intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình môi trường xây dựng

Chia sẻ: Nguyễn Hữu Tuấn Anh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:0

Thêm vào BST
Báo xấu
232
lượt xem 80
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên (Điều 1, Luật BVMT của Việt Nam, 1993).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình môi trường xây dựng

  1. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC Ch¬ng 1: C¸c vÊn ®Ò chung vÒ khoa häc m«i tr êng. 1.1. §Þnh nghÜa: M«i tr êng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ng êi, cã ¶nh hëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña con ng êi vµ thiªn nhiªn (§iÒu 1, LuËt BVMT cña ViÖt Nam, 1993). Tõ ®Þnh nghÜa tæng qu¸t nµy, c¸c kh¸i niÖm vÒ MT cßn ® îc hiÓu theo c¸c nghÜa kh¸c nhau, nhng tùu trung l¹i kh«ng n»m ngoµi néi dung cña ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn trong LuËt BVMT. §Þnh nghÜa l: MT theo nghÜa réng nhÊt lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh hëng tíi mét vËt thÓ hoÆc mét sù kiÖn. BÊt cø mét vËt thÓ, mét sù kiÖn nµo còng tån t¹i vµ diÔn biÕn trong mét MT. Kh¸i niÖm chung vÒ MT nh vËy ®îc cô thÓ ho¸ ®èi víi tõng ®èi t îng vµ tõng môc ®Ých nghiªn cøu. §èi víi c¬ thÓ sèng th× ''M«i trêng sèng'' lµ tæng hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh hëng tíi ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ (Lª V¨n Khoa, 1995). §Þnh nghÜa 2: MT bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× bao quanh sinh vËt, tÊt c¶ c¸c yÕu tè v« sinh vµ h÷u sinh cã t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lªn sù sèng, ph¸t triÓn vµ sinh s¶n cña sinh vËt (Hoµng §øc NhuËn, 2000). Theo t¸c gi¶, MT cã 4 lo¹i chÝnh t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau: - M«i trêng tù nhiªn bao gåm níc, kh«ng khÝ, ®Êt ®ai, ¸nh s¸ng vµ c¸c sinh vËt. - M«i trêng kiÕn t¹o gåm nh÷ng c¶nh quan ®îc thay ®æi do con ngêi. Trang: 1
  2. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC - M«i trêng kh«ng gian gåm nh÷ng yÕu tè vÒ ®Þa ®iÓm, kho¶ng c¸ch, mËt ®é, ph¬ng híng vµ sù thay ®æi trong MT. - M«i trêng v¨n ho¸ - x· héi bao gåm c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm, c«ng nghÖ, t«n gi¸o, c¸c ®Þnh chÕ, kinh häc, thÈm mü häc, d©n sè häc vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña con ngêi. §Þnh nghÜa 3: MT lµ mét phÇn cña ngo¹i c¶nh, bao gåm c¸c hiÖn t îng vµ c¸c thùc thÓ cña tù nhiªn,..mµ ë ®ã, c¸ thÓ, quÇn thÓ, loµi,...cã quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp b»ng c¸c ph¶n øng thÝch nghi cña m×nh (Vò Trung T¹ng, 2000). Tõ ®Þnh nghÜa nµy, ta cã thÓ ph©n biÖt ® îc ®©u lµ MT cña loµi nµy mµ kh«ng ph¶i lµ MT cña loµi kh¸c. Ch¼ng h¹n, mÆt biÓn lµ MT cña sinh vËt mÆt níc (Pleiston vµ Neiston), song kh«ng lµ MT cña nh÷ng loµi sèng ë ®¸y s©u hµng ngh×n mÐt vµ ngîc l¹i. §èi víi con ngêi, MT chøa ®ùng néi dung réng h¬n. Theo ®Þnh nghÜa cña UNESCO (1981) th× MT cña con ng êi bao gåm toµn bé c¸c hÖ thèng tù nhiªn vµ c¸c hÖ thèng do con ng êi t¹i ra, nh÷ng c¸i h÷u h×nh (tËp qu¸n, niÒm tin,...), trong ®ã con ngêi sèng vµ lao ®éng, hä khai th¸c c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh©n t¹o nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. Nh vËy, MT sèng ®èi víi con ng êi kh«ng chØ lµ n¬i tån t¹i, sinh tr ëng vµ ph¸t triÓn cho mét thùc thÓ sinh vËt lµ con ng êi mµ cßn lµ ''khung c¶nh cña cuéc sèng, cña lao ®éng vµ sù vui ch¬i gi¶i trÝ cña con ng êi''. Nh vËy MT sèng cña con ngêi lµ c¶ vò trô bao la, trong ®ã hÖ MÆt Trêi vµ Tr¸i §Êt (T§) lµ bé phËn cã ¶nh hëng trùc tiÕp vµ râ rÖt nhÊt. Theo c¸ch nh×n cña khoa häc MT hiÖn ®¹i th× T§ cã thÓ xem nh mét con tµu vò trô lín, mµ loµi ngêi lµ nh÷ng hµnh kh¸ch. VÒ mÆt vËt lý, T§ gåm th¹ch quyÓn, bao gåm tÊt c¶ c¸c vËt thÓ ë d¹ng thÓ r¾n cña T§ vµ cã ®é s©u tíi kho¶ng 60km; thuû quyÓn t¹o nªn bëi c¸c ®¹i d ¬ng, biÓn c¶, ao hå, s«ng suèi vµ c¸c thuû vùc kh¸c; khÝ quyÓn víi kh«ng khÝ vµ c¸c lo¹i khÝ kh¸c bao quanh mÆt ®Êt. VÒ mÆt sinh häc, trªn T§ cã sinh quyÓn bao gåm c¸c c¬ thÓ Trang: 2
  3. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC sèng, thuû quyÓn vµ khÝ quyÓn t¹o thµnh MT sèng cña c¸c c¬ thÓ sèng vµ ®Þa quyÓn t¹o thµnh líp phñ thæ nh ìng ®a d¹ng. Kh¸c víi c¸c ''quyÓn'' vËt chÊt v« sinh, trong sinh quyÓn ngoµi vËt chÊt, n¨ng l îng, cßn cã th«ng tin víi t¸c dông duy tr× cÊu tróc vµ c¬ chÕ tån t¹i cña c¸c vËt thÓ sèng. D¹ng th«ng tin ë møc ®é phøc t¹p vµ ph¸t triÓn cao nhÊt lµ trÝ tuÖ con ng êi, cã t¸c dông ngµy cµng m¹nh mÏ ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña T§. Tõ nhËn thøc ®ã, ®· h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ ''trÝ quyÓn'', bao gåm nh÷ng bé phËn trªn T§, t¹i ®ã cã t¸c ®éng trÝ tuÖ con ng êi. Nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc kü thuËt cho thÊy r»ng trÝ quyÓn ®ang thay ®æi mét c¸ch nhanh chãng, s©u s¾c vµ ph¹m vi t¸c ®éng ngµy cµng më réng, kÓ c¶ ë ngoµi ph¹m v× T§. VÒ mÆt x· héi, c¸c c¸ thÓ con ng êi häp l¹i thµnh céng ®ång, gia ®×nh, bé téc, quèc gia, x· héi theo nh÷ng lo¹i h×nh, ph¬ng thøc vµ thÓ chÕ kh¸c nhau. Tõ ®ã t¹o nªn c¸c mèi quan hÖ, c¸c h×nh th¸i tæ chøc kinh tÕ x· héi cã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi MT vËt lý, MT sinh häc. Trong thÕ kû XXI, dù ®o¸n sÏ xuÊt hiÖn t ng bõng cña mét nÒn kinh tÕ míi. NÒn kinh tÕ nµy cã tªn gäi lµ ''kinh tÕ tri thøc'' vµ nhiÒu tªn gäi kh¸c nhng néi dung khoa häc kü thuËt cña nã th× vÉn chØ lµ mét. §ã lµ: khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp ; th«ng tin vµ tri thøc trë thµnh mét nguån tµi nguyªn v« cïng quý gi¸; hµm l îng trÝ tuÖ trong tõng s¶n phÈm ngµy cµng gia t¨ng, nhÊt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ lntemet lµ ph¬ng tiÖn lao ®éng phæ biÕn nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Víi nh÷ng ®Æc trng nh trªn, nÒn kinh tÕ míi cã søc sèng m·nh liÖt h¬n nhiÒu so víi nh÷ng nÒn kinh tÕ cò: kinh tÕ nguyªn thuû, kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ c«ng nghiÖp. NÒn kinh tÕ míi ® îc ph¸t triÓn dùa trªn tri thøc khoa häc cho nªn tèc ®é t¨ng tr ëng cña nã tû lÖ thuËn víi tèc ®é t¨ng trëng cña khèi lîng tri thøc khoa häc mµ loµi ng êi tÝch luü ®îc. C¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö khoa häc cho r»ng, sè l îng tri thøc mµ loµi ngêi s¸ng t¹o ra chØ trong thÕ kû XX b»ng tæng tri thøc khoa häc mµ loµi ng êi ®· tÝch Trang: 3
  4. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC luü trong suèt lÞch sö tån t¹i h¬n n¨m tr¨m ngh×n n¨m cña m×nh. Trong thÕ kû XXI, khèi lîng tri thøc l¹i cã thÓ ®îc nh©n lªn gÊp béi. Do ®ã, cÇn ph¶i kh«n khÐo vµ t×m mäi c¬ héi vµ mäi ph¬ng thøc ®Ó n¾m lÊy c¸i cèt lâi nhÊt cña vÊn ®Ò lµ tri thøc cho sù ph¸t triÓn “ Ph¶i n¾m lÊy ngay kÎo muén. Muén lÇn nµy sÏ ph¶i tr¶ gi¸ gÊp béi so víi nh÷ng lÇn bá lì tr íc “ ( Chu H¶o, 2000 ). Nh vËy MT sèng cña con ng êi theo nghÜa réng lµ tÊt c¶ c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ x· héi cÇn thiÕt cho sù sinh sèng, s¶n xuÊt cña con ng êi nh tµi nguyªn thiªn nhiªn, kh«ng khÝ, ®Êt, níc, ¸nh s¸ng, c¶nh quan, quan hÖ x· héi...Víi nghÜa hÑp th× MT sèng cña con ng êi chØ bao gåm c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ nhãm nh©n tè x· héi trùc tiÕp liªn quan ®Õn chÊt l îng cuéc sèng cña con ngêi nh sè m2 nhµ ë, chÊt lîng b÷a ¨n hµng ngµy, níc s¹ch, ®iÒu kiÖn vui ch¬i gi¶i trÝ. ¥ nhµ tr êng th× m«i trêng cña häc sinh gåm nhµ tr êng víi thÇy gi¸o, b¹n bÌ, néi quy cña nhµ tr êng, líp häc, s©n ch¬i, phßng thÝ nghiÖm, vên trêng, c¸c tæ chøc x· héi nh §oµn, §éi... Tãm l¹i MT lµ tÊt c¶ nh÷ng g× xung quanh ta, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chóng ta sèng, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn. M«i trêng sèng cña con ngêi thêng ®îc ph©n chia thµnh c¸c lo¹i sau: - M«i trêng tù nhiªn: bao gåm c¸c nh©n tè thiªn nhiªn nh vËt lý, ho¸ häc; sinh häc, tån t¹i ngoµi ý muèn cña con ng êi nhng còng Ýt nhiÒu chÞu t¸c ®éng cña con ngêi. §ã lµ ASMT, nói, s«ng, biÓn c¶, kh«ng khÝ, ®éng thùc vËt, ®Êt vµ níc,... MT tù nhiªn cho ta kh«ng khÝ ®Ó thë, ®Êt ®Ó x©y nhµ cöa, trång c©y, ch¨n nu«i, cung cÊp cho con ngêi c¸c lo¹i tµi nguyªn kho¸ng s¶n phôc vô cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô. - M«i trêng x· héi: lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng êi víi con ngêi. §ã lµ luËt lÖ, thÓ chÕ, cam kÕt, quy ®Þnh ë c¸c cÊp kh¸c nhau. MT x· héi ®Þnh híng ho¹t ®éng cña con ngêi theo mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh, t¹o nªn Trang: 4
  5. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC søc m¹nh tËp thÓ thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn, lµm cho cuéc sèng cña con ngêi kh¸c víi c¸c sinh vËt kh¸c. Ngoµi ra, ngêi ta cßn ph©n biÖt kh¸i niÖm MT nh©n t¹o, bao gåm tÊt c¶ c¸c nh©n tè do con ngêi l¹o nªn hoÆc biÕn ®æi theo lµm thµnh nh÷ng tiÖn nghi trong cuéc sèng nh « t«, m¸y bay, nhµ ë, c«ng së c¸c khu ®« thÞ, c«ng viªn,... 1.2. §èi tîng vµ nhiÖm vô cña khoa häc m«i trêng: Khoa häc m«i trêng (KHMT) lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu mèi quan hÖ vµ t¬ng t¸c qua l¹i gi÷a con ngêi víi con ngêi, gi÷a con ngêi víi thÕ giíi sinh vËt vµ MT vËt lý xung quanh nh»m môc ®Ých BVMT sèng cña con ng êi trªn T§. Do ®ã, ®èi tîng nghiªn cøu cña KHMT lµ c¸c MT trong mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a MT sinh vËt vµ con ngêi. Kh«ng gièng nh Sinh häc, §Þa chÊt häc, Ho¸ häc vµ VËt lý häc, vµ nh÷ng ngµnh khoa häc t×m kiÕm viÖc thiÕt lËp c¸c nguyªn lý chung vÒ chøc n¨ng cña thÕ giíi tù nhiªn, KHMT lµ mét ngµnh khoa häc øng dông, mét d¹ng cña c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ sù t×m kiÕm nh÷ng thay thÕ cÊu tróc ®èi víi tæn thÊt MT. Khoa häc sinh th¸i vµ nh÷ng nguyªn lý sinh häc tËp trung nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a nh÷ng c¬ thÓ sèng vµ MT cña chóng, lµ nh÷ng c¬ së vµ nÒn t¶ng cña KHMT. Chóng ta nghiªn cøu chi tiÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña sinh th¸i häc, sö dông nh÷ng c¸i g× ®· biÕt vÒ sinh th¸i häc ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ vÒ MT. Khoa häc MT lµ khoa häc tæng hîp, liªn ngµnh, nã sö dông vµ phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu lÜnh vùc nh: sinh häc, ho¸ häc, ®Þa chÊt, thæ nhìng, vËt lý, kinh tÕ, x· héi häc, khoa häc qu¶n lý vµ chÝnh trÞ,..