cho sinh viên làm nền tảng cho việc nghiên cứu các môn học chuyên môn lý thuyết và thực hành chuyên ngành, cũng như phục vụ cho nghề nghiệp của sinh viên sau khi ra trường. Ngoài ra, giáo trình được biên soạn dựa vào điều kiện với các máy móc, thiết bị được trang bị cho xưởng thực tập của khoa, phù hợp với điều kiện nghiên cứu của sinh viên. Giáo trình sau khi biên soạn, được hội đồng nghiên cứu khoa học công nhận sẽ dùng làm tài liệu giảng dạy và học tập cho sinh viên chuyên ngành Công nghệ kỹ thuật ôtô. Tuy nhiên, giáo trình cũng có thể làm tài liệu nghiên cứu cho sinh viên các chuyên ngành kỹ thuật khác, làm tài liệu tham khảo cho kỹ thuật viên làm việc có liên quan đến kỹ thuật.
Chƣơng 1. ĐỔI LẪN CHỨC NĂNG VÀ VẤN ĐỀ TIÊU CHUẨN HOÁ - Hiểu và n bản chất của tính ổi lẫn trong ngành ơ khí và tá dụng tích cực của nó ối với sản xuất, sử dụng 1.1. Tính đổi lẫn chức năng - Tính đổi lẫn chức năng là nguyên tắc thiết kế, chế tạo đảm bảo các bộ phận máy hoặc các chi tiết máy cùng loại không những có khả năng lắp thay thế cho nhau không cần s a chữa hoặc gia công bổ sung mà còn đảm bảo khả năng s dụng hiệu quả kinh tế hợp lý của chúng. - Mối quan hệ giữa ch tiêu s dụng máy A và các thông số chức năng Ai của các chi tiết lắp thành máy có dạng: A  f ( A1 , A2 , A3 ..., An ) (i = 1  n ) (1.1) Với Ai là những đại lượng biến đổi độc lập. - Do sai số gia công, lắp ráp mà ch tiêu s dụng máy A và các thông số chức năng Ai của các chi tiết máy không thể đạt độ chính xác tuyệt đối như giá trị thiết kế. Bởi vậy cần xác định phạm vi thay đổi hợp lý của A và Ai quanh giá trị thiết kế, phạm vi thay đổi hợp l cho phép đó gọi là dung sai ch tiêu s dụng máy T và dung sai các thông số chức năng chi tiết Ti. - Các chi tiết máy đảm bảo tính đổi lẫn chức năng nếu thoả mãn điều kiện: n f T   Ti i 1 Ai (1.2) - Loạt chi tiết máy sản xuất ra, nếu tất cả đều có thể đổi lẫn thì loạt đó đạt tính ổi lẫn chứ năng hoàn toàn. Nếu có một hoặc một số không đạt tính đổi lẫn thì loạt đó đạt tính ổi lẫn chứ năng không hoàn toàn. 1.2. Vấn đề tiêu chuẩn hoá sản phẩm - Công nghiệp càng phát triển thì sản phẩm cơ khí càng đa dạng (cả về chủng loại lẫn mẫu mã, kích cỡ). Để thuận lợi cho việc quản lý, tổ chức sản xuất và s dụng sản phẩm, cần thiết phải thống nhất hoá và tiêu chuẩn hoá sản phẩm.
- Ý nghĩa của tiêu chuẩn hoá sản phẩm: + Tạo điều kiện thuận lợi cho việc chế tạo các chi tiết và bộ phận máy đảm bảo tính đổi lẫn chức năng. + Tạo điều kiện để hợp tác hoá và chuyên môn hoá sản xuất. + Thuận lợi cho người s dụng vì dễ kiếm phụ tùng thay thế để s a chữa. + Thuận lợi cho quản lý và tổ chức sản xuất vì giảm được chủng loại, kích cỡ của thiết bị, dụng cụ cắt, dụng cụ đo. - Các tiêu chuẩn có thể được xây dựng trong phạm vi ngành, quốc gia hoặc quốc tế.
