Giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục: Phần 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

271
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Mời các bạn cùng nắm bắt những kiến thức về các phương pháp nghiên cứu lịch sử, nghiên cứu mô tả, nghiên cứu thực nghiệm, cách trình bày một công trình nghiên cứu khoa học thông qua Giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục: Phần 2 sau đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục: Phần 2

Chöông 5: PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU LÒCH SÖÛ MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå ñaït ñöôïc: 1.Veà kieán thöùc: − Phaân bieät ñöôïc ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc vôùi caùc loaïi ñeà taøi khaùc. − Phaân bieät ñöôïc taøi lieäu haïng nhaát (taøi lieäu goác) vôùi taøi lieäu haïng nhì trong nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc − Bieát caùch thu thaäp taøi lieäu vaø chöùng tích lòch söû − Traû lôøi ñöôïc nhö theá naøo laø nhaän xeùt veà hình thöùc vaø nhaän xeùt veà noäi dung moät taøi lieäu lòch söû giaùo duïc 2. Veà kyõ naêng: − Choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn ñöôïc moät ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc − Xaây döïng ñöôïc giaû thuyeát nghieân cöùu phuø hôïp vôùi ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc cuûa mình. 3. Veà thaùi ñoä: Thaùi ñoä töï löïc tieáp thu taøi lieäu, reøn luyeän kyõ naêng ñeå coù theå thöïc hieän moät ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc. NOÄI DUNG Chöông naøy ñeà caäp ñeán phöông phaùp nghieân cöùu lòch söû aùp duïng trong giaùo duïc. Nghieân cöùu lòch söû laø phöông phaùp nghieân cöùu lieân heä ñeán nhöõng söï kieän ñaõ xaûy ra trong quaù khöù. Nhaø nghieân cöùu phaûi thu löôïm, khaûo saùt, löïa choïn, kieåm chöùng, phaân loaïi caùc söï kieän vaø coá gaéng giaûi thích, trình baøy caùc söï kieän aáy vôùi tinh thaàn khaùch quan, pheâ phaùn. Moät coâng trình nghieân cöùu lòch söû tieân tieán laø moät coâng trình pheâ phaùn khaùch quan ñeå tìm söï thaät cuûa vaán ñeà. Noùi moät caùch toång quaùt, coâng vieäc cuûa nhaø nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc bao goàm: 1. Löïa choïn, xaùc ñònh, giôùi haïn ñeà taøi. 2. Ñöa ra nhöõng giaû thuyeát ñeå giaûi thích söï kieän hay tình traïng. 3. Thu löôïm caùc taøi lieäu. 4. Nhaän xeùt taøi lieäu. 5. Giaûi thích vaø töôøng trình keát quaû cuûa cuoäc nghieân cöùu. (Duøng caùc taøi lieäu, söï kieän ñeå chöùng minh cho giaû thuyeát ñaõ neâu) I. LÖÏA CHOÏN, XAÙC ÑÒNH VAØ GIÔÙI HAÏN ÑEÀ TAØI Trong phaàn naøy, ngöôøi nghieân cöùu caàn moâ taû moät caùch ñaày ñuû, roõ raøng, ñôn giaûn vaán ñeà maø mình muoán tìm hieåu. Sau ñoù phaûi giôùi haïn phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu. 44
Thöïc haønh: Sinh vieân choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn moät ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc. II. XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT Giaû thuyeát nghieân cöùu laø caâu traû lôøi taïm thôøi cho caâu hoûi ngaàm chöùa trong teân ñeà taøi, coù taùc duïng ñònh höôùng cho ngöôøi nghieân cöùu trong coâng vieäc cuûa mình. Nhö vaäy, ngöôøi nghieân cöùu coù theå ñöa ra moät hay nhieàu giaû thuyeát ñeå höôùng daãn coâng vieäc thu thaäp vaø löïa choïn taøi lieäu lieân heä. Ngoaøi vieäc ñaët giaû thuyeát, ngöôøi nghieân cöùu cuõng coøn phaûi neâu roõ moät soá giaû ñònh (assumptions) caên baûn maø taùc giaû ñaõ phaûi döïa vaøo ñeå nghieân cöùu vaán ñeà. Giaû thuyeát (hypothesis) khaùc vôùi giaû ñònh ôû choã laø caùc giaû thuyeát coøn phaûi ñöôïc kieåm chöùng baèng caùc döõ kieän trong cuoäc nghieân cöùu, coøn caùc giaû ñònh laø nhöõng ñieàu gì maø hoï chaáp nhaän ngay töø khi khôûi söï coâng vieäc nghieân cöùu. Caùc giaû ñònh naøy seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán taát caû caùc hoaït ñoäng veà sau cuûa ngöôøi nghieân cöùu, taïo neân caên baûn cho söï löïa choïn phöông phaùp nghieân cöùu vaø söï giaûi thích caùc döõ kieän thu löôïm ñöôïc Thöïc haønh: Sinh vieân xaây döïng giaû thuyeát cho ñeà taøi nghieân cöùu ñaõ choïn. III. THU THAÄP TAØI LIEÄU Ñi tìm nhöõng döõ kieän saün coù ñeå giaûi ñaùp cho vaán ñeà caàn tìm hieåu, chöùng minh cho giaû thuyeát nghieân cöùu laø coâng vieäc ñaàu tieân vaø quan troïng ñoái vôùi nhaø nghieân cöùu lòch söû. Vì vaäy trong giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa coâng trình nghieân cöùu thöïc söï, ngöôøi nghieân cöùu phaûi tìm caùch khaûo löôïc taát caû caùc taøi lieäu, chöùng tích lieân quan xa gaàn ñeán vaán ñeà roài löïa choïn nhöõng daãn chöùng naøo thích hôïp nhaát cho ñeà taøi cuûa mình. Maëc duø ngöôøi nghieân cöùu coù theå baét ñaàu baèng nhöõng döõ kieän haïng nhì, nhöng muïc tieâu toái haäu laø coá laøm sao tìm ra caùc döõ kieän haïng nhaát hay gaàn vôùi caùc döõ kieän aáy. Vì sao ngöôøi nghieân cöùu phaûi coá tìm caùc taøi lieäu haïng nhaát? Vì ngöôøi nghieân cöùu khoâng theå töï mình quan saùt ñöôïc nhöõng söï kieän cuûa quaù khöù neân phaûi coá tìm nhöõng döõ kieän, daãn chöùng tieâu bieåu nhaát trong caùc taøi lieäu haïng nhaát. Taøi lieäu haïng nhaát laø gì? Ñoù laø: − Nhöõng töôøng thuaät cuûa caùc nhaân chöùng thôøi ñaïi. − Nhöõng taøi lieäu, chöùng tích söû duïng trong quaù khöù maø baây giôø ta coù theå tham khaûo tröïc tieáp. Ñoù laø nhöõng daãn chöùng ñaàu tay coù giaù trò maø ngöôøi nghieân cöùu phaûi coá tìm cho ra. Nhöng cuõng coù khi ngöôøi nghieân cöùu phaûi söû duïng vaø chæ coù theå söû duïng caùc taøi lieäu haïng nhì, laø nhöõng döõ kieän do moät ngöôøi khoâng tröïc tieáp quan saùt caùc söï kieän xaûy ra trong quaù khöù cung caáp. Töôøng trình cuûa hoï thöôøng ñöôïc phoå bieán trong saùch vôû, baùo chí. Tuy goïi laø haïng nhì, thaät ra caùc döõ kieän do caùc taøi lieäu aáy cung caáp laø nhöõng döõ kieän coù theå ñaõ chuyeån qua tay nhieàu ngöôøi. Trong khoaûng thôøi gian töø khi söï kieän xaûy ra cho ñeán khi döõ kieän truyeàn laïi ñeán tay ngöôøi nghieân cöùu, ñaõ coù bao nhieâu söï söûa ñoåi, nhieàu khi xuyeân taïc, giaûi thích sai laïc. Vì vaäy caùc taøi lieäu haïng nhì thöôøng ít coù giaù trò ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu. Trong thöïc teá coù nhöõng tröôøng hôïp khoù phaân bieät taøi lieäu haïng nhaát vôùi haïng nhì. Chaúng haïn baùo caùo cuûa oâng Boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo veà hieän traïng giaùo 45
