Giáo trình ô nhiễm không khí part 7

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

181
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình ô nhiễm không khí part 7', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình ô nhiễm không khí part 7

ñieàu tra cho thaáy khi berili hoøa tan trong ñaát ôû noàng ñoä 1ppm thì noù ñöôïc coi laø moät chaát ñoäc. ÔÛ noàng ñoä töø 0,5 ñeán 5 ppm chuùng seõ kìm haõm khaû naêng phaùt trieån cuûa caây troàng. 9. Khí dung sinh hoïc Ñaây laø nhaân toá gaây beänh coù trong vuõ truï, coù theå chuùng cuõng gaây ra caùc taùc haïi cho thöïc vaät. Moät vaøi chöùng beänh do naám, vi sinh vaät, virus ñöôïc reo raéc bôûi saâu boï coân truøng, bôûi caùc loaøi chim ñoäng vaät vaø nöôùc, nhöng nhieàu nhaân toá gaây beänh thì laïi ñöôïc phaùt taùn theo gioù ñaëc bieät laø naám. Baûng 5.13 lieät keâ caùc chöùng beänh do caùc vi khuaån vuõ truï gaây ra cho thöïc vaät. 10. Bo Bo ñöôïc tìm thaáy trong thöïc vaät moät löôïng raát nhoû, neáu khoâng coù noù thöïc vaät seõ phaùt trieån khoâng bình thöôøng, thaäm chí seõ bò khoâ heùo roài cheát. daãn xuaát cuûa bo laø borat ñöôïc tìm thaáy trong phaân boùn. Tuy nhieân, neáu duøng bo vôùi moät löôïng lôùn chuùng coù taùc duïng nhö thuoác dieät coû, chuùng cöïc kyø ñoäc cho taát caû caùc loaøi thöïc vaät vaø vieäc duøng khoâng phuø hôïp theo moät chæ daãn chuùng seõ laøm cho caây coái bò cheát hoaïi. 11. Clo Clo ñaõ ñöôïc tìm thaáy trong khí quyeån ôû gaàn nhöõng vuøng coù söû duïng chaát taåy röûa, duøng loïc nöôùc trong caùc beå bôi hoaëc nöôùc töôùi cho thöïc vaät, nôi coù caùc nhaø maùy saûn xuaát ra clo maø bò roø ræ, traøn khi ôû trong kho chöùa hoaëc laø hôi acid clohydric boác hôi. Khi noàng ñoä clo trong khí quyeån töø 300 ñeán 4500 μg/m3 laøm cho meùp laù bò quaên, cuoáng laù bò cheát hoaïi, phieán laù bò taåy traéng vv… 12. Crom Crom ñöôïc duøng trong ngaønh luyeän kim vaø coâng nghieäp hoùa chaát vaø coøn trong caùc ngaønh nhö saûn xuaát xi maêng, amiaêng. Crom laø moät nguoàn gaây oâ nhieãm maø ta coù theå khaúng ñònh. Crom kích thích söï phaùt trieån cuûa caây troàng, nhöng noù cuõng coù tính ñoäc ñoái vôùi thöïc vaät, tính ñoäc cuûa noù phuï thuoäc vaøo loaïi thöïc vaät, noàng ñoä crom coù trong ñaát. Crom coøn ñöôïc duøng laøm chaát dieät naám vaø baûo quaûn goã, baûo quaûn cho khoai taây vaø caø chua khoâng bò thoái röõa, duøng laøm chaát khöû truøng cho haït gioáng vaø duøng khöû caùc loaïi naám moác. Tính phaù hoaïi cuûa crom cuõng gaén lieàn vôùi tính baûo veä cuûa noù, khi crom coù quaù nhieàu trong thuoác dieät naám chuùng coù theå laø nguyeân nhaân gaây hö haïi cho thöïc vaät. 200
13. Etylen Etylen ñöôïc tìm thaáy chuû yeáu ôû nhöõng nôi coù maät ñoä caùc phöông tieän giao thoâng ñi laïi cao, nôi söû duïng nhieàu khí töï nhieân vaø nhieân lieäu daàu cho heä thoáng söôûi, ñoát chaùy than vaø saûn xuaát coâng nghieäp. Etylen laø moät ñoäc toá thöïc vaät quan troïng (nhieãm ñoäc cho thöïc vaät) vaø laø nhaân toá quan troïng goùp phaàn laøm oâ nhieãm khoâng khí. Noù laø moät trong soá ít caùc hydrocacbon duøng laøm naêng löôïng vaø gaây haïi tröïc tieáp cho thöïc vaät maø khoâng caàn tôùi phaûn öùng quang hoùa vôùi nitro oxide. ÔÛ nhöõng khu trung taâm, noàng ñoä etylen trung bình khoaûng 40 - 120 μg/m3. Etylen chæ coù moät taùc ñoäng duy nhaát laø taùc ñoäng giaùn tieáp leân caùc moâ thöïc vaät, nhöng ñieàu phieàn toaùi nhaát laø ôû trong ñieàu kieän bình thöôøng noù taùc ñoäng leân hocmon sinh tröôûng cuûa caây laøm thay ñoåi khaû naêng phaùt trieån cuûa caây, keát quaû laø laøm cho hình thaùi, sinh lyù hoïc trong caùc moâ thöïc vaät bò bieán ñoåi. Nhìn chung, etylen laø nguyeân nhaân laøm kìm haõm khaû naêng phaùt trieån cuûa thöïc vaät, laøm giaûm tính kích thích phaùt trieån ôû caây troàng vaø laøm giaûm khaû naêng nảy choài ôû caây. Laù khoâng phaùt trieån ñöôïc laøm cho chuùng bò uùa vaøng, cheát hoaïi vaø cuoái cuøng laø caét boû. 14. Thuûy ngaân Thuûy ngaân ñöôïc thoaùt vaøo trong khí quyeån bôûi caùc nhaø maùy cheá bieán caùc quaëng coù chöùa thuûy ngaân. Noù cuõng ñöôïc phaùt sinh vaøo trong khí quyeån bôûi caùc quaù trình ñoát chaùy than, daàu vaø taïi caùc loø ñoát caùc saûn phaåm töông töï giaáy coù chöùa thuûy ngaân trong caùc nhaø maùy. Thuûy ngaân ñöôïc chuyeån hoùa trong moâi tröôøng theo moät chu trình giöõa khoâng khí, ñaát, nöôùc trong moät khoaûng thôøi gian daøi. Thuûy ngaân gaây hö haïi cho thöïc vaät nhö caùc hieän töôïng sau uùa vaøng, ruïng laù, laøm giaûm khaû naêng phaùt trieån cuûa thöïc vaät, laøm cho caây bò coøi coïc vaø khoâng phaùt trieån ñöôïc. Vôùi nhöõng caây troàng trong nhaø kính, nôi maø hôi thuûy ngaân töø diclorua thuûy ngaân laãn trong ñaát, töø thuoác dieät naám coù thuûy ngaân thì ít hôn ôû trong khí quyeån. ÔÛ nhöõng caây coû thì thaân caây coû coù nhieàu nhaïy caûm vôùi hôi thuûy ngaân hôn laø laù. 15. Ozon Trong moät chöøng möïc naøo ñoù, thoâng qua nhöõng taùc ñoäng quan saùt ñöôïc treân thöïc vaät, coù theå cho thaáy caùc nguoàn quan troïng phaùt sinh ra nitro dioxit ôû noàng ñoä cao nhö caùc nguoàn maø nhaän thaáy moät caùch ngaãu nhieân, caùc nguoàn do traøn hoaëc roø ræ trong thôøi gian ngaén. Ozon laø saûn phaåm quan troïng nhaát sinh ra töø caùc phaûn öùng quang hoùa giöõa nitro dioxit vaø caùc hydrocacbon. Bôûi vaäy coù theå ñaây laø caùc nguyeân nhaân quan troïng 201