Chƣơng 2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ DUNG SAI VÀ LẮP GHÉP - Hiểu và thuộc các khái niệm về kí h th ớc, sai lệch giới hạn và dung sai - N m vững ặc tính của 3 nhóm l p ghép, ũng nh ông dụng của từng nhóm l p ghép - Biết cách biểu diễn bằng sơ ồ miền phân bố dung sai của l p ghép 2.1. Q i định ề ng i i ch ẩn h Khi thiết kế, chế tạo máy hoặc bộ phận máy người ta căn cứ vào ch tiêu s dụng máy A∑). Ch tiêu s dụng máy có thể là những thông số hình học hoặc những thông số khác như công suất, hiệu suất, năng suất Trên cơ sở ch tiêu s dụng máy A∑) người thiết kế phải xác định được các thông số chức năng Ai. Muốn đảm bảo được thông số chức năng người thiết kế phải tính toán và lựa chọn dung sai cho chi tiết, hay nói cách khác là phải qui định dung sai cho chi tiết được thiết kế Qui định dung sai trên cơ sở tính đổi lẫn chức năng là điều kiện thuận lơi cho việc thống nhất hóa và tiêu chuẩn hóa trong phạm vi quốc gia và quốc tế. Khi nền công nghiệp ngày càng phát triển thì sản phẩm càng đa dạng và phong phú, không ch chủng loại , mẫu mã và cả chủng loại nữa. Trong điều kiện như vậy đòi hỏi phải có sự thống nhất hóa về mặt quản l nhà nước, mặt khác để nâng cao hiệu quả kinh tế thì phải qui cách hóa và tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Để đáp ứng yêu cầu trên nhà nước iệt Nam ban hành hàng loạt các tiêu chuẩn kỹ thuật trong đó có tiêu chuẩn về dung sai lắp ghép. Các tiêu chẩn của nhà nươc iệt nam TC N) được xây dựng trên cơ sở của tiêu chuẩn quốc tế ISO 2.2. Kích hƣớc nh ngh a Kích thước là gía trị bằng số của đại lượng đo chiều dài theo đơn vị đo được lựa chọn
Trong chế tạo máy đơn vị đo thường d ng là mm 1m = 1000 mm ; 1 mm = 1000 µm 2.1.2. Kí h th ớ danh ngh a Là kích thước nhận được bằng tính toán xuất phát từ chức năng của chi tiết độ bền, độ cứng ) sau đó quy tròn về phía lớn lên theo các giá trị của dãy kích thước thẳng danh nghĩa tiêu chuẩn . a rụ Hình . + Kích thước danh nghĩa của chi tiết trục được k hiệu là dN. + Kích thước danh nghĩa của chi tiết lỗ được k hiệu là DN. + Kích thước danh nghĩa được ghi trên bản vẽ d ng là gốc để tính các sai lệch về kích thước. 2.1.3. Kích th ớ thự Là kích thước nhận được từ kết quả đo bằng dụng cụ đo với sai số cho phép nào đó. í dụ Khi đo kích thước trục bằng bằng thước cặp có độ chính xác , kết quả đo được là , mm tức là kích thước thực là , mm với sai số cho phép là 0,05 mm Kích thước thực được k hiệu là dt đối với trục và Dt đối với lỗ 4 Kí h th ớ giới hạn Để xác định phạm vi cho phép của sai số chế tạo kích thước, người ta qui định kích thước giới hạn Kích thước giới hạn lớn nhất là kích thước lớn nhất cho phép khi chế tạo chi tiết. K hiệu đối với trục là dmax và lỗ Dmax Kích thước giới hạn nhỏ nhất là kích thước nhỏ nhất cho phép khi chế tạo chi tiết. K hiệu đối với trục là dmin và lỗ Dmin ậy điều kiện để chi tiết sau khi chế tạo đạt yêu cầu khi kích thước thực của nó thoả mãn điều kiện:
dmin  dt  dmax và Dmin  Dt  Dmax 2.3. Sai lệch giới hạn nh ngh a Là hiệu đại số giữa các kích thước kích thước giới hạn và kích thước danh nghĩa ai ệ h giới hạn ớn nhất ai ệ h giới hạn tr n Là hiệu đại số giữa các kích thước kích thước giới hạn lớn nhất và kích thước danh nghĩa. Sai lệch giới hạn trên được k hiệu là es, ES ới trục es = dmax - dN ới lỗ ES = Dmax - DN nh ơ ồ iểu diễn kí h th ớ giới hạn và sai ệ h giới hạn ai ệ h giới hạn nh nhất ai ệ h giới hạn d ới Là hiệu đại số giữa các kích thước kích thước giới hạn nhỏ nhất và kích thước danh nghĩa. Sai lệch giới hạn trên được k hiệu là ei, EI ới trục ei = dmin – dN ới lỗ EI = Dmin – DN Sai lệch giới hạn có thể có giá trị “+” dương, “-“ âm hoặc bằng . Sai lệch giới hạn được ghi bên cạnh kích thước danh nghĩa với cở chữ nhỏ hơn DN EIES , d N eies . í dụ  500,020 0,041 2.4. D ng i kích hƣớc (T) Là phạm vi cho phép của sai số kích thước. Trị số dung sai là hiệu số giữa kích thước giới hạn lớn nhất và kích thước giới hạn nhỏ nhất, hoặc bằng hiệu đại số giữa sai lệch giới hạn trên và sai lệch giới hạn dưới. Dung sai được k hiệu là T (Tolerence)
Với kích thước lỗ: TD = Dmax - Dmin Hoặc TD = ES – EI Với kích thước trục: Td = dmax - dmin Hoặc Td = es – ei Dung sai kích thước luôn có gía trị dương. Trị số càng nhỏ thì độ chính xác kích thước càng cao và ngược lại. Dung sai càng lớn nghĩa là sai số chế tạo càng lớn, dễ chế tạo và giá thành chế tạo giảm. Hình 2.3. ơ ồ biểu diễn kí h th ớc, sai lệch và dung sai. í dụ Biết kích thước của chi tiết lỗ là  500,020 0,041 mm Tính các kích thước giới hạn và dung sai Kích thước thực của lỗ sau khi gia công đo được là Dt , mm, hỏi chi tiết lỗ đã gia công có đạt yêu cầu không Giải Kích thước giới hạn lớn nhất của lỗ Dmax = DN + ES = 50 + 0,020 = 50,020 mm Kích thước giới hạn nhỏ nhất của lỗ Dmin = DN + EI = 50 - 0,041 = 49,959 mm Dung sai của lỗ TD = ES – EI = 0,020 – (-0,041) = 0,061 mm Chi tiết lỗ đạt yêu cầu khi chi tiết thực của nó thỏa điều kiện Dmin  Dt  Dmax Ta thấy Dmin = 49,959 mm > Dt = 49,950 mm ậy chi tiết lỗ gia công kông đạt yêu cầu
- h Khi gia ông th ng i th phải nhẫ tính á kí h th ớ giới hạn rồi ối hiếu với kí h th ớ o kí h th ớ th t ủa hi tiết gia ông và ánh giá á hi tiết ó ạt u u ha không ạt u u về kí h th ớ 2.5. Lắ gh c c ại ắ gh 4 Khái niệ về p ghép Thường các chi tiết đứng riêng biệt thì chưa có công dụng gì, ch khi chúng phối hợp với nhau thành mối ghép mới có công dụng nhất định. Như vậy hay một số chi tiết kết hợp với nhau một cách cố định đai ốc vặn chặt vào bulong) hoặc di động piston trong cylinder) thì tạo thành mối ghép. Kích thước lắp ghép là kích thước mà dựa vào nó các chi tiết lắp ghép với nhau. Trong một mối ghép, kích thước danh nghĩa của lỗ DN) bằng kích thước danh nghĩa của trục dN) và gọi chung là kích thước danh nghĩa của mối ghép DN = dN Bề mặt lắp ghép là bề mặt mà dựa vào nó các chi tiết lắp ghép với nhau. Trong đó bề mặt lắp ghép của lỗ gọi là bề mặt bao, bề mặt lắp ghép của trục gọi là bề mặt bị bao hình . a) T y theo hình dạng bề măt lắp ghép, trong chế tạo cơ khí phân loại như sau: Lắp ghép trụ trơn Bề mặt lắp ghép có dạng là bề mặt trụ trơn hoặc mặt phẳng Lắp ghép côn trơn Bề mặt lắp ghép là mặt nón cụt Lắp ghép ren Bề mặt lắp ghép là mặt xoắn ốc có dạng profin tam giác, hình thang Lắp ghép truyền động bánh răng Bề mặt lắp ghép là bề mặt tiếp xúc một cách chu k của các răng bánh răng 1 2 2 1 60 Ø50