®Ó tËp trung vµo c¸c nhiÖm vô sau: - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña c¸c thµnh phÇn MT (tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o) cã ¶nh hëng hoÆc chÞu ¶nh hëng bëi con ngêi, níc, kh«ng khÝ, ®Êt, sinh vËt, hÖ sinh th¸i (HST), khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ, n«ng th«n,..¥ ®©y, Trang: 5
  6. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC KHMT tËp trung nghiªn cøu mèi quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng êi víi c¸c thµnh phÇn cña MT sèng. - Nghiªn cøu c«ng nghÖ, kü thuËt xö lý « nhiÔm b¶o vÖ chÊt lîng, MT sèng cña con ngêi. - Nghiªn cøu tæng hîp c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vÒ khoa häc kinh tÕ, luËt ph¸p, x· héi nh»m BVMT vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng (PTBV) Tr¸i §Êt, quèc gia, vïng l·nh thæ, ngµnh c«ng nghiÖp. - Nghiªn cøu vÒ ph¬ng ph¸p nh m« h×nh ho¸, ph©n tÝch ho¸ häc,vËt lý, sinh häc phôc vô cho 3 néi dung trªn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i chØ liÖt kª mét c¸ch ¶m ®¹m c¸c vÊn ®Ò MT ®i ®«i víi nh÷ng gi¶i ®o¸n cho mét t¬ng lai hoang v¾ng vµ buån tÎ. Ng îc l¹i, môc tiªu cña KHMT vµ môc tiªu cña chóng ta nh nh÷ng c¸ thÓ, nh÷ng c«ng d©n cña thÕ giíi lµ x¸c ®Þnh, thÊu hiÓu c¸c vÊn ®Ò mµ tæ tiªn cña chóng ta vµ chÝnh chóng ta ®· kh¬i dËy, xóc tiÕn. Cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i lµm vµ ph¶i lµm nhiÒu h¬n n÷a ë mçi c¸ thÓ, mçi quèc gia vµ trªn ph¹m vi toµn cÇu. Thùc tÕ cho thÊy, hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò MT lµ rÊt phøc t¹p vµ kh«ng chØ gi¶i quyÕt ®¬n thuÇn b»ng c¸c khoa häc, c«ng nghÖ riªng rÏ, v× chóng th - êng liªn quan vµ t¸c ®éng t¬ng hç ®Õn nhiÒu môc tiªu vµ quyÒn lîi kh¸c nhau. 1.3. Chøc n¨ng chñ yÕu cña m«i trêng. §èi víi sinh vËt nãi chung vµ con ng êi nãi riªng th× MT sèng cã c¸c chøc n¨ng chñ yÕu sau: 1.3.1. M«i trêng lµ kh«ng gian sinh sèng cho con ng êi vµ thÕ giíi sinh vËt (habitat) Trang: 6
  7. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC Trong cuéc sèng hµng ngµy, mçi mét ngêi ®Òu cÇn mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh ®Ó phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng sèng nh : nhµ ë, n¬i nghØ, ®Êt ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n, kho tµng, bÕn c¶ng,... Trung b×nh mçi ngµy mçi ngêi ®Òu cÇn kho¶ng 4m3 kh«ng khÝ s¹ch ®Ó hÝt thë; 2,5 lÝt níc ®Ó uèng, mét lîng l¬ng thùc, thùc phÈm t¬ng øng víi 2000 - 2400 ca lo. Nh vËy, chøc n¨ng nµy ®ßi hái MT ph¶i cã mét ph¹m vi kh«ng gian thÝch hîp cho mçi con ngêi. VÝ dô, ph¶i cã bao nhiªu m2, hecta hay km2 cho mçi ngêi. Kh«ng gian nµy l¹i ®ßi hái ph¶i ®¹t nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vÒ c¸c yÕu tè vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, c¶nh quan vµ x· héi. Tuy nhiªn, diÖn tÝch kh«ng gian sèng b×nh qu©n trªn T§ cña con ng êi ®ang ngµy cµng bÞ thu hÑp (b¶ng 1vµ 2). B¶ng l. Suy gi¶m diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng êi trªn thÕ giíi (ha/ngêi) Nguån : Lª Th¹c C¸n, 1996 -106 -105 -104 N¨m 0(CN 165 1840 1930 1994 2010 ) 0 D©nsè(TriÖung- 0,125 1,0 5.0 200 545 1.00 2.00 5.00 7.00 êi) 27,5 0 0 0 0 120.00 15.00 3.00 75 DiÖn 0 0 0 15 7,5 3,0 1,88 tÝch(ha/ng) B¶ng 2. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c trªn ®Çu ng êi ë ViÖt Nam N¨m 1940 1960 1970 1992 2000 B×nh qu©n ®Çu ng- 0,2 0,16 0,13 0,11 0,1 Trang: 7
  8. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC êi Yªu cÇu vÒ kh«ng gian sèng cña con ng êi thay ®æi theo tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cµng cao th× nhu cÇu vÒ kh«ng gian s¶n xuÊt sÏ cµng gi¶m. Tuy nhiªn, trong viÖc sö dông kh«ng gian sèng vµ quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn, cã 2 tÝnh chÊt mµ con ng êi cÇn chó ý lµ tÝnh chÊt tù c©n b»ng (homestasis), nghÜa lµ kh¶ n¨ng cña c¸c HST hÖ sinh th¸i) cã thÓ g¸nh chÞu trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n nhÊt. GÇn ®©y, ®Ó c©n nh¾c t¶i lîng mµ MT ph¶i g¸nh chÞu ®· xuÊt hiÖn nh÷ng chØ thÞ cho tÝnh bÒn v÷ng liªn quan ®Õn kh«ng gian sèng cña con ng êi nh: - Kho¶ng sö dông MT (environmental use space) lµ tæng c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ ®îc sö dông hoÆc nh÷ng « nhiÔm cã thÓ ph¸t sinh ®Ó ®¶m b¶o mét MT lµnh m¹nh cho c¸c thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau. - DÊu ch©n sinh th¸i (ecological footprint) ® îc ph©n tÝch dùa trªn ®Þnh l- îng tû lÖ gi÷a t¶i lîng cña con ngêi lªn mét vïng nhÊt ®Þnh vµ kh¶ n¨ng cña vïng ®Ó duy