Giáo trình Thương mại quốc tế: Phần 2

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:161

Thêm vào BST

Báo xấu

262
lượt xem 80
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1 cuốn "Giáo trình Thương mại quốc tế" mời các bạn cùng tìm hiểu phần 2 với các vấn đề về lợi thế theo quy mô, cạnh tranh không hoàn hảo và thương mại quốc tế nội ngành; hàng rào thuế quan; các hàng rào thương mại phi thuế quan;... Mời các bạn cùng tìm hiểu và tham khảo nội dung thông tin tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Thương mại quốc tế: Phần 2

C h ư ơ n g 5. L ợ i t h ê t h e o q u i m ô , c ạ n h t r a n h . . . Chương 5 LỢI THẾ THEO QUI MÔ, CẠNH TRANH K H Ô N G H O À N H Ả O V À T H Ư Ơ N G M Ạ I Q U Ố C T Ể N Ộ I N G À N H Các lý thuyêt đẽ cập ở các chương trên đêu xem xét thương mại quác tẽ dưới góc độ cung. Tuy nhiên, thực tê cho thây thương mại quốc tế giữa các nước có mức độ phát triển tương tự mạnh hơn các nước chênh lệch trình độ phát triển. Các lý thuyết thương mại quốc tế mới cố gắng giải thích vẩn đề tại sao một nước có khả năng sản xuất ó tô nhưng vẫn nhập khẩu ô tô từ nước ngoài? Một sổ cách giải thích cho hiện tượng thương mại này tập trung vào nhân tố cạnh tranh không hoàn hảo như lợi thế theo qui mô, sự khác biệt sản phẩm trong ngành hoặc yếu tổ chất lượng sản phẩm trong cùng một ngành hàng. Lý thuvết thương mại quốc tế ở chương này tập trung giải thích các vẩn đề thương mại giữa các nước diễn ra trong phạm vi một ngành phản ảnh những thay đổi trong mậu dịch quốc tế từ thế ki 20 đến nay. 5.1. L ọ i t h ế theo q u i m ô v à t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế M ộ t c á c h g i ả i t h í c h k h á c t ạ i sao t h ư ơ n g m ạ i l ạ i d i ễ n ra giữa c á c n ư ớ c d ự a v à o h i ệ u q u ả sản x u ấ t t r ê n q u i m ô l ớ n trong m ộ t số n g à n h l à m g i ả m c h i p h í sản x u ấ t t r ê n đ ơ n v ị sản p h ẩ m ( l ợ i t h ế theo q u i m ô ) . L ợ i t h ế theo q u i m ô đ ề c ậ p t ớ i hoạt đ ộ n g sản xuất m ó t sản p h ẩ m n à o đ ó c ó tỉ l ệ gia t ă n g đ ầ u ra l ớ n h ơ n tỉ l ệ gia t ă n g đ ầ u v à o . T ứ c l à c h i p h í t r ê n đ ơ n v ị sản p h à m sẽ g i ả m k h i sản xuất TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ế QUỐC DÂN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
trên qui m ô l ớ n , sản xuất lúc đ ó đ ư ợ c c o i l à h i ệ u q u ả nhất. V í dụ: c á c đ ầ u v à o t ă n g lên hai l ầ n thì sản l ư ợ n g t ă n g l ê n h ơ n hai lần. L ợ i t h ế gia t ă n g theo qui m ô đạt đ ư ợ c c ó t h ể do v ớ i q u i m ô sản xuất l ớ n , m ứ c đ ộ c h u y ê n m ô n hoa v à o sản x u ấ t cao l à m cho n ă n g suất t ă n g lên, đ ồ n g t h ờ i v i ệ c khai t h á c sử d ụ n g m á y m ó c c ũ n g đạt h i ệ u q u ả cao h ơ n n ê n d ẫ n t ớ i sản l ư ợ n g chung gia t ă n g . L ý t h u y ế t t h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n l ợ i t h ế theo q u i m ô đ ư a ra g i à đ ị n h hai n ư ớ c g i ố n g nhau t ạ i m ọ i g ó c đ ộ n ê n c ó đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t , đ ư ờ n g b à n g quan g i ố n g nhau, v à mức g i á t ư ơ n g quan hai m ặ t h à n g của m ỗ i n ư ớ c t r ư ớ c k h i c ó t h ư ơ n g m ạ i cũng b ằ n g nhau. T r o n g t r ư ờ n g h ợ p h i ệ u suất t ă n g d ầ n theo q u i m ô t h ì đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t c ó h ì n h d ạ n g l à đ ư ờ n g cong l ồ i v ề gốc toa đ ộ , k h i đ ó c h i p h í c ơ h ộ i g i ả m d à n . Đ i ề u n à y cho p h é p t h ư ơ n g m ạ i giữa c á c n ư ớ c c ó n ề n k i n h t ế g i ố n g nhau đ ề u thu đ ư ợ c l ợ i ích. Hình 5.1. L ợ i t h ế theo q u i m ô v à t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế Hàng A " I 2 u J I 3 \ R ) V 1 N N\ E s - l i M N ^ T * — • HàngB o H Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h u ô n g 5, Lơi t h è t h e o g i mo, c ạ n h trar.il... Đ ê p h â n t í c h v à chỉ ra l ợ i ích t h ư ơ n g m ạ i quốc tế thu đ ư ợ c đ ô i v ớ i m ỗ i n ư ớ c k h i t h a m gia t h ư ơ n g m ạ i g i ả sử x é t m ô h ì n h t h ư ơ n g m ạ i giữa hai quốc gia Đ ứ c v à P h á p . T h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n l ợ i t h ế theo qui m ô của hai m ặ t h à n g A v à B giữa hai n ư ớ c Đ ứ c v à P h á p , đ ồ n g t h ờ i hai n ư ớ c n à y g i ố n g nhau v ề c á c m ặ t n h ư sở t h í c h , c ô n g n g h ệ sản xuất, trang bị c á c y ế u t ố . . . C á c g i ả t h i ế t n à y đ ặ t ra đ ể l o ạ i t r ừ k h ả n ă n g hai n ư ớ c t h ư ơ n g m ạ i theo lý thuyết H - 0 tức là t h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n sự k h á c b i ệ t v ề cung n g u ồ n l ự c sẵn c ó . H a i n ư ớ c đ ề u c ó k h ả n ă n g sản x u ấ t hai m ạ t h à n g là A v à B . D o g i ố n g nhau n ê n Đ ứ c v à P h á p c ó c ù n g m ộ t đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t l õ m v ề p h í a gốc toa đ ộ ỉa u v v à c á c đ ư ờ n g b à n g quan 11,12,13. K h i c h ư a c ó t h ư ơ n g m ạ i , hai n ư ớ c c ù n g chung m ộ t đ i ể m c â n b ằ n g , tức là sản x u ấ t b ằ n g t i ê u d ù n g t ạ i E, n ơ i đ ư ờ n g g i ớ i hạn k h ả n ă n g sản x u ấ t t i ế p x ú c v ớ i đ ư ờ n g b à n g quan l i . M ứ c g i á h à n g hoa t ư ơ n g quan giữa hai n ư ớ c c ũ n g b à n g nhau v à b ằ n g đ ộ d ó c đ ư ờ n g ST đ ư ờ n g g i á c ả chung. K h i c ó t h ư ơ n g m ạ i , P h á p t ậ p t r u n g sản x u ấ t m ặ t h à n g A c ò n Đ ứ c tập t r u n g sản x u ấ t m ặ t h à n g B . C ả hai n ư ớ c thực h i ệ n c h u y ê n m ô n hoa h o à n t o à n v i ệ c sản x u ấ t , n ê n sản x u ấ t của P h á p sẽ t ạ i u c ò n của Đ ứ c là t ạ i V . N g u y ê n n h â n m ỗ i n ư ớ c l ạ i c h u y ê n m ô n hoa h o à n t o à n t r o n g sản x u ấ t m ỗ i h à n g hoa A v à B là c à n g dịch c h u y ể n l ê n p h í a t r ê n dọc đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t thì chi p h í c ơ h ộ i sản x u ấ t m ặ t h à n g B c à n g t ă n g c ò n chi p h í c ơ h ộ i sản x u ấ t m ặ t h à n g A c à n g g i ả m . N g ư ợ c l ạ i , c à n g đi x u ố n g dọc đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t chi p h í c ơ h ộ i sản x u ấ t m ặ t h à n g B c à n g g i ả m c ò n chi p h í c ơ h ộ i sản xuất m ặ t h à n g A c à n g t ă n g . D o đ ó , m ỗ i n ư ớ c sẽ t i ế n h à n h sản x u ấ t t ạ i đ i ể m c ó c h i p h í c ơ h ộ i sản x u ấ t c á c m ặ t h à n g thấp nhất, v à chi p h í c ơ h ộ i TRƯỜNG OẠI HỘC KÍNH T Ế QUỐC DẦN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIẢO TRÌNH THƯƠNG MẠI QUỐC T Ế ; -==^= sản x u ấ t m ặ t h à n g A thấp nhất là t ạ i đ i ể m u c ò n chi p h í c ơ hội sản x u ấ t m ặ t h à n g B thấp nhất là t ạ i đ i ể m V . T ứ c là, hai nước P h á p v à Đ ứ c c h u y ê n m ô n hoa h o à n t o à n trong sản xuất sản phẩm A và B. P h á p x u ấ t k h ẩ u Ư R đ ơ n vị h à n g hoa A đ ể đ ổ i l ấ y H V đơn v ị h à n g hoa B t ừ Đ ứ c . K h i đ ó đ i ể m t i ê u d ù n g m ớ i của P h á p t ạ i J v à đ i ể m t i ê u d ù n g m ớ i của Đ ứ c t ạ i M . H a i tam g i á c t h ư ơ n g mại U R J v à M H V bằng nhau ( Ư R = M H v à RJ = H V ) . N h ư v ậ y , mức giá h à n g hoa t ư ơ n g quan g i ố n g nhau không c ả n t r ở hai n ư ớ c t i ế n h à n h t h ư ơ n g m ạ i v ớ i nhau. L ư u ý, m ô hình t h ư ơ n g m ạ i t í n h k i n h t ế n h ờ q u i m ô k h á c v ớ i m ô h ì n h Ricardo ở c h ỗ , tỉ l ệ trao đ ổ i quốc tế cũng đ ú n g bằng tỉ l ệ trao đ ổ i trong n ư ớ c k h i c h ư a c ó t h ư ơ n g m ạ i v à m ỗ i n ư ớ c t i ế n h à n h chuyên m ô n hoa h o à n t o à n n h ư n g h ư ớ n g c h u y ê n m ô n hoa k h ô n g xác định; n h ư m ô h ì n h trên P h á p c ũ n g c ó t h ể c h u y ê n m ô n hoa hoàn t o à n sản x u ấ t m ặ t h à n g B v à Đ ứ c l ạ i c h u y ê n m ô n hoa h o à n toàn trong v i ệ c sản x u ấ t m ặ t h à n g A . T r o n g k h i đ ó m ô h ì n h Ricardo l ạ i c ó sự k h á c b i ệ t giữa tỉ l ệ trao đ ổ i quốc t ế v ớ i tỉ l ệ trao đ ổ i trong n ư ớ c k h i c h ư a c ó t h ư ơ n g m ạ i , hai n ư ớ c t i ế n h à n h chuyên m ô n hoa h o à n t o à n v ớ i t ừ n g m ặ t h à n g đ ư ợ c x á c đ ị n h r õ r à n g . 