zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Tự Nhiên

Giáo trình phân tích ứng dụng những khoảng cách trong thiên văn của thiên thể do nhật động p8

Chia sẻ: Dgrw Eryewr | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Báo xấu

48
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình phân tích ứng dụng những khoảng cách trong thiên văn của thiên thể do nhật động p8', khoa học tự nhiên, vật lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình phân tích ứng dụng những khoảng cách trong thiên văn của thiên thể do nhật động p8

h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic trường hợp này bức xạ của nó được xác định chỉ bởi nhiệt độ. Trong thực tế không có vật C C w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k đen tuyệt đối. Nhưng lớp bề mặt của các ngôi sao được bao phủ bởi các lớp khí quyển dày không trong suốt, có thể coi như vật đen tuyệt đối. Các định luật bức xạ của vật đen tuyệt đối được nghiên cứu từ thế kỷ XIX và trình bày đầy đủ trong các giáo trình vật lý, ở đây ta chỉ nhắc lại một số điểm. a) Công thức Plank. Biểu thức của hàm phổ biến f(ν,T) tức năng suất phát xạ đơn sắc của vật đen tuyệt đối: 2πhν 3 1 f (ν , T ) = . (1) c2 hν e −1 kT Trong đó k là hằng số Boltzmann k = 1,38.10-23 J/Ko - Hay người ta có thể viết theo bước sóng: Hàm ελ với ελ .dλ là lượng bức xạ của 1m2 bề mặt của vật theo mọi phương trong khoảng phổ có bước sóng từ λ đến λ+ dλ. 2πhc 2 1 ε λ dλ = . .dλ hc λ5 e −1 λkT Tức hàm phổ biến ελ là: 2πhc 2 1 . ελ = (1’) hc λ5 e −1 λkT b) Từ công thức Plank ta rút ra được công thức tính công suất bức xạ toàn phần của vật đen tuyệt đối hay công thức Stefan - Boltzmann: ε = σ T4 (2) (Xem biến đổi trong Lương Duyên Bình -Vật lý đại cương tập 3). Vậy: Công suất bức xạ toàn phần của vật đen tuyệt đối tỷ lệ với lũy thừa bậc bốn nhiệt độ của nó. Trong đó σ - Hằng số Stefan - Boltzmann σ = 5,67.10-8w/m2. Ko4 c) Từ hàm phổ biến (1) ta có thể biểu diễn trên đồ thị các đường cong có cực đại ứng với bước sóng xác định. Lấy đạo hàm f (νT) theo ν ta có thể tìm ra bước sóng ứng với cực đại đó: λmax T = b (3) đó là công thức Wien, còn gọi là định luật chuyển dời: Nhiệt độ càng tăng thì cực đại của bức xạ của vật đen tuyệt đối càng dịch về phía sóng ngắn của phổ bức xạ. Trong đó b: Hằng số Wien b = 2,9.10-3 m. Ko (*) có nghĩa là: Đối với vật đen tuyệt đối, bước sóng (max của chùm bức xạ đơn sắc mang nhiều năng lượng nhất tỷ lệ nghịch với nhiệt độ tuyệt đối của vật. d) Trong công thức (1’) nếu bước sóng lớn (λ lớn) thì hc hc ≈ 1+ λkT e λkT Ta tìm được công thức Reyleigh-Jeans cho hàm phổ biến. (*) Thöïc ra, ñoä Kelin kyù hieäu laø K chöù khoâng phaûi laø Ko
h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k 2πc lic lic C C w w m m kT ελ = (4) w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k λ4 Công thức này ứng dụng khi nghiên cứu đặc tính của các bức xạ vô tuyến vũ trụ. Tóm lại: Ta có thể xác định được nhiệt độ bề mặt của các thiên thể dựa vào các công thức bức xạ của vật đen tuyệt đối (2), (3), (4), khi quan trắc được các đại lượng λmax, ε, ελ. 4. Quang phổ đặc trưng - Quang phổ vạch. Khi nghiên cứu vật lý nguyên tử ta biết các electron trong nguyên tố tồn tại ở những trạng thái ứng với những mức năng lượng xác định khác nhau. Khi thay đổi trạng thái nguyên tử có thể bức xạ hoặc hấp thụ sóng điện từ có bước sóng xác định. Đó là quang phổ vạch của nguyên tử. Vì mỗi nguyên tử của một nguyên tố có một cấu trúc năng lượng khác nhau do đó sẽ phát xạ (hoặc hấp thụ) một cách khác nhau, hay sẽ cho những quang phổ vạch đặc trưng cho nguyên tử của nguyên tố đó. Vậy dựa vào quang phổ vạch ta có thể biết được thành phần cấu tạo của thiên thể. Phổ bức xạ đặc trưng của nguyên tử