intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Tâm lý học đại cương Phần 2 - Phạm Hoàng Tài

Chia sẻ: Lê Bảo Ngân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:38

Thêm vào BST
Báo xấu
217
lượt xem 42
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Tâm lý học đại cương Phần 2 của tác giả Phạm Hoàng Tài có nội dung bắt đầu từ chương 7 đến chương 9. Nội dung của phần 2 tập trung giải thích, định nghĩa về động cơ và cảm xúc, ý chí và hành động ý chí, nhân cách. Mời bạn đọc tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Tâm lý học đại cương Phần 2 - Phạm Hoàng Tài

  1. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài Chương 7: ð NG CƠ VÀ XÚC C M I. NHU C U 1. ð nh nghĩa: Là nh ng cái, nh ng ñi u mà m i ngư i chúng ta c n, mong mu n ñư c th a mãn trong su t cu c ñ i ho c ch m t giai ño n nào ñó c a cu c ñ i ho c trong nh ng lúc nào ñó mà thôi. 2. Thang nhu c u c a Maslow (Maslow’s Hierachy Needs) Nhà tâm lý h c ngư i M Abraham Maslow quan ni m nhu c u bao g m c 2 lo i là: nhu c u sinh h c và nhu c u xã h i. • Nhu c u sinh h c (Biological Needs) là nh ng nhu c u sinh lý c n ñư c th a mãn ñ cơ th có th s ng và phát tri n t t. Ví d : th c ăn, nư c u ng, khí ôxy, tình d c, gi c ng , tránh ñư c s ñau ñ n v th xác… • Nhu c u xã h i (Social Needs) là nh ng nhu c u n y sinh nh h c t p và tr i nghi m. Ví d : nhu c u gi i hơn ngư i khác, nhu c u ñư c giao ti p, nhu c u ñư c ñ c l p, nhu c u có nh hư ng và ki m soát ngư i khác, nhu c u tr t t an ninh, nhu c u vui chơi, gi i trí… • Abraham Maslow là ngư i ñã sáng l p ra cách ti p c n nhân văn (Humanistic approach) trong tâm lý h c. Ông quan tâm ñ c bi t ñ n v n ñ ñ ng cơ c a con ngư i, nh t là v n ñ con ngư i l a ch n nh ng nhu c u sinh h c và nh ng nhu c u xã h i nào ñ th a mãn. Ông ñã nghiên c u và xây d ng lên m t thang nhu c u trong ñó ông s p x p các nhu c u t th p ñ n cao, theo th t nh ng nhu c u sinh h c dư i và nhu c u xã h i trên, v i hàm ý r ng con ngư i th a mãn nh ng nhu c u sinh Trang 79
  2. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài h c trư c khi th a mãn nh ng nhu c u xã h i, và ch khi nào ñã th a mãn ñư c nhu c u b c dư i r i thì con ngư i m i lo th a mãn nhu c u b c trên li n k . B ng các nhu c u cơ b n (theo A. Maslow) Nhu c u th c ăn, nư c u ng, ôxy, ng , 1. Nhu c u sinh lý tình d c… Nhu c u ñư c b o v tính m ng, cơ 2. Nhu c u an toàn th , s c kh e, không c m th y s hãi, b ñe d a Nhu c u ñư c yêu ngư i khác vì ñư c 3. Nhu c u tình c m và g n bó ngư i khác yêu, ñư c ph thu c vào ngư i khác. Nhu c u ñư c có ph m giá, có uy tín, 4. Nhu c u t tr ng ñư c kính tr ng. Nhu c u ñư c bi t, ñư c hi u cái m i, 5. Nhu c u nh n th c nhu c u ñư c thông tin, ñư c h c. Nhu c u thư ng th c và sáng t o cái 6. Nhu c u th m m ñ p trong ñ i s ng và trong ngh thu t. Nhu c u phát huy ñư c cao nh t, ñ y ñ nh t m i ti m năng c a b n thân ñ 7. Nhu c u thăng hoa b n thân ñ t ñư c nh ng m c ñích l n c a ñ i mình. Nhu c u hòa mình vào vũ tr , quan h 8. Nhu c u tâm linh v i các l c lư ng siêu nhiên, hư ng v th gi i bên kia. Quan ni m như trên c a Maslow v nhu c u, thì ta có th nói r ng nh ng h ng thú, nh ng nguy n v ng, nh ng lý tư ng, nh ng ư c mơ, hoài bão, nh ng ni m tin v.v… t o nên xu hư ng c a m i ngư i ñ u là nh ng ñ ng cơ c a con ngư i. Trang 80