Hình 2.4. L p ghép trụ trơn Hình 2.3. L p ghép phẳng. 1 – Bề mặt bao. 1 – Bề mặt bao. 2 – Bề mặt bị bao. 2 – Bề mặt bị bao. Đặc tính của lắp ghép được xác định bởi hiệu số kích thước bề mặt bao và bị bao. Nếu Dt – dt có giá trị dương thì lắp ghép có độ hở Nếu Dt – dt có giá trị âm thì lắp ghép có độ dôi Dựa vào đặc tính lắp ghép ta chia ra làm nhóm 4 h n oại p ghép 4 hó p ng + Trong nhóm này kích thước lắp ghép của lỗ luôn luôn lớn hơn kích thước của trục trong đó luôn đảm bảo có độ hở (hình 2.5). nh hó p ghép ng Đặc điểm của nhóm lắp lỏng là luôn có độ hở được k hiệu là S Độ hở : S = Dt – dt Độ hở giới hạn: Smax = Dmax – dmin = ES - ei Smin = Dmin – dmax = EI - es S max  S min Độ hở trung bình: Stb = 2 Dung sai độ hở (hoặc dung sai lắp ghép):
Ts = Smax – Smin = TD + Td Như vậy dung sai mối ghép bằng tổng dung sai của kích thước lỗ và kích thước trục. Phạm vi s dụng Lắp ghép lỏng thường được s dụng đối với mối ghép mà hai chi tiết có sự chuyển động tương đối với nhau và t y theo chức năng của mối ghép ta chọn kiểu lắp có độ hở nhỏ hay độ hở lớn. 4 hó p hặt + Trong nhóm này kích thước lắp ghép của lỗ luôn luôn nhỏ hơn kích thước của trục trong đó luôn đảm bảo có độ dôi (hình 2.6). nh hó p chặt Đặc điểm của nhóm lắp chặt là luôn có độ hở được k hiệu là N Độ dôi: N = dt - Dt Độ dôi giới hạn: Nmax = dmax- Dmin = es - EI Nmin = dmin - Dmax = ei - ES N max  N min Độ dôi trung bình: Ntb = 2 Dung sai độ dôi (hoặc dung sai lắp ghép) TN = Nmax - Nmin = TD + Td Phạm vi s dụng Lắp ghép chặt thường được s dụng đối với mối ghép không tháo hoặc ch tháo khi s a chữa lớn. Độ dôi lắp ghép đủ đảm bảo truyền moment xoắn và t y theo chức năng của mối ghép ta chọn kiểu lắp có độ dôi nhỏ, trung bình hay độ dôi lớn. 4 hó p trung gian
+ Trong nhóm này kích thước lắp ghép của trục có thể nhỏ hơn hay lớn kích thước của lỗ. Trị số độ hở hay độ dôi ở đây đều nhỏ hình . ). Hình 2.7. L p trung gian Đặc trưng của lắp ghép trung gian là độ hở lớn nhất và độ dôi lớn nhất: Smax = Dmax - dmin Nmax = dmax - Dmin Độ hở trung bình hoặc độ dôi trung được tính như sau Smax  N max - Nếu Smax > Nmax: Stb  2 N max  Smax - Nếu Nmax > Smax: Ntb  2 Dung sai của lắp ghép : TNS = Smax + Nmax = TD + Td Phạm vi s dụng Lắp ghép trung gian thường được s dụng đối với mối ghép cố định nhưng thường xuyên phải tháo lắp khi s dụng và những mối ghép yêu cầu độ đồng tâm cao. Có thể d ng lắp trung gian để truyền lực nhưng với điều kiện phải thêm chi tiết phụ then, chốt, vít ...) 2.6. Biểu diễn ng ơ đ h n iền ng i củ ắp ghép Để đơn giản và thuận tiện người ta biểu diễn lắp ghép dưới dạng sơ đồ phân bố miền dung sai Sơ đồ lắp ghép là hình biểu diễn vị trí tương quan giữa miền dung sai của lỗ và miền dung sai của trục trong mối ghép á h v sơ ồ p ghép - Đường thẳng nằm ngang biểu thị vị trí kích thước danh nghĩa. - Trục tung biểu thị giá trị sai lệch của kích thước (μm).