5.2. C ạ n h t r a n h k h ô n g h o à n h ả o v à t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế 5.2.1. K hái niệm và chỉ tiêu đo lường thương mại nội bộ ngành Khái niệm thương mại nội bộ ngành M ô h ì n h t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế t r u y ề n t h ố n g tập trung giải t h í c h hoạt đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i liên n g à n h , tức là sự trao đ ổ i hàng hoa k h á c nhau thuộc c á c l ĩ n h vực hoặc n g à n h sản x u ấ t khác nhau. C h ẳ n g hạn, l ú a m ì đ ổ i l ấ y v ả i . T u y n h i ê n , thực t ế nhiều giao dịch d i ễ n ra giữa c á c n ư ớ c liên quan t ớ i v i ệ c trao đ ổ i các 98 TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TỂ QUỐC DÂN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ơ n g S^Lợi t h ế t h e o qui m ô , c ạ n h t r a n h . . . mặt hàng liên quan với nhau hoặc những mặt hàng được xếp v à o c ù n g n g à n h hoặc c ù n g l ĩ n h v ự c sản xuất. T h ư ơ n g m ạ i q u ố c tê d i ễ n ra đ ồ n g t h ờ i vừa x u ấ t k h ẩ u l ạ i v ừ a nhập k h ẩ u m ộ t m ặ t h à n g c ơ b ả n g i ố n g nhau g ọ i là t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế "hai c h i ề u " hoặc t h ư ơ n g m ạ i " n ộ i n g à n h " . Thương mại nội ngành được hiểu là mua bản hàng hóa trong cùng một ngành hàng hay cùng một ngành sản xuất. V í d ụ , V i ệ t N a m x u ấ t k h ẩ u gạo sang c á c n ư ớ c n h ư n g c ũ n g n h ậ p k h â u m ộ t số l o ạ i gạo t ừ T h á i Lan. Tức là hoạt đ ộ n g x u ấ t v à n h ậ p k h ẩ u gạo của V i ệ t N a m d i ễ n ra đ ồ n g t h ờ i . Hay N h ậ t là quốc gia x u ấ t k h ẩ u n h i ề u ô t ô ra thị t r ư ờ n g t h ế g i ớ i n h ư n g v ẫ n nhập khẩu ô tô từ M ĩ , c h â u Â u . H o ạ t đ ộ n g x u ấ t nhập k h ẩ u c á c sản p h ẩ m trong c ù n g m ộ t n g à n h h à n g cho thấy c ó sự p h â n hoa sản p h ẩ m hay sự k h á c b i ệ t sản p h ẩ m trong m ộ t n g à n h h à n g . T h ư ơ n g m ạ i quốc t ế n ộ i n g à n h r ì t n h â n m ạ n h t ớ i hoạt đ ộ n g trao đ ô i n h ữ n g sản p h à m c ó sự k h á c b i ệ t trong m ộ t n g à n h h à n g h o à n t o à n trái n g ư ợ c v ớ i hoạt đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i giữa c á c sản p h ẩ m t h u ộ c c á c n g à n h k h á c nhau ( t h ư ơ n g m ạ i liên n g à n h ) . T h ự c t i ễ n cho thấy t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h giữa c á c n h ó m n ư ớ c c ó c ù n g t r ì n h đ ộ p h á t t r i ể n d i ễ n ra rất p h ổ b i ế n . D o đ ó , lý t h u y ế t l ợ i t h ế so s á n h x e m ra k h ô n g p h ù hợp đ ể g i ả i t h í c h hoạt đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i quốc tế n ộ i n g à n h . T h ự c t ế c ó hai n g u y ê n n h â n c h í n h l à m gia t ă n g hoạt đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế n ộ i n g à n h . Thứ nhất, c ù n g m ộ t l o ạ i sản p h ẩ m đ ư ợ c sản x u ấ t t ạ i n h ữ n g n ơ i k h á c nhau đòi h ỏ i tỉ l ệ đ ầ u v à o k h á c nhau v ớ i n h ữ n g c ô n g n g h ệ k h á c nhau. K h i đ ó theo lý t h u y ế t H - O , m ỗ i quốc gia sẽ sản x u ấ t d ạ n g sản p h ẩ m p h ù hợp nhất v ớ i mức độ c ô n g nghệ đ ó . Tuy nhiên, cách tiếp cận này k h ô n g t h ể lí g i ả i đ ư ợ c m ứ c t ă