Hydro là trường hợp phổ đặc trưng đơn giản nhất mà ta sẽ xét sau. -Trong trường hợp các ion riêng rẽ bức xạ nó cũng cho ra phổ đặc trưng giống với phổ nguyên tử của nguyên tố đó với một số sai biệt. -Ngay cả hạt nhân nguyên tử cũng có cấu trúc năng lượng đặc trưng cho nên trong các quá trình phản ứng hạt nhân cũng có bức xạ tia γ đặc trưng cho từng hạt nhân nguyên tố. -Bức xạ Rơnghen đặc trưng cũng cho ra quang phổ đặc trưng của nguyên tử của từng nguyên tố. Trong thiên văn khi nghiên cứu một thiên thể người ta so sánh quang phổ vạch của thiên thể với quang phổ vạch của các nguyên tố hóa học đã biết. Qua đó người ta có thể đoán nhận được cấu tạo của thiên thể, nhiệt độ, áp suất, mật độ của các thành phần vật chất cấu tạo nên thiên thể v.v... Trong thiên văn vật lý người ta có thể thu nhận đồng thời một lúc 3 quang phổ: quang phổ liên tục, quang phổ vạch, quang phổ hấp thụ và phát xạ trên nền phổ liên tục. Ví dụ: Một nguồn sáng phát ra phổ liên tục. Nhưng khi đi qua một đám mây khí trên nền phổ liên tục sẽ có những vạch hấp thụ của các nguyên tố trong đám mây. Đồng thời ở một hướng khác ta có thể nhận được quang phổ vạch phát xạ của chính đám mây đó. Như vậy, khi nghiên cứu quang phổ thu được ta chẳng những biết về chính thiên thể mà còn biết được cả những vật quanh nó. Tóm lại trong quá trình phát xạ và truyền bức xạ từ thiên thể còn có rất nhiều vấn đề mà ta chưa có dịp để nghiên cứu kỹ. Sự nghiên cứu quang phổ đặc trưng cho thấy nguyên tố Hydro là nguyên tố phổ biến nhất trong vũ trụ. Đồng thời trên trái đất có hầu hết các nguyên tố mà người ta tìm thấy trong vũ trụ. (Bảng 5 thống kê chỉ số các nguyên tử của các nguyên tố hóa học phổ biến nhất trong vũ trụ (so với nguyên tố Hdro, với qui ước số nguyên tử Hydro = 1.000.000)) Bảng 5 Nguyên tố Chỉ số Nguyên tố Chỉ số Hydro H 1.000.000 Lưu huỳnh S 20 Heli He 100.000 Manhe Mg 20 Oxy 0 700 Sắt Fe 6 Cacbon 0 400 Natri Na 2
h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C Nitơ N 70 Nhôm Al 2 w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k Silic Si 60 Argon Ar 2 Canxi Ca 1 Như vậy ta sẽ nghiên cứu kỹ hơn về quang phổ của nguyên tử Hydro. 5. Quang phổ của nguyên tử Hydro (và các ion tương tự) Trong các nguyên tố hóa học chỉ có nguyên tử Hydro là có cấu tạo đơn giản nhất, chỉ gồm 1e- quay xung quanh hạt nhân. Các nguyên tử của nguyên tố khác nếu bị ion hóa nhiều lần, mất gần hết e-, chỉ còn lại 1e- được coi là ion tương tự Hydro. Trong nguyên tử H (và các ion tương tự) năng lượng liên kết được lượng tử hóa: Z2 En = − .Rhc n2 Trong đó R- hằng số Ridberg. R = 1,09737.105 cm-1 n: số lượng tử chính, là những số nguyên liên tiếp 1, 2, 3… c: vận tốc ánh sáng ; h: hằng số Plank. Ở trạng thái cơ bản n = 1, trạng thái n > 1 gọi là trạng thái kích thích; với H năng lượng của trạng thái cơ bản là: Eo=−13,53eV. Bình thường nguyên tử H ở trạng thái cơ bản. Nhưng khi bị kích thích, nó có thể hấp thụ, thu nhận năng lượng và chuyển lên các mức cao hơn. Nhưng nó ở đó không lâu mà mau chóng chuyển về các mức năng lượng thấp hơn bằng cách phát xạ. Hiệu 2 mức năng lượng tỷ lệ với tần số phát xạ (hoặc hấp thụ). Em ∆E = Em - En = hγ Haáp Phaùt Em > En thuï xaï Khi chuyển từ n lên m : Hấp thụ En chuyển từ m xuống n : Phát xạ Hình 88 - Tần số hay bước sóng của vạch phát xạ được xác định bằng công thức Balmer : ⎛1 1⎞ 1 S= = R⎜ 2 − 2 ⎟ ⎝n m⎠ λ Dây Liman : Tử ngoại n = 1 m = 2,3... Dây Balmer : Biểu kiến n = 2 m = 3,4... Dây Pashen : Hồng ngoại n = 3 m = 4,5... Đó chính là quang phổ vạch đặc trưng của nguyên tử Hydro. Đối với các ion tương tự Hydro thì Liman ⎛1 1⎞ S = Z 2 .R⎜ 2 − 2 ⎟ Balmer ⎝n m⎠ Paschen Brackett Hình 89. Các quỹ đạo dừng của nguyên tử hydrô và cơ chế phát xạ