gaây nguy haïi cho thöïc vaät coøn hôn caùc loaïi chaát oâ nhieãm khaùc. Quaù trình quang phaân (phaân huûy chaát hoùa hoïc nhôø naêng löôïng cuûa caùc tia saùng) cuûa nitro dioxit (NO2) vaø caùc chaát coù lieân quan, chuyeån hoùa thaønh nitro oxit (NO), saûn phaåm naøy phaûn öùng vôùi caùc goác HC töï do taïo ra ozon. Ozon coù taùc duïng laøm ñoám laù caây thuoác laù, chaám loám ñoám vaø taåy traéng beà maët treân laù caây ñaäu vaèn, chaám ñoám beà maët treân laù caây nho. Vieäc laøm toån haïi saéc toá cho laù caây laø nguyeân nhaân daãn ñeán caùc taùc haïi cho lôùp teá baøo baûo veä döôùi lôùp bieåu bì. Hieän töôïng uùa vaøng, loám ñoám ôû caùc loaøi thöïc vaät hoï kim laø nguyeân nhaân laøm cho caùc laù non bò ruïng sôùm, laù caây nguõ coác thì ruõ ruïc xuoáng. Vôùi caùc loaïi thöïc vaät thaân meàm (nhö caø chua, thuoác laù, khoai taây, ñaäu, rau bina, ñaäu ñuõa vv… ) thì khaû naêng chòu ozon coøn yeáu hôn. Vôùi loaøi ñaäu ñuõa, thuoác laù chuùng bò hö haïi naëng khi noàng ñoä ozon vöôït quaù 0,02 ppm trong 8h. 16. Peroxyacetyl nitrate (PAN) PAN laø keát quaû sinh ra töø phaûn öùng quang hoùa cuûa caùc hydrocacbon vaø nitro oxit, chuùng coù tính ñoäc raát cao vôùi nhieàu loaøi thöïc vaät, ñaëc bieät laø vôùi nhöõng caây con vaø laù non. PAN gaây hö haïi nhieàu hôn trong moâi tröôøng coù cöôøng ñoä aùnh saùng maïnh, khi coù aùnh saùng maïnh thì PAN hoaït ñoäng maïnh hôn laø trong moâi tröôøng coù cöôøng ñoä aùnh saùng yeáu. Tieáp xuùc 4h ôû noàng ñoä 15 - 20 ppb laø nguyeân nhaân laøm cho caây thuoác laù, caây caûnh, caø chua, rau dieáp bò hö haïi. Caùc trieäu chöùng coù theå nhaän thaáy bao goàm caùc chöùng chuyeån sang maøu ñoàng thieác, maøu traéng baïc vv… ôû beà maët döôùi cuûa laù vaø moät vaøi trieäu chöùng khoâng theå nhaän thaáy ôû beà maët phía treân cuûa laù. Nhöõng taùc haïi do PAN döôùi aùnh saùng maët trôøi ban ngaøy, coù theå phaùt trieån tieáp thaønh nhöõng daûi loám ñoám ôû laù coû vaøo ban ñeâm. Caùc trieäu chöùng hö haïi quan saùt thaáy ôû laù caây boâng laø nhöõng veät loám ñoám, caùc vaèn maøu vaøng xanh, caùc trieäu chöùng xoaén laù cheát hoaïi ôû caây caø chua, hoà tieâu. 17. Buïi Nhìn chung, buïi khoâng coù nguy haïi gì cho thöïc vaät tröø phi chuùng coù tính aên moøn cao hoaëc chuùng laéng ñoïng quaù nhieàu. Buïi baùm quaù nhieàu treân voû hoa quaû, caây cuû laø nguyeân nhaân laøm giaûm chaát löôïng cuûa caùc loaïi saûn phaåm naøy, ñoàng thôøi cuõng laøm taêng chi phí ñeå laøm saïch chuùng. Buïi laéng treân laù coøn laøm cho giaûm khaû naêng quang hôïp cuûa caây. Buïi xi maêng laéng ñoïng laøm laáp ñaày nhöõng loã khí khoång, bao xung quanh nhöõng haït dieäp luïc thu aùnh saùng caàn cho quaù trình quang hôïp. Buïi cuõng coù theå laøm taêng khaû naêng nhieãm beänh cuûa caây coái, thoâng qua vieäc laøm giaûm söùc soáng cuûa caây, coù theå coøn laøm caûn trôû khaû naêng thuï phaán ôû caây. 202
18. Moät vaøi loaïi thuoác tröø saâu Caùc loaïi thuoác coù aûnh höôûng bôûi muøi, vò cuûa chuùng. Thuoác dieät coû, thuoác dieät naám nhìn chung, laø ñöôïc söû duïng coù choïn loïc, nhöng khi duøng khoâng caån thaän hoaëc khi duøng quaù nhieàu thì chuùng trôû neân khoâng an toaøn nöõa, luùc naøy noù laø nguyeân nhaân gaây ra nhöõng nguy haïi traàm troïng cho thöïc vaät daãn tôùi laøm cho caây ruïng laù, quaên laù, coøi coïc, vaën xoaén, lôùn chaäm hoaëc coù theå cheát. Moät tröôøng hôïp ñaõ coù ôû Anh, khi thuoác dieät coû ôû daïng 2, 4 - dichlorophenoxyacetic (2, 4D) ñöôïc phun ra dieät coû cho caây luùa thì xuoâi theo chieàu gioù 15 - 20 daëm khoaûng 10.000 maãu (1 maãu Anh = 4.046 m2) boâng bò hö haïi traàm troïng. Thænh thoaûng moät vaøi hö haïi cuõng xaûy ra cho thöïc vaät ôû caùc vuøng laân caän cuûa caùc nhaø maùy saûn xuaát thuoác dieät coû. 19. Chaát phoùng xaï lô löûng Vaán ñeà ñaùng löu yù nhaát laø chuùng laéng ñoïng treân caùc thöïc ñoäng vaät, haáp thuï vaøo trong thöïc ñoäng vaät naøy sau ñoù con ngöôøi aên phaûi thöùc aên töø caùc loaïi ñoäng thöïc vaät naøy. Veà chaát phoùng xạ ngöôøi ta ñaõ quan saùt caùc taùc ñoäng cuûa chaát phoùng xaï tôùi söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät ôû lieàu löôïng thaáp, tôùi nhöõng taùc ñoäng gaây cheát hoaïi thöïc vaät ôû lieàu löôïng cao. Nhìn chung, caùc hö haïi do phoùng xaï raát khoù xaùc ñònh, maø phaûi chaáp nhaän raèng soá laàn taùc ñoäng cao hôn raát nhieàu so vôùi tính toaùn. Taùc ñoäng phoùng xaï thì khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc khi khoâng coù nhöõng thieát bò ñaëc bieät, nhöõng bieåu hieän cuûa söï taùc ñoäng thì khoâng roõ raøng ngay caû moät thôøi gian khaù daøi sau khi bò taùc ñoäng. 20. Selen Thöïc vaät caàn moät löôïng nhoû cho nhu caàu phaùt trieån cuûa mình. Moät thôøi gian daøi selen tích tuï laïi trong thöïc vaät, bôûi vaäy maø chuùng laøm cho ñoäng vaät bò nhieãm ñoäc khi aên phaûi chuùng. Vôùi moät vaøi loaïi thöïc vaät nhö nguõ coác, luùa mì, luùa maïch thì khoâng coù nhu caàu haáp thuï selen neân chæ caàn moät löôïng nhoû selen cuõng coù theå laøm cho chuùng bò hö haïi do tích tuï laïi trong thaân caây. 203