n g t r ư ở n g nhanh c h ó n g t h ư ơ n g 99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIÁO TRÌNH THƯƠNG MẠI QUỐC TE m ạ i n ộ i b ộ n g à n h . Thứ hai, c á c h n à y gắn l i ề n v ớ i sự k h á c biệt sản p h ẩ m dựa t r ê n l ợ i t h ế theo qui m ô . D o c ạ n h tranh n ê n tát cả c á c n ư ớ c k h ô n g t h ể sản x u ấ t c ù n g m ộ t l ú c n h ữ n g sản p h à m t ư ơ n g t ự nhau. H ọ sẽ lựa c h ọ n sản x u ấ t c á c m ặ t h à n g c ó l ợ i thế nhất đ ố i v ớ i h ọ . Đ â y là v ấ n đ ề rất quan t r ọ n g q u y ế t định t ớ i việc l à m g i ả m chi p h í cho m ỗ i đ ơ n vị sản p h ẩ m . V à m ỗ i n ư ớ c tiến h à n h sản x u ấ t c á c m ặ t h à n g c á b i ệ t r ồ i t i ế n h à n h trao đ ổ i v ớ i nhau. * r . . . . . * T h ư ơ n g m ạ i q u ô c tê dựa t r ê n l ợ i t h ê theo q u i m ô ư ơ n g n g à n h h à n g c ó sự k h á c b i ệ t sản p h ẩ m giữa c á c n ư ớ c cần c ó hai đ i ề u k i ệ n : Thứ nhất, t ồ n t ạ i nhu c à u v ề c á c l o ạ i sản p h ẩ m ữong c ù n g m ộ t n g à n h hay m ộ t n h ó m sản p h ẩ m . V í d ụ , c ù n g là ô tô n h ư n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g c ó n h ữ n g nhu c ầ u k h á c nhau v ề từng n h ã n h i ệ u nhất đ ị n h do sở t h í c h v à thu nhập. D o đ ó , n g ư ờ i tiêu d ù n g c ầ n n h i ề u lựa c h ọ n h ơ n v à gia t ă n g l ợ i í c h của m ì n h lên. Đ i ề u n à y đ ư ợ c n h ậ n t h ấ y r ấ t r õ k h i t h u ế quan v à c á c r à o cản phi t h u ế quan k h á c đ ư ợ c d ỡ b ỏ giữa c á c n ư ớ c t r o n g liên m i n h châu tị. r r \ w A u n ă m 1958, Balassa đ ã t h ô n g k ê t h â y r ă n g t h ư ơ n g m ạ i quôc t ế giữa c á c h à n g hoa c ó sự k h á c b i ệ t trong c ù n g m ộ t n g à n h hàng của c á c n ư ớ c trong liên m i n h EƯ gia t ă n g nhanh n h ư ô t ô Đức đ ư ợ c trao đ ổ i l ấ y ô t ô P h á p v à Italia, m á y g i ặ t của P h á p được trao đ ổ i l ấ y m á y g i ặ t của Đ ứ c , m á y c h ữ của Italia đ ư ợ c trao đ ổ i l ấ y m á y c h ữ của Đ ứ c . Thứ hai, thị t r ư ờ n g n ộ i đ ị a k h ô n g đ ủ l ớ n đ ố i v ớ i c á c h ã n g v à do đ ó đ ể khai t h á c t í n h k i n h t ế theo qui m ô , c á c h ã n g p h ả i sản x u ấ t v ớ i số l ư ợ n g l ớ n đ ể g i ả m chi p h í cho m ộ t đ ơ n vị sản p h ẩ m . Đo lường thương mại nội bộ ngành Đ ê đ á n h g i á hoạt đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i n ộ i b ộ n g à n h của m ộ t n g à n h h à n g hay n h ó m sản p h ẩ m c ó k h ả n ă n g thay t h ế h o à n t o à n , I I I TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ể QUỐC. nằn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C t o r e n g 5. l g j j h j ị ì (Ị u i m i anh 1 I p . Grubel và Lloyd đã đưa ra chỉ số đo lường như sau: T = l (X + ỈM)-\X-IM\ (X + IM) T r o n g đ ó : X , I M là g i á trị x u ấ t k h ẩ u , nhập k h ẩ u của m ộ t n g à n h h à n g , m ộ t n h ó m sản p h ẩ m / sản p h ẩ m . T ử số cho thấy t ô n g m ứ c t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h , là h i ệ u số của t ổ n g k i m ngạch x u ấ t n h ậ p k h ẩ u ( X + I M ) v ớ i x u ấ t k h ẩ u r ò n g ( G i á trị trị t u y ệ t đ ố i của X - I M ) của m ộ t n g à n h h à n g , m ộ t n h ó m sản p h ẩ m / s ả n p h ẩ m . M ầ u sổ là g i á trị k i m n g ạ c h x u ấ t n h ậ p k h ẩ u của m ộ t n g à n h h à n g , m ộ t n h ó m sản p h ẩ m / s ả n p h ẩ m . V ì v ậ y , t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h t ồ n tai k h i T n ằ m trong k h o ả n g (0,1), nghĩa l à 0 < T < 1. N ế u T = 0 t h ì chỉ c ó x u ấ t k h ẩ u hoặc nhập k h ẩ u , k h ô n g t ồ n t ạ i t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h . N ấ u T = Ì , nghĩa là X = I M , l ú c đ ó g i á trị x u ấ t k h ẩ u b ằ n g v ớ i g i á trị n h ậ p k h ẩ u , t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h