h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic Trong quang phổ của đa số thiên thể đặc biệt hầu hết các thiên hà có những vạch đậm C C w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k nét của nguyên tố Hydro là: Hα với λ= 6563 Ao λ = 4861 Ao Hβ λ = 4340 Ao Hγ λ = 4102 Ao Hδ (Đều thuộc dãy ánh sáng nhìn thấy Balmer) Ngoài ra còn có các vạch của các nguyên tố khác như Heli, natri, canxi và một số hợp chất phân tử đơn giản. Phổ vạch của các ion cũng được tìm thấy trong quang phổ của Nhật hoa mặt trời với các nguyên tố: Sắt, kền, Argon, canxi... * Đối với nguyên tố Hydro còn có 1 loại bức xạ đặc biệt, rất phổ biến trong vũ trụ, đó là vạch bức xạ 21cm. Vạch này phát ra do sự chuyển mức năng lượng có được do sự tương tác của mômen xung lượng của electron và proton. Khi H ở trạng thái cơ bản (n= 1,Ġ= 0) vCM−1 13,53 ∞ 6 13 0 5 4 12 10000 3 11 20000 10 30000 Daõy hoàng ngoaïi 2 9 40000 Hα Hβ Hγ Hδ Hε 8 50000 Daõy Balmer 7 6 60000 5 4 70000 3 80000 2 1 100000 90000 0 110000 1 Daõy töû ngoaïi Hình 90. Sơ đồ đường mức năng lượng của nguyên tử Hydrô Ta biết cấu tạo nguyên tố H gồm 1 proton và 1 electron. Hai hạt này đều có mômen xung lượng (Spin), có 2 mức năng lượng ứng với sự song song hoặc đối song song của hai mômen này. Hiệu 2 mức là ∆E = 5.1-10 e V. Sự chuyển dời tương ứng phát ra vạch (= 21cm. Thường sự chuyển dời là rất hiếm, cứ 11 triệu năm mới có (đối với H trong phòng thí nghiệm). Nhưng trên vũ trụ do va chạm nhiều giữa các nguyên tử H nên chỉ còn 400 năm. Ở trong vũ trụ có rất nhiều H nên vạch bức xạ này rất phổ biến.
h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic Ngoài ra, trong thiên văn ta còn thấy các loại bức xạ sau: C C w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k - Bức xạ của e- chuyển động có gia tốc (phổ Ronghen liên tục do e- hãm trong môi trường khí quanh các sao; bức xạ Synchrotron của các Punxa). - Bức xạ cưỡng bức do sự đảo lộn mật độ phân tử khí : MASER (Microwave Amplification by Stimulated Emission of Radiation). Bức xạ này có được khi sóng vô tuyến của 1 thiên thể được khuyếch đại bằng hiệu ứng MASER khi truyền qua các đám khí vũ trụ. - Các nguyên tử khi kết hợp thành các phân tử cũng có thể phát ra bức xạ với các vạch sóng được xác định theo cơ học lượng tử. Việc phân tích phổ này cho ta biết được tên phân tử. Ngày nay các nhà thiên văn đã tìm được khá nhiều phân tử trong vũ trụ, trong đó có cả các phân tử hữu cơ. Một trong những nhà thiên văn hàng đầu trong lĩnh vực này là nhà thiên văn Nguyễn Quang Riệu. II. CÁC TRẠNG THÁI VẬT LÝ CỦA CÁC THIÊN THỂ. - Khi nghiên cứu các sao và các tinh vân, bụi khí v.v... người ta thường coi chúng được cấu tạo từ chất khí lý tưởng và sử dụng những định luật vật lý trong nhiệt động học dùng cho khí lý tưởng. Ví dụ: Phương trình cân bằng nhiệt (phương trình Clapeyron - Mendeleev). R P= ρT µ Ở đây P : Áp suất khí T : Nhiệt độ khí ρ : Mật độ khí R : Hằng số khí lý tưởng = 8,314Ġ µ : Phân tử khối - Thực ra trong các sao tồn tại một dạng vật chất đặc biệt. Các sao là các lò phản ứng hạt nhân, nhiệt độ rất cao, vật chất bị ion hóa cao độ, nên chúng đều mang điện. Dạng vật chất đó gọi là plas-ma. Khi nghiên cứu các quá trình nội tại của các thiên thể ta phải áp dụng vật lý plas-ma. III. MỘT SỐ HIỆU ỨNG VẬT LÝ TRONG THIÊN VĂN. 1. Hiệu ứng Zeeman. Là hiện tượng vạch quang phổ bức xạ của các nguyên tử trong từ trường bị tách ra thành những thành phần phụ. Đó là do các mức năng của nguyên tử ở trong từ trường đã thu thêm năng lượng phụ của từ trường và tách ra thành những mức phụ. Sự chuyển mức của e- trong nguyên tử khi đó sẽ có thêm nhiều vạch phụ, được xác định theo các qui tắc của cơ học lượng tử.

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.