  3. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài II. ð NG CƠ 1. ð nh nghĩa: ð ng cơ là nh ng nhân t sinh lý và tâm lý thúc ñ y chúng ta th c hi n m t ho t ñ ng nào ñó b ng m t cách nào ñó trong m t th i gian nào ñó. 2. M t s lý thuy t v ñ ng cơ : 2.1. Thuy t b n năng (Instinct Theory) c a William Mc Dougall (1908) • B n năng là nh ng xu hư ng b m sinh ho c nh ng l c sinh h c quy t ñ nh hành vi. Theo William Mc Dougall, ñ ng cơ thúc ñ y con ngư i hành ñ ng là nh ng b n năng. • Thuy t này ch ñúng v i con v t. M i loài v t có nh ng b n năng riêng quy t ñ nh hành vi không th khác ñư c c a m i con v t thu c loài ñó khi nó vào m t ñi u ki n nh t ñ nh như th nào ñó c a môi trư ng. Nhưng ñ i v i con ngư i thì thuy t này không ñúng. Cùng trong m t tình hu ng, ñi u ki n, nhưng có ngư i hành ñ ng th này, có ngư i hành ñ ng ngư c l i, có ngư i không hành ñ ng. 2.2. Thuy t xung năng - gi i t a (Drive – Reduction Theory) • Trong nh ng năm 40 và 50 c a th k XX, các nhà tâm lý h c ñưa ra khái ni m nhu c u (Need) và xung năng (Drive) ñ gi i thích ñ ng cơ b ng thuy t xung năng - gi i t a. • Nhu c u, theo cách hi u c a nh ng tác gi theo lý thuy t này, là tr ng thái sinh h c c a cơ th ñang thi u m t cái gì ñó mà nó c n ñ s ng (như th c ăn, nư c u ng,…). Nhu c u gây ra m t xung năng, t c là tr ng thái căng th ng ñòi h i cơ th ph i hành ñ ng ñ gi i t a s căng th ng ñó. N u nhu c u ñư c th a mãn thì cơ th s h t căng th ng ñ tr l i tr ng thái cân b ng n i t i (Homeostasis). • Thuy t xung năng - gi i t a nói trên ch gi i thích ñư c ñ ng cơ c a nh ng hành ñ ng th a mãn nhu c u sinh h c c a cơ th , nhưng không gi i thích ñư c nh ng hành ñ ng th a mãn các nhu c u xã h i, tinh th n, trong ñó có nh ng nhu c u mà ñ th a mãn nó con ngư i ph i ch p nh n s căng th ng. 2.3. Thuy t khích l (Incentive Theory) • Khích l (Incentives) là nh ng nhân t thu c môi trư ng ñang khuy n khích, ñ ng viên, lôi kéo chúng ta làm nh ng vi c gì ñó, tham gia vào nh ng ho t ñ ng nào Trang 81
  4. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài ñó, cho dù ph i qua nhi u khó khăn, v t v , nguy hi m, ñ ñ t ñư c ñi u khích l ñó. Khác v i nh ng xung năng bên trong cơ th thúc ñ y (Pushing) ta hành ñ ng, các khích l thu c v môi trư ng xung quanh bên ngoài ñ thu hút, lôi kéo (Pulling) chúng ta hành ñ ng. • Thuy t khích l là thuy t gi i thích r ng s dĩ chúng ta ch p nh n làm nh ng vi c căng th ng, khó khăn, nguy hi m là do chúng ta b thu hút, lôi kéo b i nh ng cái khích l chúng ta như s ng i ca, s công nh n, s t ng thư ng c a xã h i ñ i v i ta. 2.4. Thuy t nh n th c (Cognitive Theory) Thuy t nh n th c v ñ ng cơ cho r ng con ngư i hành ñ ng, ho t ñ ng là do nh n th c ñư c r ng hành ñ ng y, ho t ñ ng y là s t ng thư ng cho mình, là ni m tin và mong ñ i c a mình, là s th c hi n ñ ng cơ n i t i c a mình. 3. Phân lo i ñ ng cơ Theo lý thuy t nh n th c v ñ ng cơ thì có hai lo i ñ ng cơ khác nhau là: ñ ng cơ ngo i lai (extrinsic motivation) và ñ ng cơ n i t i (intrinsic motivation). • ð ng cơ ngo i lai là ñ ng cơ c a nh ng hành ñ ng nh m m c ñích chi m lĩnh nh ng ñ i tư ng ñang có trong môi trư ng ñ th a mãn nh ng nhu c u sinh h c ho c ñ có ñư c nh ng khích l , nh ng t ng thư ng ñ n v i mình t môi trư ng. • ð ng cơ n i t i là nh ng ñ ng cơ c a nh ng hành ñ ng và ho t ñ ng và b n thân nh ng hành ñ ng và ho t ñ ng này là s t ng thư ng cho cá nhân ch th , ho c là s th c hi n ni m tin, nh ng s mong ñ i c a ch th . III. XÚC C M 1. Khái ni m Xúc c m là m t quá trình rung ñ ng c a tâm lý (rung c m) có kèm theo s rung ñ ng c a cơ th ñư c n y sinh khi ch th c a nhu c u g p m t s v t hay hi n tư ng liên quan t i nhu c u c a mình. S liên quan nói trên ñ i v i nhu c u c a ch th có th có tính tích c c, có l i cho s th a mãn nhu c u ñư c ch th mong mu n, ho c có th có tính tiêu c c có h i cho ch th , không ñư c ch th mong mu n. Trang 82
