Giáo trình nhập môn vận tải ô tô

Chia sẻ: Nguyenhoang Nhan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:202

Thêm vào BST

Báo xấu

718
lượt xem 254
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong hoạt động của nền kinh tế quốc dân . Giao thông vận tải đóng vai trò rất quan trọng trong vận chuyển hàng hóa và hành khách , đáp úng nhu cầu của toàn xã hội. Vận tải bao gồm nhiều phương thức vận tải khác nhau như: vận tải oto, vận tải hàng không, vận tải đường ống, các phương thức vận tải hợp thành hệ thống vận tải thông nhất và có liên quan mật thiết với nhau

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình nhập môn vận tải ô tô

Giáo trình nhập môn vận tải ô tô
L I NÓI ð U Trong ho t ñ ng c a n n kinh t qu c dân, Giao thông v n t i ñóng vai trò r t quan tr ng trong vi c v n chuy n hàng hóa và hành khách, ñáp ng nhu c u v n t i c a toàn xã h i. V n t i bao g m nhi u phương th c v n t i khác nhau như: v n t i ñư ng s t, v n t i ñư ng th y (bao g m v n t i ñư ng sông và ñư ng bi n), v n t i ô tô, v n t i hàng không, v n t i ñư ng ng, các phương th c v n t i h p thành h th ng v n t i th ng nh t và có liên quan m t thi t v i nhau. V n t i ô tô là phương th c v n t i ph bi n hi n nay, có m t m i nơi, t thành th ñ n nông thôn. Do tính cơ ñ ng cao cho nên v n t i ô tô ñã phát huy vai trò quan tr ng trong h th ng v n t i, ñáp ng nhu c u v n t i ña d ng và ngày càng tăng lên c a xã h i. V i m c tiêu ñào t o ki n th c cơ s chuyên ngành r ng, sau ñó ñi vào nghiên c u chuyên sâu ñ i v i kh i lư ng ki n th c chuyên ngành. Môn h c Nh p môn t ch c v n t i ô tô gi i thi u t ng quát v v n t i ô tô trong h th ng v n t i, ph c v cho sinh viên c a các chuyên ngành V n t i; V n t i - Kinh t ; Quy ho ch giao thông v n t i; Khai thác và qu n lý v n t i. ð ñáp ng nhu c u h c t p, nghiên c u tìm hi u c a sinh viên, chúng tôi biên so n cu n giáo trình Nh p môn v n t i ô tô v i khuôn kh th i gian là 45 ti t (3 ñơn v h c trình). N i dung ch y u c a giáo trình t p trung nghiên c u các v n ñ v quá trình v n t i, phương ti n v n t i ô tô, ñi u ki n khai thác, các v n ñ v kinh t , t ch c v n t i hàng hoá và t ch c v n t i hành khách b ng ô tô. Tham gia biên so n g m có: Th c sĩ Tr n Th Lan Hương - Ch biên và vi t các chương 2, 3; Th c sĩ Nguy n Th H ng Mai - Thành viên tham gia và vi t chương 4; Th c sĩ Lâm Qu c ð t - Thành viên tham gia và vi t chương 1. M c dù các tác gi ñã có nhi u c g ng, song do trình ñ và th i gian có h n ch c ch n không tránh kh i nh ng khi m khuy t, các tác gi mong ñư c b n ñ c g n xa ñóng góp ý ki n ñ chúng tôi b sung hoàn thi n trong l n tái b n sau. Nhân d p này, t p th tác gi xin chân thành cám ơn B môn V n t i ñư ng b & thành ph ; Khoa V n t i - Kinh t ; Trư ng ñ i h c Giao thông v n t i; các Nhà khoa h c trong và ngoài trư ng ñã giúp ñ chúng tôi hoàn thành cu n giáo trình này. Hà N i, Tháng 03 - 2008 CÁC TÁC GI NMTCVTOT • 3
CHƯƠNG 1 T NG QUAN V V N T I Ô TÔ 1.1 V N T I Ô TÔ TRONG H TH NG V N T I 1.1.1 H TH NG V N T I 1. Khái ni m a. V n t i V n t i là m t ho t ñ ng kinh t có m c ñích c a con ngư i nh m ñáp ng nhu c u di chuy n v trí c a ñ i tư ng v n chuy n, ñ i tư ng v n chuy n g m con ngư i (hành khách)và v t ph m (hàng hoá). S di chuy n v trí c a con ngư i và v t ph m trong không gian r t ña d ng, phong phú và không ph i m i di chuy n ñ u là v n t i. V n t i ch bao g m nh ng di chuy n do con ngư i t o ra nh m m c ñích kinh t (l i nhu n) ñ ñáp ng yêu c u v s di chuy n ñó mà thôi. T t c c a c i v t ch t ch y u c n thi t cho s t n t i và phát tri n xã h i loài ngư i, c a c i v t ch t c a xã h i ñư c t o ra 4 ngành s n xu t v t ch t cơ b n: công nghi p khai khoáng; công nghi p ch bi n; nông nghi p và v n t i. ð i v i m t ngành s n xu t v t ch t như công nghi p, nông nghi p... trong quá trình s n xu t ñ u có s k t h p c a 3 y u t , ñó là công c lao ñ ng, ñ i tư ng lao ñ ng và s c lao ñ ng. V n t i cũng là m t ngành s n xu t v t ch t vì trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng có s k t h p c a 3 y u t trên. Ngoài ra, trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng ñã tiêu th m t lư ng v t ch t nh t ñ nh như: v t li u, nhiên li u, hao mòn phương ti n v n t i... Hơn n a, ñ i tư ng lao ñ ng (hàng hoá, hành khách v n chuy n) trong quá trình s n xu t v n t i cũng tr i qua s thay ñ i nh t ñ nh. Có th khái ni m v v n t i như sau: v n t i là quá trình thay ñ i (di chuy n) v trí c a hàng hoá, hành khách trong không gian và th i gian ñ nh m tho mãn nhu c u nào ñó c a con ngư i. b. Chu kỳ v n t i (chuy n xe) T t c các công vi c c a quá trình v n t i ñư c th c hi n các ñ a ñi m khác nhau vào th i gian khác nhau nên hi u qu c a quá trình v n t i, tính liên t c c a nó ph thu c vào vi c xác ñ nh th i gian th c hi n m i công vi c. Khi th c hi n quá trình v n t i, các công vi c trên ñư c l p ñi l p l i mang tính chu kỳ ñó là chu kỳ c a quá trình v n t i. Chu kỳ v n t i là m t chuy n xe bao g m các công vi c ñư c th c hi n n i ti p nhau, k t thúc m t chuy n xe là k t thúc m t quá trình s n xu t v n t i, m t s lư ng s n ph m v n t i ñã ñư c s n xu t và tiêu th xong. Cũng gi ng như các ngành s n xu t v t ch t khác, quá trình v n t i (tr v n t i ñư ng ng) ñ u có Chu kỳ s n xu t và sau m i chu kỳ s n xu t ñ u t o ra m t s lư ng s n ph m nh t ñ nh, m t chu kỳ s n xu t v n t i là m t chuy n xe. Chuy n xe là t p h p ñ y ñ t t c các y u t c a quá trình v n t i, k t khi phương ti n ñ n ñ a ñi m x p hàng t i khi phương ti n ñ n ñ a ñi m x p hàng ti p theo sau khi ñã hoàn thành các y u t c a quá trình v n t i. NMTCVTOT • 4