Baûng 5.20: Toùm taét veà caùc chaát oâ nhieãm, nguoàn goác, trieäu chöùng, thöïc vaät coù lieân quan, ngöôõng bò haïi, noàng ñoä chaát hoùa hoïc. Ngöôõng phaù haïi Loaïi laù Chaát oâ Trieäu Phaàn laù Khoaûn Nguoàn coù lieân Nhieãm Chöùng lieân quan 3 ppm μg/m g taùc quan duïng Ozon Sinh ra töø caùc Loám ñoám, chaám, Laù giaø, Xöông laù 0.03 70 4h phaûn öùng taåy traéng, taåy maàm quang hoùa caùc traéng theo töøng hydrocacbon vaø veät, maát saéc toá, nitro oxit, töø chaäm phaùt trieån ñoát chaùy nhieân vaø sôùm bò ruïng. lieäu, ñoát chaùy Cuoáng laù cuûa hoï chaát thaûi, boác laù kim bò chuyeån hôi töø daàu löûa sang maøu naâu, hoaëc khí höõu cô cheát hoaïi. hoøa tan. Perox- Nguoàn sinh ra Laøm cho laù bò Laù non Teá baøo 0,01 250 6h yacetyl gioáng vôùi ozon laùng boùng, coù ngaám nitrate maøu baïc hoaëc nöôùc (PAN) maøu ñoàng thieác ôû beà maët döôùi cuûa laù. Nitro Ñoát chaùy than, Nhìn chung, laø Laù Teá baøo 2,5 4700 4h dioxit daàu, khí ñoát vaø khoâng theo qui thòt laù (NO2) daàu löûa laøm luaät, laøm ñoåi maøu 1,0 1880 21-48h naêng löôïng naâu hoaëc traéng, phaùt ñieän hoaëc laøm gaõy vuïn caùc trong caùc ñoäng moâ phaàn giöõa cô ñoát trong. xöông laù vaø gaàn meùp laù. 204
Ngöôõng phaù haïi Loaïi laù Chaát oâ Trieäu Phaàn laù Khoaûn Nguoàn coù lieân Nhieãm Chöùng lieân quan 3 ppm μg/m g taùc quan duïng Sulfur Than ñaù, daàu, Taåy traéng loám Laù Teá baøo 0,3’ 800 8h dioxit daàu löûa. ñoám, taåy traéng thòt laù (SO2) theo töøng veät giöõa caùc gaân laù, taåy traéng meùp laù, uùa vaøng, chaäm phaùt trieån, nhanh ruïng laù, giaûm naêng suaát. Hydro Cheá bieán phaân Chaùy cuoáng vaø Laù tröôûng Teá baøo florua photphas, caùc meùp laù, uùa vaøng, thaønh bieåu bì, (HF) saûn phaåm coøi coïc, nhanh thòt 0,1 nhoâm, naáu ruïng laù, giaûm 0,2 5 tuaàn chaûy kim loaïi, naêng suaát. ppb nung gaïch, ceramic, sôïi thuûy tinh. Clo Roø ræ clo trong Taåy traéng phaàn Laù tröôûng Teá baøo kho, boác hôi töø giöõa caùc gaân laù, thaønh bieåu bì, acid clohydric. cuoáng laù vaø meùp thòt 0,1 300 2h laù bò chaùy, laù nhanh ruïng. Etylen Chaùy khoâng UÙa vaøng caùc laù Hoa Taát caû (C2H2) hoaøn toaøn than giaø, laù khoâng bình ñaù, khí ñoát, thöôøng, hoa ruïng, 0,05 60 6h daàu, khí thaûi töø hoa nhanh taøn khi caùc ñoäng cô. nôû ra. 205
21. Caùc chöùng beänh do vi sinh vaät vuõ truï cuûa thöïc vaät Bảng 5.21: Nguồn gốc, triệu chứng và ngưỡng độc hại với một vài loài thực vật. Chaát oâ Nguoàn Trieäu chöùng Loaïi laù Phaàn Nguoàn phaù hoaïi nhieãm coù lieân laù lieân ppm μm/ Khoaûng m3 quan quan taùc duïng Ozone Sinh ra töø caùc phản Loám ñoám, chaám, taåy Laù giaø, Xöông 0,03 70 4h öùng quang hoùa caùc traéng, taåy traéng theo maàm laù hydrocacbon vaø töøng veät, maát saéc toá, nutrooxit, töø ñoát chaäm phaùt trieån vaø sôùm chaùy nhieân lieäu, bò ruïng. Cuoáng laù cuûa hoï ñoát chaùy chaát thaûi, laù kim bò chuyeån sang boác hôi töø ñaàu löûa maøu naâu, cheát hoaïi. hoaëc khí hữu cô hoaø tan. Peroxya Nguoàn sinh ra Laøm cho laù bò laùng Laù non Teá baøo 0,01 250 6h cetylnit gioáng vôùi ozon. boùng, coù maøu baïc hoaëc ngaám rate maøu ñoàng thieác ôû beà nöôùc (PAN) maët döôùi cuûa laù. Nitrodi Ñoát chaùy than, Nhìn chung, laø khoâng Laù Teá baøo 2,5 470 4h oxit daàu, khí ñoát vaø theo quy luaät, laøm ñoåi thòt laù 188 1,0 21-4h (NO2) daàu löûa laøm naêng maøu naâu hoaëc traéng, 0 löôïng phaùt ñieän laøm gaõy ruïng caùc moâ hoaëc trong caùc phaàn giöõa xöông laù vaø ñoäng cô ñoát trong. gaàn meùp lá. Sulfurdi Than ñaù, daàu, daàu Taåy traéng loám ñoám, taåy Laù Teá baøo 0,3’ 800 8h oxit löûa. traéng theo töøng veät giöõa thòt laù (SO2) caùc gaân laù, taåy traéng meùp laù, uù vaøng, chaäm phaùt trieån, nhanh ruïng laù, giaûm naêng suaát. Hydrofl Cheá bieán phaân Chaùy cuoáng vaø meùp laù, Laù Teá 0,1 0,2 5 tuaàn orua phophas, caùc saûn uùa vaøng, coøi coïc, nhanh tröôûng baøo, Ppb (HF) phaåm nhoâm, naáu ruïng laù, giaûm naêng suaát. thaønh bieåu - 206 -