tr× t¶i lîng ®ã mµ kh«ng lµm c¹n kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Gi¸ trÞ nµy ®îc tÝnh b»ng diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt h÷u sinh (®Êt trång trät, ®ång cá, rõng, ao hå, ®¹i d ¬ng,....) vµ céng thªm 12% ®Êt cÇn ®îc dù tr÷ ®Ò b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc (§DSH). NÕu tÝnh riªng cho n - íc Mü, trong n¨m 1993 th× mét ngêi d©n Mü trung b×nh s¶n xuÊt mét dÊu ch©n sinh th¸i lµ 8,49 ha. §iÒu nµy cã nghÜa lµ h¬n 8 ha s¶n xuÊt h÷u sinh (tÝnh theo n¨ng suÊt trung b×nh cña thÕ giíi) ph¶i liªn tôc s¶n xuÊt ®Ó hç trî cho mét c«ng d©n Mü. DÊu ch©n sinh th¸i nµy chiÕm diÖn tÝch gÊp h¬n 5 lÇn so víi 1,7 ha trªn mét c«ng d©n cña thÕ giíi. ChØ nh÷ng n íc víi dÊu ch©n sinh th¸i cao h¬n l,7 ha míi cã mét t¸c ®éng toµn cÇu, bÒn v÷ng ®èi víi mäi ngêi mµ kh«ng lµm c¹n kiÖt kho vèn thiªn nhiªn cña T§. - Nh vËy, MT lµ kh«ng gian sèng cña con ng êi vµ cã thÓ ph©n lo¹i chøc n¨ng kh«ng gian sèng cña con ngêi thµnh c¸c d¹ng cô thÓ sau: Trang: 8
  9. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC - Chøc n¨ng x©y dùng: cung cÊp mÆt b»ng vµ nÒn mãng cho c¸c ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp, kiÕn tróc h¹ tÇng vµ n«ng th«n. - Chøc n¨ng vËn t¶i: cung cÊp mÆt b»ng, kho¶ng kh«ng gian vµ nÒn mãng cho giao th«ng ®êng thuû, ®êng bé vµ ®êng kh«ng. - Chøc n¨ng s¶n xuÊt: cung cÊp mÆt b»ng vµ ph«ng tù nhiªn cho s¶n xuÊt n«ng - l©m - ng nghiÖp. - Chøc n¨ng cung cÊp n¨ng lîng, th«ng tin. - Chøc n¨ng gi¶i trÝ cña con ng êi: cung cÊp mÆt b»ng, nÒn mãng vµ ph«ng tù nhiªn cho viÖc gi¶i trÝ ngoµi trêi cña con ng êi (trît tuyÕt, trît b¨ng, ®ua xe, ®ua ngùa,...). 1.3.2. M«i trêng lµ n¬i chøa ®ùng c¸c nguån tµi nguyªn cÇn thiÕt cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ngêi. Trong lÞch sö ph¸t triÓn, loµi ng êi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n. B¾t ®Çu tõ khi con ngêi biÕt canh t¸c c¸ch ®©y kho¶ng 14 - 15 ngh×n n¨m, vµo thêi kú ®å ®¸ gi÷a cho ®Õn khi ph¸t minh ra m¸y h¬i n íc vµo thÕ kû thø XVIII, ®¸nh dÊu sù khëi ®Çu cña c«ng cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trong mäi lÜnh vùc. XÐt vÒ b¶n chÊt th× mäi ho¹t ®éng cña con ng êi ®Ó duy tr× cuéc sèng ®Òu nh»m vµo viÖc khai th¸c c¸c hÖ thèng sinh th¸i cña tù nhiªn th«ng qua lao ®éng c¬ b¾p, vËt t c«ng cô vµ trÝ tuÖ. Víi sù hç trî cña c¸c hÖ thèng sinh th¸i, con ng êi ®· lÊy tõ tù nhiªn nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña m×nh. Râ rµng, thiªn nhiªn lµ nguån cung cÊp mäi nguån tµi nguyªn cÇn thiÕt. Nã cung cÊp nguån vËt liÖu, n¨ng l îng, th«ng tin (kÓ c¶ th«ng tin di truyÒn) cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng sinh sèng, s¶n xuÊt vµ qu¶n lý cña con ng êi. Nhu cÇu cña con ngêi vÒ c¸c ngôån tµi nguyªn kh«ng ngõng t¨ng lªn c¶ vÒ sè l - Trang: 9
  10. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC îng, chÊt lîng vµ møc ®é phøc t¹p theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi. Chøc n¨ng nµy cña MT cßn gäi lµ nhãm chøc n¨ng s¶n xuÊt tù nhiªn gåm : - Rõng tù nhiªn: cã chøc n¨ng cung cÊp n íc, b¶o tån tÝnh §DSH vµ ®é ph× nhiªu cña ®Êt, nguån gç cñi, dîc liÖu vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh th¸i. - C¸c thñy vùc: cã chøc n¨ng cung cÊp n íc, dinh dìng, n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ vµ c¸c nguån thñy h¶i s¶n. - §éng thùc vËt: cung cÊp l¬ng thùc vµ thùc phÈm vµ c¸c nguån gen quý hiÕm. - Kh«ng khÝ, nhiÖt ®é, n¨ng lîng mÆt trêi (NLMT), giã, níc: §Ó chóng ta hÝt thë, c©y cèi ra hoa vµ kÕt tr¸i. - C¸c lo¹i quÆng, dÇu má: cung cÊp n¨ng l îng vµ nguyªn liÖu cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 1.3.3. M«i trëng lµ n¬i chøa ®ùng c¸c chÊt phÕ th¶i do con ng êi t¹o ra. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña c¶i vËt chÊt, con ng êi lu«n ®µo th¶i ra c¸c chÊt th¶i vµo MT. T¹i ®©y, c¸c chÊt th¶i d íi t¸c ®éng cña c¸c vi sinh vËt vµ c¸c yÕu tè MT kh¸c sÏ bÞ ph©n huû, biÕn ®æi tõ phøc t¹p thµnh ®¬n gi¶n vµ tham gia vµo hµng lo¹t c¸c qu¸ tr×nh sinh ®Þa ho¸ phøc t¹p. Trong thêi kú s¬ khai, khi d©n sè nh©n lo¹i cßn Ýt, chñ yÕu do c¸c qu¸ tr×nh ph©n huû tù nhiªn lµm cho chÊt th¶i sau mét thêi gian biÕn ®æi nhÊt ®Þnh l¹i trë l¹i tr¹ng th¸i nguyªn liÖu cña tù nhiªn. Sù gia t¨ng d©n sè thÕ giíi nhanh chãng, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ lµm sè l îng chÊt th¶i t¨ng lªn kh«ng ngõng dÉn ®Õn chøc n¨ng nµy ë nhiÒu n¬i, nhiÒu chç trë nªn qu¸ t¶i, g©y « nhiÔm MT. Kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ ph©n huû chÊt th¶i trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh ®îc gäi lµ kh¶ n¨ng ®Öm (buffercapacity) cña khu vùc ®ã. Khi lîng chÊt th¶i lín h¬n kh¶ n¨ng ®Öm, hoÆc thµnh phÇn chÊt th¶i cã nhiÒu chÊt ®éc, vi sinh vËt gÆp nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ Trang: 10