đ ạ t g i á trị cực đ ạ i hay t ấ t c ả t h ư ơ n g m ạ i q u ô c t ê d i ễ n ra trong m ộ t n g à n h , m ộ t n h ó m sản p h ẩ m / s ả n p h ẩ m . C h ỉ số t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h của G r u b e l v à L l o y d t h ô n g qua c á c g i ả đ ị n h v ề x u ấ t k h ẩ u v à n h ậ p k h ẩ u của n g à n h j đ ư ợ c t í n h t o á n cho m ộ t quốc gia t h ể h i ệ n t ạ i b ả n g 5.1. C á c số l i ệ u v ề x u ấ t k h ẩ u v à n h ậ p k h ẩ u của n g à n h j cho thấy t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h của q u ố c gia g i ả đ ị n h t r ê n b ằ n g 0 n ế u h ọ chỉ t i ế n h à n h x u ấ t k h ẩ u hoặc n h ậ p k h ẩ u , chỉ số T đ ạ t g i á trị l ớ n n h á t b ă n g Ì trong t r ư ờ n g h ợ p x u â t k h â u h à n g j b ă n g nhập k h â u hàngj. r f T u y n h i ê n , chỉ s ô T đ ư ợ c sử d ụ n g đ ê đ o l ư ờ n g t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h c ũ n g c ó n h ữ n g n h ư ợ c đ i ể m . Đ ó là, chỉ số n à y sẽ p h ụ t h u ộ c v à o v i ệ c x á c đ ị n h c á c m ặ t h à n g trong n g à n h hay c á c m ặ t h à n g t r o n g n h ó m sản p h ẩ m / s ả n p h ẩ m . N ê u x á c đ ị n h n h ó m m ặ t h à n g c à n g r ộ n g thì chỉ số T c à n g l ớ n v à n g ư ợ c l ạ i . D o v ậ y x á c - Ịg| ''-l/wV.M^ Ị I I li nn ] lun Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
_ G Ị Á O TRÌNH THỰQNG MẠI QUỐC TÈ !. định các mặt hàng trong ngành hàng rất quan trọng T. Quan sát chỉ sô T trong dài h ạ n v ớ i n h ó m h à n g có p h ạ m v i n h ỏ sẽ thấy m ộ t h i ệ n t ư ợ n g k i n h tế thực đ a n g d i ễ n ra là t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h n g à y c à n g t ă n g c ù n g v ớ i sự p h â n c ô n g lao đ ộ n g n g à y c à n g sâu sắc. Bảng 5.1. T h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h theo c á c h t í n h của Grubel và Lloyd Xj IMj |Xj - I M j Xj + IMj T 3 0 3 3 0 3 1 2 4 0.5 3 2 1 5 0.8 3 3 0 6 1 2 3 1 5 0.8 1 3 2 4 0.5 0 3 3 3 0 5.2.2. Cạnh tranh không hoàn hảo và thương mại nội bộ ngành Lợi thế theo qui mô và cẩu trúc thị trường L ợ i t h ế theo qui m ô có t h ể t ồ n t ạ i d ư ớ i hai h ì n h thức: thứ nhất, l ợ i t h ế theo qui m ô b ê n n g o à i p h ả n á n h chi phí cho từng đ ơ n vị sản p h ẩ m p h ụ thuộc v à o qui m ô của n g à n h c h ứ k h ô n g n h á t thiêt p h ụ thuộc qui m ô doanh n g h i ệ p ; thứ hai, l ợ i t h ế qui m ô b ê n trong p h ả n á n h chi p h í đơn vị sản p h ẩ m p h ụ thuộc v à o qui m ô doanh n g h i ệ p c h ứ k h ô n g nhất t h i ế t p h ụ thuộc v à o q u i 102 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ớ n g 5. L ợ i t h ế t h e o q u ỉ m ô , c ạ n h t r a n h . . . m ô của n g à n h . L ợ i t h ế theo q u i m ô b ê n n g o à i c ó t h ể bao g ồ m n h i ê u c ô n g ty n h ỏ v à c ạ n h tranh h o à n hảo trong k h i đ ó l ợ i t h ê theo q u i m ô b ê n trong sẽ tạo ra n h ữ n g r à o c ả n nhất đ ị n h trong v i ệ c gia n h ậ p n g à n h v à l à m x u ấ t h i ệ n thị t r ư ờ n g c ạ n h tranh k h ô n g h o à n hảo. C ả hai l ợ i t h ế theo q u i m ô b ê n n g o à i v à b ê n trong đ ề u c ó t h ể là n g u ồ n gốc d ẫ n t ớ i t h ư ơ n g m ạ i quốc t ê , n h ư n g l ợ i t h ế theo q u i m ô b ê n trong đ ư ợ c tập trung n g h i ê n c ứ u n h i ề u h ơ n do d ễ x á c đ ị n h h ơ n v à m ô h ì n h t h ư ơ n g m ạ i dựa trên l ợ i t h ế theo qui m ô b ê n trong đ ơ n g i ả n h ơ n . Mô hình cạnh tranh không hoàn hảo V ì c ó n h i ề u h ã n g c ù n g b á n c á c sản p h ẩ m t ư ơ n g t ự nhau n ê n cầu của n g à n h h à n g t ư ơ n g đ ố i co g i ã n , tức là m ộ t thay đ ố i nhỏ trong g i á b á n sẽ d ẫ n đ ế n sự thay đ ổ i l ớ n trong doanh thu. C ơ cấu thị t r ư ờ n g c ó n h i ề u h ã n g t h a m gia b á n c á c sản