Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non: Phần 2

Chia sẻ: Lê Thị Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

709
lượt xem 109
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non trình bày các nội dung: Hình thành biểu tượng về hình dạng vật thể cho trẻ mầm non; hình thành sự định hướng trong không gian cho trẻ mẫu giáo; hình thành sự định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo; thiết bị dạy học trong hình thành biểu tượng toán học cao đẳng cho trẻ mầm non; lập kế hoạch hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ trong trường mầm non.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non: Phần 2

Chương V HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ HÌNH DẠNG VẬT THỂ CHO TRẺ MẦM NON I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN NHỮNG BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CỦA TRẺ MẦM NON. Mỗi vật trong môi trường xung quanh đều có hình dạng nhất định, như vậy hình dạng là một trong những dấu hiệu bên ngoài với vật cụ thể. Dựa vào hình dạng của vật mà con người phân biệt vật này với vật khác, so sánh và tạo nhóm các vật khác nhau theo dấu hiệu hình dạng. Hình hình học là các hình chuẩn mà con người dựa vào đó để xác định hình dạng của các vật. Bởi hình dạng của vật bất kỳ đều được phản ánh khái quát bằng dạng của hình hình học nào đó hay bằng sự kết hợp của một số hình hình học theo một kiểu nhất định trong không gian. a. Biểu tượng hình dạng của vật xuất hiện rất sớm ở trẻ mầm non. Ngay từ lứa tuổi nhà trẻ, thông qua hoạt động với các đồ vật, đồ chơi có hình dạng phong phú với sự tham gia tích cực của các giác quan đặc biệt là thị giác, xác giác mà kinh nghiệm cảm nhận hình dạng của trẻ được tích lũy dần. Thực tiễn cho thấy ngay từ nhỏ trẻ đã nhận biết dược hình dạng của nhiều vật quen thuộc, ví dụ: trẻ nhận biết được chai sữa hay nhiều đồ vật có xung quanh trẻ thông qua hình dạng quen thuộc của chúng. Tuy nhiên biểu tượng hình dạng là vốn kinh nghiệm thực tiễn của trẻ thường thiếu chính xác, tản mạn và không có tính hệ thống. - Trẻ 2-3 tuổi đã phân biệt được hình dạng của vật. Do trí tuệ đã phát triển nên trẻ đã hiểu lời nói tương ứng với vật, điều đó cho thấy ở trẻ đã có sự phối hợp giữa lời nói và biểu tượng. Tuy thường bị lôi cuốn bởi các thao tác với các đồ vật mà trẻ yêu thích, nhưng phần lớn trẻ thực hiện đúng nhiệm vụ được giao. Điều đó chứng tỏ việc trẻ phân biệt hình dạng vật thể là kết quả của các thao tác thực tiễn nhiều lần của với vật. Vì vậy ngay từ lứa tuổi nhà trẻ cần tổ chức cho trẻ hoạt động với đồ vật, không nên rút ngắn quá trình thao tác với các vật thể của trẻ. Bởi trong thời gian đó diễn ra sự thích ứng của các giác quan, hoàn thiện sự tri giác hình dạng của vật, sự nhận biết 134
chúng, còn trên các tiết học, trò chơi giáo viên hướng dẫn trẻ gọi tên hình, và nhận biết những đặc điểm của hình. - Tuy nhiên biểu tượng hình dạng là vốn kinh nghiệm thực tiễn của trẻ thường thiếu chính xác, tản mạn và không có tính hệ thống. Do những kinh nghiệm thực tiễn mà trẻ thu được trong quá trình thao tác với các vật còn quá ít ỏi, nên hình dạng của các vật được trẻ nhận biết một cách đơn lẻ, trẻ không nhận thấy sự đồng nhất về hình dạng của rất nhiều vật quen thuộc có xung quanh trẻ, như: cái đĩa, cái gương, cái vòng... đều có hình tròn. Điều đó chứng tỏ khả năng khái quát các vật theo dấu hiệu hình dạng ở trẻ là rất yếu. - Khả năng tri giác, nhận biết hình dạng vật thể và các hình hình học ở trẻ nhỏ có mối quan hệ tác động qua lại chặt chẽ với nhau. Khả năng này phụ thuộc vào lứa tuổi trẻ, vào vốn kinh nghiệm cảm giác của trẻ và sự tác động sư phạm của các nhà giáo dục. Vì vậy việc làm quen trẻ với các hình hình học, dạy trẻ phân biệt nhận biết, nắm được một số dấu hiệu đặc trưng của các hình là rất quan trọng. Khả năng tri giác các hình hình học của trẻ nhỏ còn yếu so với sự tri giác hình dạng vật ở trẻ, trẻ rất khó khăn trong việc nhận biết các hình hình học khi chúng được đặt ở các vị trí khác. Thông qua quá trình thao tác với các hình hình học dưới sự hướng dẫn của giáo viên trẻ bắt đầu phân biệt, nhận biết và nắm được tên gọi của các hình. b. Ở trẻ 3-4 tuổi tri giác cảm giác của trẻ ngày càng trở nên phong phú, biểu tượng hình dạng của trẻ ngày càng được đa dạng và chính xác. Trẻ đã có khả năng phân biệt và nói đúng hình dạng của các vật quen thuộc như: cái đĩa có hình tròn, ô gạch có hình vuông... Trẻ ba tuổi vẫn thường bị lôi cuốn bởi các thao tác với đồ vật hơn là việc nhận biết hình dạng của vật, vì vậy trẻ thường chỉ thực hiện nhiệm vụ lựa chọn vật theo hình dạng cho trước sau khi đã thỏa mãn những hứng thú khác của trẻ. Tuy nhiên trẻ 3 tuổi có khả năng hiểu và thực hiện nhiệm vụ tìm vật theo hình dạng mà không cần kiểm tra bằng mắt. - Với các hình hình học, những quan sát thực tiễn cho thấy trẻ nhỏ không tri giác chúng như những hình chuẩn, mà thường coi chúng như những đồ chơi thông thường, và nếu những hình đó giống với những đồ chơi quen thuộc với trẻ thì trẻ sẽ gọi chúng bằng tên gọi của đồ chơi đó, như: hình ô van trẻ gọi là quả trứng, khối chữ nhật – cái hộp, hình vuông – cái khăn... 135
- Trẻ 3 tuổi bắt đầu nhận biết chính xác các hình hình học phụ thuộc vị trí của chúng trong không gian. Tuy nhiên do tri giác của hình không kĩ nên trẻ hay nhầm lẫn các hình tương đối giống nhau, như: hình ô van và hình tròn, hình vuông và hình chữ nhật... ngay cả khi các hình đó ở trước mặt trẻ, nhưng trẻ lại phân biệt và lựa chọn các đồ vật theo hình mẫu chính xác nếu chúng có hình dạng rất khác nhau như: hình tròn và hình vuông, hình tròn và tam giác. - Khảo sát đóng vai trò to lớn trong quá trình hình thành biểu tượng về hình dạng và các hình hình học cho trẻ. Trong quá trình khảo sát hình dạng, sự phối hợp giữa các giác quan như: thị giác, xúc giác và lời nói có tác dụng thúc đẩy sự tri giác và nhận biết hình dạng của vật một cách chính xác. Tuy nhiên mức độ khảo sát của trẻ 3-4 tuổi còn rất thấp, trẻ còn chưa biết nhìn vật liên tục theo đường bao quanh vật mà không nhìn kĩ càng hình dạng của vật, vì vậy trẻ chỉ nhận biết được những đặc điểm bên ngoài của hình như: màu sắc, kích thước, các góc... mà không nắm được hình dạng chung của toàn bộ vật... trong quá trình khảo sát hình dạng, các thao tác của tay trẻ đóng một vai trò to lớn trong việc nhận biết hình dạng của vật, nhưng trẻ 3-4 tuổi còn chưa biết tìm hiểu hình dạng của vật bằng chuyển động của các đầu ngón tay dọc theo đường bao quanh vật, trẻ thường dùng cả lòng bàn tay để nắm bắt và thực hiện các thao tác khác nhau với vật. Vì vậy cần dạy trẻ các biện pháp khảo sát hình dạng của vật và các hình hình học theo đường bao quanh của chúng. Mặt khác cần dạy trẻ phân biệt, nhận biết và nắm được tên gọi của một số hình hình học, sử dụng chúng như các hình chuẩn để so sánh và xác định hình dạng của các vật có xung quanh trẻ. c. Ở trẻ 4-5 tuổi, biểu tượng về hình dạng vật thể và các hình hình học của trẻ đã chính xác và phong phú hơn, các biện pháp khảo sát hình dạng của trẻ ngày càng được hoàn thiện. Trẻ không còn đồng nhất các hình hình học với các đồ vật giống chúng, mà đã biết sử dụng các hình hình học như những hình chuẩn để so sánh, lứa chọn, xác định hình dạng của mọi vật xung quanh. Khả năng phân biệt, nhận biết các hình hình học của trẻ đã ở mức cao hơn, trẻ ít nhầm lẫn giữa hình tròn và hình ô van, giữa hình vuông và hình chữ nhật... - Trẻ càng lớn hoạt động nhận biết của trẻ càng phát triển, đồng thời việc phức tạp và mở rộng dần nội dung dạy trẻ cũng có tác động làm tăng những yêu cầu đói với hoạt động trí tuệ của trẻ. Đa số trẻ thực hiện đúng 136
nhiệm vụ tìm những vật có dạng hình tròn hay hình vuông, hoặc tìm dấu hiệu chung của các vật. Việc thực hiện các nhiệm vụ này đòi hỏi trẻ em phải thực hiện các thao tác tư duy phức tạp như: so sánh, phân tích, tách dấu hiệu chung của các vật ra khỏi những dấu hiệu khác. - Trong quá trình khảo sát vật, trẻ 4-5 tuổi đã tích cực sờ nắn vật bằng một tay nhưng các đầu ngón tay của trẻ vẫn chưa tham gia vào quá trình sờ nắn vật, hơn nữa trẻ vẫn chưa biết nhìn lần lượt theo đường bao quanh vật, vì vậy trẻ vẫn chưa biết chính xác hình dạng của vật. d. Ở trẻ 5-6 tuổi, quá trình tri giác của trẻ càng hoàn thiện, biểu tượng hình dạng của trẻ càng phát triển, nhờ vậy mà trẻ nhận biết hình dạng cùng những chi tiết của nó ngày càng chính xác hơn. Hơn nữa, nội dung nhận biết càng phức tạp thì trí tuệ của trẻ càng hoạt động tích cực hơn, vì vậy óc suy luận của trẻ 5-6 tuổi càng phát triển. Nhiều trẻ đã có khả năng tạo ra sự thay đổi hình dạng, khả năng tạo hình mới từ những hình đã biết, ví dụ: trẻ biết chắp ghép từ những hình đã biết thành những ngôi nhà khác nhau... - Dựa trên những biểu tượng về hình dạng của các vật khác nhau, trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã thực hiện được các nhiệm vụ lựa chọn vật theo hình dạng theo lời hướng dẫn, yêu cầu của giáo viên, ví dụ: cô nói tên hình và yêu cầu trẻ nói tên những vật có hình dạng tương tự. Điều đó chứng tỏ trẻ đã có vốn biểu tượng hình dạng khá phong phú, mặt khác kĩ năng so sánh, ghi nhớ, tái tạo, ứng từ - khái niệm với những từ phản ánh những biểu tượng cụ thể ở trẻ đã phát triển. - Ở lứa tuổi mẫu giáo lớn trình độ khảo sát hình dạng của trẻ đã cao hơn, điều này cho phép trẻ tìm hiểu hình dạng của vật một cách có trình tự và có hệ thống bằng hai tay, các đầu ngón tay và mắt trẻ đã tích cực chuyển động lần lượt theo đường bao quanh vật, điều đó có tác dụng mặt vật ngfnhw mô hình hóa hình dạng của vật, điều đó có tác dụng giúp trẻ nhận biết hình dạng vật một cách chính xác. Trong ý thức trẻ lớn đã có sự tách rời các hình hình học khỏi các đồ vật và trẻ đã sử dụng chúng như những hình chuẩn để xác định hình dạng của các vật xung quanh. đ. Trong quá trình hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ, lời nói của giáo viên đóng một vai trò quan trọng trong việc hướng trẻ chú ý tới những khía cạnh cơ bản của vật nghiên cứu. Lời nói đúng lúc và chính xác của giáo 137
viên trong quá trình tổ chức cho trẻ tri giác vật có tác dụng làm sâu sắc hơn những biểu tượng về vật của trẻ và giúp trẻ ghi nhớ những điều quan sát. Bằng lời nói giáo viên hướng dẫn trẻ tự đưa ra những kết luận cần thiết trong quá trình nghiên cứu vật và diễn đạt chúng bằng lời. Lời nói có tác dụng nâng sự tri giác cảm nhận hình dạng vật của trẻ lên mức độ khái quát, vì vậy trong quá trình trẻ tìm hiểu vật, tuyệt đối giáo viên không nên vội vã tách lời nói với sự tri giác vật cảm giác, mà cần hướng trẻ thực hiện trình tự các thao tác khảo sát vật, giảng giải chúng cho trẻ và thông qua hệ thống câu hỏi, giáo viên giúp trẻ diễn đạt bằng lời nói những điều nhận biết được trong quá trình khảo sát và giúp trẻ tự đưa ra những kết luận khái quát. Việc phát triển ở trẻ khả năng nhận biết, phân tích hình dạng của các vật, nhóm các vật theo hình dạng, nắm được các hình hình học và khả năng sử dụng các hình chuẩn vào việc xác định hình dạng của các vật trong môi trường xung quanh có tác dụng giúp trẻ thấy được sự phong phú, đa dạng và vẻ đẹp của thế giới đồ vật xung quanh trẻ, hơn nữa những kiến thức về hình dạng vật thể là phương tiện giúp trẻ định hướng dễ dàng hơn trong môi trường xung quanh trẻ. Điều