duïc Vieät Nam bao goàm nhöõng nhaän xeùt caù nhaân veà nhöõng söï kieän do töï mình quan saùt (vaäy taøi lieäu aáy laø haïng nhaát), ñoàng thôøi cuõng xuaát phaùt töø nhöõng baùo caùo vaø nhaän xeùt cuûa caùc caùn boä thuoäc quyeàn (taøi lieäu thuoäc loaïi haïng nhì). Trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc nöõa, taøi lieäu ñöôïc coi nhö laø haïng nhaát hay haïng nhì tuøy theo taøi lieäu aáy ñöôïc söû duïng nhö theá naøo. Moät cuoán saùch veà lòch söû giaùo duïc do moät taùc giaû vieát maø khoâng tröïc tieáp quan saùt caùc söï kieän xaûy ra trong quaù khöù, chæ laø moät taøi lieäu haïng nhì. Nhöng neáu nhaø nghieân cöùu khaûo saùt taát caû caùc saùch vôû vieát veà lòch söû giaùo duïc Vieät Nam ñeå tìm xem caùch phaân loaïi caùc giai ñoaïn lòch söû cuûa nhieàu taùc giaû khaùc nhau nhö theá naøo thì caùc cuoán saùch veà lòch söû giaùo duïc Vieät Nam aáy ñeàu laø taøi lieäu haïng nhaát. Caùc taøi lieäu, chöùng tích coù theå söû duïng − Caùc vaên kieän chính thöùc: chaúng haïn nhö caùc vaên kieän phaùp lyù (hieán phaùp, luaät, saéc leänh, nghò ñònh, v.v…), caùc nghò quyeát, caùc taøi lieäu thoáng keâ, caùc saùch baùo do cô quan chính phuû xuaát baûn, caùc taøi lieäu ñuùc keát töôøng trình cuûa caùc hoäi nghò, caùc hoäi ñoàng, uûy ban giaùo duïc, baùo caùo, hoà sô, bieân baûn cuûa nhaø tröôøng, thôøi khoùa bieåu, danh saùch hoïc sinh, v,v… - Hoà sô caù nhaân - Taøi lieäu truyeàn khaåu - Tranh aûnh - Caùc tö lieäu ghi cheùp baèng maùy Ngoaøi ra coøn phaûi keå ñeán caùc chöùng tích lòch söû: - Chöùng tích vaät chaát - Taøi lieäu in aán - Taøi lieäu vieát tay Laøm sao tìm ra caùc taøi lieäu vaø chöùng tích? + Ñeán thö vieän Moät soá ñeà nghò khi tham khaûo, tìm taøi lieäu ôû thö vieän: − Ñoïc moät soá coâng trình nghieân cöùu hay saùch baùo ñaõ coù töø tröôùc coù lieân quan ñeán ñeà taøi cuûa ta. Ñeå laøm vieäc naøy, ngöôøi nghieân cöùu phaûi bieát ñieàu caàn chöùng minh trong giaû thuyeát khoa hoïc cuûa ñeà taøi laø gì. Töø ñoù coù ñònh höôùng ñuùng trong vieäc tìm taøi lieäu. Trong nhöõng taøi lieäu noùi treân, ta chuù yù xem phaàn Taøi lieäu tham khaûo cuûa taùc giaû, trong ñoù coù theå coù taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñeà taøi cuûa ta. Neáu taøi lieäu khoâng coù phaàn Taøi lieäu tham khaûo thì ñeå yù ñeán caùc taøi lieäu ñöôïc taùc giaû ñem ra daãn chöùng hay chuù thích. − Ñoïc caùc taøi lieäu daãn chöùng aáy roài laïi coá tìm caùc daãn chöùng khaùc nöõa ñöôïc ñeà caäp vaø cöù tieáp tuïc nhö theá. − Tra cöùu phaàn teân saùch trong thö muïc ñieän töû, löïa choïn phaàn ñeà muïc lieân heä. − Khaûo saùt caùc thö muïc giaùo duïc chæ nam (educational index) thöôøng xuaát baûn haèng naêm ôû nöôùc ngoaøi. ÔÛ nöôùc ta, taïp chí Giaùo duïc soá cuoái naêm coù ñaêng taûi teân caùc coâng trình nghieân cöùu, caùc baøi baùo ñaõ ñöôïc ñaêng taûi trong naêm. + Tieáp xuùc vôùi caùc nhaø khoa hoïc, giaùo vieân, caùc cô quan coâng quyeàn ñeå ñöôïc chæ daãn. + Ñeán caùc tö gia hoaëc caùc ñeàn ñaøi, laêng mieáu ñeå tìm caùc chöùng tích lòch söû nhö baèng saéc, chieáu chæ, gia phaû, muõ aùo, saùch vôû, duïng cuï hoïc taäp, v,v… 46
IV. KHAÛO SAÙT VAØ NHAÄN XEÙT TAØI LIEÄU Nhaø nghieân cöùu giaùo duïc khoâng bao giôø chaáp nhaän ñöông nhieân raèng taøi lieäu hay chöùng tích mình coù trong tay laø xaùc thöïc hoaëc ñaùng tin caäy. Ngöôøi aáy phaûi khaûo saùt kyõ löôõng xem taøi lieäu aáy coù xaùc thöïc hay khoâng vaø giaù trò nhö theá naøo. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi söï khaûo saùt tæ mæ töø caên nguyeân taøi lieäu ñeán noäi dung cuûa noù. Neáu khoâng laøm nhö theá thì coâng trình nghieân cöùu coù theå laø chæ döïa treân nhöõng taøi lieäu giaû taïo, xuyeân taïc söï thaät vaø do ñoù taát caû coâng phu nghieân cöùu cuûa mình trôû neân coâng daõ traøng, khoâng giuùp ích ñöôïc cho ai. Vì vaäy vieäc khaûo saùt vaø nhaän xeùt taøi lieäu vaø chöùng tích laø coâng vieäc quan troïng nhaát trong caùc coâng trình nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc. Coâng vieäc naøy bao goàm hai phaàn: Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc vaø khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà noäi dung. 1. Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc laø khaûo saùt veà xuaát xöù cuûa taøi lieäu. Muïc ñích laø khaûo saùt xem taøi lieäu laø xaùc thöïc hay chæ laø taøi lieäu giaû taïo, ñöôïc söûa ñoåi hay khoâng phaûi chính taùc giaû vieát. Ngöôøi nghieân cöùu luoân luoân töï ñaët caâu hoûi: Ai laø taùc giaû? Taøi lieäu ñöôïc vieát luùc naøo? Nôi naøo? Nhöõng caâu hoûi döôùi ñaây seõ giuùp ngöôøi nghieân cöùu xaùc ñònh tính chaát xaùc thöïc cuûa taøi lieäu. + Lôøi vaên, loái duøng chöõ, chính taû, chöõ vieát (taøi lieäu vieát tay), caùch in, giaáy in, v,v… coù thaät laø cuûa chính taùc giaû, so vôùi taøi lieäu khaùc mang cuøng teân hoaëc coù phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi khi taøi lieäu aáy ñöôïc vieát ra hay khoâng? + Trong caùc taøi lieäu aáy coù nhöõng loãi laàm naøo maø taøi hoïc, khaû naêng cuûa moät ngöôøi nhö taùc giaû luùc baáy giôø khoâng theå cho pheùp ngöôøi aáy phaïm phaûi? + Taùc giaû coù keå ñeán nhöõng nôi choán, nhöõng söï kieän, nhöõng söï vaät maø moät ngöôøi ñoàng thôøi vôùi taùc giaû khoâng theå naøo bieát ñöôïc? + Coù keû naøo ñaõ söûa ñoåi baûn thaûo cuûa taùc giaû moät caùch voâ tình hay höõu yù baèng caùch cheùp sai hay theâm bôùt? + Taøi lieäu laø nguyeân baûn cuûa taùc giaû hay chæ laø sao cheùp hay dòch laïi? + Neáu taøi lieäu khoâng mang teân taùc giaû, khoâng ghi roõ ngaøy vaø nôi xuaát baûn, coù nhöõng ñieåm naøo trong taøi lieäu giuùp ta tìm ra xuaát xöù cuûa noù? 2. Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà noäi dung Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà noäi dung laø vieäc xaùc ñònh giaù trò vaø yù nghóa cuûa caùc döõ kieän ñöôïc trình baøy trong taøi lieäu. Nhaø nghieân cöùu chuù troïng ñeán hai ñieåm chính: + Tìm hieåu yù nghóa cuûa nhöõng lôøi noùi, nhöõng caâu vieát, nhöõng töø ngöõ maø taùc giaû söû duïng. + Xaùc ñònh giaù trò cuûa caùc yù kieán, caùc chi tieát maø taùc giaû ñaõ trình baøy. Ngöôøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc bao giôø cuõng hoaøi nghi veà giaù trò cuûa taøi lieäu cho ñeán khi naøo hoï ñieàu tra chaéc chaén vaø coù theå noùi leân söï thöïc cuûa vaán ñeà. Ñeå laøm coâng vieäc ñieàu tra aáy, ngöôøi nghieân cöùu phaûi töï traû lôøi nhöõng caâu hoûi sau: a. Taùc giaû coù phaûi laø ngöôøi naèm trong lónh vöïc chuyeân moân cuûa taøi lieäu hay khoâng? 47
b. Khaû naêng cuûa taùc giaû vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi, chính trò coù cho pheùp taùc giaû noùi leân nhöõng yù kieán trung thöïc, xaùc ñaùng hay khoâng? c. Coù theå taøi lieäu bò aûnh höôûng bôûi nhöõng xuùc caûm rieâng tö, tuoåi taùc, ñieàu kieän söùc khoûe cuûa taùc giaû? d. Taøi lieäu ñöôïc vieát ra do söï quan saùt tröïc tieáp cuûa taùc giaû hay chæ laø nghe noùi laïi hay vay möôïn ôû caùc taøi lieäu khaùc? e. Coù theå naøo taùc giaû bò chi phoái bôûi nhöõng thaønh kieán hay thieân kieán veà toân giaùo, ngheà nghieäp, caên baûn hoïc vaán, quyeàn lôïi rieâng tö,…? f. Coù theå naøo taøi lieäu ñöôïc vieát ra do moät taøi trôï beân ngoaøi vôùi muïc ñích tuyeân truyeàn hay uûng hoä moät chöông trình hay chính saùch naøo ñoù? g. Coù theå naøo taùc giaû chæ muoán phoâ tröông yù kieán cuûa mình vì muoán khoe khoang, thanh minh, giaûi thích nhöõng haønh ñoäng naøo ñoù cuûa mình hay muoán ñaû kích, trieät haï keû khaùc? h. Taùc giaû coù nhöõng ñieåm naøo töï maâu thuaãn hay khoâng? i. Caùc nhaø quan saùt coù ñoàng yù vôùi taùc giaû hay khoâng? Muïc ñích cuûa nhöõng caâu hoûi treân laø giuùp ngöôøi nghieân