p h à m t ư ơ n g t ự v ề chức n ă n g v à c ô n g d ụ n g đ ồ n g t h ờ i c ó sự k h á c b i ệ t n h á t định đ ư ợ c g ọ i là thị t r ư ờ n g c ạ n h tranh mang t í n h đ ộ c q u y ề n . N ế u h ã n g m u ố n gia t ă n g doanh thu thì cần h ạ g i á n ê n đ ư ờ n g doanh thu c ậ n b i ê n của h ã n g sẽ n ằ m d ư ớ i đ ư ờ n g cầu tức là M R < p ( M R là doanh t h u c ậ n b i ê n ; p là giá b á n , p h ả n á n h mức cầu). D o chỉ t ậ p t r u n g sản x u ấ t m ộ t số m ặ t h à n g nhất định n ê n h ã n g sẽ c ó đ ư ợ c l ợ i í c h k i n h t ế t ă n g d ầ n theo qui m ô . C ó nghĩa là chi p h í t r u n g b ì n h chung sẽ g i ả m d ầ n k h i gia t ă n g sản xuất. V à đ i ề u n à y c ũ n g c ó nghĩa là chi p h í c ậ n b i ê n p h ả i n ằ m d ư ớ i đ ư ờ n g chi p h í t r u n g b ì n h . TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ QUỐC DÂN 103 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIÁO TRÌNH THƯƠNG MẠI QUỐC T Ế • D p MC \ E 1 MR — • Q V ì đ ê chi p h í t r u n g b ì n h g i ả m thì chi p h í c ậ n b i ê n p h ả i g i ả m v à n h ỏ h ơ n chi p h í t r u n g b ì n h . Sản l ư ợ n g t ố i ư u m à h à n g đạt đ ư ợ c là M C = M R . V ớ i sản l ư ợ n g n h ỏ h ơ n sản l ư ợ n g t ố i ư u thì M R > M C , k í c h t h í c h h ã n g sản x u ấ t t h ê m đ ể t ố i đ a hoa l ợ i nhuận. V ớ i sản l ư ợ n g l ớ n h ơ n sản l ư ợ n g t ố i ư u , M C > M R , chi p h í b i ê n l ớ n h ơ n doanh t h u b i ê n d ẫ n t ớ i l ợ i n h u ậ n của h ã n g g i ả m đ i . V ì v ậ y sản l ư ợ n g t ố i ư u là sản l ư ợ n g t ạ i đ ó M C = M R , t ạ i đ i ể m A t r ê n đ ư ờ n g c ầ u D . V à c ũ n g do n h i ề u h ã n g k h á c cũng sẽ tham gia v à o t h ị t r ư ờ n g k h i m à n g à n h c ò n t h u đ ư ợ c l ợ i nhuận n ê n đ ư ờ n g cầu của h ã n g D sẽ t i ế p x ú c v ớ i đ ư ờ n g c h i p h í b ì n h q u â n Á C v à vì v ậ y p - Á C = p * t ạ i Q* t ố i ư u . Mô hình cạnh tranh không hoàn hảo và thương mại quốc tế nội ngành G i ả sử c ó hai q u ố c gia t h a m gia v à o t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế đ ố i v ớ i n g à n h h à n g j . D o c ó n h i ề u h ã n g tham gia v à o n g à n h h à n g v à •104 TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỈNH TÊ QUỐC DÂN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ờ n g 5. L ợ i t h ế t h e o q u i m ô , c ạ n h t r a n h . . . đây là ngành đạt lợi thế theo qui mô nên thị trường cho mỗi h ã n g v à sản l ư ợ n g n g à n h h à n g chung của hai nước t ă n g lên. Đ ố i v ớ i m ỗ i n ư ớ c , số l ư ợ n g h ã n g tham gia n h i ề u h ơ n , sản l ư ợ n g của m ỗ i h ã n g cũng. t ă n g l ê n v ớ i m ứ c giá thấp h ơ n , thị t r ư ờ n g đ ư ợ c m ở r ộ n g c ũ n g g i ú p cho h à n g hoa đ ư ợ c đ a dạng h ơ n . M ô h ì n h c ạ n h tranh h o à n hảo v à t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế dựa t r ê n m ộ t số g i ả định: - Sản p h ẩ m c á c h ã n g c ó sự k h á c b i ệ t nhất định. - L ư ợ n g h à n g b á n ra của m ỗ i h ã n g p h ụ thuộc v à o cầu của thị t r ư ờ n g v ề sản p h ẩ m v à g i á của c á c đ ố i t h ủ cạnh tranh k h á c . Pt 0 no ni n K h i t h ị t r ư ờ n g m ở r ộ n g , n h u cầu v ề sản p h ẩ m của n g à n h t ă n g l ê n l à m cho sản l ư ợ n g t r o n g n g à n h t ă n g lên. Đ i ê u n à y c ũ n g c ó nghĩa c h i p h í t r u n g b ì n h sản x u ấ t ra Ì đ ơ n vị sản p h ẩ m g i ả m x u ố n g do n g à n h đ ạ t đ ư ợ c l ợ i t h ế theo qui m ô : đ ư ờ n g chi p h í b ì n h q u â n Á C dịch x u ố n g d ư ớ i , b ê n p h ả i (ACo dịch c h u y ể n sang Á C ì) S Ố l ư ợ n g c á c h ã n g t r ê n t h ị t r ư ờ n g cũng t ă n g lên t ư ơ n g TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ế Q u ố c DÂN 105 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