  5. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài 2. Phân lo i xúc c m 2.1. Phân lo i theo tính ch t : • Xúc c m d ch u (vui m ng, ng c nhiên) • Xúc c m khó ch u (bu n r u, s hãi, t c gi n, ghê t m) 2.2. Phân lo i theo m c ñ : • Xúc c m nh nhàng mơ h trong ch c lát (do m t c m giác t o nên) • Xúc ñ ng (m nh m , ñ t ng t) • Tâm tr ng (xúc c m y u và kéo dài nhi u ngày, nhi u tháng th m chí nhi u năm) Nh ng ph n ng sinh lý g n v i xúc c m: • Hơi th nhanh và sâu hơn • Tim ñ p nhanh, bơm thêm máu vào ñ ng m ch • Con ngươi m to, ñ nhi u ánh sáng hơn ñi vào m t giúp cho m c nh y c m c a th l c ñư c tăng lên • Mi ng khô, h u như h tiêu hóa không ho t ñ ng. Tuy n m hôi tăng ho t ñ ng ñ gi m b t hơi nóng do tình trang kh n c p g p ph i. • Lông tóc d ng ñ ng lên do các b p th t dư i da co th t l i Có r t nhi u xúc c m khác nhau, nhưng có 6 c m xúc sau ñây là cơ b n. 1. Vui m ng – Happiness 2. Bu n phi n – Sadness 3. S hãi – Fear 4. T c gi n – Anger 5. Ng c nhiên – Surprise 6. Ghê t m - Disgust Trang 83
  6. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài 3. Các h c thuy t khác nhau v xúc c m Xúc c m là hi n tư ng ph c t p nên có nhi u lý thuy t khác nhau ñ c p ñ n, ñây chúng ta xem xét cách lí gi i v xúc c m c a m t s lý thuy t. • Thuy t James – Lange: do nhà tâm lý h c ngư i M William James (1890) và nhà sinh lý h c ngư i ðan M ch Carl Lange (1922) ñ xư ng. H cho r ng hi n tư ng xúc c m là ph n ng ñ i v i các bi n ñ i sinh lý bên trong cơ th hay bi n ñ i n i t ng (visceral changes), các bi n ñ i này phát sinh như như m t ñáp ng v i s vi c x y ra trong môi trư ng s ng. Các bi n ñ i n i t ng này ñư c gi i thích là các ph n ng c m xúc. • Thuy t Cannon – Bard: do nhà sinh v t h c ngư i M Walter Cannon (1927), và Philip Bard (1934) ñ xư ng. H cho r ng các bi n ñ i n i t ng di n ra quá ch m nên không th gi i thích ñư c hi n tư ng xúc c m v n thư ng x y ra r t nhanh chóng. Do ñó c tình tr ng c nh giác sinh lý (physiological arousal) l n kinh nghi m xúc c m ñ u phát sinh ñ ng th i, do cùng m t xung l c th n kinh gây ra, cho nên b n thân kinh nghi m n i t ng không nh t thi t khác bi t ñ i v i các d ng xúc c m khác nhau. Trang 84
  7. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài • Thuy t Schachter – Singer (thuy t nh n th c): do Stanley Schachter và Jerome Singer (1962) ñ xư ng. Lý thuy t này bác b quan ni m cho r ng ph n ng sinh lý và ph n ng tình c m x y ra ñ ng th i. Thay vì th , lý thuy t này cho r ng xúc c m ñư c ph i h p xác ñ nh b i tình tr ng c nh giác sinh lý tương ñ i không ñ c thù và cách g i tên tình tr ng c nh giác y ti p sau ñó. Ti n trình ñ t tên này v n d ng các g i ý t môi trư ng bên ngoài nh m xác ñ nh cách cư x c a nh ng ngư i khác trong tình hu ng tương t . 4. Vai trò c a xúc c m • Chu n b cho hành ñ ng c a cá nhân: Xúc c m tác ñ ng như m t m i liên h gi a các s vi c trong b i c nh bên ngoài v i các ph n ng th hi n b ng hành vi c a cá nhân trong b i c nh y. Thí d , n u ta nhìn th y m t con chó hung t n ñâm b v phía chúng ta, thì ph n ng xúc c m (cơn s hãi) s khi n cho h th n kinh giao c m phát sinh tình tr ng c nh giác sinh lý. Vai trò c a th n kinh giao c m là chu n b ñ cơ th chúng ta có hành ñ ng kh n c p, ch c ch n s khi n chúng ta nhanh chóng né tránh con chó y. Như v y, xúc c m là kích thích góp ph n hình thành các ph n ng h u hi u ñ i v i các tình hu ng khác nhau. • U n n n hành vi trong tương lai c a cá nhân: Xúc c m ñóng vai trò xúc ti n vi c tìm hi u các thông tin nh m giúp chúng ta có ph n ng thích h p trong tương lai. Thí d , ph n ng xúc c m n y sinh khi ngư i ta kinh qua m t s vi c khó ch u - như b m t con chó hung d ñe d a - d y ngư i ta né tránh các trư ng h p tương t sau này. Tương t , c m giác hài lòng tác ñ ng như m t khích l ñ i v i hành vi trư c ñây s khi n cho ngư i ta tìm ñ n các tình hu ng tương t trong tương lai. Do ñó, c m giác thư thái n y sinh sau khi hi n t ng cho m t t ch c t thi n r t có th khuy n khích hành vi t thi n y d tái di n trong tương lai. • Giúp chúng ta ñi u ch nh tương tác xã h i: Các xúc c m mà chúng ta ñang tr i qua thư ng b c l rõ r t ñ i v i ngư i ch ng ki n, b i vì c m xúc này ñư c thông ñ t cho ngư i y qua các hành vi ngôn ng và vô Trang 85