đó góp phần thúc đẩy sự phát triển trí tuệ của trẻ và tích cực chuẩn bị cho trẻ vào trường phổ thông. II. NỘI DUNG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ MẦM NON 1. Nội dung hình thành biểu tượng hình học cho trẻ 3-4 tuổi. - Những biểu tượng về hình dạng sớm được hình thành và tích lũy ở trẻ trong quá trình trẻ tri giác và thao tác với các đồ vật, đồ chơi có hình dạng phong phú, vốn kinh nghiệm cảm nhận về hình dạng này là cơ sở để hình thành ở trẻ những biểu tượng về hình dạng của các vật và biểu tượng về các hình hình học. Vì vậy nhiệm vụ của giáo viên mầm non là tiến hành tích lũy kinh nghiệm cảm nhận hình dạng cho trẻ. - Để nhận biết và xác định được hình dạng của các vật đa dạng có xung quanh trẻ, trẻ phải nắm được các hình hình học như những hình mẫu, để dựa vào chúng mà trẻ tiến hành so sánh và xác định hình dạng của những đồ vật. Khả năng nhận biết và nắm được tên gọi các hình hình học của trẻ nhỏ sẽ được nâng cao nếu có sự tác dộng có định hướng của người lớn. Vì vậy trong quá trình dạy trẻ giáo viên cần tiến hành dạy trẻ nhận biết và nắm được tên 138
gọi của các hình hình học phẳng như: hình vuông, chữ nhật, hình tròn, hình tam giác. - Trẻ 3-4 tuổi thường nhầm lẫn giữa các hình có sự khác nhau không rõ rệt, như: giữa hình vuông và hình chữ nhật, hình chữ nhật và hình tam giác, vì vậy trong quá trình dạy trẻ cần cho trẻ nhận biết những dấu hiệu đặc trưng của các hình học như: cấu tạo đường bao, các góc.,.. qua việc khảo sát cacshinhf có những dấu hiệu khác nhau như: kích thước, màu sắc nhằm giúp trẻ nhận biết dấu hiệu hình dạng không phụ thuộc vào những dấu hiệu khác của hình. - Khi trẻ đã nhận biết được các hình tròn, hình vuông, hình tam giác và hình chữ nhật giáo viên cần dạy trẻ sử dụng các hình này như những hình mẫu để tiến hành so sánh và nhận biết hình dạng của những vật xung quanh trẻ. - Tóm lại, nội dung hình thành biểu tượng về hình dạng cho trẻ mẫu giáo bé bao gồm: + Tích lũy kinh nghiệm cảm nhận hình dạng các vật và các hình hình học cho trẻ + Dạy trẻ nhận biết hình tròn, hình vuông, hình tam giác và hình chữ nhật theo hình mẫu và theo tên gọi. + Bước đầu dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình và nắm được một số đặc điểm đường bao quanh hình. + Dạy trẻ tìm trong môi trường xung quanh trẻ những đồ vật, đồ chơi có hình dạng giống các hình trên. 2. Nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 4-5 tuổi - Trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi đã nhận biết được các hình hình học như: hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hình tam giác và bước đầu đã biết sử dụng chúng như những hình chuẩn để trẻ dựa vào đó mà so sánh và xác định hình dạng của các vật có xung quanh trẻ. Vì vậy giáo viên cần tiếp tục mở rộng và làm phong phú hơn những biểu tượng về các hình cho trẻ bằng việc cho trẻ được tiếp xúc với các mẫu hình hình học đa dạng hơn với các dấu hiệu màu sắc, kích thước, sự tương ứng góc cạnh. - Trẻ 4-5 tuổi không chỉ nhận biết mà còn cần phân biệt được các hình hình học phẳng này một cách kỹ càng trên cơ sở nắm được những dấu hiệu đặc trưng hơn của các hình như: cấu tạo đường bao quanh hình, số lượng các cạnh góc, độ dài các cạnh của hình... Vì vậy, trong quá trình cho trẻ làm quen 139
với các hình, giáo viên cần dạy trẻ nắm được những dấu hiệu đặc trưng này của các hình - Để trẻ nắm được những dấu hiệu đặc trưng của các hình giáo viên cần dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình bằng các đầu ngón tay của bàn tay phải cùng với chuyển động của mắt lần lượt theo đường bao quanh của hình và thực hiện các thao tác khảo sát hình như: đo, so sánh độ dài của cạnh, đếm số lượng góc, cạnh... - Trên cơ sở những kiến thức về các hình của trẻ, giáo viên dạy trẻ phân biệt được sự giống nhau và khác nhau giữa các hình, như: giữa hình tròn và các hình tam giác, hình vuông, hình chữ nhật, giữa hình vuông và hình chữ nhật, giữa hình tam giác và một trong hai hình: hình vuông hoặc hình chữ nhật. - Ở lớp mẫu giáo nhỡ cần làm quen trẻ với các hình khối, như: khối cầu, khối vuông, khối chữ nhật và khói trụ, đó là những khối mà nhiều vật xung quanh trẻ có hình dạng tương ứng với chúng. Với các khối này giáo viên cần dạy trẻ nhận biết chúng theo hình khối mẫu và tên gọi của khối, và bước đầu làm quen với trẻ với đặc điểm bề mặt của các khối. - Trên cơ sở những kiến thức của trẻ về các hình hình học phẳng và hình khối, giáo viên luyện tập cho trẻ xác định hình dạng của các đồ vật và đồ chơi có xung quanh trẻ trên cơ sở so sánh hình dạng của chúng với các hình đã biết và diễn đạt hình dạng của chúng bằng lời nói: “Mặt bàn có dạng hình chữ nhật”. “ Quả bóng có dạng hình cầu”... - Tóm lại nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo nhỡ bao gồm: + Mở rộng và làm phong phú hơn biểu tượng về các hình hình học phẳng như: hình tròn, hình vuông, hình tam giác và hình chữ nhật cho trẻ + Dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình hình học phẳng nhằm giúp trẻ nắm được những dấu hiệu đặc trưng của các hình như: cấu tạo đường bao quanh hình, số lượng các cạnh, các góc của chúng và độ dài của các cạnh... + Dạy trẻ phân biệt các hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật và hình tam giác nhằm giúp trẻ thấy được sự giống và khác nhau giữa chúng + Dạy trẻ nhận biết và nắm được tên gọi của các hình khối như: khối cầu, khối vuông, khối trụ và khối chữ nhật. 140