ứng t ừ no ban đ ầ u c h u y ể n sang n i trong đ i ề u k i ệ n c ó t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế giữa hai n ư ớ c , đ ồ n g t h ờ i g i á g i ả m t ừ Po x u ố n g P i . N h ư v ậ y , trong c á c n g à n h c ó l ợ i t h ế theo q u i m ô , sự đ a dạng v à qui m ô thị t r ư ờ n g đ ề u bị g i ớ i h ạ n b ở i q u i m ô của thị t r ư ờ n g n ộ i địa. T h ô n g qua t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế , thị t r ư ờ n g được m ở rộng trên phạm v i toàn cầu và các h ã n g nới lỏng được những r à n g buộc n à y . 5.3. K h á c b i ệ t c h á t l ư ợ n g v à t h ư ơ n g m ạ i q u ô c t ê n ộ i n g à n h Faley n ă m 1981 đ ã g i ả i t h í c h t h ư ơ n g m ạ i quốc t ể n ộ i n g à n h là do sự k h á c b i ệ t v ề chất l ư ợ n g sản p h ẩ m trong n g à n h . D ự a v à o h à m l ư ợ n g y ế u t ố sản xuất, v ớ i l ợ i t h ế k h ô n g đ ổ i theo qui m ô v à cạnh tranh h o à n hảo, Faley đ ã g i ả i t h í c h t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế n ộ i n g à n h b ằ n g m ứ c đ ộ sẵn c ó c á c y ế u t ố đ ầ u v à o . Mô hình thương mại quốc tế nội ngành của Faley dựa trên một số các giả thiết: - C ó hai quốc gia tham gia v à o t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế - H a i y ế u t ố sản x u ấ t v ố n v à lao đ ộ n g là đ ồ n g nhất - H a i n g à n h h à n g đ ư ợ c đ e m ra trao đ ổ i là d à y d é p v à l ú a m ì - Lao đ ộ n g là y ế u t ố l i n h đ ộ n g , v ố n là y ế u t ố c h u y ê n biệt cho m ỗ i n g à n h - N g à n h g i ầ y d é p c ó sự k h á c b i ệ t v ề s à n p h ẩ m , l ú a m ì có sản p h ẩ m đ ồ n g nhất Phân tích mô hình: N g à n h g i â y d é p sản x u â t ra m ộ t c h u ô i c á c sản p h à m c ó sự k h á c b i ệ t v ề chất l ư ợ n g . G i ả sử r à n g đ ể sản x u ấ t ra m ặ t h à n g g i â y d é p c ầ n c ó m ộ t đ ơ n vị lao đ ộ n g , đ ể c ó m ộ t đ o n v ị chất l ư ợ n g c ầ n m ộ t đ ơ n vị v ố n c h u y ê n b i ệ t trong n g à n h . Q u a n h ệ giữa v ố n đ ầ u t ư cho sản x u ấ t v à chất l ư ợ n g là quan h ệ tỉ l ệ t h u ậ n c ó nghĩa là đ ể c ó chất l ư ợ n g sản p h ẩ m c à n g cao c à n g c ầ n n h i ề u Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ơ n g 5, L ợ i t h ế t h e o q u i m ô , c ạ n h t r a n h . . . vòn. Giả sử giầy dép được sản xuất tại hai nước đều có cùng h à m sản x u ấ t c ó l ợ i t h ế theo q u i m ô k h ô n g đ ổ i . C h i p h í sản x u ấ t sản p h à m c ó chất l ư ợ n g q ở n ư ớ c c h ủ n h à là: C(q) - w + qr v ớ i dc/dq > 0 T r o n g đ ó : w là t i ề n c ô n g v à r là chi p h í v ố n của n ư ớ c c h ủ nhà, q là chất l ư ợ n g h à n g hoa. T ư ơ n g t ự c ó t h ể v i ế t h à m c h i p h í của n ư ớ c n g o à i là: c*(q) = w * + q r * v ớ i dC*ld(\ > 0 c, c* íí c*(q) ỵ • G i ả sử: w > w * v à r < r * , đ i ề u n à y c ó nghĩa là n ư ớ c c h ủ n h à là n ư ớ c c ó n g u ồ n v ố n d ồ i d à o , t ạ i m ứ c chất l ư ợ n g sản p h ẩ m là q l chi p h í sản x u ấ t của hai n ư ớ c là n h ư nhau: q l = ( w - w * y (r* -r) N ư ớ c c h ủ n h à sẽ x u ấ t k h ẩ u tất cả c á c m ặ t h à n g c ó chất l ư ợ n g cao h ơ n q l vì c h i p h í sản x u ấ t l o ạ i h à n g hoa chất l ư ợ n g cao ở n ư ớ c c h ủ n h à t h ấ p hom so v ớ i n ư ớ c n g o à i v à nhập k h ẩ u h à n g hoa c ó c h á t l ư ợ n g t h á p h ơ n q l do chi p h í sản x u ấ t t r o n g TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ế Q u ố c DẰN lôi; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIÁO TRÌNH THƯƠNG MẠI QUỐC T Ẽ n ư ớ c cao h ơ n . Đ i ề u n à y c ó t h ể n h ậ n t h ấ y trong t h ư ơ n g m ạ i giữa T r u n g Q u ố c v à E U đ ố i v ớ i c á c sản p h ẩ m t h u ộ c n g à n h m a y mặc v à g i ầ y d é p . T r u n g Quốc x u ấ t k h ẩ u c á c sản p h ẩ m c ó c h ấ t lượng thấp v à t r u n g b ì n h sang E U v à n h ậ p k h ẩ u c á c sản p h ẩ m c ó chất l ư ợ n g cao t ừ E U v ề đ ể t i ê u d ù n g t r o n g n ư ớ c . 