  8. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài ngôn c a chúng ta. Các hành vi này tác ñ ng như m t d u hi u giúp cho ngư i ch ng ki n hi u rõ hơn v nh ng ñi u chúng ta ñang tr i qua và d ñoán ñư c hành vi tương lai c a chúng ta. Ngư c l i, chính ñi u này thúc ñ y ngư i ch ng ki n tương tác h u hi u và phù h p hơn. Thí d , m t bà m nhìn th y cơn s hãi hi n trên nét m t ñ a con hai tu i c a bà khi nó chăm chú nhìn m t b c tranh x u xí trong m t cu n sách, bà s xoa d u ñ tr n an nó, do ñó giúp ñ a bé ñ i phó v i hoàn c nh g p ph i h u hi u hơn trong tương lai. 5. Tình c m: 5.1. Khái ni m: Tình c m là thái ñ n ñ nh c a ch th ñ i v i s v t hay hi n tư ng có liên quan t i nhu c u c a ch th và trư c ñó ñã t ng t o ra cho ch th nh ng xúc c m tích c c ho c tiêu c c. 5.2. Phân lo i tình c m: 5.2.1. Phân lo i theo thái ñ : • Tình c m yêu thương • Tình c m quý tr ng • S căm ghét. • S khinh b 5.2.2. Phân lo i theo ñ i tư ng: • Tình c m gia ñình, h hàng • Tình c m b n bè. • Tình c m th y trò. • Tình c m m n ph c ngư i mà mình hâm m , coi là th n tư ng. • Tình yêu (nam n ) • Tình c m yêu nư c và căm thù gi c ngo i xâm. • Tình c m qu c t • Tình nhân ái (tình ngư i) • Tình c m ho t ñ ng (ngh nghi p) Trang 86
  9. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài 5.2.3. Phân lo i theo tính ch t: • Tình c m trí tu • Tình c m ñ o ñ c • Tình c m th m m • Tình c m tôn giáo 6. Phân bi t s khác nhau và m i quan h gi a xúc c m và tình c m: 6.1. Phân bi t s khác nhau: Xúc c m Tình c m 1) Có c ngư i và v t 1) Ch có ngư i 2) Là m t quá trình tâm lý 2) Là m t thu c tính tâm lý 3) Có tính nh t th i, m t lúc trong m t 3) n ñ nh, tương ñ i lâu dài ho c tình hu ng c th , nh t ñ nh su t ñ i. 4) Luôn luôn trang thái hi n th c, bi u 4) Thư ng tr ng thái ti m tàng, l ra trên b m t, trên cơ th . “trong tim”, “t ñáy lòng” 5) Xu t hi n trư c 5) Xu t hi n sau 6) Th c hi n ch c năng sinh v t (giúp cơ 6) Th c hi n ch c năng xã h i (giúp th và s s ng ñư c an toàn, ñ nh nhân cách ñư c b o v , ñư c phát hư ng cho hành ñ ng và thích nghi v i tri n, thích nghi v i xã h i và ñ nh môi trư ng). hư ng cho ho t ñ ng xã h i). 7) G n li n v i ph n x không ñi u ki n, 7) G n li n v i ph n x có ñi u ki n, v i b n năng. v i ngôn ng . 6.2. M i quan h gi a xúc c m và tình c m: • Nhi u l n xúc c m và xúc c m cùng lo i d n t i n y sinh và phát tri n tình c m (yêu quý ho c khinh ghét). Xúc c m là nguyên nhân d n t i tình c m. • Khi tình c m ñã có thì tình c m ñó ñư c bi u l thành xúc c m. Tình c m b t ngu n t các xúc c m cùng lo i nhưng cũng là nguyên nhân c a xúc c m. • Không có xúc c m (vô c m, lãnh c m) thì s không có tình c m và không có tình c m thì s không có xúc c m. Trang 87
  10. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài Xúc c m Tình c m Xúc c m Xúc c m Tình c m 6.3. M i quan h gi a xúc c m - tình c m và nh n th c - hành ñ ng: • Có nh n th c ñúng thì có xúc c m, tình c m ñúng, n u nh n th c sai l m thì s có xúc c m và tình c m sai l m. • Có xúc c m, tình c m ñúng thì s có hành ñ ng ñúng, n u xúc c m và tình c m sai l m thì hành ñ ng s sai l m. • Có xúc c m và tình c m sâu s c, mãnh li t thì s có hành ñ ng m nh m và ho t ñ ng kiên trì. N u xúc c m, tình c m h i h t thì không hành ñ ng ho c hành ñ ng y u t, d làm khó b . • Nói chung, nh n th c sai hay ñúng d n t i tình c m sai hay ñúng và t ñó d n t i hành ñ ng sai hay ñúng. 7. Các quy lu t c a xúc c m và tình c m • Quy lu t lây lan t ngư i này qua ngư i khác. • Quy lu t thích ng: m t c m xúc hay tình c m nào ñó có th b suy y u ho c chai lì do ñã lâu không có gì thay ñ i, không có gì m i m . • Quy lu t tương ph n: t xúc c m này, tình c m này ñ i v i m t ñ i tư ng có th chuy n sang xúc c m khác, tình c m khác cũng v i ñ i tư ng ñó nhưng trái ngư c. • Quy lu t pha tr n: hai xúc c m và tình c m khác nhau, th m chí trái ngư c nhau, có th cùng phát sinh, cùng t n t i trong cùng m t ch th và ñ i v i cùng m t ñ i tư ng. Trang 88