chaûy kim loaiï, bì, thòt nung gaïch, ceramic, sôïi thuyû tinh. Clo Roø ræ clo trong Taåy traéng phaàn giöõa caùc Laù Teá 0,1 300 2h kho, boác hôi töø gaân laù, cuoáng laù vaø meùp tröôûng baøo, acidclohydric. laù bò chaùy, laù nhanh thaønh bieåu ruïng. bì, thòt Etylen Chaùy khoâng hoaøn Úa vaøng caùc laù giaø, laù Hoa Taát caû 0,05 60 (C2H2) toaøn than ñaù, khí khoâng bình thöôøng, hoa ñốt daàu, khí thaûi töø ruïng, hoa nhanh taøn khi caùc ñoäng cô. nôû ra. 6 Toùm laïi, caùc loaøi thực vật đều rất nhạy cảm đối với ô nhiễm không khí. Mức độ nhạy cảm ở một vài nhóm thực vật, như địa y và tùng bách, cao đến nổi người ta đã nghĩ đến việc dùng chúng như là các chỉ thị sinh học cho các ô nhiễm này. SO2 là một trong những chất oâ nhieãm khoâng khí rất độc cho thực vật. Kế đến là NO2, ozon, fluor, chì... Chúng gây hại trực tiếp cho thực vật khi chúng đi vào khí khổng (stomates). Chúng sẽ làm hư hại hệ thống giảm thoát nước và giảm khả năng kháng bệnh. oâ nhieãm khoâng khí cũng có thể ngăn cản sự quang hợp và tăng trưởng của thực vật; giảm sự hấp thu thức ăn, làm lá vàng và rụng sớm. Mưa axit còn tác động gián tiếp lên thực vật và làm cây thiếu thức ăn như Ca và giết chết các vi sinh vật đất. Nó làm ion Al được giải phóng vào nước làm hại rễ cây (lông hút) và làm giảm hấp thu thức ăn và nước. Những thiệt hại do oâ nhieãm khoâng khí gây ra cho rừng và nông nghiệp vì vậy rất quan trọng, nhất là ở những nước kỹ nghệ hoá. 5.4. AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN CAÛNH QUAN MOÂI TRÖÔØNG Caûnh quan moâi tröôøng cuõng laø moät vaán ñeà caàn quan taâm ñeán coâng taùc gìn giöõ vaø baûo veä moâi tröôøng. Moâi tröôøng bò oâ nhieãm seõ laøm giaûm ñi veû ñeïp thieân nhieân cuûa moâi tröôøng nhaát laø ngaøy nay khi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ñoøi hoûi caàn coù nhieàu hôn caùc khu du lòch, khu vui chôi giaûi trí vaø caùc danh lam thaéng caûnh... - 207 -
ÔÛ Hà Noäi coù Hoà Taây, Hoà Göôm, TPHCM coù soâng Saøi Goøn, soâng Thò Vaûi ñang ôû möùc ñoä oâ nhieãm traàm troïng ñaëc bieät laø soâng Thò Vaûi vaø nhieàu con keânh nhoû ôû thaønh phoá. Nhöõng con soâng naøy vaø nhöõng con keânh naøy haèng ngaøy phaûi tieáp nhaän moät löôïng nöôùc thaûi coâng nghieäp vaø nöôùc thaûi sinh hoaït voâ cuøng lôùn daãn ñeán caùc loaøi caùkhoâng theå soáng ñöôïc, muøi hoâi thoái töø soâng phaùt ra noàng naëc, gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán cuoäc soáng vaø söùc khoeû cuûa daân cö doïc ven soâng cuõng nhö laø caûnh quan moâi tröôøng. 5.5 AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KHÍ HAÄU TOAØN CAÀU. 1. Möa a xit a. Nguyên nhân gây ra mưa axít : Mưa axít gây ra chủ yếu do ôxít lưu huỳnh và ôxít nitơ trong không khí kết hợp với hơi nước tạo thành axít sulphuric và axít nitơric, trong đó các hợp chất lưu huỳnh đóng góp 2/3, các hợp chất nitơ đóng góp 1/3 lượng axít trong nước mưa. Khí ôxít lưu huỳnh tạo thành chủ yếu từ quá trình đốt than, dầu. Hàng năm, trên thế giới thải ra khoảng 50-75 triệu tấn lưu huỳnh, trong đó có khoảng 80% lưu huỳnh sinh ra từ các quá trình đốt nhiên liệu hoá thạch, phần chủ yếu còn lại chủ yếu sinh ra từ các ngành công nghiệp. Ngoài ra, lưu huỳnh trong khí quyển còn sinh ra từ các núi lửa, đại dương và các quá trình khác xẩy ra trong đất. Tải lượng lưu huỳnh sinh ra từ quá trình tự nhiên cũng xấp xỉ bằng tải lượng sinh ra từ hoạt động của con người. Khí ôxít nitơ được tạo thành chủ yếu từ các quá trình cháy ở nhiệt độ cao do phản ứng hoá học giữa nitơ và oxy không khí trong buồng đốt. Một phần ôxít nitơ được tạo thành do đốt cháy nitơ có sẵn trong nhiên liệu. Nguồn thải ra khí ôxít nitơ lớn nhất là các phương tiện giao thông. Tại Scandinavia có khoảng 2/3 tải lượng khí ôxít nitơ sinh ra từ xe cộ. Ngoài ra, phân bón hoá học, phân gia súc cũng góp phần tạo ra khối lượng lớn khí amôniac trong không khí. Quá trình axít hoá môi trường sinh ra do quá trình sa lắng khô và sa lắng ướt. Các khí axít có thể trực tiếp gây axít hoá nguồn nước, đất ... khi tiếp xúc với các thành phần môi trường này. b. Tác động của mưa axít tới môi trường Quá trình axít hoá nguồn nước gắn liền với quá trình axít hoá đất tại mỗi vùng, vì phần lớn nước chảy vào sông, hồ đều chảy qua mặt đất. Vùng đất và nguồn nước nào có tính đệm cao (ví dụ: có hàm lượng bicacbonat cao) thì khả năng bị axít hoá thấp. Tại - 208 -
Thuỵ Sỹ có khoảng 25% các hồ có diện tích lớn hơn 1 ha đã bị axít hoá. Thành phần của tảo Diatoms bắt đầu thay đổi từ năm 1950 đã chỉ ra chiều hướng axít hoá nguồn nước. Chiều hướng này tăng rõ rệt vào những năm 70. Tình trạng tương tự xẩy ra ở Bắc Mỹ, hàng trăm hồ có pH
Các tia bức xạ sóng ngắn của mặt trời xuyên qua bầu khí quyển đến mặt đất và được phản xạ trở lại thành các bức xạ nhiệt sóng dài. Một số phân tử trong bầu khí quyển, trong đó trước hết là điôxít cacbon và hơi nước, có thể hấp thụ những bức xạ nhiệt này và thông qua đó giữ hơi ấm lại trong bầu khí quyển. Hàm lượng ngày nay của khí đioxit cacbon vào khoảng 0,036% đã đủ để tăng nhiệt độ thêm khoảng 30°C. Nếu không có hiệu ứng nhà kính tự nhiên này nhiệt độ trái đất của chúng ta chỉ vào khoảng –15°C. Ở thời kỳ đầu tiên của lịch sử trái đất, các điều kiện tạo ra cuộc sống chỉ có thể xuất hiện vì thành phần của điôxít cacbon trong bầu khí quyển nguyên thủy cao hơn, cân bằng lại lượng bức xạ của mặt trời lúc đó yếu hơn đến khoảng 25%. Cường độ của các tia bức xạ tăng lên với thời gian. Trong khi đó đã có đủ cây cỏ trên Trái đất, thông qua sự quang hợp, lấy đi một phần khí điôxít cacbon trong không khí tạo nên các điều kiện khí hậu tương đối ổn định. Từ khoảng 100 năm nay con người tác động mạnh vào sự cân bằng nhạy cảm này giữa hiệu ứng nhà kính tự nhiên và tia bức xạ của mặt trời. Sự thay đổi nồng độ của các khí nhà kính trong