c. S n ph m v n t i S n ph m v n t i là “hàng hoá ñ c bi t”, s n ph m v n t i cũng có giá tr và giá tr s d ng, giá tr c a hàng hoá là lư ng lao ñ ng xã h i c n thi t k t tinh trong hàng hoá ñó. Giá tr s d ng c a s n ph m v n t i là kh năng ñáp ng nhu c u di chuy n. Tuy nhiên, so v i các ngành s n xu t v t ch t khác, ngành v n t i có nh ng ñ c ñi m khác bi t v quá trình s n xu t, v s n ph m và quá trình tiêu th s n ph m. Quá trình v n chuy n hàng hóa và hành khách trong không gian và theo th i gian t o nên s n ph m v n t i. S n ph m v n t i ñư c ñánh giá thông qua 2 ch tiêu: – Kh i lư ng v n chuy n (Q): v i v n chuy n hàng hóa ñó là kh i lư ng v n chuy n hàng hóa (ñơn v là t n); v i v n chuy n hành khách là kh i lư ng v n chuy n hành khách (ñơn v là hành khách); – Lư ng luân chuy n (P): v i v n chuy n hàng hóa ñó là lư ng luân chuy n hàng hóa (ñơn v là TKm); v i v n chuy n hành khách là lư ng luân chuy n hành khách (ñơn v là HK.Km). Ngoài ra, ñ i v i v n t i container: kh i lư ng v n chuy n ñư c tính b ng TEU (Twenty feet Equivalent Unit) và lư ng luân chuy n ñư c tính là TEU.Km; trong v n t i hành khách b ng xe con, taxi... thì ñơn v ño s n ph m v n t i là Km doanh nghi p, Km ñư c tr ti n... Ví d : + M t xe ô tô t i có tr ng t i 10 t n ch 8 t n lương th c t Hà N i ñi H i Phòng trên c ly 105 Km, s n ph m v n t i ñư c tính trên tuy n như sau: – Kh i lư ng v n chuy n hàng hóa trên tuy n là Q = 8 t n. – Lư ng luân chuy n hàng hóa trên tuy n là P = 8*105 = 840 TKm + M t xe ô tô khách tr ng t i 45 ch ch 35 hành khách t Hà N i ñi H i Phòng trên c ly 105 Km (gi s t t c 35 hành khách ñi th ng t Hà N i ñi H i Phòng, không có hành khách nào lên và xu ng d c ñư ng), s n ph m v n t i ñư c tính trên tuy n như sau: – Kh i lư ng v n chuy n hành khách trên tuy n là Q = 35 hành khách. – Lư ng luân chuy n hành khách trên tuy n là P = 35*105 = 3.675 HKKm 2. Phân lo i v n t i: Có nhi u cách phân lo i v n t i,có th phân lo i theo các tiêu th c sau ñây: a. Căn c vào phương th c th c hi n quá trình v n t i – V nt i ñư ng bi n; – V nt i thu n i ñ a; – V nt i hàng không; – V nt i ñư ng b ; – V nt i ñư ng s t; – V nt i ñư ng ng; – V nt i trong thành ph (Metro, Trolaybus, Buýt...); NMTCVTOT • 5
– V n t i ñ c bi t. b. Căn c vào ñ i tư ng v n chuy n – V n t i hành khách; – V n t i hàng hoá. c. Căn c vào cách t ch c quá trình v n t i – V n t i ñơn phương th c: hàng hoá hay hành khách ñư c v n chuy n t nơi ñi ñ n nơi ñ n b ng m t phương th c v n t i duy nh t; – V n t i ña phương th c: vi c v n chuy n ñư c th c hi n b ng ít nh t là 2 phương th c v n t i, nhưng ch s d ng m t ch ng t duy nh t và ch m t ngư i ch u trách nhi m trong quá trình v n chuy n ñó; – V n t i ñ t ño n: là vi c v n chuy n ñư c th c hi n b ng 2 hay nhi u phương th c v n t i, nhưng ph i s d ng 2 hay nhi u ch ng t v n t i và 2 hay nhi u ngư i ch u trách nhi m trong quá trình v n chuy n ñó. d. Căn c vào tính ch t c a v n t i – V n t i công ngh (v n t i n i b ): là vi c v n chuy n trong n i b xí nghi p, nhà máy, công ty... nh m di chuy n nguyên, v t li u, thành ph m, bán thành ph m, con ngư i ph c v cho quá trình s n xu t c a công ty, xí nghi p b ng phương ti n c a công ty, xí nghi p ñó mà không tr c ti p thu ti n cư c v n t i. V n t i n i b là th c hi n m t khâu c a quá trình công ngh ñ s n xu t s n ph m v t ch t nào ñó. Kh i lư ng hàng hoá c a v n t i n i b không t p h p vào kh i lư ng chung c a ngành v n t i; – V n t i công c ng: là vi c kinh doanh v n t i hàng hoá hay hành khách cho m i ñ i tư ng trong xã h i ñ thu ti n cư c v n t i. e. Phân lo i theo các tiêu th c khác như: phân lo i v n t i theo – C ly v n chuy n; – Theo kh i lư ng v n t i; – Theo ph m vi v n t i... 3. Vai trò, tác d ng c a v n t i trong n n kinh t qu c dân V n t i gi vai trò quan tr ng và có tác d ng l n ñ i v i n n kinh t qu c dân c a m i nư c. H th ng v n t i ñư c ví như m ch máu trong cơ th con ngư i, nó ph n ánh trình ñ phát tri n c a m t nư c. V n t i ph c v t t c các lĩnh v c c a ñ i s ng xã h i: s n xu t, lưu thông, tiêu dùng, qu c phòng. Trong s n xu t v n chuy n nguyên, nhiên, v t li u, bán thành ph m, thành ph m, lao ñ ng ñ ph c v cho quá trình s n xu t, v n t i là y u t quan tr ng c a quá trình lưu thông. V n t i có m t ch c năng ñ c bi t trong xã h i là v n chuy n hàng hoá và hành khách t ñ a ñi m này ñ n ñ a ñi m khác. Không có v n t i thì b t c m t quá trình s n xu t nào c a xã h i cũng không th th c hi n ñư c. V n t i r t c n thi t ñ i v i t t c các giai ño n c a quá trình s n xu t, t v n chuy n nguyên li u, nhiên li u, v t li u cho quá trình s n xu t ñ n v n chuy n s n ph m do quá trình s n xu t t o ra… V n t i cũng ñáp ng ñư c nhu c u ñi l i c a nhân dân. NMTCVTOT • 6
V n t i là m ch máu c a n n kinh t qu c dân, n i li n các ngành, các ñơn v s n xu t v i nhau n i li n khu v c s n xu t v i khu v c tiêu dùng, n i li n thành th v i nông thôn, mi n ngư c v i mi n xuôi làm cho n n kinh t thành m t kh i th ng nh t. L c lư ng s n xu t và trình ñ chuyên môn hoá ngày càng phát tri n ñ i s ng nhân dân không ng ng nâng cao ñòi h i v n t i ph i phát tri n nhanh chóng m i ñáp ng ñư c nhu c u v n t i tăng lên không ng ng c a n n kinh t qu c dân. V n t i là y u t quan tr ng nh t c a h th ng logistics c a t ng nhà máy, xí nghi p, công ty, trong t ng xí nghi p hay công ty... ñ u có h th ng cung ng và phân ph i v t ch t, h th ng này bao g m nhi u khâu, nhi u giai ño n khác nhau k t khi mua s m nguyên, v t li u cho s n xu t (cung ng) cho ñ n khi phân ph i s n ph m ñ n tay ngư i tiêu dùng. Ngh thu t qu n lý s v n ñ ng c a nguyên li u và thành ph m t khi b t ñ u s n xu t ñ n nơi tiêu th cu i cùng như trên g i là logistics. Logistics bao g m 4 y u t : v n t i, marketing, phân ph i và qu n lý, trong ñó v n t i là y u t quan tr ng nh t và chi m nhi u chi phí nh t. Tác d ng c a v n t i ñ i v i n n kinh t qu c dân th hi n nh ng m t sau ñây: a. Vai trò c a giao thông v n t i ñ i v i s n xu t V n t i là ngành kinh t nh hư ng ñ n hàng lo t các ngành kinh t . Nh ng phương di n quan tr ng này ñư c tính ñ n ñó là: – T o nên khuynh hư ng ñ nh v công nghi p và xây d ng. – T o nên chi phí s n xu t c a c i v t ch t. – T o nên các ñi u ki n ho