  11. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC tr×nh ph©n huû th× chÊt lîng MT sÏ gi¶m vµ MT cã thÓ bÞ « nhiÔm. Cã thÓ ph©n lo¹i chi tiÕt chøc n¨ng nµy thµnh c¸c lo¹i sau: - Chøc n¨ng biÕn ®æi lý - ho¸ häc: pha lo·ng, ph©n huû ho¸ häc nhê ¸nh s¸ng; hÊp thô ; sù t¸ch chiÕt c¸c vËt th¶i vµ ®éc tè. - Chøc n¨ng biÕn ®æi sinh ho¸: sù hÊp thô c¸c chÊt d thõa; chu tr×nh ni t¬ vµ cacbon; khö c¸c chÊt ®éc b»ng con ®êng sinh ho¸. - Chøc n¨ng biÕn ®æi sinh häc: kho¸ng ho¸ c¸c chÊt th¶i h÷u c¬, mïn ho¸, am«n ho¸, nitrat ho¸ vµ ph¶n nitrat ho¸,... 1.3.4. Chøc n¨ng lu tr÷ vµ cung cÊp th«ng tin cho con ngêi. M«i trêng T§ ®îc coi lµ n¬i lu tr÷ vµ cung cÊp th«ng tin cho con ngêi. Bëi v×, chÝnh MT T§ lµ n¬i: - Cung cÊp sù ghi chÐp vµ l u tr÷ lÞch sö ®Þa chÊt, lÞch sö tiÕn ho¸ cña vËt chÊt vµ sinh vËt, lÞch sö xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña loµi ng êi. - Cung cÊp c¸c chØ thÞ kh«ng gian vµ t¹m thêi mang tÝnh chÊt tÝn hiÖu vµ b¸o ®éng sím c¸c hiÓm ho¹ ®èi víi con ng êi vµ sinh vËt sèng trªn T§ nh ph¶n øng sinh lý cña c¬ thÓ sèng tríc khi x¶y ra c¸c tai biÕn tù nhiªn vµ c¸c hiÖn tîng tai biÕn tù nhiªn, ®Æc biÖt nh b·o, ®éng ®Êt, nói löa,.... Lu tr÷ vµ cung cÊp cho con ngêi sù ®a d¹ng c¸c nguån gen, c¸c lo¹i ®éng thùc vËt, c¸c HST tù nhiªn vµ nh©n t¹o, c¸c vÎ ®Ñp c¶nh quan cã gi¸ trÞ thÈm mü ®Ó thëng ngo¹n, t«n gi¸o vµ v¨n ho¸ kh¸c. 1.4. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng. §Ó duy tr× chÊt lîng MT hay nãi ®óng h¬n lµ duy tr× ® îc c©n b»ng cña tù nhiªn, ®a tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña con ng êi ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt, võa ph¸t triÓn kinh tÕ, võa hµi hoµ víi tù nhiªn th× viÖc quy ho¹ch vµ qu¶n lý l·nh thæ trªn quan ®iÓm sinh th¸i - MT lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt: Theo yªu cÇu cña con ngêi, c¸c HST tù nhiªn ®îc ph©n thµnh 4 lo¹i chÝnh: HST s¶n xuÊt, HST b¶o vÖ; HST ®« thÞ vµ HSR víi c¸c môc ®Ých kh¸c nh gi¶i trÝ, Trang: 11
  12. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC du lÞch, kh¸i th¸c má,... Quy ho¹ch sinh th¸i häc còng cã nghÜa lµ s¾p xÕp vµ qu¶n lý c©n ®èi, hµi hoµ c¶ 4 lo¹i HST ®ã. Trong nghiªn cøu, nhiÒu vÊn ®Ò MT ®ang ®èi mÆt víi chóng ta hiÖn nay, ®iÒu quan träng lµ kh«ng ®îc phÐp quªn mét thùc tÕ lµ chóng ta cã thÓ lµm ®îc nhiÒu viÖc ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng. Vai trß cña KHMT kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò, c¸c bøc xóc mµ ph¶i ®Ò nghÞ vµ ®¸nh gi¸ c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt tiÒm n¨ng. MÆc dï, viÖc lùa chän thùc hiÖn ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt ®îc ®Ò nghÞ lu«n lu«n lµ chñ ®Ò cña chÝnh s¸ch vµ chiÕn lîc cña x· héi, KHMT ë ®©y ®ãng vai trß chñ chèt trong gi¸o dôc c¶ hai: c¸c quan chøc vµ céng ®ång. ViÖc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng vÊn ®Ò MT thêng bao g«m 5 bíc c¬ b¶n sau: Bíc l: §¸nh gi¸ khoa häc: giai ®o¹n tríc tiªn tËp trung vµo bÊt kú vÊn ®Ò MT nµo lµsù ®¸nh gi¸ khoa häc, thu thËp th«ng tin, sè liÖu. C¸c sè liÖu ph¶i ® îc thu thËp vµ c¸c thùc nghiÖm ph¶i ® îc triÓn khai ®Ó x©y ®ùng m« h×nh mµ nã cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸ ®îc t×nh tr¹ng. M« h×nh nh vËy cÇn ®îc sö dông ®Ó ®a ra nh÷ng dù b¸o vÒ tiÕn tr×nh t¬ng lai cña sù kiÖn. Bíc 2. Ph©n tÝch rñi ro: sö dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc nh mét c«ng cô, nÕu cã thÓ tiÕn hµnh ph©n tÝch hiÖu øng tiÒm Èn cña nh÷ng can thiÖp. §iÒu g× tr«ng ®îi sÏ x¶y ra nÕu hµnh ®éng ® îc kÕ tiÕp, kÓ c¶ nh÷ng hiÖu øng ngîc th× hµnh ®éng vÉn ®îc xóc tiÕn. Bíc 3. Gi¸o dôc céng ®ång: khi mét sù lùa chän cô thÓ ® îc tiÕn hµnh trong sè hµng lo¹t c¸c hµnh ®éng lu©n phiªn th× ph¶i ® îc th«ng tin ®Õn céng ®ång. Nã bao gåm gi¶i thÝch vÊn ®Ò ®¹i diÖn cho tÊt c¶ c¸c hµnh ®éng lu©n phiªn s½n cã vµ th«ng b¸o cô thÓ vÒ nh÷ng chi phÝ cã thÓ vµ nh÷ng kÕt qu¶ cña mçi sù lùa chän. Bíc4: Hµnh ®éng chÝnh s¸ch: céng ®ång tù bÇu ra c¸c ®¹i diÖn lùa chän tiÕn tr×nh hµnh ®éng vµ thùc thi hµnh ®éng ®ã. Trang: 12
  13. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC Bíc 5. Hoµn thiÖn: c¸c kÕt qu¶ cña bÊt kú ho¹t ®éng nµo ph¶i ®îc quan tr¾c mét c¸ch cÈn thËn vµ xem xÐt c¶ hai khÝa c¹nh: liÖu vÊn ®Ò MT ®· ®îc gi¶i quyÕt cha? vµ ®iÒu c¬ b¶n h¬n lµ ®¸nh gi¸ vµ hoµn thiÖn viÖc l îng ho¸ ban ®Çu vµ tiÕn hµnh m« h×nh ho¸ vÊn ®Ò. 1.5. Nh÷ng th¸ch thøc m«i trêng hiÖn nay trªn thÕ giíi. B¸o c¸o tæng quan MT toµn cÇu n¨m 2000 cña Ch ¬ng tr×nh M«i trêng Liªn hîp quèc (UNEP) viÕt t¾t lµ ''GEO - 2000'' lµ mét s¶n phÈm cña h¬n 850 t¸c gi¶ trªn kh¾p thÕ giíi vµ trªn 30 c¬ quan MT vµ c¸c tæ chøc kh¸c cña Liªn hîp quèc ®· cïng phèi hîp tham gia biªn so¹n. §©y lµ mét b¸o c¸o ®¸nh gi¸ tæng hîp vÒ MT toµn cÇu khi b íc sang mét thiªn niªn kû míi. GEO - 2000 ®· tæng kÕt nh÷ng g× chóng ta ®· ®¹t ® îc víi t c¸ch lµ nh÷ng ngêi sö dông vµ g×n gi÷ c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô MT mµ hµnh tinh cung cÊp. B¸o c¸o ®· ph©n tÝch hai xu h íng bao trïm khi loµi ngêi bíc vµo thiªn niªn kû thø ba. Thø