cöùu xaùc ñònh giaù trò cuûa taøi lieäu vaø tìm hieåu xem taùc giaû coù noùi leân söï thöïc moät caùch khaùch quan hay khoâng? Vieäc khaûo saùt vaø nhaän xeùt taøi lieäu muoán coù keát quaû phaûi döïa vaøo nhöõng nguyeân taéc sau: a. Ñöøng ñoïc taøi lieäu xöa theo quan ñieåm hieän nay. b. Ñöøng bao giôø cho raèng taùc giaû khoâng bieát veà moät vaøi söï kieän hay bieán coá xaûy ra chæ vì lyù do raèng taùc giaû khoâng ñeà caäp ñeán. Cuõng khoâng neân cho raèng söï kieän aáy khoâng coù chæ vì taùc giaû khoâng heà nhaéc ñeán. c. Ñöøng ñaùnh giaù quaù thaáp moät taøi lieäu cuõng nhö ñöøng toân suøng quaù ñaùng taøi lieäu aáy. d. Chæ söû duïng moät taøi lieäu ñeå xaùc ñònh söï hieän höõu cuûa moät söï kieän thì chöa ñuû maø caàn phaûi kieåm chöùng baèng vieäc hoûi han caùc nhaân chöùng hoaëc tìm caùc chöùng tích coù giaù trò. e. Nhieàu taøi lieäu coù theå vaáp phaûi nhöõng sai laàm gioáng nhau chæ vì taát caû ñeàu xuaát phaùt töø moät nguoàn goác chung hoaëc caùc taøi lieäu aáy ñeàu phuï thuoäc vaøo nhau. f. Neáu caùc nhaân chöùng hay chöùng tích maâu thuaãn nhau veà moät ñieåm naøo ñoù thì caàn phaûi caân nhaéc kyõ löôõng. Coù theå taát caû ñeàu sai. g. Coù theå chaáp nhaän nhöõng ñieåm töông ñoàng cuûa caùc nhaân chöùng veà moät söï kieän naøo ñoù neáu hoï laø nhöõng ngöôøi am töôøng söï vieäc vaø khoâng phuï thuoäc vaøo nhau. h. Caùc taøi lieäu chính thöùc (ñaõ ñöôïc coâng boá, xuaát baûn) caàn phaûi ñöôïc ñoái chieáu vôùi caùc taøi lieäu khoâng chính thöùc (baûn thaûo) neáu coù theå ñöôïc. i. Khoâng phaûi taøi lieäu naøo cuõng coù giaù trò veà taát caû nhöõng ñieåm neâu ra trong aáy. Moät taøi lieäu coù theå cung caáp döõ kieän giaù trò veà moät vaøi khía caïnh nhöng laïi sai laàm veà caùc ñieåm khaùc. Vieäc khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc vaø noäi dung nhaèm tìm chöùng cöù ñeå chöùng minh cho nhöõng giaû thuyeát khoa hoïc cuûa ñeà taøi. V. TÖÔØNG TRÌNH KEÁT QUAÛ 48
Giaû thuyeát höôùng daãn ngöôøi nghieân cöùu löïa choïn nhöõng döõ kieän naøo thích hôïp vôùi ñeà taøi vaø taïo neân moät moâ thöùc caên baûn cho vieäc nghieân cöùu ñeå ñöa ra nhöõng keát luaän coù heä thoáng. Vieäc löïa choïn döõ kieän laø vaán ñeà quan troïng trong nghieân cöùu. Neáu khoâng coù giaû thuyeát ñeå taïo neân moâ thöùc höôùng daãn thì ngöôøi nghieân cöùu coù theå thu thaäp raát nhieàu döõ kieän veà nhöõng ñieåm nhoû khoâng maáy quan troïng vaø ngöôïc laïi neâu ra ñöôïc raát ít daãn chöùng cho nhöõng phaàn coát yeáu. Neáu ngöôøi nghieân cöùu tham lam muoán trình baøy nhieàu döõ kieän moät caùch phöùc taïp, hoãn ñoän vaø caùc döõ kieän khoâng maáy ích lôïi cho cuoäc nghieân cöùu, thì coâng vieäc voâ ích aáy chæ laøm cho ngöôøi ñoïc theâm boái roái, khoâng ruùt ra ñöôïc nhöõng kieán thöùc roõ reät vaø trung thöïc veà caùc vaán ñeà lòch söû. Vì vaäy, vieäc xeáp ñaët caùc döõ kieän moät caùch coù heä thoáng, caân ñoái, coù lieân heä chaët cheõ vôùi nhau, laø moät vieäc laøm coâng phu, ñoøi hoûi ngöôøi nghieân cöùu phaûi coù moät yù nieäm roõ reät veà nhöõng vaán ñeà naøo, nhöõng khía caïnh naøo maø mình muoán nghieân cöùu, tìm hieåu. Caâu hoûi 1. Phaân bieät taøi lieäu haïng nhaát vôùi taøi lieäu haïng nhì. 2. Trình baøy nhöõng caùch thöùc ñeå thu thaäp taøi lieäu, chöùng tích lòch söû giaùo duïc. 3. Khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc vaø khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà noäi dung moät taøi lieäu lòch söû giaùo duïc laø gì? Trình baøy nhöõng ñieàu caàn löu yù khi khaûo saùt vaø nhaän xeùt veà hình thöùc vaø noäi dung. 49
Chöông 6: NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå ñaït ñöôïc: 1. Veà kieán thöùc: - Bieát ñöôïc ba loaïi nghieân cöùu moâ taû thoâng duïng: Khaûo saùt hieän traïng, nghieân cöùu töông quan vaø nghieân cöùu phaùt trieån. - Bieát ñöôïc caùc loaïi khaûo saùt thoâng duïng trong khaûo saùt hieän traïng giaùo duïc: Khaûo saùt hoïc ñöôøng, phaân tích coâng taùc, phaân tích taøi lieäu, thaêm doø dö luaän, khaûo saùt ñòa phöông; vaø noäi dung coâng vieäc caàn laøm trong töøng loaïi khaûo saùt noùi treân. - Hieåu ñöôïc noäi dung cuûa ba loaïi nghieân cöùu töông quan thoâng duïng laø nghieân cöùu tröôøng hôïp ñaëc thuø, nghieân cöùu ñoái chieáu töông quan nhaân quaû vaø nghieân cöùu lieân heä. - Hieåu noäi dung cuûa caùc loaïi nghieân cöùu phaùt trieån goàm nghieân cöùu taêng tröôûng vaø nghieân cöùu khuynh höôùng phaùt trieån (nghieân cöùu döï baùo). 2. Veà kyõ naêng: Vaän duïng moät soá nghieân cöùu moâ taû vaøo baøi taäp nghieân cöùu cuûa mình. 3. Veà thaùi ñoä: Tích cöïc vaän duïng lyù thuyeát veà nghieân cöùu moâ taû vaøo thöïc tieãn nghieân cöùu cuûa mình. NOÄI DUNG Muïc ñích cuûa nghieân cöùu moâ taû laø giuùp tìm hieåu hieän traïng cuûa vaán ñeà, moâ taû caùc hoaït ñoäng giaùo duïc, caùc phöông tieän, phöông phaùp söû duïng, caùc nhaân vaät lieân heä ñeán giaùo duïc. Nhöng nghieân cöùu moâ taû khoâng phaûi chæ thu löôïm vaø trình baøy caùc söï kieän. Coù nhieàu loaïi nghieân cöùu moâ taû höôùng ñeán nhöõng muïc ñích khaùc nhau. Trong chöông naøy chæ ñeà caäp ñeán ba loaïi nghieân cöùu moâ taû thoâng duïng: Khaûo saùt hieän traïng, nghieân cöùu töông quan, nghieân cöùu phaùt trieån. I. KHAÛO SAÙT HIEÄN TRAÏNG Trong caùc lónh vöïc giaùo duïc, chính trò, xaõ hoäi, coâng nghieäp, kinh teá, loaïi nghieân cöùu khaûo saùt naøy raát thoâng duïng ñeå xaùc ñònh hieän traïng vaø töø ñoù thieát laäp döï aùn caûi tieán hay hoaïch ñònh chöông trình haønh ñoäng. Nhöõng loaïi khaûo saùt hieän traïng ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy laø: Khaûo saùt hoïc ñöôøng, phaân tích coâng taùc, phaân tích taøi lieäu, thaêm doø dö luaän vaø khaûo saùt ñòa phöông. 1. Khaûo saùt hoïc ñöôøng Ngöôøi nghieân cöùu thu löôïm caùc döõ kieän veà nhaø tröôøng baèng nhieàu phöông phaùp, phöông tieän nhö quan saùt, phoûng vaán, thö tín, traéc nghieäm, v.v… Do söï phaân tích caùc döõ kieän aáy, hoï coù theå ñöa ra nhöõng ñeà nghò caûi tieán nhaø tröôøng, töø coâng taùc toå chöùc quaûn lyù ñeán coâng taùc giaùo duïc HS. Nhöõng döõ kieän thu löôïm ñöôïc trong nhöõng cuoäc khaûo saùt naøy thuoäc veà nhöõng loaïi sau: 50