t ñ ng cho các doanh nghi p s n xu t. – T o nên ch ng lo i và quy mô s n xu t. – T o nên ch t lư ng s n xu t hàng hoá. S phát tri n c a v n t i ñư c th hi n vi c tăng lên c a m t ñ m ng lư i ñư ng, nâng cao tính ñ u ñ n c a nh ng thao tác v n t i và gi m chi phí. Ta có th th y ñư c vai trò c a v n t i trong các ngành kinh t sau ñây: * ð i v i s n xu t công nghi p M i liên h gi a công nghi p và các ngành kinh t qu c dân do v n t i ñ m nh n. Vi c cung c p nguyên, nhiên li u cho s n xu t và thành ph m cho khu v c tiêu dùng là m t khâu quan tr ng trong quá trình s n xu t công nghi p. Vi c ho t ñ ng bình thư ng c a các doanh nghi p công nghi p ph thu c r t nhi u vào v n t i. V n t i là ñi u ki n quan tr ng ñ phát tri n công nghi p, v n t i có nh hư ng r t l n ñ n s lư ng và ch t lư ng công tác xây d ng cơ b n, ñ n vi c s d ng v n c a các doanh nghi p và giá thành s n ph m công nghi p. * ð i v i s n xu t nông nghi p V n t i phát tri n ñã ñáp ng ho t ñ ng k p th i nhu c u v n chuy n c a nông nghi p và có tác d ng to l n ñ n s n xu t nông nghi p. V n t i cung c p tư li u s n xu t ñúng th i v cho s n xu t nông nghi p, ñ m b o hàng hoá tiêu dùng cho nông dân. ð ng th i v n chuy n s n ph m c a nông nghi p ñ n nơi tiêu dùng m t cách nhanh NMTCVTOT • 7
chóng và ñ m b o ch t lư ng. Giá thành v n chuy n h ñã t o ñi u ki n cho nông nghi p phát tri n và c i thi n ñ i s ng c a nông dân. Trong th i gian hi n nay khi quy mô s n xu t nông nghi p ngày càng ñư c m r ng, s phân vùng s n xu t nông nghi p ñư c th c hi n và ngày càng hoàn ch nh, trình ñ cơ gi i hoá trong nông nghi p ngày càng cao, cơ c u kinh t và t ch c s n xu t trên các ñ a bàn ñư c hình thành và t ng bư c hoàn ch nh thì v n t i càng có tác d ng to l n ñ n s phát tri n c a s n xu t nông nghi p, góp ph n c ng c kh i ñoàn k t toàn dân và liên minh công nông. * ð i v i lưu thông phân ph i V n t i là ti p t c quá trình s n xu t trong ph m vi lưu thông, ñây là khâu ch y u trong quá trình lưu thông. Mu n cho s n xu t ngày càng phát tri n, m r ng ph m vi tiêu dùng thì ph i m r ng lưu thông hàng hoá gi a thành th và nông thôn, gi a ñ ng b ng v i mi n núi, gi a ñ a phương này v i ñ a phương khác, gi a các qu c gia v i nhau. Vi c trao ñ i hàng hoá thu c ph m vi ngành thương m i nhưng ho t ñ ng c a nó ph i thông qua v n t i m i có th th c hi n ñư c. Như v y v n t i ho t ñ ng tích c c, giá thành v n chuy n h s t o ñi u ki n m r ng th trư ng tiêu th , kích thích tiêu dùng và kích thích s n xu t phát tri n. b. Vai trò c a v n t i trong ph c v con ngư i V n t i làm cho con ngư i g n l i v i nhau hơn ñ c bi t là nh ng ngư i s ng các vùng có n n văn hoá khác nhau. Nh ti p xúc v văn hoá khoa h c k thu t, du l ch, tôn giáo và gia ñình mà xu t hi n nh ng ñ ng c m khác nhau làm gi u thêm ñ i s ng văn hoá xã h i c a m i qu c gia, c a m i vùng. S phát tri n c a v n t i trong m c ñích g n l i nhau c a con ngư i không ch ñ m b o tính ch t nhân ñ o mà còn nhìn th y m t l i c a kinh t . S có l i này ñư c bi u hi n s gia tăng v thông tin, ki n th c, s khéo léo, vi c gi i quy t các v n ñ nhanh hơn, d hơn, năng su t lao ñ ng cao hơn trong ñ i s ng xã h i. V n t i th c hi n nhi m v v n chuy n con ngư i v i nhi u m c ñích khác nhau. Trong ñó m c ñích quan tr ng nh t là v n chuy n con ngư i v i m c ñích ñi làm, h c t p, công tác. Sau ñó ph i k ñ n các m c ñích ñ th c hi n các ch c năng cơ b n c a ñ i s ng như mua bán, thăm vi ng, ngh ngơi trong nh ng ngày cu i tu n ngh phép ngh l t t, ph c v cho nhu c u du l ch. c. ð i v i vi c xây d ng và b o v T Qu c Trong vi c xây d ng và b o v T Qu c v n t i có ý nghĩa quan tr ng. Trong chi n tranh v n t i th c hi n nhi m v v n chuy n vũ khí ñ n dư c, lương th c th c ph m quân trang quân d ng. Trong th i bình v n t i cùng quân ñ i b o v an ninh qu c phòng xây d ng l c lư ng ñ ng th i th c hi n c nhi n v làm kinh t . d. Ch c năng Qu c t c a v n t i V n t i là m t ngành kinh t ho t ñ ng trong h th ng kinh t c a ñ t nư c. Nó có vai trò quan tr ng ñ i v i vi c giao lưu c a n n kinh t qu c gia v i n n kinh t th gi i ñ c bi t trong th i ñ i hi n nay vi c quan h kinh t v i nư c ngoài ñã ñem l i m t hi u NMTCVTOT • 8
qu vô cùng to l n cho ñ t nư c. V n t i ñã th hi n m i quan h qu c t thông qua các ch c năng sau ñây: – Phát tri n xu t kh u hàng hoá, ñ c bi t ñ i v i các qu c gia có kho ng cách ñ a lý l n; – Nh p kh u nguyên li u, v t li u và s n ph m c n thi t; – Phát tri n h p tác qu c t v công nghi p; – Phát tri n du l ch qu c t ; – Phát tri n lưu thông qu c t v văn hoá khoa h c k thu t. 4. Tính ch t c a v n t i V n t i là m t ngành s n xu t v t ch t ñ c bi t: ð i v i m t ngành s n xu t v t ch t, như công nghi p, nông nghi p... thì trong quá trình s n xu t ñ u có s k t h p c a ba y u t : công c lao ñ ng, ñ i tư ng lao ñ ng và s c lao ñ ng. V n t i là m t ngành s n xu t v t ch t vì trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i có s k t h p c a ba y u t ñó. Ngoài ra, trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng ñã tiêu th m t lư ng v t ch t nh t ñ nh, như v t li u, nhiên li u, hao mòn phương ti n v n t i... ñ i tư ng lao ñ ng (hàng hoá, hành khách) trong quá trình s n xu t c a v n t i cũng tr i qua s thay ñ i v t ch t nh t ñ nh. Là ngành s n xu t v t ch t nên v n t i cũng có s n ph m c a riêng mình, s n ph m c a v n t i chính là s di chuy n c a con ngư i và v t ph m trong không gian. S n ph m v n t i cũng là hàng hoá và cũng có giá tr và giá tr s d ng, giá tr c a hàng hoá là lư ng lao ñ ng xã h i c n thi t k t tinh trong hàng hoá ñó, giá tr s d ng c a s n ph m v n t i là kh năng ñáp ng nhu c u di chuy n. Tuy nhiên, so v i các ngành s n xu t v t ch t khác, v n t i có nh ng ñ c ñi m khác bi t v quá trình s n xu t, v s n ph m và tiêu th s n ph m, th hi n các ñi m sau ñây: – Môi trư ng s n xu t c a v n t i là không gian, luôn di ñ ng ch không c ñ nh như trong các ngành khác; – S n xu t trong v n t i là quá trình tác ñ ng v m t không gian vào ñ i tư ng lao ñ ng ch không ph i tác ñ ng v m t k thu t, do ñó không làm thay ñ i hình dáng, kích thư c c a ñ i tư ng lao ñ ng; – S n ph m v n t i không t n t i dư i hình th c v t ch t và khi s n xu t ra là ñư c tiêu dùng ngay. Hay nói cách khác s n ph m v n t i mang tính vô hình. Trong ngành v n t i, s n xu t và tiêu th di n ra ñ ng th i, do ñó không có kh năng d tr s n ph m v n t i ñ tiêu dùng v sau mà ch có kh năng d tr năng l c v n t i mà thôi; – Quá trình s n xu t c a ngành v n t i không t o ra s n ph m v t ch t m i mà ch làm thay ñ i v trí c a hàng hoá và qua ñó cũng làm tăng giá tr c a hàng hoá. NMTCVTOT • 9