nhÊt: ®ã lµ c¸c HSR vµ sinh th¸i nh©n v¨n toµn cÇu bÞ ®e do¹ bëi sù mÊt c©n b»ng s©u s¾c trong n¨ng suÊt vµ trong ph©n bè hµng ho¸ vµ dÞch vô. Mét tû lÖ ®¸ng kÓ nh©n lo¹i hiÖn nay vÉn ®ang sèng trong sù nghÌo khã vµ xu híng ®îc dù b¸o lµ sù kh¸c biÖt sÏ ngµy cµng t¨ng gi÷a nh÷ng ngêi thu ®îc lîi Ých tõ sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghÖ vµ nh÷ng ngêi kh«ng hoÆc thu lîi Ýt theo hai th¸i cùc: sù phån thÞnh vµ sù cïng cùc ®ang ®e do¹ sù æn ®Þnh cña toµn bé hÖ thèng nh©n v¨n vµ cïng víi nã lµ MT toµn cÇu. Thø ha : thÕ giíi hiÖn ®ang ngµy cµng biÕn ®æi, trong ®ã sù phèi hîp qu¶n lý MT ë quy m« quèc tÕ lu«n bÞ tôt hËu so víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nh÷ng thµnh qu¶ vÒ MT thu ®îc nhê c«ng nghÖ vµ nh÷ng chÝnh s¸ch míi ®ang kh«ng theo kÞp nhÞp ®é vµ quy m« gia t¨ng d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Mçi mét phÇn trªn bÒ mÆt T§ ® îc thiªn nhiªn ban tÆng cho Trang: 13
  14. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC c¸c thuéc tÝnh MT cña riªng m×nh, mÆt kh¸c, l¹i còng ph¶i ® ¬ng ®Çu víi hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu ®· vµ ®ang næi lªn. Nh÷ng th¸ch thøc ®ã lµ: 1.5.1. KhÝ hËu toµn cÇu biÕn ®æi vµ tÇn xuÊt thiªn tai gia t¨ng. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1990, møc ph¸t t¸n ®i«xyt cacbon (CO 2) hµng n¨m xÊp xØ b»ng 4 lÇn møc ph¸t t¸n n¨m 1950 vµ hµm lîng CO2 ®· ®¹t ®Õn møc cao nhÊt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Theo ®¸nh gi¸ cña Ban Liªn ChÝnh phñ vÒ biÕn ®æi khÝ hËu th× cã b»ng chøng cho thÊy vÒ ¶nh h - ëng rÊt râ rÖt cña con ng êi ®Õn khÝ hËu toµn cÇu. Nh÷ng kÕt qu¶ dù b¸o gåm viÖc dÞch chuyÓn cña c¸c ®íi khÝ hËu, nh÷ng thay ®æi trong thµnh phÇn loµi vµ n¨ng suÊt cña c¸c HST, sù gia t¨ng c¸c hiÖn t îng thêi tiÕt kh¾c nghiÖt vµ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ con ng êi. C¸c nhµ khoa häc cho biÕt, trong vßng 100 n¨m trë l¹i ®©y, T§ ®· nãng lªn kho¶ng 0,5o C vµ trong thÕ kû nµy sÏ t¨ng tõ (1,5 0 - 4,5 0) C so víi nhiÖt ®é ë thÕ kû XX. T§ nãng lªn cã thÓ mang tíi nh÷ng bÊt lîi ®ã lµ: - Mùc níc biÓn cã thÓ d©ng lªn cao tõ 25 ®Õn 140cm, do sù tan b¨ng vµ sÏ nhÊn ch×m mét vïng ven biÓn réng lín, lµm mÊt ®i nhiÒu vïng ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, dÉn ®Õn nghÌo ®ãi, ®Æc biÖt ë c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn. - Thêi tiÕt thay ®æi dÉn ®Õn gia t¨ng tÇn suÊt thiªn tai nh giã, b·o, ho¶ ho¹n vµ lò lôt. §iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh h ëng ®Õn sù sèng cña loµi ngêi mét c¸ch trùc tiÕp vµ g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ mµ cßn g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò MT nghiªm träng kh¸c. VÝ dô, c¸c trËn ho¶ ho¹n tù nhiªn kh«ng kiÓm so¸t ®îc vµo c¸c n¨m tõ 1996 - 1998 ®· thiªu huû nhiÒu khu rõng ë Braxin,Cana®a, khu tù trÞ Néi M«ng ë §«ng B¾c Trung Quèc, ln®«nªxia, ltalia, Mªhic«, Liªn Bang Nga vµ Mü. Trang: 14
  15. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC Nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c vô ch¸y rõng cã thÓ rÊt nghiªm träng. Chi phÝ íc tÝnh do n¹n ch¸y rõng ®èi víi ng êi d©n §«ng Nam A lµ l,4 tû USD. C¸c vô ch¸y rõng cßn ®e do¹ nghiªm träng tíi §DSH.( §a d¹ng sinh häc) Tr¸i §Êt nãng lªn chñ yÕu do ho¹t ®éng cña con ng êi mµ cô thÓ lµ: - Do sö dông ngµy cµng t¨ng lîng than ®¸, dÇu má vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÉn ®Õn gia t¨ng nång ®é CO2vµ SO2 trong khÝ quyÓn. - Khai th¸c triÖt ®Ó dÉn ®Õn lµm c¹n kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn, ®Æc biÖt lµ tµi nguyªn rõmg vµ ®Êt rõng, n íc lµ bé m¸y khæng lå gióp cho viÖc ®iÒu hoµ khÝ hËu T§. - NhiÒu HST bÞ mÊt c©n b»ng nghiªm träng ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi. TÊt c¶ c¸c yÕu tè nµy gãp phÇn lµm cho thiªn nhiªn mÊt ®i kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh vèn cã cña m×nh. ViÖt Nam tuy cha ph¶i lµ níc c«ng nghiÖp, nhng xu híng gãp khÝ g©y hiÖu øng nhµ kÝnh lµm biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu còng gia t¨ng theo n¨m th¸ng. KÕt qu¶ kiÓm kª cña dù ¸n M«i tr êng toµn cÇu (RETA) c¶nh b¸o m«i trêng toµn cÇu ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng. Ch ¬ng 2. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ m«i trêng, sinh th¸i vµ hÖ sinh th¸i. 2.1. M«i trêng , tµi nguyªn vµ ph¸t triÓn. 2.1.1. M«i trêng. M«i trêng lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c yÕu tè vËt chÊt bao quanh vµ cã ¶nh h - ëng tíi ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn cña mäi sinh vËt. Trang: 15