vòng 100 năm lại đây (điôxít cacbon tăng 20%, mêtan tăng 90%) đã làm tăng nhiệt độ lên 2°C. Sau đây là một số hậu quả liên đới với việc thay đổi khí hậu do hiệu ứng này có thể gây ra: - Các nguồn nước: Chất lượng và số lượng của nước uống, nước tưới tiêu, nước cho kỹ nghệ và cho các máy phát điện, và sức khỏe của các loài thủy sản có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sự thay đổi của các trận mưa rào và bởi sự tăng khí bốc hơi. Mưa tăng có thể gây lụt lội thường xuyên hơn. Khí hậu thay đổi có thể làm đầy các lòng chảo nối với sông ngòi trên thế giới. - Các tài nguyên bờ biển: Chỉ tại riêng Hoa Kỳ, mực nước biển dự đoán tăng 50 cm vào năm 2100, có thể làm mất đi 5.000 dặm vuông đất khô ráo và 4.000 dặm vuông đất ướt. - Sức khỏe: Số người chết vì nóng có thể tăng do nhiệt độ cao trong những chu kì dài hơn trước. Sự thay đổi lượng mưa và nhiệt độ có thể đẩy mạnh các bệnh truyền nhiễm. - Lâm nghiệp: Nhiệt độ cao hơn tạo điều kiện cho nạn cháy rừng dễ xảy ra hơn. - 210 -
- Năng lượng và vận chuyển: Nhiệt độ ấm hơn tăng nhu cầu làm lạnh và giảm nhu cầu làm nóng. Sẽ có ít sự hư hại do vận chuyển trong mùa đông hơn, nhưng vận chuyển đường thủy có thể bị ảnh hưởng bởi số trận lụt tăng hay bởi sự giảm mực nước sông. Xa hơn nữa nếu nhiệt độ của quả đất đủ cao thì có thể làm tan nhanh băng tuyết ở Bắc Cực và Nam Cực và do đó mực nước biển sẽ tăng quá cao, có thể dẫn đến nạn hồng thủy. 3. Sự suy giảm tầng Ozon Trong khí quyển O3 chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ (khoảng 6%) và chủ yếu (90%) được phân bố ở tầng bình lưu (stratosphere) với độ cao từ khoảng 12 – 50 km tính từ mặt đất. Trong tầng bình lưu O2 hấp thụ tia cực tím (UV) ở dạng sóng dài có bước sóng 0,18 – 0,21µm và phân huỷ thành ôxy tự do (O), các nguyên tử ôxy này kết hợp với O2 thành O3 (ozon). O3 tạo ra cũng hấp thụ năng lượng mặt trời và phân huỷ tái tạo O2 tạo thành chuỗi phản ứng thuận nghịch. O3 hấp thụ năng lượng ở dải bước sóng 0,2 – 0,32 µm. Quá trình hấp thu này ngoài việc sưởi ấm bầu không khí và tạo ra tầng bình lưu còn có tác dụng như màng lọc tia UV có hại cho các sinh vật trên trái đất. Hiện nay tầng ozon đang bị huỷ hoại dần do sinh ra các lỗ thủng ở tầng ozon gây nguy hiểm không ít cho trái đất của chúng ta. Chính hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ phaù hoaïi caân baèng cuûa taàng ozon. Vieäc söû duïng roäng raûi chaát CFC, CFC laø moät chaát hoaù hoïc ñöôïc söû duïng phoå bieán trong ngaønh oâ toâ, duøng roäng raõi trong quaù trình laïnh, chaát phun söông trong coâng nghieäp, chaát taïo boït cuûa chaát dẻo… vaø noù theo khí thaûi thoaùt ra ngoaøi khí quyeån. CFC khi chòu böùc xaï cuûa tia töû ngoaïi phaân giaûi taïo thaønh nguyeân töû Clo, chính nguyeân töû naøy phaân giaûi O3 thaønh O2. Moät nguyeân töû Clo coù theå phaân huyû 100.000 phaân töû ozon laøm maát ñi moät löôïng ozon ñaùng keå. Ñoàng thôøi chaát ozon trong khí quyeån coù theå toàn taïi töø 10 ñeán gaàn 100 naêm. Taàng ozon trong khí quyeån ôû traïng thaùi bình thöôøng ngaên ñöôïc 90% tia töû ngoaïi coù haïi cho sinh vaät treân traùi ñaát. Khi taàng ozon bò phaù hoaïi tia töû ngoaïi chieáu tröïc tieáp xuoáng maët ñaát, gaây beänh ung thö cho con ngöôøi vaø ñoäng vaät treân ñaát lieàn vaø bieån, laøm bieán ñoåi gien cuûa caùc sinh vaät, huyû hoaïi heä sinh thaùi treân traùi ñaát. Tuy nhieân ngaøy nay vaán ñeà baûo veä taàng ozon ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc, chính vieäc caám söû duïng hoaù chaát CFC ñaõ laøm giaûm ñaùng keå möùc ñoä phaù huyû taàng ozon, vaø theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc cơ quan hàng không vũ trụ của Mỹ (NASA) - 211 -
cho thấy cùng với quá trình giảm thải khí CFC phá hoại tầng ozon, chính gió khí quyển đã thúc đẩy sự phục hồi nhanh của tầng ozon bảo vệ sự sống trên trái đất. Theo số liệu cuả NASA mặc dù lỗ thùng của tầng ozon ở Nam Cực ngày càng tăng và hiện đã đạt tới giá trị 24 triệu km2 nhưng toàn bộ tầng ozon của trái đất đã ngừng suy giảm trong suốt 9 năm qua. Theo dự báo tầng ozon quanh trái đất sẽ được phục hồi như năm 1980 vào khoảng năm 2030 – 2070, khi đó lỗ thủng ở Nam Cöïc cũng sẽ được lấp đầy. 4. Ô nhiễm do các hoạt động công nghiệp Nền công nghiệp lạc hậu, vừa và nhỏ thường ít được chú ý tới việc xử lý khí thải. Đây cũng là nguyên nhân góp phần gây ảnh hưởng đến khí hậu toàn cầu khi thải ra các loại khí thải khác nhau. Tốc độ phát triển công nghiệp đồng thời cũng làm tăng mức độ ô nhiễm do các hoạt động công nghiệp. Sự ra đời các khu công nghiệp, các nhà maùy trong công cuộc công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước trên phạm vi cả nước cho thấy tốc độ phát triển rất nhanh chóng trên diện rộng và đa ngành, đa lĩnh vực. Các loại khí SOx, NOx, COx, CFC, CH4… góp phần đáng kể trong việc gây mưa axit cũng như gây hiệu ứng nhà kính. 5. Ô nhiễm không khí do các hoạt động giao thông vận tải Cùng với phát triển kinh tế, nhu cầu đi lại và vận chuyển ngày càng tăng của người dân và các nhà maùy xí nghiệp. Điều này cũng đồng nghĩa với việc gia tăng mức độ ô nhiễm do giao thông vận tải nhất là ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh… Ngoài ô nhiễm do tiếng ồn, các chất ô nhiễm SOx, NOx, COx … cũng góp phần không nhỏ ảnh hưởng đến khí hậu toàn cầu mà cụ thể là góp phần tăng thêm khả năng gây mưa axit cũng như gây hiệu ứng nhà kính. 6. Ô nhiễm do các hoạt động xây dựng Tốc độ đô thị hoá ngày một tăng cũng góp phần ảnh hưởng đến môi trường không khí nói chung và khí hậu toàn cầu nói riêng. Ngoài ô nhiễm do bụi, tiếng ồn một số loại khí thải SOx, NOx, COx,… do các phương tiện vận chuyển nguyên vật liệu và các thiết bị thi công trên công trường cũng góp phần không nhỏ làm gia tăng mức độ ô nhiễm cũng như ảnh hưởng đến khí hậu toàn cầu. 5.6. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ LEÂN BEÀ MAËT - 212 -
Vaät chaát coù theå bò hö haïi tröïc tieáp do taùc ñoäng cuûa caùc chaát oâ nhieãm nhö taùc ñoäng aên moøn, caùc taùc ñoäng naøy coù yù nghóa lyù hoïc hôn hoùa hoïc, hoaëc coù theå do taùc ñoäng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp cuûa caùc chaát hoùa hoïc nhö hieän töôïng laøm môø beà maët baïc, söï haáp thuï sulfua dioxit cuûa caùc chaát lieäu da, khi huùt hôi aåm vaøo chuùng taïo ra acid sulfuric laø moät chaát aên moøn maïnh laøm laøm phaù huûy vaät lieäu da thuoäc. Hieän töôïng aên moøn ñieän hoùa cuûa saét kim loaïi xaûy ra khi coù moät lôùp nöôùc treân beà maët kim loïai, taïo ñieàu kieän trao ñoåi ñieän tích laøm phaù huûy lôùp oxit baûo veä treân beà maët kim loïai. Caùc hö haïi coù theå laø giaùn tieáp bôûi söï laéng ñoïng caùc haït buïi treân beà maët caùc coâng trình xaây döïng, laø sôn phuû bò baån. 1. Taùc ñoäng cuûa chaát oâ nhieãm leân töøng loïai beà maët vaät chaát a. Nhaø cöûa vaø coâng trình xaây döïng Söï maøi moøn caùc beà maët bôûi haït buïi, laø nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng maøi moøn vaät lý khi caùc haït buïi chuyeån ñoäng thaønh doøng qua caùc beà maët coâng trình, caùc haït buïi ñaát coù theå baùm dính vaøo beà maët caùc coâng trình. Taùc ñoäng cuûa hoùa chaát cuõng laøm aûnh höôûng tôùi giaù trò coâng trình, ñaëc bieät laø caùc coâng trình xaây döïng baèng sa thaïch, ñaù voâi, ñaù hoa laø nhöõng vaät chaát coù chöùa canxi, magieâ cacbonat. Sulfua oxid taùc duïng vôùi hôi nöôùc thaønh acid sulfuric coù taùc duïng aên moøn laøm cho caùc beà maët bò hoûng. b. Kim loaïi Kim loaïi coù tính aên moøn cao, noàng ñoä sulfua oxit trong khoâng khí caøng cao thì möùc ñoä aên moøn kim loaïi caøng lôùn. Tuy nhieân trong khí quyeån kim loaïi chòu taùc ñoäng nhieàu yeáu toá nhö sulfua, buïi, … vaø ñoä aåm trong khoâng khí. Cacbon coù trong buïi laø yeáu toá kích thích laøm xaûy ra caùc phaûn öùng ñieän hoùa caùc phaân töû kim loaïi. Nhoâm ñoàng laø hai daïng duøng ñeå maï baûo veä kim loaïi. Keõm cuõng laø moät daïng kim loaïi duøng ñeå baûo veä choáng laïi söï aên moøn kim loaïi, tuy nhieân vôùi söï coù maët cuûa SO2 thì keõm cacbonat bò hoøa tan vaø laøm maát tính baûo veä cuûa noù. c. Daây ñieän traàn Chuùng ñöôïc cheá taïo baèng ñoàng hoaëc baïc, do aûnh höôûng cuûa oâ nhieãm khoâng khí chuùng bò aên moøn hoaëc laøm môø lôùp baûo veä. Lôùp maøng baûo veä naøy coù taùc duïng haïn cheá söï phoùng ñieän giöõa caùc daây daãn, khi chuùng bò aên moøn quaù nhieàu coù theå gaây ra hieän - 213 -
töôïng chaäp ñieän, ngaén maïch ñieän gaây hö haïi cho heä thoáng ñieän. Caùc daây daãn ñieän thöôøng cheá taïo vôùi kích thöôùc nhoû coù tieát dieän troøn, vôùi kim loaïi coù tính aên moøn cao thì khaû naêng phoùng ñieän caøng nhanh vaø deã gaây hieän töôïng chaäp ñieän, laøm hö haïi heä thoáng ñieän. Nhöõng vi khuaån hoaïi sinh, coù theå phaùt trieån treân beà maët cuûa nhieàu vaät chaát voâ sinh trong moâi tröôøng coù ñoä aåm cao. Nhöõng daây ñieän troøn coù theå bò hö haïi bôûi caùc loïai naám, tröø phi chuùng ñöôïc baûo veä bôûi moät lôùp vani coù taåm chaát dieät naám. d. Sôn Vôùi loaïi sôn coù chöùa chì laøm chaát saéc toá thì chuùng seõ bò saãm laïi do chì keát hôïp vôùi H2S taïo ra chì Sulfide. Vôùi caùc loaïi sôn duøng keõm vaø Titan laøm chaát saéc toá thì coù theå haïn cheá ñöôïc vaán ñeà naøy. Moät nguyeân nhaân quan troïng laøm baån beà maët caùc lôùp sôn laø söï laéng ñoäng buïi khi coù taùc ñoäng cuûa gioù coäng vôùi nhöõng baát lôïi veà thôøi tieát. Caùc chaát höõu cơ duøng laøm chaát baûo veä beà maët sôn cuõng laø ñoái töôïng cho caùc vi khuaån taán coâng laøm hö haïi. e. Cao su Cao su cracking ñaõ cho thaáy nhöõng taùc ñoäng hoùa hoïc cuûa ozon, ñaëc bieät laø nhöõng vuøng gioáng nhö ôû Los Angeles, thaønh phoá Hoà Chí minh, Bangkok …, nôi coù maät ñoä caùc phöông tieän giao thoâng cao neân löôïng khí thaûi ra baàu khoâng khí raát nhieàu, hôn nöõa ôû vuøng naøy coù cöôøng ñoä chieáu saùng cao, coäng vôùi hieän töôïng thöôøng xuyeân coù söï ñaûo ngöôïc veà thôøi tieát. Khi saûn xuaát caùc saûn phaåm veà cao su, ngöôøi ta thöôøng pha theâm vaøo thaønh phaàn cuûa noù moät löôïng caùc chaát choáng oxi hoùa, giuùp cho cao su coù theå chòu ñöôïc caùc taùc ñoäng oxi hoùa. f. Giaáy Giaáy chòu taùc ñoäng cuûa sulfur dioxit trong khí quyeån laøm cho noù bò ngaû sang maøu traéng ñuïc, maøu vaøng. Coù hieän töôïng ñoù bôûi vì giaáy coù khuynh höôùng gioáng nhö chaát huùt aåm, do vaäy chuùng coù theå haáp thuï nöôùc, do trong giaáy coù nöôùc laøm cho sulfur dioxit chuyeån thaønh daïng sulfuric acid vaø crom chuyeån thaønh daïng cromic acid laøm cho giaáy chuyeån töø maøu traéng sang maøu traéng ñuïc vaø maøu vaøng. g. Da thuoäc - 214 -