5. Cơ s v t ch t k thu t c a v n t i Cơ s v t ch t k thu t c a ngành v n t i là y u t quan tr ng nh t quy t ñ nh quy mô và ch t lư ng c a h th ng v n t i. Cơ s v t ch t c a ngành v n t i bao g m: a. M ng lư i ñư ng giao thông M ng lư i ñư ng giao thông là nơi ñ phương ti n v n t i th c hi n quá trình v n chuy n, ch t lư ng, chi u r ng c a ñư ng và các y u t k thu t khác c a ñư ng nh hư ng r t l n ñ n v n t c giao thông trên tuy n và tác ñ ng ñ n ch hàng, ñ n hành khách tham gia v n chuy n trên ñư ng. M ng lư i giao thông ph i tho mãn yêu c u: ti n l i, nhanh chóng, an toàn... M ng lư i giao thông ñư ng b ñư c chia theo c p ñư ng: Bao g m m ng lư i ñư ng liên v n qu c t , m ng lư i qu c l , m ng lư i t nh l , m ng lư i huy n l , m ng lư i giao thông nông thôn. b. Phương ti n v n t i Phương ti n v n t i là y u t tr c ti p v n chuy n hàng hóa và hành khách, m i lo i phương ti n v n t i có ch ng lo i s lư ng và ch t lư ng phong phú và ña d ng ñ phù h p v i nhu c u ña d ng c a quá trình v n chuy n. c. Khu ñ u m i giao thông ðây là nơi t p k t phương ti n và hình thành nên các tuy n v n chuy n như b n xe, nhà ga, b n c ng… Các trang thi t b khu ñ u m i giao thông ph i phù h p v i quy mô và tính ch t c a khu ñ u m i. d. Các trang thi t b ph c v cho b o dư ng s a ch a phương ti n v n t i ðây là nơi ñ b o dư ng s a ch a phương ti n v n t i ñ ñ m b o cho các phương ti n v n t i có tình tr ng k thu t t t có th ñưa các phương ti n ra khai thác. 1.2.2 VAI TRÒ V N T I Ô TÔ TRONG H TH NG V N T I – V n t i ô tô có m t ưu th hơn h n các phương th c v n t i khác ñó là v n chuy n m t cách tri t ñ có th v n chuy n "t c a ñ n c a, t kho ñ n kho" hay “door to door” cho nên thông thư ng v n t i ô tô là phương th c ti p chuy n cho các phương th c v n chuy n khác. – V n t i ô tô có th ho t ñ ng trong m i ñi u ki n th i ti t khí h u, nh ng nơi ñi u ki n ñư ng sá khó khăn th m chí c nh ng nơi không có ñư ng ví d như ñư ng r ng núi, nh ng lâm trư ng khai thác g , tuy v y không ph i v i b t c lo i ô tô nào cũng có th ho t ñ ng trong nh ng ñi u ki n khó khăn như v y ñư c. V n t i ô tô có th vư t qua ñư c m t s lo i ñ a hình khó khăn như ñ d c khá cao, các tuy n ñư ng có bán kính quay vòng nh ... V n t i ô tô có th ñi ñ n m i nơi m i ch c a n n kinh t . – Phương ti n v n t i ô tô r t ña d ng và nhi u ch ng lo i khác nhau, ñáp ng cho vi c v n chuy n hàng hoá ña d ng v i hi u qu cao. ð i v i nhu c u v n chuy n hàng hoá và hàng khách trong ñô th v n t i hành khách công c ng trong ñó có v n t i hành khách b ng xe buýt r t ph bi n ñã ñem l i cho ñô th văn minh, gi m t c ngh n giao thông. NMTCVTOT • 10
1.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A Ô TÔ TRÊN TH GI I VÀ VI T NAM 1.2.1 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A Ô TÔ TRÊN TH GI I 1. T ng quan v l ch s hình thành và phát tri n c a ô tô Giao thông ñư ng b có t r t s m cùng v i vi c con ngư i t o ra bánh xe, xe ng a ñ ch ngư i và hàng hoá. Ban ñ u ñư ng b ch y u do con ngư i trong quá trình ho t ñ ng sinh s ng c a mình ñi nhi u mà t o ra, ñó là các ñư ng mòn n i li n gi a thung lũng sông này v i thung lũng sông khác, n i li n các v trí v i nhau. L ch s ghi nh n ngư i La Mã có ý th c r t s m trong vi c xây d ng ñư ng, h ñã xây d ng các con ñư ng lát ñá r ng hơn 10 mét, dùng cho xe ng a ch y v i t c ñ cao, ñó là nh ng tuy n ñư ng b th t s do con ngư i xây d ng ñ u tiên vào th i c ñ i. ðư ng lát ñá c a ngư i La Mã ch y su t Italia kéo dài qua vùng Ban Căng ñ n Iran v phía Tây ñi qua Pháp t i Tây Ban Nha, con ñư ng này t o ra m t h th ng ñư ng ngang d c bao trùm kh p mi n Nam châu Âu, các con ñư ng thư ng b t ñ u t thành Rôma c a La Mã. T Rôma xe ng a ch ch y 4 ngày ñã t i ñư c Mañrit c a Tây Ban Nha (v i quãng ñư ng 2.300 Km), ñây là ñ nh cao c a giao thông th i c ñ i. ð n th k 19 khi ô tô xu t hi n thì ý tư ng xây d ng ñư ng c a ngư i La Mã ñư c s ng l i, ñư ng ñư c xây d ng ch y u cho ô tô ñi cho nên ñư c g i là ñư ng ô tô, ñư ng nh a xây d ng theo l i th công ch ñ m b o cho xe ch y v i t c ñ 50Km / gi . L ch s hình thành và phát tri n c a v n t i ô tô là c m t quá trình dài, có nhi u thăng tr m, các m c th i gian ñánh d u s ra ñ i c a ô tô là: – Năm 1751: Chi c xe t ch y ñ u tiên c a Cubilin ra ñ i. – Năm 1761: Chi c xe th hai ra ñ i hoàn thi n hơn (ô tô ñ p). – Năm 1763: Poldunop (Nga) thi t k xe ch y b ng máy hơi nư c. – Năm 1769: Julio (Pháp) ñ t ñ ng cơ hơi nư c lên ô tô. – Năm 1885: Bendz và Dailer cùng ch t o th thành công ô tô ch y xăng. Năm 1885 chi c ô tô ñ u tiên ñư c ra ñ i, ñ n nay công ngh ch t o ô tô r t phát tri n vì tính cơ ñ ng cao, m ng lư i ñư ng ô tô có th ti p c n m i nơi v i ñ a hình khác nhau. Ngày nay do yêu c u r t l n c a giao thông ñư ng b trên các tr c giao thông chính ngư i ta xây d ng các ñư ng cao t c, có th hi u ñư ng cao t c là ñư ng ch ch y m t chi u m i chi u có 2– 4 làn xe ch y, ñư ng cao t c có ña s các giao c t khác m c, còn các giao c t ñ ng m c t i ñây ô tô ph i ch y ñư c v i t c 60 Km / h, ñư ng ñư c thi công b ng cơ gi i v i ch t lư ng cao, ñ m b o cho xe ch y v i t c ñ 120 Km / gi . Hi n nay chi u dài ñư ng ô tô trên kh p các l c ñ a vào kho ng 25 tri u Km, chi u dài ñư ng ô tô tăng theo s lư ng ô tô ñư c s d ng trên th gi i. S lư ng ô tô trên th gi i phát tri n qua các năm ñư c th hi n như sau: Năm 1900 toàn th gi i có 11.000 chi c ô tô Năm 1921 toàn th gi i có 10.900.000 chi c ô tô Năm 1945 toàn th gi i có 45.000.000 chi c ô tô Năm 1968 toàn th gi i có 190.000.000 chi c ô tô NMTCVTOT • 11