  11. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài Câu h i ôn t p 1. Nhu c u là gì? Có nh ng lo i nhu c u nào theo A.H. Maslow? 2. Th nào là ñ ng cơ? Trình bày n i dung m t s h c thuy t v ñ ng cơ? Có m y lo i ñ ng cơ theo lý thuy t nh n th c? 3. Th nào là xúc c m? Trình bày vai trò c a xúc c m? 4. Trình bày n i dung ba h c thuy t v xúc c m? 5. Tình c m là gì? Xúc c m – tình c m và nh n th c – hành ñ ng quan h v i nhau như th nào? Trang 89
  12. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài Chương 8: Ý CHÍ VÀ HÀNH ð NG Ý CHÍ I. Ý CHÍ 1. ð nh nghĩa ý chí Ý chí là m t ph m ch t tâm lý c a cá nhân, m t thu c tính tâm lý c a nhân cách, bi u hi n năng l c th c hi n nh ng hành ñ ng có m c ñích, ñòi h i ph i có s n l c kh c ph c khó khăn. 2. ð c ñi m và vai trò c a ý chí 2.1. ð c ñi m • Ý chí là s ph n ánh các ñi u ki n c a hi n th c khách quan dư i hình th c các m c ñích hành ñ ng. • Là m t năng ñ ng c a ý th c, ý chí là hình th c tâm lý ñi u ch nh hành vi tích c c nh t con ngư i vì ý chí k t h p ñư c trong mình c m t năng ñ ng c a trí tu l n c m t năng ñ ng c a tình c m ñ o ñ c. • Giá tr xã h i c a ý chí ñư c xem xét n i dung ñ o ñ c c a ý chí ch không ph i m c ñ ý chí 2.2. Vai trò c a ý chí • Giúp con ngư i làm ch ñư c b n thân thông qua kh năng ñi u hoà và ñi u ch nh có ý th c hành vi c a mình. • Là ñi u ki n ñ con ngư i hi n th c hoá nh ng k ho ch hành ñ ng, t o ra giá tr v t ch t, tinh th n cho b n thân, cũng như bi n ñ i ñư c t nhiên và xã h i. 3. Các ph m ch t c a ý chí 3.1. Tính m c ñích Là m t ph m ch t quan tr ng c a ý chí, ñó là kh năng c a con ngư i bi t ñ ra cho ho t ñ ng và cu c s ng c a mình nh ng m c ñích, ñi u khi n nh ng hành vi c a mình nh m ñ t ñư c m c ñích ñã ñ t ra. Tính m c ñích ch u nh hư ng c a lý tư ng, nguyên t c s ng cá nhân. Trang 90
  13. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài 3.2. Tính ñ c l p Là ph m ch t ý chí cho phép con ngư i bu c hành ñ ng c a mình ph i ph c tùng nh ng quan ñi m và ni m tin c a mình. 3.3. Tính quy t ñoán Là ph m ch t ý chí, th hi n kh năng ñưa ra ñư c nh ng quy t ñ nh k p th i và d t khoát mà không có tình tr ng dao ñ ng không c n thi t. Tính quy t ñoán xu t phát t trình ñ trí tu và lòng dũng c m. 3.4. Tính kiên trì Là ph m ch t c a ý chí quen th c hi n ñ n cùng m c ñích ñã ñ ra trong m t th i gian dài m t cách nh n n i, c g ng kh c ph c m i khó khăn, tr ng i trên ñư ng ñi ñ n m c ñích. 3.5. Tính t ch Là kh năng làm ch ñư c b n thân c a con ngư i, bi t t ki m ch và luôn luôn ki m tra hành vi c a mình, làm ch b n thân mình, l i nói c a mình, kìm hãm nh ng hành ñ ng nào cho là không c n thi t và có h i, th ng ñư c nh ng thúc ñ y không mong mu n, nh ng tác ñ ng có tính ch t xung ñ ng, nh ng xúc ñ ng (gi n d , s hãi) trong mình, giúp con ngư i t phê phán mình, tránh nh ng hành vi không suy nghĩ. II. HÀNH ð NG Ý CHÍ 1. ð nh nghĩa • Hành ñ ng ý chí là hành ñ ng có ý th c, ñòi h i n l c kh c ph c khó khăn nh m hư ng ñ n m t m c ñích ñã ñư c xác ñ nh. • Hành ñ ng ý chí có nh ng ñ c ñi m sau: + Có m c ñích ñ ra t trư c m t cách có ý th c. + Có s l a ch n phương ti n, bi n pháp ñ th c hi n m c ñích. + Có s theo dõi, ki m tra, ñi u khi n và ñi u ch nh s n l c ñ kh c ph c nh ng khó khăn tr ng i bên trong và bên ngoài trong quá trình th c hi n m c ñích. • Trên cơ s s có m t ñ y ñ hay không ñ y ñ c a các ñ c ñi m trên mà ngư i ta phân hành ñ ng ý chí thành các lo i sau: Trang 91