Da thuoäc duøng laøm neäm vaø laøm bìa saùch bò chuyeån maøu do vieäc haáp thuï sulfur dioxit. Döôùi taùc duïng cuûa thôøi tieát noùng aåm, naám vaø moät soá vi khuaån hoaïi sinh cuõng laø nguyeân nhaân gaây hö haïi caùc maët haøng da thuoäc, bôûi vì nhöõng chaát pha maøu aåm öôùt trong da thuoäc laø moâi tröôøng soáng cho chuùng. h. Sôïi Sôïi vaûi bò giaûm ñoä beàn laø do taùc ñoäng maøi moøn cuûa buïi trong khoâng khí bò oâ nhieãm, do taùc ñoäng hoùa hoïc cuûa caùc chaát oâ nhieãm, do caùc taùc ñoäng cô hoïc do giaët giũ, laø uûi. Sôïi nhaân taïo coù xu höôùng deã taåy saïch hôn sôïi boâng, vì chuùng ít haáp thuï nöôùc hôn sôïi boâng (chuùng coù aùi löïc thaáp vôùi caùc hôi aåm). SOx vaø caùc khí dung acid khaùc trong khí quyeån laø nguyeân nhaân laøm daõn sôïi nylon trong bít taát, laøm cho caùc sôïi maøn deã bò thöa daõn ra. NOx, SO2, ozon laø nhöõng nguyeân nhaân laøm cho sôïi vaûi bò nhaït maøu hay ngaû töø maøu traéng sang maøu vaøng. Amoniac, clo, crom, saét, mangan laø nhöõng chaát oâ nhieãm khoâng khí coù lieân quan ñeán caùc sôïi vaûi. Töøng taùc ñoäng cuûa caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí trong töï nhieân laø do caùc taùc ñoäng hoùa hoïc, ñieän hoùa leân töøng loaïi vaät chaát, trong moät ñieàu kieän chung laø do oâ nhieãm khoâng khí. 2. Taùc ñoäng cuûa oâ nhieãm khoâng khí leân beà maët vaät chaát Bảng 5.22: Ảnh hưởng của các chất ô nhiễm lên các bề mặt. Chaát oâ Loaïi taùc ñoäng Vaät chaát coù lieân quan nhieãm Amoniac Laøm giaûm möùc ñoä oâ nhieãm khi coù Hö haïi cho vani vaø beà maët sôn, maët SO2 vaø hôi aåm. laøm ñoåi maøu sôïi vaûi. Khí dung Laøm giaûm giaù trò caùc beà maët vaø Taát caû beà maët vaät chaát coù tieáp sinh hoïc vaø vi laøm hö haïi thöïc phaåm. xuùc vôùi khoâng khí, haàu heát caùc thöïc khuaån hoaïi sinh phaåm khoâng baûo quaûn toát. Naám Laøm giaûm giaù trò vaät chaát. Daây daãn ñieän troøn, da thuoäc Cacbon CO2 vaø hôi aåm taïo ra acid Caùc coâng trình xaây döïng baèng dioxit cacbonic ăn moøn laøm giaûm giaù trò vaät ñaù. chaát. Clo Ăn moøn, laøm ñoåi maøu. Kim loaïi sôn, sôïi vaûi. - 215 -
Crom Ăn mòn khi ôû daïng axit cromic, Kim loaïi sôn, VLXD, giaáy, sôïi laøm ñoåi maøu. vaûi. Acid Baûn khaéc chữ. Kính vaø kim loaïi. clohydric Hydro Laøm môø vaø bieán maøu. Sôn (ñaëc bieät khi coù chì), ñoàng, sulfide keõm, baïc. Saét Bieán maøu, gaây baån do taïo thaønh Sôn, vaät chaát khaùc, sôïi vaûi. daïng oxit saét. Mangan Caùt, ñaëc bieät laø gaàn vôùi caùc nhaø Haàu heát caùc vaät chaát, sôïi vaûi. maùy saûn xuaát ferromangan. Nitro oxit Laø nguyeân nhaân gaây ra nhaït maøu Sôïi vaûi. vaø chuyeån töø traéng sang vaøng. Chaát oâ Muøi baùm vaøo da, toùc, aùo quaàn Luoân luoân phaûi taém röûa, giaët nhieãm do muøi (ñaëc bieät toài teä khi gaàn caùc nhaø maùy xaø uûi khoâ aùo quaàn cho saïch seõ. phoøng). Ozon – oxit Laøm giaûm giaù trò, nhaït maøu thuoác Cao su, sôïi vaûi. höõu cô nhuoäm. Buïi Maøi moøn vaø aên moøn khi keát hôïp Haàu heát caùc kim loaïi, sôn, sôïi vôùi chaát oâ nhieãm khaùc. vaûi. Phospho Coù tính aên moøn khi ôû daïng Haàu heát caùc vaät chaát. phosphoric acid. Sulfur oxid Ăn moøn. Hôïp kim, keõm, thieát bò ñieän, ñaù voâi, ñaù hoa laùt maùi, vöõa, töôïng, sôïi vaûi, da thuoäc, bìa saùch. Oxyt sắt Gaây hö haïi do aên moøn ñieän hoùa. Saét, nhoâm, ñoàng, baïc, VLXD, da thuoäc giaáy, sôïi vaûi. Caâu hoûi kieåm tra vaø ñaùnh giaù: 1. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán con ngöôi nhö theá naøo? 2. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán ñoäng vaät nhö theá naøo? 3. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán thöïc vaät nhö theá naøo? - 216 -
4. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán caûnh quan moâi tröôøng nhö theá naøo? 5. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán khí haäu toaøn caàu nhö theá naøo? 6. Aûnh höôûng cuûa chaát oâ nhieãm ñeán caùc beà maët nhö theá naøo? Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät 1. Traàn Ngoïc Chaán, OÂ nhieãm khoâng khí vaø kyõ thuaät xöû lyù, taäp 1, 2; Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 2000 – 2001. Tieáng Anh 1. US. Departerment of Helth, Education and Welfare, Air pollution Control Field Operation Manual, PHS, Pub. N0937, Washington D.C., U.S. Government Printing Office, 1962. 2. Environmental Protection Agency, Federal Rigister, National Ambient AQ Standards, Vol.36, No.67, pp.6680 – 6701, Washington D,C., U.S. Government Printing Office, Apr.7, 1971. 3. U.S. Bereau of the Budget, Standard Industrial Classification Manual, Washington D.C., U.S. Government Printing Office, 1957 – 1958. 4. U.S Department of Helth, Education and Welfare, Air Quality Criteria Pamphlet, PHS (NAPCA), Pub. No.: AP – 49, Particulates, 1969 AP – 50, Sulfur oxides, 1969 AP – 62, Carbon monoxide, 1970 AP – 63, Photochemical oxidant, 1970 AP – 64, Hydrocarbons, 1970 Washington D.C., U.S. Government Printing Office 5. U.S. Department of Helth, Education and Welfare, Preliminary Air Pollution Servey – A Literature Review, PHS (NAPCA) Pub. No. APTD 69 – 23 through 69 – 49, Washington D.C., U.S. Government Printing Office, 1969. 6. Environmental Protection Agency, Environmental Lead and Public Heath, APCO, Pub. No. AP – 90, Washington D.C., U.S. Government Printing Office, 1971. - 217 -