Năm 1974 toàn th gi i có 250.000.000 chi c ô tô Năm 1980 toàn th gi i có 400.000.000 chi c ô tô. Hi n nay trên toàn th gi i có kho ng 1 t chi c ô tô, m i chi c ô tô tu i th trung bình 20 năm, s lư ng ô tô s n xu t ra trung bình hàng năm kho ng 40 ñ n 60 tri u chi c ô tô. Trong nh ng năm 80 th k XX ngư i Nh t chi m lĩnh th ph n s n xu t ô tô c a th gi i r t l n, có năm ñã xu t ñư c 10 tri u ô tô các lo i. Các hãng ô tô n i ti ng c a M là: Ford, General motor, Chrysler,... c a Nh t là: Missubisi, Toyota, Honda... c a Pháp là Renault, Peugeot, c a Nga: Volga, Lada, Kamaz, Maz....c a Thu ði n là: Volvo, Saab...; c a ð c là: Mercedes, BMW, Volkwagel… (xem ph l c s 3) Năm 1992, trong t p chí th ng kê nh ng công ty n i ti ng th gi i ñã công b , trong mư i công ty k ngh hàng ñ u có ñ n 3 công ty s n xu t ô tô là GM, Ford, và Toyota, n u tính 20 công ty s n xu t hàng ñ u trên th gi i thì có ñ n 7 công ty s n xu t ô tô. B ng 1.1. Các t p ñoàn s n xu t ô tô l n trên th g i STT Tên t p ñoàn Doanh s (tri u USD) S công nhân (ngư i) 1 GM 125.126 761.400 2 Ford 98.274 370.400 3 Toyota 64.516 69.849 4 Daimler – Benz 54.259 376.785 5 Fiat 47.751 303.238 6 Volkwagen 43.710 268.744 7 Nissan 40.217 129.546 2. Xu hư ng phát tri n c a công ngh ch t o ô tô trên th gi i a. Xu hư ng s d ng nh ng lo i nhiên li u trong ch t o ô tô Các ô tô hi n nay trên th gi i ch y u dùng nhiên li u xăng ho c diezen, m t s ô tô dùng khí ga, t t c các nhiên li u ñó ñ u là s n ph m c a công nghi p khai thác và ch bi n d u m , ñây là lo i nhiên li u hoá th ch. Nhiên li u hoá th ch là lo i nhiên li u b c n ki t, theo d báo c a các nhà khoa h c lo i nhiên li u này s ch ñ cung c p cho con ngư i trong th i gian ng n. V i m c ñ tăng trư ng v s lư ng phương ti n trên th gi i cùng v i vi c gia tăng s d ng nhiên li u trong cu c s ng, hi n nay giá d u thô ñã ñ t ngư ng trên 100USD m t thùng d u thô vào nh ng ngày ñ u c a năm 2008; giá d u thô s còn tăng r t cao trong th i gian t i, khi m c ñ s d ng d u tăng cao, bên c nh ñó lư ng d u ngày càng c n ki t. S d ng nhiên li u hoá th ch gây ra ô nhi m môi trư ng trên di n r ng, làm bi n ñ i khí h u toàn c u, vi c tìm ra các ngu n nhiên li u không ph i là nhiên li u hoá th ch là m t v n ñ l n ñ i v i các nhà khoa h c, các nhà ch t o phương ti n v n t i ñ c bi t là nhiên li u cho ô tô. NMTCVTOT • 12
Xu hư ng s d ng nhiên li u hi n nay trên th gi i – S d ng nh ng lo i nhiên li u s ch và ti t ki m nhiên li u Bư c vào th k XXI, vi c s d ng ña d ng năng lư ng trong v n t i là m t trong hư ng ñi m i cho vi c cung c p nhiên li u cho tương lai, ngu n năng lư ng thay th cho năng lư ng hoá th ch (xăng d u) bao g m: hơi ñ t, rư u ethanol, ñi n, hydrogen… Ngu n năng lư ng m i ñó là hydrô, hydrô là m t lo i khí có nhi t cháy cao nh t trong các lo i nhiên li u trong t nhiên và ñã ñư c s d ng làm nhiên li u ñ phóng các tàu vũ tr . ð c ñi m quan tr ng c a hydro là trong phân t không ch a b t c nguyên t hoá h c nào khác nên s n ph m cháy c a chúng ch là nư c ñây là m t lo i năng lư ng s ch lý tư ng. Hydrô là m t ngu n nhiên li u an toàn không gây b t c s c môi trư ng nào cho con ngư i. Hydrô ñư c s n xu t t nư c và năng lư ng m t tr i, ñây là ngu n năng lư ng vô t n và có kh p m i nơi trong vũ tr , vì v y ñây là ngu n năng lư ng không b c n ki t, không m t qu c gia nào ñ c quy n s h u ho c c nh tranh ngu n năng lư ng như ñã t ng x y ra v i ngu n năng lư ng hoá th ch. ð thu ñư c hydrô nh năng lư ng m t tr i có hai phương pháp: phương pháp ñi n phân nư c nh năng lư ng ñi n m t tr i thông qua các pin m t tr i và phương pháp quang ñi n hoá phân rã nư c nh năng lư ng b c x c a ánh năng m t tr i v i s có m t c a ch t xúc tác. Hi n nay có nhi u m u xe ch y b ng hydrô và xe k t h p gi a ñ ng cơ ñ t trong b ng hydrô và ñ ng cơ ñi n có tên g i ghép (hybrid car) ñây là dòng xe hoàn toàn không có khí x . Hi n nay m t s hãng ô tô n i ti ng như Honda, Ford, Mercedes... ñã trưng bày gi i thi u các s n ph m c a dòng xe này. – T p ñoàn ô tô Toyta ñã gi i thi u nh ng chi c ô tô ch y b ng nhiên li u ethanol và xăng t i Braxin, nh ng chi c xe này có th ch y b ng c hai lo i nhiên li u ethanol và xăng ho c b ng h n h p c a c hai lo i nhiên li u trên. Ethanol ñư c làm t ngô, mía ñư ng, d u d a ho c m t s cây công nghi p khác, chính vì v y giá nhiên li u này r hơn r t nhi u so v i nhiên li u xăng (giá b ng m t n a), m t s qu c gia trên th gi i ñã dùng lo i nhiên li u này như: Braxin, Malaixia… – Xe ch y b ng năng lư ng m t tr i Trong th i ñ i hi n nay vi c ng d ng khoa h c k thu t và th c t s n xu t r t ph bi n, phương ti n ch y b ng năng lư ng m t tr i không ch còn trong phòng thí nghi m mà nó ñã ñư c ñưa ra th c t , tuy nhiên hi n nay v i giá thành s n xu t ra ô tô dùng b ng năng lư ng m t tr i còn quá cao, g p nhi u l n so v i giá c a ô tô thông thư ng. Trong tương lai khi ngu n năng lư ng hoá th ch khan hi m thì lo i phương ti n này s phát tri n và phát huy tác d ng. NMTCVTOT • 13