+ Luyện tập trẻ xác định hình dạng của những vật xung quanh trẻ trên cơ sở so sánh hình dạng của chúng với các hình hình học đã biết. 3. Nội dng hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi - Trẻ 5-6 tuổi đã phân biệt và nắm được những dấu hiệu đặc trưng của các hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật và hình tam giác, vì vậy giáo viên cần tiếp tục luyện tập cho trẻ sử dụng chúng như những hình chuẩn để xác định hình dạng của những vật có xung quanh trẻ. - Ở trẻ lứa tuổi này khả năng nhận biết các hình hình học bằng hoạt động của tay và mắt hoàn thiện hơn trước, vì vậy giáo viên cần dạy trẻ biện pháp khảo sát các khối cầu, khối trụ, khối vuông và khối chữ nhật bằng chuyển động lần lượt của các đầu ngón tay kết hợp với chuyển động của mắt trên bề mặt khối nhằm giúp trẻ nắm được những đặc điểm đặc trưng hơn của chúng như: cấu tạo bề mặt khối, số lượng các góc, các mặt của khối, hình dạng của mặt khối... - Trên cơ sở những kiến thức về các hình khối mà trẻ đã nắm được giáo viên dạy trẻ phân biệt khối cầu và khối trụ, khối vuông với khối chữ nhật nhằm giúp trẻ nhận biết được sự giống và khác nhau giữa chúng dựa vào những dấu hiệu bản chất hơn. - Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi cần được tiếp tục luyện tập sử dụng các hình khối đã biết để xác định hình dạng cảu các vật có xung quanh trẻ như: cái cốc, bình nước, lon bia... có dạng khối trụ hay hộp bánh, thùng xe ô tô,.. có dạng khối chữ nhật. - Tóm lại nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi bao gồm: + Mở rộng và làm phong phú hơn biểu tượng về các hình hình học cho trẻ + Dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình hình học phẳng nhằm giúp trẻ nắm được những dấu hiệu đặc trưng của các hình như: cấu tạo đường bao quanh hình, số lượng các cạnh, các góc của chúng và độ dài của các cạnh... + Dạy trẻ phân biệt các hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật và hình tam giác nhằm giúp trẻ thấy được sự giống và khác nhau giữa chúng + Dạy trẻ nhận biết và nắm được tên gọi của các hình khối như: khối cầu, khối vuông, khối trụ và khối chữ nhật. 141
+ Luyện tập trẻ xác định hình dạng của những vật xung quanh trẻ trên cơ sở so sánh hình dạng của chúng với các hình hình học đã biết. III. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ MẪU GIÁO 1. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 3-4 tuổi a. Ngay từ nhỏ trẻ đã sớm chú ý tới dấu hiệu hình dạng của các vật, thông qua các trò chơi trẻ dã nhận biết được hình dạng cũng như nắm được tên gọi của một số hình hình học quen thuộc. Tuy nhiên trẻ chưa nắm được những tính chất phong phú của chúng và thường tri giác chúng như những đồ chơi thông thường. Vì vậy, ngay từ nhỏ cần hoàn thiện và làm phong phú hơn kinh nghiệm cảm nhận hình dạng cho trẻ. Việc này không chỉ được thực hiện thông qua các tiết học mà cả qua trò chơi và cuộc sống hàng ngày của trẻ. - Với mục đích đó, trong mỗi lớp học cần có các bộ đồ chơi được tạo bởi các hình hình học, ví dụ: bộ đồ chắp ghép, xếp hình, xây dựng... khi hướng dẫn trẻ chơi giáo viên cần nói đúng tên gọi của hình, hướng trẻ tới sự tri giác của hình hình học để nhận biết những đặc điểm của hình, qua đó hình thành biểu tượng về sự phong phú của hình dạng. Ngoài ra trong mỗi lớp cần có đồ vật, đồ chơi có hình dạng khác nhau, trong quá trình cho trẻ chơi giáo viên cần hướng sự chú ý của trẻ tới hình dạng của chúng. b. Những kiến thức về các hình hình học là cơ sở để trẻ nhận biết hình dạng của các vật, giúp trẻ hiểu rằng hình dạng không phụ thuộc vào các dấu hiệu khác của vật như: màu sắc, kích thước, vị trí sắp đặt và bước đầu dạy trẻ biết tạo nhóm các vật theo dấu hiệu hình dạng. Vì vậy ngay từ đầu giáo bé chúng ta cần cho trẻ làm quen với một số các hình hình học phẳng như: hình tròn, hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật, dạy trẻ nhận biết và nắm được tên gọi của các hình đó theo hình mẫu và sau đó là theo tên gọi. - Để dạy trẻ nhận biết và nắm tên gọi của các hình hình học phẳng cần sử dụng các hình mẫu, hình tròn, hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật đa dạng về kích thước, màu sắc, chất liệu, vị trí sắp đặt... sự thay đổi các dấu hiệu không cơ bản giúp trẻ thấy được tính chất bất biến của hình dạng. Tuy nhiên nếu đó là những hình mà lần đầu tiên trẻ học và tiến hành lựa chọn, thì nên sử dụng các mẫu hình hình học phẳng có màu sắc, kích thước giống nhau, 142
sau đó là các hình có các dấu hiệu khác nhau để làm đồ dùng minh họa và đồ dùng cho trẻ thực hành. c. Để giúp trẻ nhận biết được những dấu hiệu đặc trưng của các hình trên các tiết học cần dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình đó theo đường bao quanh hình. Với mục đích này, ban đầu giáo viên giơ hình cho trẻ xem, gọi tên hình và làm hành động mẫu khảo sát đường bao quanh hình bằng đầu ngón tay trỏ của bàn tay phải. Trong quá trình làm hành động khảo sát mẫu, giáo viên càn giảng giải cho trẻ cách chuyển dộng tay và mắt lần lượt theo đường bao quanh hình. Sau đó giáo viên yêu cầu trẻ lựa chọn hình theo mẫu và nói tên hình đã chọn, tiếp theo cho trẻ lựa chọn hình theo tên gọi và hướng dẫn trẻ tái tạo lại chuyển động của ngón tay trỏ theo đường bao quanh hình trong không khí, sau đó trẻ thực hành khảo sát hình. - Để giúp trẻ thực hành khảo sát đường bao quanh của hình có thể sử dụng các tấm bìa, bảng trên có vẽ 2-3 hình hình học có kích thước khác nhau để trẻ luyện tập các thao tác phối hợp chuyển động tay và mắt theo đường bao quanh hình. - Khi dạy trẻ nhận biết những dấu hiệu đặc trưng bên ngoài của hình giáo viên nên yêu cầu trẻ thực hiện một số thao tác khác nhau, như: lăn hình, qua đó bằng thực tiễn trẻ thấy rằng, hình tròn lăn được, còn hình vuông không lăn được và thông qua việc tìm hiểu tại sao hình thì lăn được, còn hình thì không