CHÖÔNG VI KIEÅM SOAÙT OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 6.1. KIEÅM SOAÙT OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ TÖØ NGUOÀN COÁ ÑÒNH Kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí cuûa nhöõng nguoàn coá ñònh coù theå ñöôïc thöïc hieän bôûi hai phöông phaùp cô baûn laø: kieåm soaùt oâ nhieãm baèng bieän phaùp phaùt taùn ñeå pha loaõng vaøo khí quyeån, thieát keá heä thoáng xử lý oâ nhieãm nhaèm laøm giaûm möùc ñoä oâ nhieãm tôùi möùc nhoû nhaát. 6.1.1. Kieåm soaùt baèng vieäc pha loaõng vaøo khí quyeån nhôø phaùt taùn Phöông phaùp toát nhaát ñeå haïn cheá oâ nhieãm khoâng khí laø ngaên chaën ngay töø nguoàn phaùt thaûi ra. Tuy nhieân, söû duïng oáng khoùi cuõng laø moät bieän phaùp laøm giaûm noàng ñoä oâ nhieãm khoâng khí taïi lôùp saùt maët ñaát, baèng caùch phát tán và pha loãng chúng bằng chiều cao và đường kính ống khói hợp lý. Bieän phaùp naøy ôû moät vaøi möùc ñoä nào đó cuõng coù theå cho phép giöõ ñöôïc cho chaát löôïng khoâng khí nhö mong muoán. Baàu khí quyeån coù khaû naêng raát lôùn trong vieäc phaùt taùn, pha loaõng vaø laøm thay ñoåi tính chaát cuûa phaàn lôùn caùc vaät chaát trong khí quyeån maø con ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc. Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa caùc oáng khoùi cao laø laøm cho noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm ôû caùc ngoâi nhaø cao laân caän giaûm nheï, khi chuùng naèm trong khoaûng caùch töø 0 - 2,5H chieàu cao oáng khoùi. Söï lan toûa cuûa khoùi vaøo trong khí quyeån phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá về nguồn thải, các yếu tố về khí tượng thuỷ văn và các yếu tố về nguồn. Các yếu tố này sẽ được trình bày kỹ ở các chương sau. - 218 -
Vieäc quy hoaïch moät khu daân cö, khu công nghiệp hay đô thị có liên quan chặt chẽ đến các nguồn thải cao nhaèm ngaên chaën khaû naêng lan toûa chaát oâ nhieãm ôû möùc ñoä nguy haïi sang vuøng lân cận. Vieäc quy hoaïch cuõng yeâu caàu phaûi xaùc ñònh vò trí caùc nhaø maùy, cuï theå laø löïa choïn vò trí oáng khoùi sao cho taùc ñoäng tôùi caùc vuøng laân caän laø nhoû nhaát. Vieäc nghieân cöùu khí haäu hoïc giuùp cho vieäc khoanh vuøng khoâng khí quy hoaïch cho khu daân cö, baûo ñaûm cho caùc khu daân cö moät vaønh ñai an toaøn. Soá lieäu khí haäu cho pheùp döï ñoaùn ñöôïc nhöõng söï thay ñoåi cuûa thôøi tieát, töø ñoù ta coù bieän phaùp thích hôïp ñeå ngaên chặn söï phát tán khí thaûi khí vaøo trong khí quyeån döïa treân nhöõng baùo caùo haøng ngaøy veà khí haäu. 6.1.2. Kieåm soaùt nguoàn oâ nhieãm Kieåm soaùt chaát oâ nhieãm taïi nguoàn thực chất là giöõ laïi hoặc tách chúng ra khỏi dòng khí caùc chaát oâ nhieãm, tröø khöû chuùng hoaëc chuyeån ñoåi chuùng sang daïng khaùc laøm chuùng khoâng coøn tính ñoäc, tröôùc khi thaûi chuùng vaøo moâi tröôøng. Sau ñaây laø moät vaøi phöông phaùp kieåm soaùt nguoàn. a. Chuyeån nguoàn sang vò trí khaùc Ñaây laø moät phöông phaùp haïn cheá oâ nhieãm ngay taïi vò trí cuõ cuûa nguoàn. Trong quaù trình nghieân cöùu khí haäu hoïc ñeå quy hoaïch vaø xaùc ñònh moät khu daân cö, đô thị hay khu công nghiệp ñoâi khi cuõng xaùc ñònh ñöôïc moät vò trí toát hơn ñaùp öùng ñöôïc nhieàu yeâu caàu ñeå ñaët moät nhaø maùy coâng nghieäp, cuï theå laø vị trí đặc oáng thaûi khoùi. Bôûi vaäy vieäc di chuyeån nguoàn thaûi ra xa khu daân cö sinh soáng laø ñieàu cần thiết, cuõng coù theå laø taïi vò trí môùi seõ coù thuaän lôïi hôn veà gioù vaø cho pheùp moät noàng ñoä chaát oâ nhieãm khoâng khí cao hôn laø ôû vò trí cuõ. b. Ngöng hoaït ñoäng nguoàn Moät nguoàn gaây oâ nhieãm khoâng khí coù theå ñöôïc ngöng hoaït ñoäng moät thôøi gian, khi maø noàng ñoä chaát oâ nhieãm ñaït tôùi möùc ñoä coù theå ñe doïa tôùi söùc khoûe coäng ñoàng. Caùc cô quan baûo veä moâi tröôøng coù traùch nhieäm thoáng keâ, giaùm saùt caùc nguoàn oâ nhieãm; khi coù söï thay ñoåi thôøi tieát döï baùo coù theå xaûy ra thaûm hoaï oâ nhieãm thì cô quan naøy phaûi coù traùch nhieäm ngöng ngay hoaït ñoäng moät soá nguoàn; hoaëc khi moät nguoàn naøo ñoù coù daáu hieäu gaây oâ nhieãm nghieâm troïng, cô quan naøy phaûi thoáng keâ ngay ñöôïc caùc soá lieäu lieân quan vaø coù bieän phaùp cöôõng cheá ngöng hoaït ñoäng, neáu söùc khoûe coäng ñoàng daân cö xung quanh coù daáu hieäu bò ñe doaï. - 219 -