Xe ô tô ch y b ng năng lư ng m t tr i Pin m t tr i Trư ng ñ i h c Nouvelles (Ôxtrâylia) ñã ch t o ra ô tô s d ng năng lư ng m t tr i ñã ch y ñư c c ly 700Km m i ngày trong th i gian 5 ngày v i v n t c trung bình 70 – 80 Km / h ñ ch y t Tây sang ðông Ôxtrâylia. Công ty Grupo MEN c a Mexico v a l p ráp và lưu hành th thành công xe khách 40 ch , tr ng t i 25 t n, ch y b ng năng lư ng m t tr i. Trên tr n xe ñư c l p ñ t m t t m pa–nen dài 26 mét l y năng lư ng m t tr i cung c p ñ ñi n c quy ho t ñ ng. Xe có th ch y v i t c ñ t i ña 85Km / gi trong 10 gi liên t c trên ño n ñư ng dài 500Km. – Xe ch y b ng không khí và xăng Các xe s d ng không khí nén ñ ñ y không khí và xăng vào xi lanh v i áp su t cao, trong m t s trư ng h p xe h t xăng nhưng v n có th ch y ñư c lúc ñó không khí ñư c ñ y dư i áp su t m nh nên có th thay nhiên li u ñ t. Bính ch a không khí nén ñư c ch t o d a trên công ngh ñ c bi t, ñó là công ngh ch t o các bình oxy l ng hay kinh khí l ng, bình ch a là bình nh a có qu n s i cacbon nên có kh năng ch u áp su t l n không gây phát n . Mô tơ ñư c n i v i ñ ng cơ ñi n, ñ ng cơ này ñư c dùng ñ quay mô tơ khi s d ng mô tơ v i ch c năng máy nén khí cao c p và ñóng vai trò như m t máy ñ , máy s c ñi n có tác d ng h tr năng lư ng cho phương ti n. Không khí ñư c liên t c ñ y vào xi lanh nên không khí nén b giãn ra và h p thu nhi t, do ñó phương ti n càng ch y máy càng l nh, ñi u này r t thu n l i ñ i v i các nư c nhi t ñ i như Vi t Nam (khi phương ti n ho t ñ ng c n làm mát ñ ng cơ) Hi n nay lo i phương ti n này ñã ñư c nghiên c u ng d ng t i vi t Nam do 3 thành ph n tham gia là ñ i di n s Khoa h c công ngh thành ph H Chí Minh; T ng công ty Cơ khí V n t i Giao thông TP H Chí Minh và ti n s Lê Sinh – Vi t ki u Pháp. NMTCVTOT • 14
b. Gi m nh v t li u – V ch t o: ñ ch t o, ô tô c n có m t lư ng kim lo i và hao phí lao ñ ng r t l n, bên c ch ñó vi c ch t o ô tô ñ ñ m b o giá ô tô s n xu t ra v i giá thành th p t o ñi u ki n gi m chi phí v n t i. Lư ng kim lo i ñ c trưng cho s hoàn thi n c a k t c u ô tô và là ch tiêu quan tr ng nh t c a m c k thu t c a ô tô. Ch tiêu chính ñ ñánh giá lư ng kim lo i ñ ch t o ra ô tô là lư ng kim lo i riêng mr: Pk mt = (1.1) PT * L Trong ñó: Pk – kh i lư ng khô c a ô tô (Kg); PT – t i tr ng c a ô tô (Kg); L – quãng ñư ng xe ch y ñ n s a ch a l n (nghìn Km). Công ngh ch t o ô tô c n tho mãn các yêu c u sau ñây: – Ô tô c n có tính k th a v k t c u và công ngh ; – Có m c ñ th ng nh t hoá cao c a các t ng thành, các c m và các chi ti t; – Có tính công ngh cao; c n chú ý ph i có s hài hoà v tính công ngh c a chi ti t, c a c m chi ti t và c a c ô tô. c. V tính c nh tranh – ð m b o m c công ngh ngang t m v i yêu c u hi n t i c a qu c t , m c công ngh c a ô tô ñư c ñánh giá b ng các ch tiêu: t i tr ng riêng và lư ng kim lo i riêng; tính ch t kéo, t c ñ ; tính kinh t nhiên li u; tính an toàn c a k t c u; tính năng thông qua; tính êm d u v n hành; ñ tin c y; ch tiêu ñi u khi n ô tô m t cách thu n ti n. – Có b n quy n; – ð m b o s th a nh n qu c t ; – Phù h p v i các hi p ñ nh qu c t ; – Phù h p v i yêu c u ñ c trưng c a nư c nh p kh u; – ð m b o các ch tiêu v b o v môi trư ng; – Tho mãn các tiêu chu n qu c t , tiêu chu n qu c gia và tiêu chu n ngành. 3. Xu hư ng kinh doanh ô tô trên th gi i – Công nghi p ô tô t i các nư c phát tri n ñã bão hoà và chuy n d n sang các qu c gia ñang phát tri n, các th trư ng khác là: Châu Á, Châu M Latin, Châu Phi. – Xu hư ng toàn c u hoá trong kinh doanh ô tô (hãng GM là có 34% c ph n trong hãng Isuzu; hãng Nissan liên doanh v i hãng Alfa Romeo. Xu hư ng sát nh p các hãng ñ tr thành hãng l n (hãng Ford mua l i hãng Deawoo v i giá 6,9 t USD). Quan ñi m c a ngư i M trong kinh doanh ô tô ñó là: “N u chúng ta s mua xe ô tô c a h thì t t hơn h t là m i h vào ñ ñem l i vi c làm cho công nhân chúng ta”. Năm 1999, nhu c u tiêu th ô tô 7 nư c Trung Qu c, n ð , ðài Loan, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippine tăng 18 % so v i năm 1998 và ñ t 3,17 tri u chi c. NMTCVTOT • 15
Trong nh ng năm g n ñây khi n n kinh t phát tri n, thu nh p c a ngư i dân tăng cao thì s lư ng ô tô tiêu th trên th gi i gia tăng hàng năm r t l n. Trong khi Nh t B n s m ñ u tư vào ðông Nam Á thì M và EU t p trung ñ u tư vào Trung Qu c và n ñ . Hãng GM ñang xây d ng nhà máy t i Thái Lan, Toyota s n xu t t i Trung Qu c vào năm 2002, hãng Honda s n xu t t i Qu ng Châu, ð c có xu hư ng ñ u tư vào Malaysia. B ng1.2. S lư ng ô tô s n xu t t i m t s qu c gia năm 2005 ðơn v : Chi c STT Tên qu c gia S lư ng STT Tên qu c gia S lư ng 1 Nh t 8.353.880 6 Canada 2.221.580 2 M 6.339.300 7 Anh 1.503.570 3 ðc 4.829.927 8 Italia 1.370.420 4 Pháp 3.002.390 9 Mêhicô 1.179.490 5 Hàn Qu c 2.378.780 10 Khác 9.588.330 T ng 42.142.000 4. Phát tri n m ng lư i ñư ng và các công trình ph tr ph c v cho v n t i a. M c ñ phát tri n m ng lư i ñư ng ô tô ñư c ñánh giá b ng các ch tiêu sau: – Ch tiêu chi u dài ñư ng trên 1000 Km2 di n tích lãnh th : các nư c phát tri n, ch tiêu m t ñ ñư ng là 250 – 1000 Km ñư ng ô tô trên 1000 Km2, các nư c ñang phát tri n là 100 – 250 Km ñư ng ô tô trên 1000 Km2, các nư c ch m phát tri n là dư i 100 Km ñư ng ô tô trên 1000 Km2. – Ch tiêu chi u dài ñư ng ô tô tính trung bình trên 1000 dân: ch tiêu này ñ t ñư c m c trung bình v i ch s ñ t 3 – 5 Km ñư ng có có k t c u l p m t ñ t tiêu chu n c p cao trên 1000 dân. – Ch tiêu chi u dài ñư ng ô tô tính trung bình trên 1 phương ti n giao thông: m ng lư i ñư ng ñ t tiêu chu n n u chi u dài ñư ng tính trung bình cho m t ô tô là 50 mét ñư ng; n u ch tiêu này ñ t trong ph m vi 20 – 50 mét ñư ng tính bình quân cho m t ô tô thì c n b sung thêm m ng lư i ñư ng (c n xây d ng thêm các tuy n ñư ng m i) và n u ch tiêu chi u dài ñư ng ñ t dư i 20 mét ñư ng tính bình quân cho m t ô tô thì lúc ñó m ng lư i ñư ng ô tô thi u tr m tr ng d n ñ n ách t c giao thông. NMTCVTOT • 16