  14. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài + Hành ñ ng ý chí gi n ñơn: có m c ñích rõ ràng nhưng các ñ c ñi m sau không th hi n ñ y ñ ho c không có. + Hành ñ ng ý chí c p bách: các ñ c ñi m trên t a như hoà nh p vào nhau. + Hành ñ ng ý chí ph c t p: là lo i hành ñ ng ý chí ñi n hình, trong ñó các ñ c ñi m trên ñư c th hi n m t cách rõ nét nh t. 2. Các giai ño n c a hành ñ ng ý chí 2.1. Giai ño n chu n b • ð t ra và ý th c rõ ràng m c ñích c a hành ñ ng, hình thành ñ ng cơ c a hành ñ ng. • L p k ho ch, l a ch n phương ti n và bi n pháp hành ñ ng. • Quy t ñ nh hành ñ ng. 2.2. Giai ño n th c hi n Vi c chuy n t quy t ñ nh hành ñ ng ñ n hành ñ ng là s chuy n bi n nguy n v ng thành hi n th c. Vi c th c hi n quy t ñ nh có th di n ra dư i hai hình th c • Th c hi n hành ñ ng bên ngoài. • Kìm hãm các hành ñ ng bên ngoài (hành ñ ng ý chí bên trong) 2.3. Giai ño n ñánh giá k t qu hành ñ ng • Khi hành ñ ng ñ t ñ n m t m c ñ nào ñó thì con ngư i ñánh giá, ñ i chi u các k t qu ñ t ñư c v i m c ñích ñã ñ nh. • Không ch có cá nhân mà xã h i cũng tham gia vào ñánh giá hành ñ ng c a cá nhân ñó. • S ñánh giá x u thư ng là ñ ng cơ d n ñ n vi c ñình ch ho c s a ch a hành ñ ng hi n t i. S ñánh giá t t s kích thích vi c ti p t c tăng cư ng và c i ti n hành ñ ng ñang th c hi n. III. HÀNH ð NG T ð NG HÓA 1. ð nh nghĩa • Hành ñ ng t ñ ng hoá v n là hành ñ ng có ý th c, nhưng do l p ñi l p l i nhi u l n ho c do luy n t p mà nó tr thành t ñ ng hoá, không c n s ki m soát tr c ti p c a ý th c mà v n th c hi n có k t qu . Trang 92
  15. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài • Có hai lo i hành ñ ng t ñ ng hoá là kĩ x o và thói quen. 2. Kĩ x o và thói quen • Kĩ x o: là lo i hành ñ ng t ñ ng hoá m t cách có ý th c, nghĩa là ñư c t ñ ng hoá nh luy n t p. Kĩ x o có nh ng ñ c ñi m sau: + Không có s ki m soát thư ng xuyên c a ý th c, không c n có s ki m tra b ng th giác. + ð ng tác c a kĩ x o mang tính khái quát, không có ñ ng tác th a, k t qu cao mà ít t n năng lư ng cơ b p nh t. • Thói quen: là lo i hành ñ ng t ñ ng hoá ñã tr thành nhu c u c a con ngư i • Tuy cùng là hành ñ ng t ñ ng hoá, nhưng thói quen và kĩ x o có nhi u ñi m khác nhau: Kĩ x o Thói quen + Mang tính ch t kĩ thu t thu n tuý + Mang tính ch t nhu c u, n p s ng + ðư c ñánh giá v m t thao tác + ðư c ñánh giá v m t ñ o ñ c + Ít g n v i tình hu ng + Luôn g n v i tình hu ng c th + Ít b n v ng n u không thư ng xuyên + B n v ng, ăn sâu vào n p s ng luy n t p - c ng c + Hình thành ch y u thông qua luy n + Hình thành b ng nhi u con ñư ng khác t p có m c ñích và có h th ng. nhau như rèn luy n, b t chư c. 3. S hình thành kĩ x o và thói quen • Kĩ x o ñư c hình thành do luy n t p, nghĩa là do s l p ñi l p l i m t cách có h th ng và có m c ñích, không ch d n ñ n s c ng c mà còn d n ñ n s hoàn thi n hành ñ ng b ng cách lĩnh h i các th thu t làm vi c ngày càng có hi u qu hơn. • Thói quen ñư c hình thành b ng nhi u con ñư ng khác nhau + ðó là s l p l i m t cách gi n ñơn các c ñ ng, hành ñ ng không ch ñ nh, n y sinh trong nh ng tr ng thái tâm lý nh t ñ nh c a con ngư i. + Thông qua b t chư c. + S giáo d c ho c t giáo d c các thói quen m t cách có m c ñích. Trang 93
  16. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài 3.4. Vai trò c a kĩ x o và thói quen • Gi cho h th n kinh tr ng thái tho i mái, ti t ki m s c l c và năng su t . • Giúp con ngư i có kh năng bao quát r ng trong qua trình hành ñ ng, có th t p trung ý chí vào m t ph c t p và m i m c a công vi c; ñ m b o tính chính xác, ti t ki m th i gian và nâng cao hi u qu công vi c. Câu h i ôn t p 1. Ý chí là gì? Trình bày các ph m ch t c a ý chí? 2. Hành ñ ng ý chí là gì? Trình bày các giai ño n c a hành ñ ng ý chí? 3. Th nào là hành ñ ng t ñ ng hoá? Trình bày các lo i hành ñ ng t ñ ng hoá? Trang 94