+ Moâi tröôøng giaùo duïc Ngöôøi nghieân cöùu seõ tìm hieåu vaø thu ñöôïc nhöõng döõ kieän veà toå chöùc quaûn lyù, ñieàu kieän vaät chaát cuûa tröôøng hoïc (tröôøng sôû, tieän nghi, taøi chíùnh,…), quan heä giöõa nhaø tröôøng vôùi caùc toå chöùc hay cô quan ñòa phöông. + Caùn boä quaûn lyù, giaùo vieân, coâng nhaân vieân ÔÛ nhöõng ñoái töôïng naøy, ngöôøi nghieân cöùu coù theå thu ñöôïc nhöõng döõ kieän veà trình ñoâï hoïc vaán, kinh nghieäm, tuoåi taùc, löông boång, ñôøi soáng vaät chaát, tình traïng söùc khoûe, thaùi ñoä ñoái vôùi nhaø tröôøng, quan heä vôùi HS vaø phuï huynh HS, naêng löïc sö phaïm. + Hoïc sinh Nhöõng döõ kieän coù theå thu ñöôïc töø ñoái töôïng HS thöôøng laø: Thaùi ñoä ñoái vôùi nhaø tröôøng, baïn beø, thaày coâ; tình traïng söùc khoûe, thaønh phaàn xaõ hoäi, keát quaû hoïc taäp, trí thoâng minh, sôû thích, só soá, chuyeân caàn, tình traïng boû hoïc; treû khuyeát taät, HS vi phaïm kyõ luaät,v.v…. + Phöông thöùc giaùo duïc Khaûo saùt phöông thöùc giaùo duïc, ngöôøi nghieân cöùu coù theå thu ñöôïc nhöõng döõ kieän sau: Chöông trình hoïc, söï saép xeáp thôøi khoùa bieåu, caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa, vieäc söû duïng saùch giaùo khoa (SGK), thö vieän, phoøng thí nghieäm, duïng cuï thí nghieäm. Caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng söû duïng nghieân cöùu khaûo saùt ñeå xaùc ñònh hieän traïng giaùo duïc, hoaëc ñeå ñoái chieáu vôùi nhöõng tieâu chuaån ñaõ ñöôïc aán ñònh, töø ñoù tìm kieám giaûi phaùp nhaèm caûi tieán hieän traïng. Nhöõng cuoäc khaûo saùt hoïc ñöôøng coù theå ñöôïc thöïc hieän bôûi: a. Chuyeân vieân beân ngoaøi nhaø tröôøng b. Chính caùn boä quaûn lyù, giaùo vieân, coâng nhaân vieân trong nhaø tröôøng c. Söï phoáùi hôïp bôûi chuyeân vieân beân ngoaøi nhaø tröôøng vôùi caùn boäâ, GV trong tröôøng. 2. Phaân tích coâng taùc Loaïi khaûo saùt naøy coù muïc ñích nghieân cöùu caùc phaàn vieäc, traùch nhieäm hoaït ñoäng, tình traïng haønh chaùnh, ñieàu kieän laøm vieäc cuûa caùn boä laõnh ñaïo, giaùo vieân, coâng nhaân vieân, trong caùc tröôøng hoïc, cô quan quaûn lyù giaùo duïc. Phaân tích coâng taùc cuûa nhöõng ñoáùi töôïng aáy coù theå giuùp caùc nhaø laõnh ñaïo giaùo duïc hieåu bieát veà: a. Nhöõng öu, khuyeát ñieåm trong vieäc phaân coâng, nhöõng söï truøng laép hay giaãm ñaïp leân coâng taùc cuûa nhau giöõa caùc nhaân vieân coù chöùc vuï khaùc nhau. b. Khaû naêng vaø traùch nhieäm cuûa caùc haïng caùn boä, nhaân vieân ñeå xeáp haïng löông boång töông öùng. c. Söï phaân coâng hôïp lyù ñeå coù hieäu naêng coâng taùc toái ña. d. Nhöõng coâng vieäc thöïc söï maø moãi ngöôøi ôû moãi cöông vò phaûi ñaûm traùch cuøng khaû naêng ñoøi hoûi ôû hoï. Töø söï hieåu bieát ñoù, cô quan quaûn lyù coù theå soaïn thaûo chöông trình huaán luyeän hôïp lyù. e. Nhöõng tieâu chuaån vaø ñieàu kieän ñeà baït, thaêng thöôûng, thuyeân chuyeån nhaân vieân. f. Moâ thöùc caên baûn ñeå caûi toå toå chöùc haønh chaùnh, quy cheá nhaân vieân. Loaïi nghieân cöùu naøy raát caàn thieát cho neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta. 3. Phaân tích taøi lieäu 51
Loaïi nghieân cöùu naøy gaàn gioáng vôùi nghieân cöùu lòch söû vì caû hai ñeàu söû duïng phöông phaùp tham khaûo taøi lieäu. Tuy nhieân coù söï khaùc bieät laø loaïi nghieân cöùu naøy chuù troïng ñeán caùc söï kieän hieän taïi thay vì caùc söï kieän quaù khöù nhö vôùi loaïi nghieân cöùu lòch söû. Caùc taøi lieäu söû duïng coù theå laø: a. Caùc vaên kieän phaùp lyù, haønh chaùnh, baùo caùo, bieân baûn. b. Chöông trình hoïc, baøi vôû, soå ñieåm HS. c. Saùch giaùo khoa, taøi lieäu tham khaûo, tranh aûnh. Ví duï: Neáu khaûo saùt saùch baùo cho treû em ñöôïc baøy baùn ôû caùc nhaø saùch hieän nay, ta coù theå neâu caùc giaû thuyeát sau: a. Caùc taøi lieäu tham khaûo bò sao cheùp truøng nhau. b. Soá löôïng saùch baùo daønh cho treû em hieän nay chöa ñaùp öùng nhu caàu cuûa chuùng. Noùi chung, coâng vieäc phaân tích taøi lieäu coù theå giuùp cho ngöôøi nghieân cöùu: a. Tìm hieåu vaø moâ taû caùc phöông thöùc giaùo duïc hieän ñöôïc aùp duïng trong nhaø tröôøng vaø ngoaøi xaõ hoäi. b. Tìm ra nhöõng haïn cheá cuûa hieän traïng giaùo duïc. c. Tìm ra söï khaùc bieät giöõa nhöõng phöông thöùc giaùo duïc aùp duïng trong moät vuøng. d. Bieát ñöôïc caùch soaïn thaûo taøi lieäu giaùo duïc trong nhaø tröôøng vaø ngoaøi xaõ hoäi. e. Bieát ñöôïc nhöõng loãi laàm thoâng thöôøng cuûa HS. f. Bieát ñöôïc söï töông quan giöõa muïc tieâu giaùo duïc vôùi noäi dung giaûng daïy. g. Bieát ñöôïc nhöõng thaønh kieán, thaùi ñoä, sôû thích, yù thöùc veà giaù trò (ñònh höôùng giaù trò) cuûa nhaân daân. 4. Thaêm doø dö luaän Loaïi nghieân cöùu naøy thöôøng ñöôïc thöïc hieän ñeå: a. Thaêm doø sôû thích, thaùi ñoä cuûa khaùch haøng ñoái vôùi saûn phaåm. b. Thaêm doø dö luaän cuûa GV, phuï huynh HS veà caùc vaán ñeà giaùo duïc. Ngöôøi ta thöôøng aùp duïng phöông phaùp phoûng vaán, phöông phaùp thö tín, buùt vaán ñeå thaêm doø dö luaän. Khoù khaên trong thaêm doø dö luaän laø vieäc choïn cho ñöôïc moät maãu ñaïi dieän cho toaøn theå daân soá. Neáu choïn maãu khoâng khaùch quan thì keát quaû nghieân cöùu chæ coù giaù trò ñoái vôùi maãu, khoâng theå khaùi quaùt cho toaøn daân soá. Ví duï, khi thaêm doø dö luaän phuï huynh HS veà vaán ñeà daïy theâm hoïc theâm, ta thaáy coù nhieàu bieán soá (ñaëc ñieåm) trong daân soá phuï huynh HS nhö thaønh phaàn xaõ hoäi, giôùi tính, hoaøn caûnh kinh teá, nôi cö truù,… Maãu nghieân cöùu ñöôïc xem laø ñaïi dieän cho daân soá vôùi ñieàu kieän maãu ñoù phaûi coù ñaày ñuû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa daân soá. 5. Khaûo saùt ñòa phöông Hoaït ñoäng giaùo duïc gaén lieàn vôùi hoaøn caûnh ñòa phöông, chính vì vaäy caàn phaûi tieán haønh khaûo saùt ñòa phöông ñeå töø ñoù ñeà ra caùc chuû tröông, bieän phaùp giaùo duïc phuø hôïp. Trong khaûo saùt ñòa phöông caàn chuù yù tôùi caùc döõ kieän sau: a. Lòch söû ñòa phöông b. Toå chöùc haønh chính vaø vaên kieän phaùp lyù lieân heä 52
c. Tình hình ngaân saùch ñòa phöông d. Hoaøn caûnh kinh teá, ñòa lyù e. Ñaëc ñieåm veà vaên hoùa (toân giaùo, phong tuïc taäp quaùn, giaùo duïc, caùc toå chöùc vaø cô sôû vaên hoùa) f. Daân cö (daân soá, thaønh phaàn daân cö, trình ñoä hoïc vaán, ngheà nghieäp, söï gia taêng daân soá) Caùc phöông phaùp söû duïng: phoûng vaán, buùt vaán, quan saùt, thoáng keâ. II. NGHIEÂN CÖÙU TÖÔNG QUAN Nhaø nghieân cöùu giaùo duïc khoâng phaûi chæ bieát trình baøy vaø moâ taû caùc söï kieän, maø coøn phaûi coá gaéng tìm ra töông quan giöõa caùc söï kieän, ñeå tìm hieåu hay giaûi thích caùc hieän töôïng. Coù ba loaïi nghieân cöùu töông quan thoâng duïng laø: Nghieân cöùu tröôøng hôïp ñaëc thuø, nghieân cöùu ñoái chieáu vaø töông quan nhaân quaû, nghieân cöùu lieân heä. 1. Nghieân cöùu tröôøng hôïp ñaëc thuø Loaïi nghieân cöùu naøy ñöôïc xeáp vaøo loaïi khaûo saùt nhöng coù khaùc ôû choã laø noù chæ chuù troïng ñeán moät ñôn vò xaõ hoäi hay ñôn vò giaùo duïc (ví duï moät ñieån hình giaùo duïc tieân tieán, moät moâ hình giaùo duïc), moät caù nhaân, moät gia ñình hay moät nhoùm ngöôøi ñaëc bieät naøo ñoù, moät toå chöùc, moät cô quan maø thoâi. Nhaø nghieân cöùu seõ phaûi môû moät cuoäc ñieàu tra saâu roäng veà ñôn vò giaùo duïc aáy, nghóa laø phaûi thu löôïm caùc döõ kieän veà tình traïng, kinh nghieäm quaù khöù vaø taát caû nhöõng yeáu toá trong moâi tröôøng sinh hoaït cuûa ñôn vò giaùo duïc aáy ñeå tìm hieåu xem nhöõng yeáu toá aáy ñaõ aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán thaønh tích cuûa ñôn vò, caù nhaân. Thay vì khaûo saùt caû moät taäp theå roäng lôùn, moät ñieàu khoâng theå thöïc hieän ñöôïc, neáu muoán tìm hieåu caën keõ nhöõng yeáu toá trong moâi tröôøng sinh hoaït cuûa noù, ngöôøi nghieân cöùu seõ taäp trung taát caû noã löïc cuûa mình trong vieäc tìm hieåu moät caù nhaân hay moät taäp theå nhoû ñöôïc löïa choïn caån thaän vôùi hy voïng coù theå ruùt ra töø ñoù nhöõng hieåu bieát toång quaùt veà taäp theå (ñôn vò xaõ hoäi) maø caù nhaân aáy tieâu bieåu. Chaúng haïn, nhaø nghieân cöùu muoán tìm hieåu nguyeân nhaân cuûa tình traïng söû duïng ma tuùy ôû HS THPT Vieät Nam. Thay vì môû moät cuoäc ñieàu tra treân toaøn quoác, moät ñieàu khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc, ngöôøi nghieân cöùu seõ môû moät cuoäc ñieàu tra treân nhöõng taäp theå ñöôïc löïa choïn caån thaän, nghieân cöùu caën keõ veà nhöõng söï kieän xaûy ra: thôøi gian, nôi choán, tính chaát, bieåu hieän, nguyeân nhaân,… Nhöng coâng vieäc khoâng phaûi chæ coù theá vì nhöõng söï kieän leû teû xaûy ra trong ñôøi soáng cuûa moät caù nhaân chæ ñem laïi moät söï hieåu bieát hôøi hôït, nhieàu khi rôøi raïc, voâ nghóa, khoâng giuùp ích gì cho söï tìm hieåu töông quan nhaân quaû cuûa vaán ñeà. Vì theá, cuoäc khaûo saùt phaûi môû roäng ñeán moâi tröôøng sinh hoaït cuûa caù nhaân, taäp theå, ñeán hoaøn caûnh xaõ hoäi, kinh teá trong ñoù caù nhaân sinh soáng, ñeán nhöõng nhoùm ngöôøi maø caù nhaân aáy tieáp xuùc vaø tính chaát cuûa nhöõng cuoäc tieáp xuùc aáy. Loaïi khaûo saùt tröôøng hôïp ñaëc thuø naøy giuùp ích raát nhieàu cho nghieân cöùu giaùo duïc, nhöng giaù trò cuûa noù cuõng coù nhieàu giôùi haïn. Ngöôøi nghieân cöùu caàn phaûi deø daët. Khoâng neân tìm caùch khaùi quaùt hoùa vaán ñeà sau khi chæ nghieân cöùu moät vaøi tröôøng hôïp ñaëc thuø. 2. Nghieân cöùu ñoái chieáu vaø töông quan nhaân quaû 53
Muïc ñích cuûa phöông phaùp naøy laø tìm hieåu yeáu toá hay nhöõng yeáu toá naøo ñaõ laø nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng xaûy ra. Ngöôøi nghieân cöùu seõ so saùnh söï gioáng nhau hay khaùc nhau cuûa caùc hieän töôïng roài töø ñoù tìm ra yeáu toá naøo coù theå xem laø nguyeân nhaân gaây neân söï kieän hay tình traïng nhaän thaáy. Nhaø khoa hoïc töï nhieân nghieân cöùu töông quan nhaân quaû giöõa caùc söï kieän baèng caùc cuoäc thí nghieäm, trong ñoù caùc yeáu toá (hay bieán soá) ñöôïc kieåm soaùt chaët cheõ ngoaïi tröø yeáu toá mình muoán khaûo saùt, ñeå xem aûnh höôûng cuûa yeáu toá naøy taùc duïng nhö theá naøo. (Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong chöông nghieân cöùu thöïc nghieäm) Nhöng trong phaïm vi giaùo duïc, nhieàu khi nhaø nghieân cöùu khoâng taøi naøo kieåm soaùt noåi taát caû nhöõng yeáu toá aûnh höôûng ñeán thaùi ñoä hay khaû naêng cuûa HS nhö hoaøn caûnh gia ñình, thaønh phaàn xaõ hoäi, trí thoâng minh,v.v… ñeå laøm sao chæ coù moät yeáu toá mình muoán quan saùt taùc duïng ñeán hieän töôïng nghieân cöùu maø thoâi. Nhö vaäy, phöông phaùp nghieân cöùu thöïc nghieäm nhö caùc nhaø khoa hoïc thöïc nghieäm thöôøng söû duïng trong khung caûnh moät phoøng thí nghieäm nhieàu khi khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc vôùi nhaø giaùo duïc. Trong tröôøng hôïp aáy, nhaø giaùo duïc seõ aùp duïng phöông phaùp ñoái chieáu vaø töông quan nhaân quaû. Loaïi nghieân cöùu naøy phaùt sinh töø phöông phaùp hoøa ñoàng cuûa John Stuart Mill nhö sau: “Neáu trong hai hay nhieàu hieän töôïng ñang ñöôïc khaûo saùt, chæ coù moät hoaøn caûnh chung, thì hoaøn caûnh chung aáy laø nguyeân nhaân (hay laø haäu quaû) cuûa hieän töôïng ñang ñöôïc khaûo saùt aáy” Ví duï: Ngöôøi nghieân cöùu muoán tìm hieåu nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng boû hoïc ôû HS THPT. Neáu aùp duïng nguyeân taéc hoøa ñoàng thì ngöôøi aáy phaûi hoûi nhöõùng HS boû hoïc xem thöû nguyeân nhaân vì sao caùc em boû hoïc. Giaû söû caùc em ñeàu cho raèng nguyeân nhaân chính laø do caùc em chaùn hoïc (khoâng coù höùng thuù hoïc taäp), thì theo nguyeân taéc treân, ngöôøi nghieân cöùu coù theå keát luaän: Maát höùng thuù hoïc taäp laø nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc boû hoïc. Nhöng neáu aùp duïng pheùp keùo theo trong logic hoïc (Neáu X laø nguyeân nhaân cuûa Y, thì coù X seõ coù Y vaø khoâng coù X seõ khoâng coù Y), thì ngöôøi nghieân cöùu seõ bò chæ trích laø chöa tìm hieåu xem nhöõng HS khoâng boû hoïc lieäu hoï coù khoâng chaùn hoïc hay khoâng. Ñeå khaéc phuïc haïn cheá cuûa phöông phaùp hoøa ñoàng, ngöôøi ta aùp duïng phöông phaùp hoøa ñoàng vaø dò ñoàng cuõng cuûa taùc giaû treân. Phöông phaùp naøy coù theå toùm taét nhö sau: “Neáu hai hay nhieàu tröôøng hôïp (A,B,C) trong ñoù hieän töôïng ñöôïc nghieân cöùu xaûy ra, coù moät yeáu toá chung nhaát laø X, trong khi hai hay nhieàu tröôøng hôïp khaùc (D,E,F) trong ñoù hieän töôïng ñöôïc nghieân cöùu khoâng xaûy ra, khoâng coù gì chung caû, ngoaïi tröø söï thieáu soùt cuûa yeáu toá X, thì yeáu toá X laø nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng xaûy ra ñoù” AÙp duïng pheùp keùo theo trong phöông phaùp hoøa ñoàng vaø dò ñoàng, ngöôøi nghieân cöùu tìm hieåu xem coù phaûi söï chaùn hoïc (X) laø yeáu toá chung, laø nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng boû hoïc ôû caùc HS A,B,C hay khoâng. Neáu quaû thaät nhö vaäy, ngöôøi nghieân cöùu phaûi tìm hieåu tieáp ôû nhöõng HS khaùc (D,E,F) khoâng boû hoïc. Vaø neáu keát quaû cho thaáy nhöõng HS D,E,F vaø nhieàu HS khaùc nöõa khoâng boû hoïc maø cuõng khoâng chaùn hoïc, thì luùc ñoù ngöôøi nghieân cöùu môùi coù theå keát luaän ñöôïc raèng söï chaùn hoïc laø nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng boû hoïc cuûa HS THPT. (Coù X seõ coù Y, khoâng coù X seõ khoâng coù Y). Tröôøng hôïp ngöôïc laïi (Coù X nhöng khoâng coù Y), nhöõng HS D, E, F khoâng boû hoïc nhöng coù em caûm thaáy chaùn hoïc, thì yeáu toáù chaùn hoïc khoâng phaûi laø nguyeân nhaân cuûa tình traïng boû hoïc. Toùm laïi, loaïi nghieân cöùu töông quan nhaân quaû baèng phöông phaùp ñoái chieáu laø moät loaïi nghieân cöùu khaûo saùt trong tröôøng hôïp nhaø nghieân cöùu khoâng theå naøo laøm chuû ñöôïc 54
caùc yeáu toá vaø kieåm soaùt caùc yeáu toá aáy chaët cheõ nhö nhaø khoa hoïc thöïc nghieäm trong phoøng thí nghieäm. Phöông phaùp ñoái chieáu tìm töông quan nhaân quaû naøy do ñoù coù nhieàu giôùi haïn: a. Khoù coù theå quyeát ñoaùn ñöôïc yeáu toá mình phoûng ñoaùn laø nguyeân nhaân aáy coù phaûi laø yeáu toá duy nhaát aûnh höôûng ñeán hieän töôïng hay khoâng. b. Cuøng moät hieän töôïng xaûy ra, coù theå khoâng do nhieàu yeáu toá keát hôïp laïi maø trong tröôøng hôïp naøy thì do nguyeân nhaân Y, tröôøng hôïp khaùc thì do nguyeân nhaân Z. c. Coù nhöõng tröôøng hôïp khoù xaùc ñònh yeáu toá naøo laø nguyeân nhaân, yeáu toá naøo laø haäu quaû. Ví duï giöõa söï chuyeân caàn vaø thaønh tích hoïc taäp cuûa HS. 3. Nghieân cöùu lieân heä Muïc ñích cuûa loaïi nghieân cöùu naøy laø xaùc ñònh söï lieân heä giöõa hai yeáu toá vôùi nhau. Chaúng haïn, ta nghieân cöùu xem coù söï lieân heä naøo giöõa thöông soá trí tueä cuûa treû vôùi ñieåm soá moân Toaùn, söï lieân heä giöõa thaønh tích moân Toaùn vôùi thaønh tích caùc moân hoïc khaùc ôû baäc tieåu hoïc. Ví duï: Ta nghieân cöùu xem coù söï töông quan naøo giöõa thöông soá trí tueä (IQ) vôùi ñieåm soá moân Toaùn cuûa HS lôùp 9 taïi tröôøng X trong naêm hoïc 1995-1996. Ta neâu giaû thuyeát: “ Neáu IQ cao thì ñieåm soá moân Toaùn trong naêm hoïc cuõng cao”. Vaäy coâng vieäc cuûa chuùng ta laø phaûi kieåm nghieäm