B ng 1.3. M t s ch tiêu phát tri n k t c u h t ng trên th gi i Nhóm nư c Ch tiêu ðơn v Thu nh p Trên Thu nh p trung bình trung bình cao 2.500 4.000 22.000 GDP bình quân / ngư i USD K t c u h t ng – ðư ng nh a Km / tr.ngư i 300–400 800–2000 6000–14000 – ði n tho i máy / 40 – 50 70 – 390 280 – 680 1000dân – C p ñi n:h / t ng s % 40 – 50 70 – 100 95 – 100 – Dân ñư c c p nư c / % 40 – 60 70 – 95 96 – 100 t ng s – T l dân s ñô th % 62 72 78 – T l tăng 1980 – 1992 % 3,2 3,0 0,8 [Ngu n: Báo cáo k t c u h t ng c a WB ] B ng 1.4. Phát tri n giao thông v n t i Hàn Qu c Ch tiêu ðơn v 1973 1988 1992 (1) (2) (3) (4) (5) GDP bình quân / ngư i USD 396 4127 6749 T ng dân s Tri u ngư i 34 42 43,6 ðư ng cao t c ô tô Km 1013 1550 1600 (1) (2) (3) (4) (5) Xe ô tô bình quân / 100 dân Chi c 4,8 48 120 V n t i hàng hoá T / ngư i 4,7 11,7 16 V n t i hành khách Lư t / ngư i 117 297 320 [Ngu n: Niên giám Th ng kê Hàn Qu c] 1.2.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A V N T I Ô TÔ T I VI T NAM Tr i qua quá trình ñ u tranh và xây d ng, Vi t Nam ñã hình thành m t m ng lư i n i li n các trung tâm giao thông c a ñ t nư c. M t m ng lư i ñư ng t t là m ng lư i có hình d ng phù h p v i các hư ng v n chuy n hành khách và hàng hoá ch y u. Sau ñó trình ñ trang b c a t ng tuy n ph i ñáp ng nhu c u v n chuy n ñ t ra cho nó. Giao thông v n t i c a Vi t Nam phát tri n ch y u trong th i kỳ Pháp thu c, t ñ u th k XX. Trong ba th p k ñ u c a th k XX ngư i Pháp ñã hoàn thành vi c xây NMTCVTOT • 17
d ng m ng lư i giao thông v n t i trên cơ s m t m ng lư i giao thông v n t i h u như không có gì dư i th i phong ki n Vi t Nam. Toàn b h th ng ñư ng b , ñư ng s t, các h i c ng, c ng hàng không còn t n t i ñ n ngày nay ñ u ñư c thi t k trong th i kỳ này do ngư i Pháp ñ u tư kinh phí thi công nh m m c ñích khai thác và bóc l t thu c ñ a, bi n ðông Dương thành th trư ng tiêu th hàng hoá c a nư c Pháp. B t ñ u t nh ng chính sách kinh t xã h i c a Pôn ðume (toàn quy n c a Pháp t i ðông Dương) cho ñ n nh ng năm 30 c a th k XX, h th ng ñư ng b c a ðông Dương có t ng chi u dài là 33.600 Km ñã ñư c ñưa vào khai thác, hàng trăm cây c u kiên c có chi u dài trên 100 mét ñã ñư c xây d ng. Năm 1912 là năm kh i công xây d ng nhi u tuy n ñư ng b t i ðông Dương; ñ n 1918 quy ho ch m ng lư i ñư ng b ñã ñư c duy t bao g m 17 tuy n ñư ng; năm 1928 toàn ðông Dương có 7.479 xe du l ch, 1.532 xe t i; năm 1938 có 16.000 xe du l ch, 2.250 xe t i và máy kéo, 1.900 xe v n t i công c ng. M ng lư i giao thông v n t i phân b không ñ ng ñ u, ch y u t p trung ñ ng b ng, duyên h i, ñ ng b ng ven bi n phía ðông t p trung các nút giao thông v n t i quan tr ng hình thành m ng lư i giao thông v n t i v i nhi u hình th c v n t i khác nhau. Trong khi ñó các t nh mi n núi và trung du nh t là các t nh mi n núi Tây B c và Vi t B c ñư ng sá ít ñư c xây d ng, ñây ch y u là các tuy n ñư ng nh h p dùng cho các lo i xe thô sơ, và ch ñi l i ñư c trong m t mùa. Trong nh ng năm 60, 70 c a th k XX t i mi m Nam, ngân sách c a M chi t i hàng t USD vào mi n Nam Vi t Nam, n n kinh t phát tri n ch y u ph c v cho chi n tranh và nhu c u cho t ng l p trên trong xã h i, giao thông v n t i ch y u phát tri n m ng lư i ñư ng b và hàng không. Các tuy n ñư ng b ñư c xây d ng r t t t theo tiêu chu n c a các tuy n ñư ng b qu c t , các tuy n ñư ng quân s cũng ñư c xây d ng trong th i gian này, các tuy n ñư ng ñ t tiêu chu n k thu t cao ví d xa l Sài Gòn – Biên Hoà... Các c u ñư ng b ñư c xây d ng v ng ch c không nh ng ñ m b o nhu c u c a phát tri n kinh t mà còn ñáp ng cho nhu c u c a quân s . T năm 1986 tr l i ñây, n n kinh t phát tri n theo chi u hư ng kinh t th trư ng có s ki m soát c a nhà nư c, nhà nư c có nh ng chính sách nh t ñ nh ñ i v i kinh t ñ c bi t trong ñ i ngo i. Nhà nư c ta ñã m r ng quan h v i các qu c gia trên th gi i v i tinh th n h p tác cùng có l i và không nh hư ng ñ n ch quy n c a m i qu c gia. Trên cơ s ñó r t nhi u nhà ñ u tư nư c ngoài ñã ñ u tư vào Vi t Nam làm cho n n kinh t c a Vi t Nam có nh ng bư c ti n ñáng k . Giao thông v n t i có nh ng bư c phát tri n vư t b c, do có ñ u tư c a nư c ngoài cho nên h th ng ñư ng sá và các công trình ph c v ñư c nâng c p và m r ng, vi c ñ u tư cho các công trình và phương ti n ñã mang l i cho giao thông v n t i c a Vi t Nam nh ng ti n b ñáng k . Các tuy n ñư ng qu c l ñã ñư c m r ng, vi c xoá b các cây c u trên các tuy n qu c l làm cho giao thông v n t i thu n ti n hơn. T i Vi t Nam, năm 1991 có th coi là năm ñ u tiên c a công nghi p ô tô Vi t Nam, v i gi y phép c p cho liên doanh l p ráp ô tô ñ u tiên công ty liên doanh Mekong. ð n cu i năm 1996 có 14 liên doanh v i t ng công su t là 168.000 xe / năm, v i t ng v n ñ u tư là 850 tri u USD, công su t các dây chuy n t 1.700 ÷ 20.000 xe / năm. NMTCVTOT • 18
Tính ñ n tháng 08 năm 2007 theo th ng kê c a C c ðăng ki m Vi t Nam, c nư c có 766.000 ô tô ñang lưu hành, trong ñó ch y u t p trung t i 2 thành ph l n là th ñô Hà N i và thành ph H Chí Minh. S xe quá niên h n không ñư c lưu hành ph i lo i b hàng năm kho ng 2%, s ñăng ký hàng năm tăng 15% / năm. Cơ c u xe ô tô hi n Vi t Nam là xe con: 32%, xe t i 32%, xe buýt 16% và xe khác 20%. Nhu c u hàng năm c a Vi t Nam kho ng 35.000 xe bao g m c xe ñã qua s d ng (second hand), nhu c u xe con hàng năm c a Vi t Nam kho ng 6.000 – 8.000 xe / năm. 1.3. CÁC TÁC NGHI P C A QUÁ TRÌNH S N XU T V N T I V n t i là m t quá trình s n xu t, bao g m nhi u y u t h p thành, m i y u t là m t m t xích c a quá trình s n xu t v n t i. Quá trình s n xu t c a v n t i ba công vi c ñư c th c hi n liên ti p: X p hàng lên phương ti n (ho c hành khách lên xe ñi m ñ u) ñ a ñi m g i hàng, v n chuy n hàng hoá (ho c hành khách) t ñi m g i ñ n ñi m ti p nh n, d hàng kh i phương ti n ñi m nh n (hành khách xu ng xe ñi m cu i). 