  17. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài Chương 9: NHÂN CÁCH I. KHÁI NI M NHÂN CÁCH 1. ð nh nghĩa: Nhân cách là t h p các thu c tính tâm lý c a cá nhân t o nên b n s c tâm lý và giá tr xã h i c a cá nhân ñó. 2. Phân bi t các khái ni m con ngư i, cá nhân, cá tính, nhân v t và nhân cách Con ngư i là m t th c th sinh v t – xã h i có ý th c khác h n v ch t so v i các loài ñ ng v t. Cá nhân là m t con ngư i v i tư cách là m t thành viên c a t p th , c ng ñ ng c a xã h i. Cá tính là nh ng ñ c tính tâm lý c a m t cá nhân t o nên s khác bi t v m t tâm lý gi a cá nhân ñó và cá nhân khác, t c là t o nên b n s c tâm lý c a cá nhân ñó. Nhân v t là m t cá nhân có m t vai trò và v trí xã h i như th nào ñó trong m t nhóm, m t t p th , m t c ng ñ ng, m t qu c gia do có ñư c m t nhân cách như th nào ñó. Nhân cách như ñã ñư c ñ nh nghĩa trên cũng là m t con ngư i, nhưng không xét v m t cơ th sinh h c mà là v m t b n s c tâm lý và giá tr xã h i. M i nhân cách cũng là m t cá nhân, m t cá tính và cũng có th là m t nhân v t. II. CÁC H C THUY T KHÁC NHAU V NHÂN CÁCH 1. Thuy t c a S.Freud v nhân cách 1.1. Thuy t tâm ñ ng h c c a Freud v nhân cách (Freud’s psychodynamic theory of personality) • Thuy t tâm ñ ng h c c a Freud v nhân cách là thuy t nh n m nh t m quan tr ng c a nh ng tr i nghi m trong th i thơ u, nh ng ý nghĩ b d n nén mà chúng ta không th t nguy n nói ra và nh ng xung ñ t gi a cái có ý th c và cái vô th c thư ng chi ph i tư duy và hành vi c a chúng ta. • Nh ng ý nghĩ có ý th c (conscious thoughts). Nh ng l c vô th c (unconscious forces) và khái ni m ñ ng l c vô th c (unconscious motivation) c a Freud: Trang 95
  18. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài + Nh ng ý nghĩ có ý th c là nh ng d c v ng và nh ng ham mu n mà chúng ta nh n bi t ñư c ho c nh l i ñư c vào b t c lúc nào. + Nh ng l c vô th c là m t quan ni m c a Freud v tác ñ ng c a nh ng ý nghĩ b d n nén, nh ng ham mu n ho c nh ng xung l c ñ i v i nh ng ý nghĩ có ý th c và nh ng hành vi c a chúng ta. Freud ñã dùng nh ng khái ni m v l c vô th c, ñ ng l c vô th c ñ gi i thích t i sao chúng ta l i có nh ng l i nói và vi c làm mà chính chúng ta cũng không hi u t i sao chúng ta l i nói và làm như v y. • Các bi n pháp k thu t c a Freud ñ phát hi n cái vô th c: Freud ñã tìm ra 3 bi n pháp k thu t sau ñây ñ phát hi n cái vô th c: 1. Liên tư ng t do (free association) là bi n pháp trong ñó nhà tâm lý h c khuy n khích khách hàng c a mình nói lên b t c ý nghĩ hay hình nh nào ñang có trong ñ u do gi ñ nh r ng s nói lên c a khách hàng là manh m i ñ l n ra cái vô th c. M t s nhà tr li u tâm lý ngày nay ñã s d ng bi n pháp k thu t này c a Freud, nhưng không ph i t t c các nhà tâm lý h c ñ u tin r ng bi n pháp liên tư ng t do này có th giúp h tìm ra ñư c cái vô th c khách hàng. 2. Gi i thích ý nghĩa c a gi c mơ (dream interpretation) là bi n pháp k thu t phân tích các gi c mơ mà Freud ñã t o ra do gi ñ nh r ng các gi c mơ bao gi cũng ch a ñ ng nh ng ý nghĩ n d u nào ñó cho phép ta l n ra nh ng ý nghĩ và nh ng ham mu n vô th c nào ñó. Freud phân bi t gi a m t bên là câu chuy n ñã di n ra trong gi c mơ mà Freud coi là b n i v i m t bên là ph n chìm, t c là ph n ý nghĩa c a câu chuy n ñã di n ra trong gi c mơ ñó. Ví d : cái g y hay con dao trong gi c mơ có th ñư c gi i thích là b ph n sinh d c nam, hay cái h p hay cái b p lò trong gi c mơ có th gi i thích là b ph n sinh d c n . Theo Freud, gi c mơ là hình th c tinh túy nh t c a liên tư ng t do, là “con ñư ng r i th m” d n nhà tâm lý h c ñi vào cõi vô th c c a khách hàng. 3. S nói l n theo quan ni m c a Freud (Freudian slips) là nh ng nh m l n trong l i nói mà chúng ta thư ng ph m ph i. Theo Freud, nh ng l i nói l n ñó là s Trang 96