  16. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC M«i trêng sèng cña con ngêi bao gåm tæng hîp tÊt c¶ cÊc yÕu tè vËt chÊt(tù nhiªn vµ nh©n t¹o) bao quanh vµ cã anh hëng tíi sù sèng vµ sù ph¸t triÓn cña tõng c¸ nh©n vµ cña nh÷ng céng ®ång con ngêi. M«i trêng sèng cña con ngêi lµ c¶ vò trô bao la, trong ®ã hÖ MÆt Trêi vµ Tr¸i §Êt lµ bé phËn cã ¶nh h ëng trùc tiÕp vµ râ rÖt nhÊt. VÒ mÆt vËt lý, Tr¸i §Êt gåm cã: th¹ch quyÓn (lithosphere) chØ phÇn r¾n cña Tr¸i §Êt tõ mÆt ®Êt ®Õn ®é s©u kho¶ng 60 km: thñy quyÓn (hydrosphere) t¹o nªn bëi c¸c ®¹i d¬ng, biÓn, ao hå, b¨ng tuyÕt vµ c¸c vïng níc kh¸c; khÝ quyÓn (atmosphere) víi kh«ng khÝ vµ c¸c lo¹i khÝ kh¸c bao quanh mÆt ®Êt.VÒ mÆt sinh häc, trªn Tr¸i §Êt cã sinh quyÓn (biosphere) bao gåm c¸c c¬ thÓ sèng vµ nh÷ng bé phËn cña th¹ch quyÓn, thñy quyÓn vµ khÝ quyÓn lµ c¸c ®iÒu kiÖn vËt lý cña nu«i trêng sèng cña c¸c c¬ thÓ sèng. Sinh quyÓn gåm c¸c thµnh phÇn h÷u sinh vµ thµnh phÇn v« sinh, quan hÖ chÆt chÏ vµ t¬ng t¸c phøc t¹p víi nhau. Kh¸c víi c¸c''quyÓn'' vËt chÊt v« sinh, trong sinh quyÓn ngoµi vËt chÊt, n¨ng lîng, cßn cã th«ng tin víi t¸c dông duy tr× cÊu tróc vµ c¬ chÕ tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c vËt sèng. D¹ng th«ng tin ë møc ®é phøc t¹p vµ ph¸t triÓn cao nhÊt lµ trÝ tuÖ con ng êi, cã t¸c ®éng ngµy cµng m¹nh mÏ ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cñaTr¸i §Êt. Tõ nhËn thøc ®ã ®· h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ ''trÝ quyÓn'' (noosphere)bao gåm nh÷ng bé phËn trªn Tr¸i §Êt, t¹i ®ã cã t¸c ®éng cña trÝ tuÖ con ngêi. Nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vÒ khoa häc vµ kü thuËt cho thÊy r»ng trÝ quyÓn ®ang thay ®æi mét c¸ch nhanh chãng, s©u s¾c vµ ph¹m vi t¸c ®éng ngµy cµng më réng, kÓ c¶ ë ngoµi ph¹m vi cña Tr¸i §Êt. VÒ mÆt x· héi c¸c c¸ thÓ con ngêi häp l¹i thµnh céng ®ång, gia ®×nh, bé téc, quèc gia, x· héi theo nh÷ng lo¹i h×nh, ph¬ng thøc vµ thÓ chÕ kh¸c nhau. Tõ ®ã t¹o nªn c¸c mèi quan hÖ, c¸c h×nh th¸i tæ chøc kinh tÕ - x· héi cã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi m«i trêng vËt lý, m«i trêng sinh häc. Trang: 16
  17. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC Tïy theo môc ®Ých vµ néi dung nghiªn cøu, kh¸i niÖm chung vÒ m«i tr - êng sèng cña con ngêi cßn ®îc ph©n thµnh m«i trêng thiªn nhiªn, m«i trêng x· héi, m«i trêng nh©n t¹o. M«i trêng thiªn nhiªn bao gåm c¸c nh©n tè thiªn nhiªn: vËt lý, hãa häc(th - êng gäi chung lµ m«i trêng vËt lý), sinh häc, tån t¹i kh¸ch quan ngoµi ý muèn cña con ngêi, hoÆc Ýt chÞu sù chi phèi cña con ngêi. M«i trêng x· héi lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ thÓ con ng êi, céng ®ång con ngêi hîp thµnh quèc gia x· héi, tõ ®ã t¹o nªn c¸c h×nh th¸i tæ chøc, c¸c thÓ chÕ kinh tÕ x· héi. - M«i trêng nh©n t¹o bao gåm c¸c nh©n tè vËt lý, hãa häc, smh häc, x· héi häc do con ngêi t¹o nªn. Ba lo¹i m«i trêng nµy tån t¹i cïng nhau, xen lÉn vµo nhau vµ t ¬ng t¸c chÆt chÏ. M«i trêng sèng cña con ngêi cã thÓ ®îc hiÓu mét c¸ch réng hoÆc hÑp. Theo nghÜa réng th× m«i tr êng bao gåm c¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c nh©n tè vÒ chÊt lîng cña m«i trêng ®èi víi søc kháe vµ tiÖn nghi sinh sèng cña con ngêi. Theo nghÜa hÑp th× m«i tr êng gåm c¸c nh©n tè vÒ chÊt lîng cña m«i truêng ®èi víi søc kháe vµ tiÖn nghi sinh sèng cña con ng êi, gäi t¾t lµ chÊt lîng m«i trêng. C¸c nh©n tè ®ã nh lµ kh«ng khÝ, níc, ©m thanh, ¸nh s¸ng, bøc x¹, c¶nh quan, thÈm mü, ®¹o ®øc, quan hÖ chÝnh trÞ - x· héi t¹i ®Þa bµn sinh sèng vµ lµm viÖc cña con ngêi. Nh ®· tr×nh bµy, thuËt ng÷ m«i trêng cã néi dung réng lín vµ ®a d¹ng. §Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c, nhÊt qu¸n vµ tiÖn lîi trong tr×nh bµy, trong tµi liÖu nµy thuËt ng÷ m«i trêng sÏ ®îc dïng ®Ó chØ m«i trêng sèng chung cña con ngêi vµ c¸c nh©n tè thiªn nhiªn vµ x· héi cña nã, thuËt ng÷ måi tr êng sèng sÏ Trang: 17
  18. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC ®îc dïng ®Ó chØ m«i trêng hiÓu theo nghÜa hÑp víi c¸c nh©n tè vÒ chÊt l - îng ®èi víi søc kháe vµ tiÖn nghi sinh sèng cho con ng êi. 2.1.2. ¤ nhiÔm m«i trêng. ¤ nhiÔm m«i trêng lµ sù thay ®æi tÝnh chÊt cña m«i trêng, vi ph¹m c¸c tiªu chuÈn cña m«i trêng, g©y ¶nh hëng xÊu tíi sinh vËt vµ m«i tr êng thiªn nhiªn. 2.1.3. Tµi nguyªn: HiÓu theo nghÜa réng tµi nguyªn bao gåm tÊt c¶ c¸c nguån vËt chÊt cã trªn Tr¸i §Êt vµ trong kh«ng gian vò trô liªn quan mµ con ng êi cã thÓ sö dông phôc vô cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña m×nh. Tµi nguyªn cã thÓ ® îc ph©n lo¹i theo tµi nguyªn thiªn nhiªn g¾n liÒn víi c¸c nh©n tè thiªn nhiªn vµ tµi nguyªn con ng êi g¾n liÒn víi c¸c nh©n tè vÒ con ngêi vµ x· héi. Tµi nguyªn cßn ®îc ph©n thµnh tµi nguyªn t¸i t¹o ®îc vµ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o ®îc. Tµi nguyªn t¸i t¹o ®îc lµ nh÷ng tµi nguyªn dùa vµo nguån n¨ng l îng ®îc cung cÊp hÇu nh lµ liªn tôc vµ v« tËn tõ vò trô vµ Tr¸i §Êt, dùa vµo trËt tù thiªn nhiªn, nguån th«ng tin vËt lý vµ sinh häc ®· h×nh thµnh ®Ó tiÕp tôc tån t¹i sinh s«i, n¶y në vµ chØ mÊt ®i lóc kh«ng cßn nguån n¨ng l îng vµ th«ng tin nãi trªn. Tµi nguyªn t¸i t¹o ® îc còng cã thÓ ®inh nghÜa mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n, lµ nh÷ng tµi nguyªn cã thÓ tù duy tr× hoÆc tù bæ sung mét c¸ch tªn tôc nÕu ®îc qu¶n lý mét c¸ch kh«n ngoan [JORGENSEN S.E,1981]. N¨ng lîng mÆt trêi, n¨ng lîng níc, giã, kh«ng khÝ, tµi nguyªn sinh häc lµ nh÷ng tµi nguyªn t¸i t¹o ®îc. Tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o ® îc tån t¹i mét c¸ch h÷u h¹n, sÏ mÊt ®i hoÆc hoµn toµn bÞ biÕn ®æi, kh«ng cßn gi÷ ®îc tÝnh chÊt ban ®Çu sau qu¸ tr×nh sö Trang: 18