1. Các tác nghi p c a quá trình v n t i hàng hoá a. Tác nghi p x p hàng: Bao g m các công vi c – Chu n b hàng t i nơi giao hàng bao g m: Phân lo i, ñóng gói hàng hoá; phân hàng hoá theo lu ng tuy n và theo ngư i nh n hàng; – X p hàng lên phương ti n bao g m: Cân, ñong, ño, ñ m hàng hoá; ki m ñ nh hàng hoá; ch ng bu c hàng và ñ nh v hàng hóa; – Hoàn thành các th t c gi y t c n thi t ñ giao nh n hàng hoá trong quá trình v n t i. b. Tác nghi p di chuy n: Bao g m các công vi c – L a ch n phương ti n phù h p v i lo i hàng và kh i lư ng hàng; – L p hành trình v n chuy n; – ð m b o an toàn trong v n chuy n hàng hóa bao g m: An toàn cho phương ti n v n t i; an toàn cho lái xe; an toàn cho hàng hóa; an toàn cho các công trình trên ñư ng và an toàn cho các phương ti n cùng tham gia giao thông trên ñư ng; – B n thân quá trình di chuy n hàng hóa ñư c ñ c trưng b i v n t c k thu t c a phương ti n; t ch c th c hi n nh m ñ m b o theo th i gian bi u và bi u ñ v n hành; ñ m b o ch t lư ng v n t i; – Công tác cung c p nguyên, nhiên li u cho quá trình v n t i như: Xăng, diezen, d um . Các tr m cung c p xăng d u dùng ñ cung c p cho xe ô tô nhiên li u khai thác và là doanh nghi p thương m i, các tr m này ngư i ta ti p nhiên li u, tra d u m cho các ô tô, thêm nư c vào b làm mát và ki m tra áp su t l p. Ngoài ra các tr m còn cung c p v t li u bôi trơn, d u gi m ch n, v t tư ph tùng cho ô tô, tr m cũng cung c p các d ch v ăn u ng và làm nh ng tác ñ ng k thu t ñơn gi n cho phương ti n. Các tr m cung c p xăng d u cũng phân thành hai lo i: Lo i trong thành ph và lo i trên ñư ng, quy mô NMTCVTOT • 19
c a các tr m cung c p xăng d u ñư c ño b ng s lư ng cung c p t i ña trong m t ngày ñêm. – Công tác ñ m b o tình tr ng k thu t c a phương ti n ñ ph c v cho quá trình v n t i. c. Tác nghi p d hàng: Bao g m các công vi c – Tìm hi u ñ a ñi m d hàng bao g m ñi u ki n ñư ng sá; kho bãi; phương ti n x p d ; ñi u ki n làm vi c nơi d hàng – Xác ñ nh kh i lư ng hàng, t l và kh i lư ng hàng hóa hao h t – D hàng: Tháo hàng, ch ng bu c, b t thùng xe, d hàng – L p hóa ñơn giao hàng. 2. Các tác nghi p c a quá trình v n t i hành khách V i v n t i hành khách bao g m các tác nghi p sau ñây: Trong v n t i hành khách v i các tuy n v n t i n ñ nh trong th i gian dài ph i ñư c s th a thu n gi a hai ñ a phương c a tuy n v n t i, phương ti n và hành trình v n chuy n ñư c xác ñ nh phù h p v i nhu c u v n chuy n hành khách trên tuy n. a. Tác nghi p khách lên xe t i b n ñ u: Bao g m các công vi c – ðưa xe vào v trí x p khách t i b n xe; – Bán vé và thông báo cho hành khách v th i gian, l ch trình xe ch y…; – Khách lên xe; s p x p hành lý, hàng hóa c a hành khách trên xe và n ñ nh ch ng i c a hành khách. b. Tác nghi p v n chuy n Tác nghi p v n chuy n ñ i v i v n t i hành khách gi ng như v n t i hàng hóa, tuy nhiên ñây là vi c v n chuy n hành khách cho nên y u t an toàn v n chuy n ñư c ñ t ra r t ch t ch . Ngoài ra ñ i v i v n t i hành khách còn có thêm các vi c sau ñây: Các ñi m d ng ñ d c ñư ng ñ ph c v cho hành khách lên xu ng, ăn ngh và gi i quy t các nhu c u cá nhân. Các ñi m d ng ñ ñ i v i v n t i ô tô bao g m các ñi m d ng k thu t và các ñi m d ng thông thư ng khác. c. Tác nghi p khách xu ng xe b n cu i – ðưa xe vào v trí tr khách trong b n; – Xem xét hành lý và hàng hóa c a khách (n u có); – Khách xu ng xe. T t c các y u t c a quá trình v n t i ñ u di n ra trong không gian (v trí) và th i gian khác nhau và t o nên s n ph m v n t i. 1.4. CÁC ðI U KI N KHAI THÁC V N T I Hi u qu s d ng phương ti n v n t i ô tô ph thu c vào s hoàn thi n k t c u c a nó và ph thu c vào s phù h p v i ñi u ki n khai thác. ði u ki n khai thác xe bao g m t t c nh ng nhân t tác ñ ng vào quá trình làm vi c c a phương ti n. Quá trình s n xu t v n t i di n ra bên ngoài doanh nghi p nên các nhân t tác ñ ng h t s c ña d ng và ph c t p. M i m t ñi u ki n ñó ñ u nh hư ng ñ n vi c s d ng xe, qua ñó nh NMTCVTOT • 20
hư ng ñ n năng su t và giá thành v n t i. Vì v y c n ph i nghiên c u các ñi u ki n khai thác, n m v ng nh hư ng c a chúng t i công tác v n t i ñ căn c vào các ñi u ki n ñó mà ch n ñư c các lo i xe thích h p, t ch c v n t i h p lý nâng cao hi u qu s d ng xe mà cũng t ñó mà ñ ra nh ng yêu c u v k t c u phương ti n. 1.4.1. ðI U KI N KINH T – XÃ H I Bao g m các y u t v phương th c s n xu t c a xã h i; các lo i hình doanh nghi p tham gia vào quá trình s n xu t; các chính sách c a Chính ph … Các ch tiêu ñánh giá s phát tri n kinh t bao g m: 1. Thu nh p a. T ng s n ph m qu c dân (GNP) T ng s n ph m qu c dân là ch tiêu thư ng ñư c dùng ñ so sánh, ñánh giá quy mô, m c ñ phát tri n kinh t và m c s ng gi a các qu c gia. GNP là t ng giá tr toàn b các s n ph m cu i cùng và các ho t ñ ng d ch v ñư c t o ra hàng năm c a m i qu c gia, không k các s n ph m trung gian và các ph n giá tr ph i chi tr cho ngư i nư c ngoài, nhưng l i bao g m c ph n giá tr ñư c t o ra nư c ngoài mà thu c quy n s h u c a ngư i trong nư c. Ch tiêu này thư ng ñư c tính cho các qu c gia có ñ u tư ra nư c ngoài nhi u hơn ñ u tư c a nư c ngoài vào trong nư c, ñó là các qu c gia có n n kinh t phát tri n, và thư ng dùng v n và các công ngh tiên ti n ñ u tư ra nư c ngoài ñ thu l i l i nhu n. b. T ng s n ph m trong nư c (t ng s n ph m qu c n i GDP) T ng s n ph m trong nư c là ch tiêu so sánh cũng ñư c dùng như GNP ho c thay th cho GNP. T ng s n ph m trong nư c g m t ng giá tr toàn b các s n ph m cu i cùng và các ho t ñ ng d ch v làm ra hàng năm c a m i qu c gia ch khác ch GDP không g m nh ng giá tr c a ngư i trong nư c làm ra nư c ngoài nhưng l i g m c ph n giá tr c a ngư i nư c ngoài làm ra trong lãnh th qu c gia. Ch tiêu GNP nh n m nh ch s h u c a các giá tr ñư c t o ra b t k ñư c t o ra v trí nào. Còn ch tiêu GDP nh n m nh khía c nh không gian lãnh th c a các giá tr ñư c t o ra, b t k nó thu c v ai, v qu c gia nào. c. Bình quân GNP / ngư i ho c GDP / ngư i Là tiêu th c khá rõ ñ ch ra m c s ng v t ch t trung bình (m c tiêu dùng) c a m i qu c gia và s chênh l ch gi u nghèo v ñ i s ng v t ch t gi a các qu c gia c a các khu v c trên th gi i. GDP và GNP ñư c tính theo ñ ng ti n riêng c a m i qu c gia sau ñó ñ i qua USD theo t giá h i ñoái chính th c gi a hai lo i ti n nhưng trên th c t giá tr s c mua c a m i ñ ng USD m i qu c gia khác nhau và l i càng khác so v i M do ñó không ñánh giá ñúng ñư c sát th c t m c tiêu dùng gi a các qu c gia. Vì v y ñ u th p k 90 th k XX Liên Hi p Qu c ñưa ra phương pháp tính GDP c a m i Qu c gia theo s c mua tương ñương (PPP) hay ñ ng giá s c mua, làm cho k t qu so sánh g n ñúng v i th c t hơn. NMTCVTOT • 21