lăn được trẻ sẽ nắm được một số dấu hiệu đặc trưng của hình. Cô cũng có thể cho trẻ xếp chồng các hình lên nhau, như: xếp chồng hình tròn lên hình vuông để thấy được sự khaác nhau về cấu tạo đường bao quanh của hai hình đó. d. Sau khi trẻ đã nhận biết được các hình, cần dạy trẻ nhận biết dấu hiệu hình dạng không phụ thuộc vào những dấu hiệu khác như: màu sắc, kích thước, vị trí sắp xếp… Giáo viên tổ chức cho trẻ luyện tập nhóm các hình theo các dấu hiệu khác nhau, ví dụ: chọn tất cả các hình vuông, hoặc tất cả các hình tròn… Có thể củng cố những kiến thức và kĩ năng cho trẻ thông qua các nhiệm vụ giao cho trẻ, các nhiệm vụ này có thể từ đơn giản tới phức tạp, và nên gắn chúng với việc cho trẻ ôn luyện nhận biét màu sắc, so sánh, kích thước, cũng như những kỹ năng định hướng trong không gian,… (ví dụ: yêu cầu trẻ cầm hình vuông bằng tay phải giơ lên phía trên, cầm hình tròn bằng 143
tay trái giơ xuống phía dưới). Nên sử dụng các trò chơ học tập vào mục đích trêm, như trò chơi “tìm nhà” trong đó số nhà được biểu thị bằng các hình hình học mà trẻ quen biết, hay trò chơi “Cái túi kỳ diệu” trong đó trẻ phải thực hiện nhiệm vụ phân biệt, nhận biết hình chỉ bằng sờ nắn, hay các trò chơi xếp hình… Tất cả các trò chơi, nhiệm vụ, bài luyện tập trên đều góp phần làm sâu sắc hơn những biểu tượng về các hình hình học mà trẻ đã có. đ. Khi trẻ đã nhận biết và nắm được tên gọi của các số các hình hình học phẳng, cần dạy trẻ sử dụng chúng như những hiìn chuẩn để xác định hình dạng của các vật xung quanh trẻ bằng cách so sánh hình dạng của vật với các hình mẫu. Điều đó có tác dụng làm cho trẻ thấy được vai trò chuẩn của các hình hình học và không đồng nhất với các đồ vật đồ chơi quen thuộc. - Để trẻ tập xác định hình dạng của các vật, ban đầu nên sử dụng các vật có hình dạng đơn giản, ít chi tiết phụ và giống với các hình hình học phẳng mà trẻ đã học, ví dụ: Cái vòng, cái khăn mùi soa, viên gạch… và tiến hành cho trẻ so sánh chúng với các hình mẫu “Cái vòng có dạng hình gì?”, “cái khăn có dạng hình gì?”… Có thể sử dụng các bài tập dạng “tìm những vật có dạng hình vuông, hình chữ nhật trong lớp học”. Các bài luyện tập cần phức tạp dần, ban đầu trẻ tìm các vật do giáo viên sắp đặt trước, sau đó là các vật có trong điều kiện tự nhiên. - Ngay từ lúc bé nên sử dụng các bài tập, trò chơi học tập nhằm giúp trẻ luyện tập nhóm các vật theo dấu hiệu hình dạng, các bài tập này có tác dụng tập cho trẻ khái quát các vật theo dấu hiệu hình dạng nhằm góp phàn phát triển các thao tác tư duy cho trẻ nhỏ như: so sánh, tổng hợp, khái quát hoá, trừu tượng hoá. Với các bài tập và trò chơi học tập này, ban đầu giáo viên đưa ra những kết luận khái quát, còn trẻ cụ thể hoá nó bằng cách liệt kê những vật có trong nhóm vật, tiếp theo trẻ sẽ tự đưa ra những kết liận khái quát cần thiết. Các bài tập và trò chơi học tập dạng này cần phức tạp dần về nội dung và đa dạng về hình thức tổ chức. Quan trọng là giáo vêin cần hướng sự chú ý của trẻ tới sự đa dạng về hình dạng của các vật xung quanh trẻ, hướng trẻ tới việc sử dụng các biện pháp khảo sát nhằm xác định hình dạng các vật. 144
2. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi a. Bước vào lớp mẫu giáo 4-5 tuổi trẻ đã nhận biết và nắm được tên gọi của một số các hình hình học phẳng như: hình tròn, hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật. Cho nên vào đầu năm học nên tiến hành củng cố những kiến thức, kĩ năng mà trẻ thu được từ lớp mẫu giáo bé. Nên kết hợp việc ôn nội dung về hình dạng với những nội dung toán học khác như: cho trẻ luyện tập đếm và thiết lập mối quan hệ số lượng giữa các nhóm hình, cho trẻ so sánh kích thước của các hình, xác định và thiết lập vị trí của chúng trong không gian. - Trên các tiết học nên sử dụng các mẫu hình hình học phẳng đa dạng với màu sắc, kích thước, vị trí sắp đặt khác nhau. Khi xem xét mỗi hình cần yêu cầu trẻ nhận xét cả màu sắc, kích thước của hình. Việc thay đổi màu sắc, kích thước… khi giữ nguyên dấu hiệu hình dạng sẽ giúp trẻ nhận biết hình bằng sự định hướng lên dấu hiệu không thay đổi đó. Việc cho trẻ phân tách những dấu hiệu cơ bản của các hình cùng với các dấu hiệu không cơ bản tạo tiền đề cho trẻ khái quát những kiến thức về các hình này. Việc ôn tập này không chỉ diễn ra trên các tiết học toán mà còn qua các hoạt động của trẻ trong trường mẫu giáo, như: vui chơi, lao động. Đặc biệt sự hình thành biểu tượng hình dạng ở trẻ gắn bó chặt chẽ với việc dạy trẻ các dạng của hoạt động hình, như: Vẽ, nặn, cắt dán… Bởi nhiệm vụ tái tạo lại hình ảnh của các đối tượng luôn đòi hỏi tới sự tri giác chính xác hình dạng của nó và đó là một trong những điều kiện quan trọng để trẻ thực hiện thành công hoạt động này. b. Trẻ 4-5 tuổi cần học phân biệt được các hình hình học phẳng, thấy được sự giống và khác nhau giữa chúng qua đặc điểm về đường bao quanh hình, qua số lượng các cạnh, góc, cũng như độ dài của các cạnh. Ban đầu giáo viên cho trẻ thực hành so sánh từng cặp hình với nhau, sau đó trẻ so sánh các nhóm hình với nhau, ví dụ: Trẻ so sánh nhóm các hình tam giác và nhóm các hình vuông. Ở lớp mẫu giáo nhỡ trẻ bắt đầu học nhận xét và nắm tên gọi của các hình khối như: Khối cầu, khối trụ, khối vuông, khối chữ nhật theo khối hình mẫu và theo tên gọi. - Việc tổ chức cho trẻ các thao tác thực tiễn với các mẫu hình hình học có một vai trò quan trọng và góp phần làm phong phú những biểu tượng hình dạng cho trẻ. Tuy nhiên cần tiến hành cho trẻ xem xét và so sánh hình hình 145