  19. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC dông. C¸c lo¹i kho¸ng s¶n, nhiªn liÖu kho¸ng, c¸c th«ng tin di truyÒn bÞ mai mét kh«ng gi÷ ®îc cho ®êi sau lµ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o ®îc. VÒ lý thuyÕt th× víi thêi gian hµng triÖu n¨m c¸c tµi nguyªn nµy còng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o l¹i mét c¸ch tù nhiªn, nhng xÐt mét c¸ch thùc tÕ theo yªu cÇu cña ®êi sèng con ngêi hiÖn nay th× ph¶i xem lµ kh«ng t¸i t¹o ®îc. 2.1.4. Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, th êng gäi t¾t lµ ph¸t triÓn, lµ qu¸ tr×nh n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng vÒ vËt chÊt v© tinh thÇn cña con ng êi b»ng ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ x· héi, n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng v¨n hãa. Ph¸t triÓn lµ xu thÕ tù nhiªn cña mçi c¸ nh©n con ngêi hoÆc céng ®ång c¸c con nguêi. §èi víi mét quèc gia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ph¶i nh»m ®¹t tíi mét môc tiªu nhÊt ®Þnh, tiªu biÓu cho møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh÷ng ng êi d©n trong quèc gia ®ã. C¸c môc tiªu ®ã th êng ®îc c¸ thÓ hãa b»ng nh÷ng chØ tiªu vÒ ®êi sèng vËt chÊt, l¬ng thùc, nhµ ë n¨ng lîng, vËt liÖu, ®iÒu kiÖn søc kháe lµ ®êi sèng tinh thÇn: gi¸o dôc ho¹t ®éng v¨n ho¸ nghÖ thuËt, b×nh ®¼ng x· héi, tù do chÝnh trÞ. Môc tiªu ph¸t triÓn tuú thuéc vµo hoµn c¶nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, truyÒn thèng lÞch sö cña tõng quèc gia. Mçi níc trªn thÕ giíi hiÖn nay cã nh÷ng ® êng lèi, chÝnh s¸ch, môc tiªu vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn riªng cña m×nh, ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ rÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù ph©n ho¸ ngµy cµng lín vÒ kinh tÕ - x· héi gi÷a c¸c n íc. XÐt rݪng vÒ kinh tÕ, trong thêi gian h¬n 40 n¨m qua, kÓ tõ sau ChiÕn tranh tÕ giíi lÇn thø hai tíi nay, gi÷a c¸c níc vèn ®· cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· x¶y ra sù ph©n hãa râ rÖt vÒ tæng s¶n phÈm x· héi, vÒ tr×nh ®é kü thuËt vÒ hiÖu qu¶ cña qu¶n lý còng nh vÒ n¨ng suÊt lao ®éng. Sù ph©n hãa nµy cµng ®Æc biÖt râ rÖt gi÷a c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã mét sè n íc ®· cã tiÕn bé nhanh chãng, ®¹t ®Õn tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp trªn Trang: 19
  20. M«n häc: M«i trêng x©y dùng - Biªn so¹n Ths- Gvc Lª c«ng ChÝnh – Bé m«n: C«ng nhÖ- TCTC ®Çu ngêi gÇn t¬ng ®¬ng víi c¸c níc ®· ph¸t triÓn, cßn phÇn ®«ng c¸c n íc kh¸c bÞ l©m vµo c¶nh khã kh¨n tr× trÖ triÒn miªn. TÝnh bÊt hîp lý cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, bÊt c«ng vÒ kinh tÕ ®èi víi c¸c níc thu nhËp thÊp ngµy cµng t¨ng, t¹o nªn nhiÒu khã kh¨n míi cho c¸c n íc nghÌo vµ g©y nªn nhiÒu t×nh tr¹ng bÊt æn cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §Ó phÇn kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã, mét sè tæ chøc quèc tÕ ®· ®óc rót kinh nghiÖm thµnh b¹i trong thùc tÕ, x©y dùng mét lµ m« h×nh chiÕn l îc vµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ cho c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn. Tõ n¨m l960 Liªn HiÖp Quèc ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn 10 n¨m lÇn thø nhÊt, víi môc tiªu lµ dïng viÖn trî cña c¸c níc ph¸t triÓn vµ du nhËp kü thuËt míi ®Ó n©ng cao thu nhËp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng môc tiªu ®ã nãi chung ®· kh«ng ®¹t ®îc. TiÕp ®ã trong nh÷ng n¨m b¶y m¬i Liªn HiÖp Quèc l¹i ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn l0 n¨m lÇn thø hai, bªn c¹nh nh÷ng môc tiªu ®· nªu ra tr íc ®©y cho thËp kû s¸u m¬i, mét sè môc tiªu míi ®îc bæ sung. §ã lµ môc tiªu vÒ b×nh ®¼ng x· héi, vÒ c«ng b»ng trong ph©n phèi thµnh qu¶ chung cña ph¸t triÓn trong x· héi mµ c¸c t¸c gi¶ cña ChiÕn l îc cho r»ng lµ nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn sù kh«ng thµnh c«ng cña ChiÕn l îc cña thËp kû s¸u m¬i. Nh÷ng môc tiªu ®Ò ra lÇn thø hai nµy còng kh«ng ®¹t ® îc. Lý do chÝnh lµ sù bÊt hîp lý trong trËt tù kinh tÕ thÕ giíi, sù mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ mËu dÞch gi÷a n íc ph¸t triÓn vµ níc chËm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng môc tiªu vÒ h×nh thµnh trËt tù kinh tÕ thÕ giíi míi, n¨m l981 Liªn HiÖp Quèc l¹i tiÕp tôc ® a ra ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ 10 n¨m lÇn thø ba. ViÖc ®óc rót kinh nghiÖm cô thÓ cña c¸c quèc gia vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi gian qua cho thÊy cã thÓ ph©n biÖt ba m« h×nh chiÕn l îc ph¸t triÓn. Trang: 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2