giaû thuyeát ñeå xaùc ñònh söï töông quan. Keát quaû tính toaùn thoáng keâ veà heä soá töông quan r seõ ôû vaøo moät trong ba tröôøng hôïp sau: a. r # 1: Töông quan thuaän hoaøn toaøn, giaû thuyeát ñaõ ñöôïc chöùng minh vaø ta coù theå keát luaän: Ñieåm soá moân Toaùn coù lieân heä vôùi IQ, IQ cao thì ñieåm soá moân Toaùn cao, IQ thaáp thì ñieåm soá moân Toaùn thaáp. b. r < 0: Töông quan nghòch, coù nghóa laø: IQ cao thì ñieåm Toaùn thaáp, IQ thaáp thì ñieåm Toaùn cao; giaû thuyeát khoâng ñöôïc chöùng minh. Keát luaän: Coù söï töông quan nghòch (lieân heä traùi ngöôïc) giöõa IQ vaø ñieåm Toaùn. c. r # 0: Khoâng coù hay ít coù söï töông quan; giaû thuyeát khoâng ñöôïc chöùng minh. Keát luaän: Khoâng coù söï töông quan, (lieân heä) giöõa IQ vôùi ñieåm Toaùn. Ta neân nhôù raèng heä soá töông quan r chæ duøng ñeå ño löôøng möùc ñoä lieân heä giöõa hai yeáu toá chöù khoâng xaùc ñònh raèng ñoù laø söï töông quan nhaân quaû. III. NGHIEÂN CÖÙU PHAÙT TRIEÅN Nghieân cöùu phaùt trieån khaùc vôùi caùc loaïi nghieân cöùu keå treân laø khoâng nhöõng chuù troïng ñeán hieän traïng vaø töông quan giöõa caùc yeáu toá maø coøn khaûo saùt caû söï thay ñoåi vaø söï dieãn tieán cuûa söï kieän theo thôøi gian. Coù hai loaïi nghieân cöùu phaùt trieån thoâng duïng laø: Nghieân cöùu söï taêng tröôûng vaø nghieân cöùu khuynh höôùng phaùt trieån. 1. Nghieân cöùu söï taêng tröôûng Loaïi nghieân cöùu naøy raát thoâng duïng trong vieäc nghieân cöùu söï phaùt trieån theå chaát vaø trí tueä cuûa treû em vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån aáy. Nghieân cöùu söï phaùt trieån theå chaát cuûa treû chaúng haïn, thöôøng ñöôïc thöïc hieän döôùi hai daïng: Nghieân cöùu söï taêng tröôûng theo chieàu doïc vaø nghieân cöùu söï taêng tröôûng theo chieàu ngang. 55
+ Nghieân cöùu söï taêng tröôûng theo chieàu doïc Loaïi nghieân cöùu naøy nhaèm tìm hieåu söï taêng tröôûng cuûa cuøng moät hay nhieàu treû ñöôïc ño löôøng trong nhieàu naêm ôû caùc tuoåi khaùc nhau. + Nghieân cöùu theo chieàu ngang Thay vì khaûo saùt cuøng nhöõng ñöùa treû aáy, ngöôøi ta khaûo saùt nhieàu ñöùa treû khaùc nhau ôû cuøng moät ñoä tuoåi. 2. Nghieân cöùu khuynh höôùng phaùt trieån Muïc tieâu cuûa loaïi nghieân cöùu naøy laø döï baùo khuynh höôùng phaùt trieån cuûa hieän traïng. Muoán vaäy, ngöôøi nghieân cöùu phaûi theo doõi hieän traïng trong nhieàu naêm lieân tieáp, töø ñoù phaùt hieän quy luaät vaän ñoäng cuûa hieän traïng, roài döïa vaøo quy luaät vaø nhöõng ñieàu kieän ñeå döï baùo khuynh höôùng phaùt trieån cuûa hieän traïng trong töông lai. Ví duï, muoán döï baùo xu höôùng phaùt trieån cuûa só soá HS tieåu hoïc ôû moät ñòa phöông, ngöôøi nghieân cöùu phaûi theo doõi söï taêng tröôûng só soá HS tieåu hoïc cuûa ñòa phöông ñoù trong nhieàu naêm lieàn cuøng nhöõng ñieàu kieän aûnh höôûng ñeán söï taêng hay giaûm só soá HS, töø ñoù ruùt ra quy luaät veà söï taêng giaûm só soá HS vaø döï baùo veà söï taêng giaûm só soá HS trong töông lai. Loaïi nghieân cöùu naøy raát caàn cho caùc nhaø quaûn lyù giaùo duïc ñeå hoaïch ñònh keá hoaïch phaùt trieån giaùo duïc ñòa phöông hay quoác gia. Caâu hoûi 1. Choïn, xaùc ñònh, giôùi haïn moät ñeà taøi nghieân cöùu thuoäc loaïi khaûo saùt thöïc traïng giaùo duïc. 2. Cho ví duï veà moät nghieân cöùu ñoái chieáu tìm töông quan nhaân quaû. 3. Nghieân cöùu söï taêng tröôûng theo chieàu doïc laø gì? Cho ví duï. Nghieân cöùu söï taêng tröôûng theo chieàu ngang laø gì? Cho ví duï. 56
Chöông 7: NGHIEÂN CÖÙU THÖÏC NGHIEÄM MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå ñaït ñöôïc: 1. Veà kieán thöùc: - Keå teân ñöôïc caùc giai ñoaïn cuûa moät coâng trình nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc. - Phaân tích ñöôïc nhöõng ñieåm caên baûn cuûa moät thöïc nghieäm giaùo duïc. 2. Veà kyõ naêng - Choïn, xaùc ñònh, giôùi haïn ñöôïc moät ñeà taøi nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc. - Neâu vaø phaân tích ñöôïc giaû thuyeát thöïc nghieäm. 3. Veà thaùi ñoä Tích cöïc lónh hoäi kieán thöùc vaø coù yù thöùc reøn luyeän kyõ naêng ñeå hình thaønh naêng löïc nghieân cöùu. NOÄI DUNG I. CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA MOÄT COÂNG TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU THÖÏC NGHIEÄM 1. Löïa choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn ñeà taøi nghieân cöùu. 2. Khaûo saùt caùc taøi lieäu saùch baùo lieân heä ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. 3. Soaïn ñeà cöông nghieân cöùu, trong ñoù coù vieäc xaây döïng giaû thuyeát thöïc nghieäm vaø giaûi thích caùc bieán soá ñem ra khaûo saùt. 4. Laäp moät döï aùn thöïc nghieäm bao goàm caùc coâng vieäc sau: + Kieåm soaùt bieán soá: Tìm ra nhöõng bieán soá maø ta khoâng chuû yù khaûo saùt ñeå loaïi ra ngoaøi vì nhöõng bieán soá aáy coù theå aûnh höôûng sai leäch ñeán keát quaû cuoäc thöïc nghieäm. + Löïa choïn moät moâ thöùc nghieân cöùu. + Löïa choïn maãu nghóa laø nhoùm ngöôøi ñöôïc khaûo saùt coù theå tieâu bieåu cho daân soá, chia maãu aáy thaønh töøng nhoùm, moãi nhoùm chòu taùc ñoâïng cuûa nhöõng bieán soá khaùc nhau. + Löïa choïn hoaëc ñaët ra nhöõng phöông thöùc ño löôøng keát quaû cuûa cuoäc thöïc nghieäm, xaùc ñònh giaù trò cuûa caùc phöông tieän ñoù. + Nghó ñeán phöông phaùp thu löôïm döõ kieän. + Laäp giaû thuyeát theo phöông phaùp thoáng keâ. 5. Thöïc hieän cuoäc thöïc nghieäm. 6. Giaûm bôùt moät soá caùc döõ kieän ñeå coù theå nhaän ñònh keát quaû cuûa cuoäc thöïc nghieäm moät caùch roõ raøng, noåi baät nhaát. 7. AÙp duïng phöông phaùp thoáng keâ ñeå xaùc ñònh möùc ñoä tin caäy cuûa cuoäc thöïc nghieäm. II. CAÊN BAÛN CUÛA MOÄT CUOÄC THÖÏC NGHIEÄM GIAÙO DUÏC 57
Ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu, ñieàu quan troïng laø chöùng minh giaû thuyeát thöïc nghieäm. Giaû thuyeát thöïc nghieäm haøm chöùa nhöõng gì beân trong vaø thöôøng ñöôïc dieãn taû theo caáu truùc nhö theá naøo? 1. Giaû thuyeát thöïc nghieäm Moät giaû thuyeát thöïc nghieäm ñöôïc ñaët ra moät caùch ñuùng ñaén bao giôø cuõng laøm noåi baät leân hai bieán soá xaùc ñònh roõ reät: Bieán soá ñoäc laäp vaø bieán soá phuï thuoäc. Ngöôøi ta goïi bieán soá ñoäc laäp laø X vaø bieán soá phuï thuoäc laø Y. Moái lieân heä giöõa X vaø Y thöôøng laø moái lieân heä nhaân quaû. Trong chöông tröôùc, vì khoâng coù ñieàu kieän thöïc nghieäm neân ngöôøi nghieân cöùu phaûi duøng nghieân cöùu ñoái chieáu tìm töông quan nhaân quaû ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng hoaëc tình traïng giaùo duïc. Nhöng caû thöïc nghieäm vaø ñoái chieáu tìm töông quan nhaân quaû ñeàu döïa vaøo pheùp keùo theo trong logic hoïc: Neáu X laø nguyeân nhaân cuûa Y, thì coù X seõ coù Y, khoâng X seõ khoâng coù Y. Vì vaäy, giaû thuyeát thöïc nghieäm seõ ñöôïc dieãn taû theo caáu truùc cuûa pheùp keùo theo: Neáu coù X thì Y xaûy ra. Giaû thuyeát naøy theå hieän yù ñoà cuûa ngöôøi nghieân cöùu muoán chöùng minh raèng X laø nguyeân nhaân cuûa tình traïng Y. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, tröôùc tieân, ngöôøi nghieân cöùu phaûi tìm caùch khoáng cheá caùc bieán soá (yeáu toá) khaùc ngoaøi bieán soá X, khoâng cho chuùng aûnh höôûng ñeán bieán soá phuï thuoäc Y, chæ ñeå cho moät mình bieán soá ñoäc laäp X taùc ñoäng leân bieán soá phuï thuoäc Y maø thoâi. Ñoù chính laø coâng vieäc kieåm soaùt bieán soá, vieäc ñaàu tieân trong khi laäp döï aùn thöïc nghieäm. 2. Kieåm soaùt bieán soá Thöïc nghieäm sau seõ minh hoïa cho giaû thuyeát thöïc nghieäm vaø vieäc kieåm soaùt bieán soá: Ngöôøi nghieân cöùu nhaän thaáy hieän nay do ñieàu kieän kinh teá khaù giaû neân ngaøy caøng coù nhieàu treû maãu giaùo bò beùo phì. Bieän phaùp naøo khaéc phuïc ñöôïc tình traïng naøy? Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, ngöôøi nghieân cöùu ñöa ra giaû thuyeát: Neáu aùp duïng cheá ñoä dinh döôõng vaø vaän ñoäng hôïp lyù trong moät naêm hoïc thì tình traïng beùo phì ôû treû maãu giaùo lôùn taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh seõ ñöôïc khaéc phuïc. Trong giaû thuyeát treân, bieán soá ñoäc laäp laø: …………………………………….…….....…………… Vaø bieán soá phuï thuoäc laø: ……………………………………..…………………… Ñeå kieåm soaùt bieán soá, ngöôøi nghieân cöùu phaûi choïn moät moâ thöùc thöïc nghieäm. Giaû söû trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi nghieân cöùu choïn moâ thöùc Tieàn vaø haäu traéc nghieäm vôùi nhoùm kieåm soaùt löïa choïn ngaãu nhieân. Nhö vaäy ngöôøi nghieân cöùu phaûi choïn maãu nghieân cöùu töø daân soá laø taát caû treû maãu giaùo lôùn taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh (giaû söû laø 100.000 chaùu, ta choïn ngaãu nhieân laáy 800 chaùu ôû 20 tröôøng maàm non) Ta chia ngaãu nhieân maãu nghieân cöùu (800 chaùu) thaønh hai nhoùm: Nhoùm thöïc nghieäm laø nhoùm seõ ñöôïc aùp duïng bieän phaùp thöïc nghieäm (cheá ñoä dinh döôõng vaø vaän ñoäng phuø hôïp) trong moät naêm hoïc vaø nhoùm kieåm soaùt laø nhoùm khoâng chòu taùc ñoäng cuûa bieän phaùp thöïc nghieäm ( theo cheá ñoä dinh döôõng cuõ). Trong cuoäc thöïc nghieäm naøy, ngöôøi nghieân cöùu ñaõ kieåm soaùt bieán soá baèng caùch: a. Caân baèng soá treû ôû nhoùm thöïc nghieäm vaø nhoùm kieåm soaùt. b. Löïa choïn ngaãu nhieân treû vaøo nhoùm thöïc nghieäm cuõng nhö nhoùm kieåm soaùt, vì vaäy tæ leä phaàn traêm treû bò beùo phì ôû caû hai nhoùm xaáp xæ ngang nhau. c. Thôøi gian thöïc nghieäm caân baèng giöõa hai nhoùm. 58
Trong moïi ñieàu kieän gioáng nhau nhö theá, ngöôøi nghieân cöùu chæ ñöa ra moät bieán soá khaùc nhau duy nhaát laø cheá ñoä dinh döôõng vaø vaän ñoäng phuø hôïp ôû tröôøng vaø ôû nhaø. Khi cuoäc thöïc nghieäm hoaøn taát, neáu nhoùm thöïc nghieäm coù tæ leä phaàn traêm treû beùo phì giaûm ñaùng keå coøn nhoùm kieåm soaùt thì khoâng, thì giaû thuyeát thöïc nghieäm ñaõ ñöôïc chöùng minh vaø ngöôøi nghieân cöùu coù theå keát luaän: Giaûi phaùp nhaèm khaéc phuïc tình traïng beùo phì ôû treû maãu giaùo lôùn taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh laø aùp duïng cheá ñoä dinh döôõng vaø vaän ñoäng phuø hôïp trong moät thôøi gian moät naêm hoïc. Nhö vaäy laø ngöôøi nghieân cöùu ñaõ kieåm soaùt caùc bieán soá ñoäc laäp coù theå aûnh höôûng ñeán bieán soá phuï thuoäc, laøm sao coù theå tìm ra ñöôïc bieán soá mình ñang muoán nghieân cöùu coù phaûi laø nguyeân nhaân gaây neân söï khaùc bieät veà tæ leä treû beùo phì ôû caû hai nhoùm. Phöông thöùc kieåm soaùt thöôøng duøng laø löïa choïn ngaãu nhieân ñoái töôïng thöïc nghieäm vaøo nhoùm thöïc nghieäm vaø ñoái töôïng kieåm soaùt vaøo nhoùm kieåm soaùt. 3. Moâ thöùc thöïc nghieäm Löïa choïn moät moâ thöùc ñeå thöïc hieän cuoäc thöïc nghieäm laø vaán ñeà caàn thieát, baét buoäc phaûi coù trong moät cuoäc nghieân cöùu. Trong khi phaùc hoïa moâ thöùc thöïc nghieäm, ngöôøi nghieân cöùu caàn phaûi xaùc ñònh nhöõng bieán soá naøo caàn phaûi kieåm soaùt. Bieán soá ñoäc laäp X coù phaûi laø bieán soá taùc ñoäng ñeán keát quaû nhaän thaáy ôû bieán soá phuï thuoäc Y hay khoâng? Laøm sao ngaên chaën aûnh höôûng cuûa caùc bieán soá khaùc ngoaøi X? Vaäy, moät moâ thöùc thöïc nghieäm coù giaù trò laø moâ thöùc coù kieåm soaùt chaët cheõ ñeå coù theå ñöa ñeán keát luaän ñuùng ñaén, traùnh ñöôïc nhöõng chæ trích hay nghi ngôø ñeán toái ña. Trong caùc moâ thöùc thöïc nghieäm, ngöôøi ta hay duøng nhöõng thuaät ngöõ vôùi caùc kyù hieäu nhö sau: - Bieán soá ñoäc laäp X, coøn ñöôïc goïi laø bieán soá thöïc nghieäm - Bieán soá phuï thuoäc Y - Ngöôøi thöïc nghieäm: E (Experimenter) coøn ñöôïc goïi laø nghieäm vieân. - Ngöôøi hay sinh vaät ñöôïc ñem thöïc nghieäm: s (subject): ñoái töôïng thöïc nghieäm hay nghieäm theå. - Nhoùm thöïc nghieäm: Eg (Experimenter group) laø nhoùm laø chòu söï taùc ñoäng cuûa X, cuõng chính laø s. - Nhoùm kieåm soaùt: Cg (Control group) laø nhoùm ñöôïc kieåm soaùt ñeå cho noù khoâng chòu taùc ñoäng cuûa X hay chòu taùc ñoäng cuûa bieán soá khaùc ngoaøi X. Ta duøng nhoùm naøy chæ vôùi muïc ñích ñoái chieáu vôùi nhoùm Eg. - Tieàn traéc nghieäm T1: (Tieàn kieåm) vaø haäu traéc nghieäm T 2 (Haäu kieåm). Tieàn traéc nghieäm laø baøi traéc nghieäm ñöôïc söû duïng tröôùc khi coù taùc ñoäng cuûa X. Haäu traéc nghieäm laø baøi traéc nghieäm ñöôïc söû duïng sau khi coù taùc ñoäng cuûa X. - Ñieåm trung bình M (Mean): thöông soá coù ñöôïc baèng caùch chia toång soá ñieåm soá cuûa toaøn nhoùm cho toång soá ngöôøi trong nhoùm. - Daân soá P (Population) laø taäp hôïp goàm nhöõng phaàn töû naèm trong giôùi haïn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu. - Maãu S (Sample) laø moät taäp hôïp con ñöôïc löïa choïn ngaãu nhieân töø P. Ngoaøi vieäc kieåm soaùt bieán soá, muoán naâng cao giaù trò cuûa moâ thöùc thöïc nghieäm, ta coøn phaûi chuù yù ñeán giaù trò noäi taïi vaø giaù trò ngoaïi taïi cuûa moâ thöùc. 59
3.1. Giaù trò noäi taïi cuûa moâ thöùc thöïc nghieäm Muoán cho moâ thöùc nghieäm coù giaù trò noäi taïi, E caàn phaûi löu yù vaø khaéc phuïc nhöõng yeáu toá sau ñaây: + Söï kieän ñoàng thôøi Trong khi cuoäc thöïc nghieäm ñang tieán haønh, coù theå coù nhöõng söï kieän baát ngôø xaûy ñeán, aûnh höôûng ñeán bieán soá phuï thuoäc Y, E seõ töôûng raèng keát quaû thay ñoåi ôû Y laø do X taïo neân, nhöng thöïc söï chính laø do bieán soá baát ngôø aáy, chöù khoâng phaûi hoaøn toaøn do bieán soá X. + AÛnh höôûng taâm lyù hay söï tröôûng thaønh Trong khi cuoäc thöïc nghieäm dieãn tieán, coù theå coù nhöõng yeáu toá taâm lyù hay sinh lyù aûnh höôûng ñeán keát quaû. Keát quaû T2 coù theå khaù hôn hay keùm thua T1 laø vì lyù do ñoái töôïng thöïc nghieäm (s) ñaõ lôùn tuoåi hôn, tröôûng thaønh hôn, meät moûi hôn hay keùm thích thuù ñi so vôùi laàn ñaàu. + Duïng cuï ño löôøng Ñieåm soá veà T1 vaø T2 coù theå khaùc nhau khoâng phaûi do taùc ñoäng cuûa X maø do söï thay ñoåi baøi traéc nghieäm (T2 deã hôn T1 chaúng haïn). + Söï hoài quy Hoài quy laø khuynh höôùng quay veà ñieåm trung bình cuûa daân soá cuûa ñoái töôïng thöïc nghieäm laøm cho E laàm töôûng laø do taùc duïng cuûa X. Nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy laø gì? Hai nguyeân nhaân cuûa tình traïng hoài quy laø: - Do giaù trò cuûa T1 vaø T2 khoâng ño löôøng ñuùng khaû naêng maø ta muoán quan saùt hay khoâng coù söï töông quan hoaøn toaøn giöõa hai baøi traéc nghieäm. - Do vieäc choïn löïa ñoái töôïng thöïc nghieäm (s) cuûa E khoâng nghieâm tuùc, thieáu coâng baèng, khaùch quan: Caên cöù treân baøi tieàn traéc nghieäm T1, E choïn nhöõng HS gioûi vaøo Eg coøn HS keùm cho vaøo Cg. Ví duï: Caên cöù vaøo baøi T1, ta choïn moät nhoùm HS thaät gioûi, M cuûa nhoùm naøy laø 90. Nhöng ñeán khi chuùng laøm baøi T2, M cuûa nhoùm