học theo một trình tự nhất định thông qua hệ thống câu hỏi của cô với trẻ, như: “Đây là hình gì?”, “Hình có màu gì?”, “Cái hình này có điểm gì khác nhau và điểm gì gống nhau?”. Trật tự các câu hỏi như vậy, có tác dụng dạy trẻ nhỏ biết xem xét và khảo sát các hình theo một trình tự, tiến hành so sánh các hình theo các dấu hiệu cùng loại và biết tách dấu hiệu cơ bản (hình dạng) khỏi các dấu hiệu không cơ bản (màu sắc, kích thước…) - Khi làm quen trẻ với các hình hình học giáo viên cần tổ chức cho trẻ khảo sát các mẫu hình hình học. Sự phối hợp giữa hoạt động của tay với hoạt động của mắt trẻ trong quá trình khảo sát vật làm sự tri giác hình dạng của trẻ trở nên tốt hơn. Ban đầu, nếu đó là các hình mói, giáo viên cần dạy trẻ biện pháp khảo sát hình bằng hành động mẫu của giáo viên có kết hợp lời giảng giải. Với những lần tiếp theo, giáo viên dùng lời hướng dẫn trẻ các thao tác khảo sát hình. Trong quá trình trẻ khảo sát hình bằng các đầu ngón tay của bàn tay phải kết hợp chuyển động của mắt theo đường bao quanh hình, giáo viên chỉ cho trẻ đâu là cạnh, là góc… và bằng thị giác kết hợp với xúc giác giúp trẻ cảm nhận những đặc điểm của đường bao quanh hình: Cong tròn, nhẵn, không cong, không nhẵn, có góc, cạnh. - Để nhận biết rõ hơn những dấu hiệu đặc trưng và một số tính chất của các hình, giáo viên hướng dẫn và yêu cầu trẻ thực hiện một số các thao tác khác nhau với các hình, như: lăn hình, đặt hình ở các tư thế khác nhau, xếp chồng các hình lên nhau (trẻ lăn hình tròn và hình vuông, lăn khối cầu và khối trụ, xếp chồng hình tròn lên hình vuông…) để thấy được đặc điểm đường bao quanh hình cũng như cấu tạo bề mặt hình, những đặc điểm giống và khác nhau giữa các hình. Hướng dẫn trẻ dùng phép đếm để nhận biết số lượng góc, cạnh của các hình (trẻ đếm số cạnh, góc của các hình tam giác, hình vuông và hình chữ nhật) so sánh độ dài các cạnh (của hình vuông và hình chữ nhật) so sánh hình dạng các mặt của các khối hình… c. Trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi cần thực hiện các bài luyện tập tạo nhóm các hình theo dấu hiệu hình dạng và theo các tính chất khác như: kích thước, màu sắc, chất liệu. Những bài luyện tập này có tác dụng phát triển các thao tác tư duy cho trẻ mẫu giáo. Nên cho trẻ thực hiện các bài luyện tập có sự kết hợp đồng thời với việc ôn luyện củng cố những kiến thức, kĩ naăg về những nội dung toán học khác như: so sánh, xác định số lượng các hình trong các nhóm, 146
xếp các hình theo kích thước tăng dần hoặc giảm dần, xác định và xếp hình vào vị trí cần thiết… Qua đó những kiến thức của trẻ được củng cố, khái quát và có tính hệ thống. - Sau khi trẻ đã phân biệt, nhận biết và nắm được tên gọi cũng như một số tính chất sơ đẳng của các hình, cần củng cố những kiến thức của trẻ về các hình thông qua các hoat động khác trong trường mẫu giáo như: vẽ nặn, cắt, dán hay xếp hình từ các que (trẻ xếp hình vuông từ 4 que dài bằng nhau, xếp hình chữ nhật từ 2 que dài bằng nhau và 2 que ngắn bằng nhau, xếp hình tam giác từ 3 que) hoặc cho trẻ xếp hình bằng hột, hạt, tạo hình bằng dây… - Sử dụng các trò chơi học tập để phát triển khả năng nhận biết các hình hình học của trẻ bằng các giác quan khác nhau như: trò chơi “Cái túi kì diệu”, trong đó trẻ tìm hình bằng xúc giác phối hợp với sự tri giác vật bằng thị giác hoặc ngược lại, hay trò chơi “Tìm nhà” nhằm phát triển tính bền vững của sự tri giác hình dạng. d. Dựa trên những biểu tượng chính xác về các hình học, cần dạy trẻ biện pháp so sánh hình dạng của các vật vói các mẫu hình hình học, phát triển ở trẻ kĩ năng nhận biết hình dạng của các vật trên cơ sở quy hình dạng của chúng về một kiểu hình hình học nào đó hay là sự kết hợp của một số hình hình học nhất định. Ban đầu giáo viên nên cho trẻ luyện tập so sánh hình dạng của các vật giống với một kiều hình mà trẻ đã biết, cho trẻ lựa chọn các vật theo hình mẫu nhằm giúp trẻ nắm vai trò mẫu của các hình hình học. Với mục đích đó, đầu tiên cần sử dụng các vật có hình dạng đơn giản, sau đó mới là các vật có hình dạng phức tạp đòi hỏi phải có sự phân tích hình dạng. Đầu tiên nên cho trẻ so sánh trực tiếp hình dạng của các vật với các hình mẫu và cuối cùng trẻ dùng lời nói để xác định hình dạng của các vật. Giáo viên cần cho trẻ thực hiện các nhiệm vụ như: lựa chọn bằng lời, các nhiệm vụ giao cho trẻ cần được phức tạp dần như: trẻ lựa chọn các vật trong tranh ảnh theo hình mẫu và theo lời mô tả. Số lượng dấu hiệu của vật mà trẻ cần tìm hay lựa chọn sẽ tăng dần như: kích thước, màu sắc, vị trí sắp đặt… Tuy nhiên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ trẻ chỉ cần định hướng lên dấu hiệu hình dạng mà bỏ qua các dấu hiệu khác. - Trong thời gian trẻ thực hiện nhiệm vụ xác định hình dạng của các vật, giáo viên nên thường xuyên nhắc trẻ sử dụng các biện pháp khảo sát hình 147
dạng để nhận biết hình dạng của vật. Trẻ sờ xung quanh đường bao của vật và bằng các câu hỏi giáo viên hướng trẻ phân tích hình dạng của vật “Tại sao cháu biết cái đĩa hình tròn còn cái khăn hình vuông?”, “Cháu thấy tất cả các vật để trên bàn có hình dạng như thế nào?”. Từ những câu trả lời của trẻ về hình dạng của những vật đơn lẻ, dần dần trẻ đưa ra những kết luận khái quát về dấu hiệu hình dạng của cả một nhóm vật, qua đó hình thành ở trẻ kĩ năng nhận biết hình dạng của từng vật cũng như sự đồng nhất về hình dạng của nhiều vật xung quanh trẻ. - Ngoài thời gian tiết học, trong các hoạt động khác trẻ có thể thực hiện các trò chơi, các bài luyện tập nhằm phát triển kĩ xảo phân tích hình dạng của vật cũng như các thành phần tạo nên vật, và tổng hợp chúng trong hình tượng mà trẻ tái tạo. 3. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Bước vào lớp mẫu giáo lớn trẻ không chỉ phân biệt, nhận biết và nắm được tên gọi của các hình hình học phẳng như: hình tròn, hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật, mà trẻ còn biết tất cả các hình đó có thể có kích thước, màu sắc, vị trí sắp đặt khác nhau, bước đầu trẻ đã nắm được một số tính chất sơ đẳng của các hình học phẳng. Với các hình khối trẻ đã nhận biết được các hình khối như: khối cầu, khối trụ, khối vuông, khối chữ nhật theo khối mẫu và theo tên gọi của khối. a. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo lớn cần hướng vào việc củng cố, ôn luyện những kiến thức, kĩ năng phân biệt, nhận biết các hình hình học phẳng và các hình khối mà trẻ thu được ở các lớp mẫu giáo bé và nhỡ, tuy nhiên việc dạy trẻ nhận biết và so sánh các hình hình học cần dựa vào các dấu hiệu cơ bản hơn, như: số lượng góc, cạnh của các hình, hình dạng và số lượng các mặt của mỗi khối… Qua đó trẻ nhận biết các hình hình học đó như những hình chuẩn để dựa vào đó mà so sánh hình dạng của các vật. b. Việc dạy trẻ nhận biết và nắm được những dấu hiệu đặc trưng của các hình được tiến hành trên cơ sở so sánh đối chiếu các mẫu hình hình học từng cặp một với hình gần giống nó như: so sánh khối cầu và khối trụ, hình vuông và hình chữ nhật, khối vuông và khối chữ nhật… để thấy được những 148
đặc điểm đặc trưng của chúng cũng như thấy những dấu hiệu giống và khác nhau giữa các khối. Với mục đích hình thành cho trẻ biểu tượng đầy đủ, sâu sắc về các hình hình học phẳng và các hình khối, cần thiết phải làm quen trẻ với những dấu hiệu đặc trưng của mỗi hình hình học phẳng, hay hình khối. Vì vậy nên sử dụng đồ dùng dạy học phong phú về số lượng và chủng loại, cho trẻ so sánh đồng thời mỗi loại hình phẳng và hình khối của màu sắc, kích thước và tương ứng giữa các cạnh, góc khác nhau, các khối dài, ngắn, cao, thấp khác nhau, được làm từ các vật liệu khác nhau (giấy, bìa, nhựa, đất…), được tạo bằng các cách khác nhau (xếp bằng que, hột, hạt, dây, vẽ…) và sắp đặt theo các cách khác nhau trong không gian.. qua đó trẻ tìm những dấu hiệu đặc trưng, giống nhau của các hình phẳng và hình khối cùng loại. c. Khi tổ chức cho trẻ 5-6 tuổi quan sát và tiến hành khảo sát các mẫu hình hình học, giáo viên nên hướng dẫn trẻ xem xét từng hình theo một trình tự nhất định bằng hệ thống câu hỏi hướng trẻ vào việc phân tích cấu tạo hình và thiết lập mối tương quan giữa các thành phần tạo nên hình (hình vuông có gì?, có mấy cạnh?, mấy góc?, các cạnh đó độ dài như thế nào so với nhau). Trình tự xem xét hình mẫu như vậy có tác dụng hình thành ở trẻ kĩ năng phân tích các hình, kĩ năng so sánh các dấu hiệu cùng loại, phân tách những dấu hiệu cơ bản khỏi nhưữn dấu hiệu không cơ bản, qua đó phát triển cho trẻ óc suy luận, biết đưa ra những kết luận đơn giản. Trên các tiết học cần thiết phải hình thành và phát triển ở trẻ kỹ năng khảo sát các hình khối với sự tham gia của thị giác và xúc giác trên bề mặt của khối. Mặt khác, để thấy rõ sự giống nhau và khác nhau giữa các khối, giáo viên hướng dẫn trẻ xếp chồng các khối lên nhau, đếm số lợng góc, cạnh của một loại khối với các dạng khác nhau của chúng và của các hình khối khác nhau, như: khối vuông, khối chữ nhật, đo độ dài các cạnh của mặt khối vuông và khối chữ nhật, hoặc dán hình vuông hay hình chữ nhật lên bề mặt của khối để so sánh diện tích của chúng… d. Với mục đích luyện tập, củng cố những biểu tượng của trẻ về các khối đã học, nên yêu cầu trẻ thực hiện những dạng bài tập khác nhau, từ những bài tập tái tạo nên những bài tập sáng tạo như: những bài tập cho trẻ lựa chọn các khối theo khối mẫu, theo tên gọi của khối, nhận biết các khối 149
bằng các giác quan khác nhau như: thị giác, xúc giác, tới những bài tập biến đổi hình khối, tạo khối mới từ những khối cho trước, ví dụ: Từ hai khối vuông cho trước tạo ra một khối chữ nhật, hay từ 4 khối vuông tạo ra một khối vuông to… các bài tập xếp các khối từ các phần chia cắt của chúng hay nặn, cắt, dán các khối đã học… Cần thiết phải dạy trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khái quát những hình phẳng và hình khối mà trẻ đã biết theo các dấu hiệu khác nhau. Với mục đích đó cần sử dụng các mẫu hình hình học với số lượng lớn, đa dạng về màu sắc, kích thước, chất liệu… và cho trẻ thực hiện các bài tập phân loại các hình hình học theo các dấu hiệu khác nhau, ví dụ: trẻ có thể thực hiện nhóm một loại hình theo các dấu hiệu khác nhau, hay các bài tập nhóm đồng thời nhiều loại hình theo các dấu hiệu khác nhau, như: màu sắc, kích thước, cấu tạo đường bao, bề mặt khối, hoặc số lượng đỉnh, góc, cạnh, mặt khối… Với các bài tập phân loại các hình phẳng và hình khối đã học, giáo viên có thể phát huy tính tích cực, độc lập của trẻ bằng cách để trẻ tự đề xuất trẻ sẽ tạo nhóm chúng theo dấu hiệu nào và khi đó sẽ tạo thành bao nhiêu nhóm. Để củng cố những biểu tượng về các hình phẳng và các hình khối cũng như kĩ năng định hướng trên mặt phẳng của trẻ, nên sử dụng các bài luyện tập xác định vị trí sắp đặt của các hình phẳng và hình khối. Với các bài tập dạng này, ban đầu trẻ cần xác định và mô tả bằng lời nói tên gọi và vị trí sắp đặt của từng hình phẳng hay từng hình khối, tiếp theo trẻ tìm những nhóm hình hình học được sắp đặt theo mẫu và theo lời mô tả, cuối cùng tự trẻ xếp đặt các hình hình học theo mẫu và theo lời nói. Nên tăng dần số lượng các hình có trong bài tập (từ 3-5 hình) và vị trí sắp đặt các hình mà trẻ cần xác định (ở giữa, bên trên, bên dưới, bên trái, bên phải và tương ứng là các góc trên bên trái và bên phải, và các góc dưới bên trái và bên phải). Đ. Đồng thời với việc phát triển các biểu tượng về các hình hình học cho trẻ, cần dạy trẻ phân tích và mô tả hình dạng của các vật. Vì vậy, cần thường xuyên củng cố cho trẻ kĩ năng so sánh hình dạng của các vật được tạo bởi sự kết hợp của một số hình hình học phẳng hay hình khối và kĩ năng dùng lời mô tả hình dạng của chúng. Ngoài ra có thể sử dụng một số tranh ảnh, tranh vẽ hay cắt dán, các vật khác nhau… để trẻ xác định và mô tả hình dạng của chúng, nhóm các vật theo dấu hiệu hình dạng. Vịêc cho trẻ nhận biết hình 150