- Sai lệch dương đặt ở phía trên, sai lệch âm đặt ở phía dưới kích thước danh nghĩa. - Miền dung sai kích thước được biểu diễn bằng hình chữ nhật có gạch chéo được giới hạn bởi hai sai lệch giới hạn í dụ Sơ đồ dung sai lắp ghép có d D mm. Sai lệch giới hạn của kích thước lỗ là ES + m, EI . Sai lệch giới hạn của kích thước trục là es - m, EI - m. Được biểu diễn như hình vẽ Hình . . Sơ đồ phân bố dung sai của kích thước lắp ghép. á dụng ủa sơ ồ p ghép Qua sơ đồ phân bố miền dung sai ta xác định được - Giá trị kích thước danh nghĩa của mối ghép DN, dN) - Biết được giá trị của sai lệch giới hạn ES, EI, es,ei) - Biết được vị trí và giá trị của kích thước giới hạn Dmax, Dmin, dmax, dmin) - Trị số dung sai của kích thước lỗ, trục TD, Td) - Dễ dàng nhận biết được đặc tính lắp ghép + Lắp lỏng nếu miền dung sai lỗ nằm trên miền dung sai trục + Lắp chặt nếu miền dung sai trục nằm trên miền dung sai lỗ + Lắp trung gian nếu miền dung sai lỗ và trục nằm xen kẽ nhau - Biết được trị số độ hở và độ dôi í dụ Cho sơ đồ phân bố miền dung sai như hình vẽ
nh 9 ơ ồ phân bố dung sai của kí h th ớc l p ghép. Qua sơ đồ xác định được - Kích thước danh nghĩa của mối ghép DN = dN = 54 mm - Sai lệch giới hạn ES = 25µm, EI = 0, es = 50µm, ei = 34µm - Kích thước giới hạn Dmax = 45,025 mm, Dmin = 45 mm dmax = 45,05 mm, Dmin = 45,034 mm - Dung sai kích thước lỗ TD = 0,025 mm - Dung sai kích thước trục Td = 0,016 mm - Dung sai mối ghép T = TD + Td = 0,025 + 0,016 = 0,041 mm - Mối ghép là lắp chặt vì miền dung sai trục nằm trên miền dung sai lỗ - Độ dôi giới hạn Nmax = 0,05 mm Nmin = 0,009 mm
Chƣơng 3. HỆ TH NGDUNG SAI LẮP GH P BỀ M T TRƠN - những nội dung ơ ản ủa hệ thống dung sai p ghép ề ặt trơn theo TCVN - iểu ngh a á k hiệu về dung sai p ghép tr n ản v - ử dụng thành thạo á ảng dung sai 3.1. Khái niệm 3.1.1. Khái niệm sai số gia công - Các thông số hình học, động học, cơ l hoá... của chi tiết được tạo thành trong quá trình gia công chi tiết đó. Khi gia công một loạt chi tiết trong cùng một điều kiện thì do sai số gia công làm cho giá trị của một thông số nào đó xuất hiện trên mỗi chi tiết thường khác nhau. - Các nguyên nhân chính gây ra sai số gia công gồm: + Máy gia công không chính xác (do chế tạo, do mòn...). + Dụng cụ cắt chế tạo không chính xác. + Mòn dụng cụ cắt trong quá trình gia công. + Biến dạng nhiệt của hệ thống công nghệ (máy - dao - đồ gá - chi tiết). + Biến dạng đàn hồi của hệ thống công nghệ dưới tác dụng của lực cắt. .v.v. - Các sai số nhận được trên mỗi chi tiết là tổng hợp của 3 loại sai số: + Sai số hệ thống cố định: là những sai số có giá trị xuất hiện trên mỗi chi tiết trong loạt là như nhau. + Sai số hệ thống thay đổi: là những sai số có giá trị xuất hiện trên mỗi chi tiết trong loạt thay đổi theo quy luật nào đó. + Sai số ngẫu nhiên: là những sai số có giá trị xuất hiện trên mỗi chi tiết trong loạt có tính chất ngẫu nhiên. - Sai số gia công làm cho các thông số hình học, động học, cơ l hoá... của loạt chi tiết biến đổi ngẫu nhiên. 3.1.2. Khái niệ về hệ thống dung sai p ghép