Nhö vaäy vaãn chöa ñuû. Caâu hoûi keá tieáp sau khi xaùc ñònh giaù trò noäi taïi cuûa cuoäc nghieân cöùu laø: “Ta coù theå naøo khaùi quaùt keát quaû lieân quan ñeán taùc duïng cuûa X ñeán moãi tröôøng hôïp khaùc ngoaøi phaïm vi cuoäc nghieân cöùu hay khoâng?” Ví duï, ta so saùnh hai phöông phaùp giaûng daïy trong moät cuoäc nghieân cöùu thöïc hieän vôùi caùc nhoùm HS lôùp 10 tröôøng A. Sau cuoäc thöïc nghieäm vôùi caùc nhoùm aáy, ta thaáy phöông phaùp X coù hieäu quaû hôn phöông phaùp X’. Vaäy keát quaû aáy coù theå khaùi quaùt hoùa cho taát caû HS lôùp 10 trong toaøn thaønh phoá, hay caû nöôùc ñöôïc khoâng? Hay laø keát quaû aáy chæ coù theå ñuùng vôùi HS lôùp 10 tröôøng A maø thoâi? Do ñoù, ñeå taêng cöôøng giaù trò ngoaïi taïi cuûa cuoäc thöïc nghieäm, ngöôøi nghieân cöùu caàn phaûi xaùc ñònh vaø moâ taû daân soá P maø mình muoán khaûo saùt ñeå ñem öùng duïng keát quaû. Nhö ôû ví duï treân, daân soá P maø ngöôøi nghieân cöùu chuù yù khaûo saùt ñeå ñem öùng duïng keát quaû coù theå laø toaøn theå HS lôùp 10 trong tröôøng A, trong toaøn thaønh phoá hay treân toaøn quoác. Coâng vieäc xaùc ñònh P naøy caàn phaûi thöïc hieän tröôùc khi khôûi söï nghieân cöùu. Sau ñoù, ngöôøi nghieân cöùu seõ choïn maãu S töø P theo loái ngaãu nhieân. Roài töø S, ta chia moät caùch ngaãu nhieân thaønh Eg (töùc laø s) vaø Cg. Nhö vaäy taùc duïng cuûa X ñoái vôùi s cuõng gioáng nhö taùc duïng cuûa X ñoái vôùi P. Noùi toùm laïi, tính caùch ñaïi dieän cuûa maãu S seõ quyeát ñònh vieäc khaùi quaùt hoùa keát quaû thu löôïm ñöôïc trong cuoäc nghieân cöùu. III. NHÖÕNG MOÂ THÖÙC THÖÏC NGHIEÄM THOÂNG DUÏNG 1. Moâ thöùc 1: Tieàn vaø haäu traéc nghieäm vôùi moät nhoùm duy nhaát Khi naøo ngöôøi nghieân cöùu aùp duïng moâ thöùc naøy? Ñoù laø luùc ngöôøi nghieân cöùu khoâng coù ñieàu kieän ñeå choïn löïa ngaãu nhieân HS vaøo nhoùm thöïc nghieäm Eg vaø nhoùm ñoái chöùng (kieåm soaùt) Cg. - Toùm taét moâ thöùc nghieân cöùu Tieàn traéc nghieäm Bieán soá ñoäc laäp Haäu traéc nghieäm T1 X T2 Ví duï: E muoán nghieân cöùu phöông phaùp giaûng daïy môùi X coù laøm taêng khaû naêng linh hoaït trong tö duy cuûa HS hay khoâng. E thöïc hieän cuoäc thí nghieäm theo caùc giai ñoaïn nhö sau: - Duøng T1 ñeå khaûo saùt khaû naêng linh hoaït trong tö duy cuûa nhoùm HS tröôùc khi aùp duïng X. Tính M. - AÙp duïng X vôùi nhoùm aáy trong moät thôøi gian. - Cho nhoùm laøm traéc nghieäm T2, ño khaû naêng linh hoaït trong tö duy cuûa nhoùm. Tính M cuûa T2. So saùnh T1 vaø T2 , neáu coù söï khaùc bieät thì ñoù laø do taùc ñoäng cuûa X. - Duøng kyõ thuaät thoáng keâ ñeå xaùc nhaän raèng söï khaùc bieät aáy coù yù nghóa. Baøi taäp: Haõy neâu ñieåm haïn cheá cuûa moâ thöùc naøy. 2. Moâ thöùc 2: Tieàn vaø haäu traéc nghieäm theâm nhoùm kieåm soaùt löïa choïn ngaãu nhieân Neáu chæ duøng moät nhoùm Eg maø thoâi theo nhö moâ thöùc 1 thì caùc hieän töôïng nhö söï tröôûng thaønh, söï kieän ñoàøng thôøi,… coù theå xaûy ra aûnh höôûng ñeán bieán soá phuï thuoäc Y, 61
khieán cho ta khoâng bieát coù phaûi keát quaû nhaän thaáy laø do X taïo ra hay do caùc bieán soá khaùc. Baây giôø ta coù theâm nhoùm kieåm soaùt ñeå so saùnh. Eg chòu taùc ñoäng cuûa X, Cg khoâng chòu taùc ñoäng cuûa X. Neáu coù caùc hieän töông keå treân xaûy ra thì caû hai nhoùm ñeàu chòu aûnh höôûng gioáng nhau caû. Nhö vaäy, söï khaùc bieät giöõa hai nhoùm neáu coù chæ coù theå phoûng ñoaùn laø do taùc ñoäng cuûa X maø thoâi. - Toùm taét moâ thöùc nghieân cöùu Löïa choïn Tieàn traéc Bieán soá ñoäc Haäu traéc ngaãu nhieân nghieäm laäp nghieäm Nhoùm thöïc T1E X T2E nghieäm Eg Nhoùm kieåm T1C 0 T2C soaùt Cg Moâ thöùc 2 ñöôïc tieán haønh theo caùc giai ñoïan sau: - Löïa choïn S töø P baèng phöông phaùp ngaãu nhieân. - Chia S thaønh hai nhoùm theo phöông phaùp ngaãu nhieân: ta ñöôïc nhoùm Eg vaø nhoùm Cg. - Cho hai nhoùm Cg vaø Eg laøm traéc nghieäm T1. Tính M cuûa Eg(T1E) vaø M cuûa Cg(T1C). - Giöõ moïi ñieàu kieän cho thaät gioáng nhau giöõa hai nhoùm, ngoaïi tröø vieäc aùp duïng X cho Eg maø thoâi. - Cho hai nhoùm Eg vaø Cg laøm traéc nghieäm T2. Tính M cuûa moãi nhoùm (T2E vaø T2C). - Duøng kieåm nghieäm thoáng keâ ñeå xem söï khaùc bieät giöõa T2E vôùi T1E , giöõa T2C vôùi T1C coù phaûi laø söï khaùc bieät coù yù nghóa hay chæ laø söï khaùc bieät do may ruûi. Neáu söï khaùc bieät giöõa T2E vôùi T1E laø söï khaùc bieät coù yù nghóa coøn söï khaùc bieät giöõa T2C vôùi T1C laø söï khaùc bieät khoâng coù yù nghóa (chæ do may ruûi maø thoâi) thì ta coù theå keát luaän: Phöông phaùp giaûng daïy môùi X ñaõ laøm gia taêng khaû naêng linh hoaït trong tö duy cuûa HS (giaû thuyeát thöïc nghieäm ñaõ ñöôïc chöùng minh). ………………………………………………………………………………………………… …………………………… Caâu hoûi vaø baøi taäp 1. Keå teân caùc giai ñoaïn thöïc hieän moät coâng trình nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc. 2. Phaân tích nhöõng ñieåm caên baûn trong moät thöïc nghieäm giaùo duïc. 3. Choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn moät ñeà taøi nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc; neâu giaû thuyeát thöïc nghieäm; chæ ra bieán soá ñoäc laäp, bieán soá phuï thuoäc; chæ ra phöông thöùc kieåm soaùt bieán soá vaø moâ thöùc thöïc nghieäm döï ñònh seõ söû duïng. 62
Chöông 8: CAÙCH TRÌNH BAØY MOÄT COÂNG TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sinh vieân coù kieán thöùc vaø kyõ naêng trình baøy moät coâng trình nghieân cöùu, moät luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän toát nghieäp. NOÄI DUNG Thoâng thöôøng moät coâng trình nghieân cöùu, moät luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän toát nghieäp goàm coù caùc phaàn sau: Môû ñaàu, noäi dung, keát luaän vaø kieán nghò, taøi lieäu tham khaûo, phuï luïc. Tröôùc phaàn môû ñaàu, caùc trang ñöôïc saép xeáp theo thöù töï nhö sau: Trang bìa; trang phuï bìa; lôøi cam ñoan (trang naøy chæ baét buoäc ñoái vôùi luaän aùn tieán só); muïc luïc; danh muïc caùc chöõ vieát taét; danh muïc caùc baûng; danh muïc caùc hình veõ, ñoà thò. Trang bìa ñöôïc trình baøy theo quy ñònh baét buoäc theo maãu sau: BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO (Ñoái vôùi luaän aùn tieán só) Teân cô sôû ñaøo taïo ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP HOÀ CHÍ MINH KHOA TAÂM LYÙ GIAÙO DUÏC (Ñoái vôùi luaän vaên, khoùa luaän) Teân taùc giaû luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän (Phoâng chöõ VNI- Times in hoa ñaäm côõ 14 nhö treân) Teân ñeà taøi luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän (Cuøng phoâng chöõ vaø kieåu chöõ treân nhöng söû duïng côõ chöõ 18, 20 tuøy theo teân ñeà taøi daøi hay ngaén) 63