  19. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài ph n ánh nh ng ý nghĩ ho c d c v ng vô th c (ví d nói l n m t t nào ñó thành m t t ch b ph n sinh d c ho c ch hành vi giao h p…). 1.2. Thuy t c a Freud v 3 ph n c a tâm lý (v c u trúc c a nhân cách) Freud chia tâm trí con ngư i ra làm 3 ph n là cái y (the id), cái tôi (the ego) và cái siêu tôi (the super ego). ðó cũng là c u trúc c a nhân cách theo quan ni m c a Freud. Có th hình dung tâm trí (hay nhân cách) theo quan ni m c a Freud. Có th hình dung tâm trí (hay nhân cách) theo quan ni m c a Freud như m t t ng băng trôi. Ph n n i trên m t nư c là ph n ý th c, còn ph n chìm là ph n vô th c. Cái y hoàn toàn là vô th c nên chìm hoàn toàn trong nư c; cái tôi có m t ph n l n hơn n i trên m t nư c. Là ph n có ý th c và ph n nh hơn chìm trong nư c là ph n vô th c. Còn cái siêu tôi thì ngư c l i có m t ph n nh hơn n i trên m t nư c là ph n có ý th c và m t ph n l n hơn chìm trong nư c là ph n vô th c: Cái y làm ch c năng k ñòi h i và tìm ki m s khoái l c v tình d c (pleasure seeker). Theo Freud, nó là c i ngu n năng lư ng tinh th n c a con ngư i. Nó có hai xung năng sinh h c là tình d c và b o hành. Nó ho t ñ ng theo nguyên t c th a mãn 2 xung năng (tình d c và b o hành) ñó và tránh né m i s ñau ñ n, b t ch p ñ o lý c a xã h i. Cái y gi ng như m t ñ a tr hư h ng, ích k , ch bi t ñòi h i th a mãn nh ng ham mu n c a b n thân, không bi t gì ñ n l ph i, lôgic hay ñ o lý. Và do ñó nó xung ñ t v i nh ng ngư i khác (v i cha m ) và s xung ñ t ñó ñã d n ñ n s phát tri n c a cái Tôi. Cái tôi làm ch c năng nhà thương lư ng gi a cái y và cái siêu tôi (negotiator between and super ego) ñ tìm ki m s an toàn và cách th a mãn các d c v ng c a cái y mà xã h i có th ch p nh n. Nó ho t ñ ng theo nguyên t c th c t , t c là nguyên t c ch thõa mãn m t d c v ng hay m t s ham mu n khi có m t l i thoát ñư c xã h i ch p nh n. Nói cách khác, cái tôi làm nhi m v dung hòa nhu c u c a cái y và yêu c u c a cái siêu tôi. Cái siêu tôi làm ch c năng ngư i ñi u ch nh (regulator) ñư c hình thành và phát tri n t cái tôi trong th i thơ u, có nhi m v làm cho cái tôi ph i th c hi n các giá tiêu Trang 97
  20. Tâm lý h c ñ i cương Biên so n: Ph m Hoàng Tài chu n ñ o ñ c c a xã h i trong s th a mãn các d c v ng c a cái y, n u không th c hi n thì cái tôi ph i c m th y mình ñã ph m t i ho c ph m l i. Như v y, cái siêu tôi là ngư i b o v ñ o ñ c, là lương tâm làm nhi m v ki m soát xung l c c a cái y. 1.3. Thuy t c a Freud v s lo âu (anxiety) và gi i t a lo âu • Lo âu là tr ng thái v a khó ch u, b t r t lo l ng v m t tâm lý, v a c m th y căng th ng v m t sinh lý do tim ñ p m nh và huy t áp tăng… • Theo Freud, khi m t nhu c u nào ñó c a ta không ñư c th a mãn thì cái y, cái tôi và cái siêu tôi trong con ngư i ta xung kh c v i nhau và ñánh nhau, gây cho ta s lo âu. • Cơ ch phòng th (defense mechanisms) ñ gi i t a lo âu Theo Freud, cơ ch phòng th là nh ng quá trình ho t ñ ng m t cách vô th c ñ giúp cho cái tôi gi i t a ñư c s lo âu b ng cách t l a d i huy n ho c mình. Có nhi u cơ ch phòng th ñ gi i t a s lo âu: + Vi n lý (rationalization) là ñưa ra nh ng lý l , lý do bi n minh cho nh ng hành vi ñã gây cho mình s lo âu. + Ph nh n (denial) là không th a nh n, không công nh n nh ng nguyên nhân gây ra s lo âu. + D n nén (repression) là chôn ch t trong t ng vô th c nh ng c m xúc, tình c m không ñư c ch p nh n ho c có tính ñe d a. + Phóng chi u (projection) là gán ghép nh ng nét tính cách không ñư c ch p nh n cho nh ng ngư i khác. + Ngh ch d ng (reaction formation) là chuy n m t d c v ng không ñư c ch p nh n thành m t hành vi ñư c ch p nh n. + Chuy n d ch (displacement) là thay th nguyên nhân th t c a m t tình c m hay xúc c m b ng m t nguyên nhân khác an toàn hơn và ñư c xã h i ch p nh n hơn. + Thăng hoa (sublimation) là m t cách chuy n d ch m t d c v ng, m t ham mu n b ñe d a hay b c m (thư ng là ham mu n tình d c) thành m t d c v ng m t ham mu n khác ñư c xã h i ch p nh n. Trang 98
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
6=>0