- Để đáp ứng yêu cầu phát triển hội nhập với nền kinh tế thế giới, nhà nước iệt Nam đã ban hành hàng loạt tiêu chuẩn kỹ thuật, trong đó có tiêu chuẩn dung sai bề mặt trơn TC N - . Tiêu chuẩn được xây dựng trên cơ sở của tiêu chuẩn quốc tế ISO - . Hệ thống dung sai lắp ghép là tổng hợp các qui định về dung sai lắp ghép được thành lập theo qui luật và đưa thành qui định thống nhất. - Hệ thống dung sai lắp ghép khắc phục được sự lựa chọn t y tiện, tạo khả năng tiêu chuẩn hóa dụng cụ cắt và calip đo. 3.2. Sai s gi công kích hƣớc 3.2.1. Một vài khái niệm về xác suất - Xét ví dụ để đánh giá tỷ lệ phế phẩm của một loạt sản phẩm, ta lấy ra một số sản phẩm để kiểm tra từng chiếc. Giả s kiểm tra 100 sản phẩm thì có 6 sản phẩm là phế phẩm, ta có tần suất 6 xuất hiện phế phẩm là ; kiểm tra 300 sản phẩm thì có tần suất xuất hiện phế phẩm 100 20 23 là ; tiếp tục có . 300 400 6 20 23 Dãy , , tiến dần tới một số P nào đó,  P  1. 100 300 400 P được gọi là xác suất xuất hiện phế phẩm của loạt sản phẩm. - Xác suất xuất hiện một sự kiện A nào đó kí hiệu P(A)) là khả năng xuất hiện sự kiện A trong một điều kiện cho trước nào đó. 3.2.2. Áp dụng lý thuyết xác suất ể nghiên cứu sự phân bố của kí h th ớc. - Các nghiên cứu cho thấy: loạt chi tiết cùng loại, gia công trong cùng một điều kiện thì sự phân bố kích thước của loạt thường theo quy luật phân bố chuẩn của xác suất (qui luật phân bố Gauss).  x2 1 y e 2 2  . 2 (3.1) Trong đó e - cơ số của logarit tự nhiên (e = 2,71828). - sai lệch bình phương trung bình. - Đường cong của phương trình . ) có tính đối xứng qua trục tung và được gọi là “đường cong phân bố mật độ xác suất” của kích thước gia công (hình 3.1).
y x dN dtb 0 x1 x2 nh ng cong phân bố m t ộ xác suất của kí h th ớc gia công. - Xác suất xuất hiện kích thước trong khoảng x1÷ x2 là: x2 P( x1  x2 )   ydx x1 x dx Đổi biến Z  thì dz  và:   z2 z2 1 2 P( x1x2 )   e dz  ( z2 )  ( z1 ) (3.2) z1 2 P( x1  x2 ) chính là giá trị diện tích phần gạch trên hình 3.1. - Xác suất xuất hiện kích thước trong khoảng -x ÷ +x (hình 3.2). ì đường cong có tính đối xứng qua trục tung nên: x x P(  x  x )   ydx  2 ydx x 0 Áp dụng công thức (3.2): z2 1 2 P(  x x )  2 z e dz  2( z ) 0 2 (3.3) Gía trị hàm (z ) và 2( z ) được tính sẵn trong bảng hàm Laplace (bảng 3.1).
y x dN -x 0 +x dtb Hình 3.2. Xác suất xuất hiện kí h th ớc trong khoảng -x ÷ +x. Bảng 3.1. Gía trị hàm Laplace. Z (z ) 2( z ) Z (z ) 2( z ) 0,10 0,04 0,07 1,25 0,39 0,78 97 45 87 0,20 0,07 1,50 95 0,15 0,43 0,86 0,40 85 2,00 30 64 0,15 0,75 55 0,31 3,00 0,48 0,95 08 10 45 1,00 0,27 4,00 35 0,54 0,49 0,99 67 86 73 0,34 15 0,68 0,49 0,99 27 90 90 3 Theo bảng Laplace khi x σ tức là Z   3 thì 2( z ) = 0,9973 và có thể  coi xác suất xuất hiện kích thước trong khoảng - σ ÷ + σ là %. - Nếu trường phân bố kích thước không nằm chọn trong trường dung sai thì sẽ có phế phẩm (hình 3.3).