dạng chung của nhiều vật khác nhau là rất cần thiết, điều đó đòi hỏi các quá trình hoạt động trí tuệ phức tạp, như: so sánh, phân tích, khả năng tách dấu hiệu chung của những vật khác nhau khỏi những dấu hiệu khác, khả năng khái quát và hiểu từ hình dạng như một khái niệm chung. Những kiến thức và kĩ năng mà trẻ có cần được sử dụng vào các hoạt động khác trong trường mẫu giáo. Giáo viên cần tạo điều kện cho trẻ sử dụng những kiến thức, kĩ năng đã có ở mọi lúc mọi nơi, trong lúc chơ, trong các hoạt động khác như: tạo hình, tìm hiểu môi trường xung quanh… qua đó những kiến thức, kĩ năng của trẻ ngày càng trở nên sâu sắc, đầy đủ và bền vững, và quan trọng hơn là tập hợp cho trẻ kĩ năng ứng dụng những kiến thức thu được vào các tình huống hoàn cảnh khác nhau. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Phân tích sự mở rộng và phức tạp dần nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ qua các độ tuổi. 2. Trình bày phương pháp hình thành biểu tượng về các hình hình học phẳng cho trẻ mẫu giáo các lứa tuổi khác nhau. 3. Trình bày phương pháp hình thành biểu tượng về các hình khối cho trẻ mẫu giáo nhỡ và lón. 4. Trong thời gian thực tập sư phạm, hãy nghiên cứu những đặc điểm phát triển những biểu tượng về hình dạng của lứa tuổi trẻ và của riêng từng trẻ. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC Tài liệu tham khảo: 1. Trung tâm Nghiên cứu khoa học Giáo dục Mầm non, chương trình chăm sóc – giáo dục trẻ mẫu giáo , NXB Giáo dục 1996 2. Nguyễn Duy Thuận, Trịnh Minh Loan, Toán và phương pháp cho trẻ làm quen với những biểu tượng sơ đẳng về toán, NXB giáo dục 1999. 3. Đinh Thị Nhung, Toán và phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non, NXB ĐHQG Hà Nội, 2000 Một số yêu cầu với người học Việc hiểu và nắm được nội dung chương trình “hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mầm non” là rất cần thiết và quan trọng đối với người học. Vì vậy, yêu cầu người học phải nghiên cứu kĩ nội dung bài giảng của chương: 151
- Nghiên cứu kĩ các chương trình “hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mầm non” đang hiện hành trên thực tiễn giáo dục mầm non. - Liên hệ phần lý luận của chương với chương trình hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mầm non tại địa phương, so sánh đối chiếu phần lý luận và thực tiễn để xem chúng có phù hợp với nhau không. - Xem xét chương trình đổi mới hình thức giáo dục mầm non như một trong những phương hướng nhằm hoàn thiện phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo. Hướng dẫn trả lời câu hỏi và bài tập Câu 1: Phân tích sự mở rộng và phức tạp dần nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mầm non qua các độ tuổi. Giáo sinh cần phân tích vấn đề trên theo các hướng sau: - Phân tích sự phức tạp dần nội dung tích luỹ kinh nghiệm cảm nhận hình dạng cho trẻ mẫu giáo. - Phân tích sự phức tạp dần nội dung hình thành biểu tượng về các hình hình học phẳng theo độ tuổi trẻ. - Phân tích sự phức tạp dần nội dung hình thành biểu tượng về các hình hình học để xác định hình dạng của các vật ở xung quanh trẻ. Câu 2: Trình bày phương pháp hình thành biểu tượng về các hình hình học phẳng cho trẻ mẫu giáo các lứa tuổi khác nhau: Giáo sinh cần trình bày những vấn đề cụ thể sau: - Nêu các biện pháp tích luỹ biểu tượng về các hình hình học phẳng cho trẻ các độ tuổi khác nhau. - Nêu cách sử dụng các đồ dùng dạy học để dạy trẻ nội dung này - Nêu các biện pháp cần sử dụng để dạy trẻ nhận biết các hình hình học như: + Dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình + Nêu các biện pháp luyện tập phân biệt các hình hình học phẳng + Nêu các biện pháp dạy trẻ sử dụng các mẫu hình hình học phẳng để nhận biết hình dạng của các vật. Câu 3: Trình bày phương pháp hình thành biểu tượng về các hình khối cho trẻ mẫu giáo nhỡ và lớn: Giáo sinh cần : 152
- Nêu các biện pháp tích luỹ biểu tượng về các hình khối cho trẻ các độ tuổi khác nhau. - Nêu cách sử dụng các đồ dùng dạy học để dạy trẻ nội dung này - Nêu các biện pháp cần sử dụng để dạy trẻ nhận biết các hình khối như: + Dạy trẻ biện pháp khảo sát các hình + Nêu các biện pháp luyện tập phân biệt các hình khối + Nêu các biện pháp dạy trẻ sử dụng các mẫu hình khối để nhận biết hình dạng của các vật. Câu 4: Trong thời gian thực tập sư phạm hãy nghiên cứu đặc điểm phát triển biểu tượng hình dạng theo lứa tuổi trẻ và của riêng từng trẻ. Phân tích những kết quả thu được: Giáo sinh cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: - Xây dựng kế hoạch điều tra mức độ nắm biểu tượng hình dạng của một nhóm trẻ tại trường bạn thực tập như sau: + Mục đích, yêu cầu điều tra + Nội dung điều tra + Đối tượng được điều tra + Cách thức điều tra: Điều tra bằng cách dự tiết học và các hoạt động hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ, qua đó quan sát các hành động của trẻ, ghi chép lại lời nói của trẻ, qua phân tích các sản phẩm của trẻ, qua trò chuyện với giáo viên phụ trách lớp với trẻ và phụ huynh trẻ... + Phương tiện điều tra + Cộng tác viên (nếu có) - Trong khi điều tra cần lập bảng thống kê mức độ nắm biểu tượng hình dạng của từng trẻ - Viết báo cáo với dàn ý sau: + Đặt vấn đề + Kết quả điều tra (có bảng thống kê và phân tích) + Đề xuất và kiến nghị 153