5.4. Q u a n h ệ g i ữ a t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h v à t h ư ơ n g m ạ i theo mô hình H-O G i ả sử hai n ư ớ c V i ệ t N a m v à N h ậ t t i ế n h à n h t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế trong đ i ề u k i ệ n cụ t h ể n h ư sau: V i ệ t N a m d ồ i d à o v ề lao đ ộ n g , N h ậ t d ồ i d à o v ề v ố n . H a i m ặ t h à n g đ ư ợ c đ e m ra trao đ ổ i giữa V i ệ t N a m v à N h ậ t là t h é p v à v ả i , trong đ ó t h é p l à m ặ t h à n g đ ò i h ỏ i n h i ề u v ố n , v ả i là m ặ t h à n g đ ò i h ỏ i n h i ề u lao đ ộ n g . Theo m ô h ì n h t h ư ơ n g m ạ i H - 0 thì N h ậ t x u ấ t k h ẩ u t h é p , V i ệ t N a m x u ấ t k h ẩ u v ả i . Đ â y là t h ư ơ n g m ạ i g i ữ a c á c m ặ t h à n g k h á c biệt v ớ i nhau ( t h ư ơ n g m ạ i l i ê n n g à n h ) v à t h ư ơ n g m ạ i p h ả n á n h l ợ i t h ê so s á n h . G i ả sử c ó n h i ề u l o ạ i t h é p v à v ả i k h á c nhau, N h ậ t v ẫ n là n ư ớ c x u ấ t k h ẩ u r ò n g t h é p v à V i ệ t N a m v ẫ n l à n ư ớ c xuất k h ẩ u r ò n g v ả i ( t h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n l ợ i t h ế so s á n h ) . T u y nhiên, hai n ư ớ c n à y v ẫ n nhập k h ẩ u m ộ t số c h ủ n g l o ạ i m à t r o n g nước sản x u ấ t k h ô n g c ó h i ệ u quả. C h ẳ n g h ạ n , N h ậ t c ó t h ể v ẫ n nhập k h â u m ộ t số l o ạ i t h é p , V i ệ t N a m v ẫ n n h ậ p k h ẩ u m ộ t số l o ạ i v ả i ( t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h ) do m ỗ i n ư ớ c c ó l ợ i t h ế sản x u ấ t m ộ t số c h ủ n g l o ạ i nhất đ ị n h v à đ ạ t l ợ i t h ế k i n h t ế n h ờ q u i m ô . K h i c á c m ặ t h à n g trong n g à n h c à n g c ó ít sự k h á c b i ệ t t h ì chi c ó t h ư ơ n g m ạ i theo l ợ i t h ế so s á n h n h ư n g k h i c á c sản p h ẩ m trong n g à n h c ó n h i ề u sự k h á c b i ệ t thì c ó cả hai l o ạ i h ì n h : t h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n l ợ i t h ế so s á n h v à t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h . C á c n ư ớ c c à n g c ó c á c n g u ồ n lực sẵn g i ố n g nhau v à c ô n g n g h ệ g i ố n g nhau 108 TRƯỜNG ĐAI HÓC * Ỉ N h TẺ QUỐC OAN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ờ n g 5. L ợ i t h ế t h e o q u i m ô , c ạ n h t r a n h . . . thì t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h c à n g c h i ế m tỉ trọng cao h ơ n so v ớ i t h ư ơ n g m ạ i dựa t r ê n l ợ i t h ế so s á n h v à n g ư ợ c l ạ i . C â u hỏi ôn tập chương 5 1. Anh/chị hãy nêu lợi ích thương mại quốc tế đạt được giữa c á c q u ố c gia t r o n g trao đ ổ i n h ữ n g m ặ t h à n g / n g à n h h à n g đạt được t í n h k i n h t ế theo q u i m ô ? 2. T h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h là g ì ? N ê u những hạn chế của chỉ tiêu đ á n h g i á t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h ? 3. " M ộ t n g u y ê n n h â n quan trọng d ẫ n t ớ i t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h là n g à n h c ó n h i ề u h ã n g tham gia sản x u ấ t những sản p h ẩ m c ó sự k h á c b i ệ t c ó t h ể thay t h ế nhau h o à n t o à n " . A n h / c h ị hãy đánh giá về nhận định này và phân tích m ô hình thương mại? 4. Theo anh/chị sự k h á c b i ệ t v ề chất l ư ợ n g sản p h ẩ m trong c ù n g n g à n h h à n g c ó l à n g u y ê n n h â n d ẫ n t ớ i t h ư ơ n g m ạ i giữa c á c nước k h ô n g ? T ạ i sao? 5. A n h / c h ị h ã y n ê u m ố i quan h ệ g i ữ a t h ư ơ n g m ạ i n ộ i n g à n h v à t h ư ơ n g m ạ i theo m ô h ì n h H-O? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIÁO TRÌNH THƯƠNG MẠI Q u ố c T Ế Chương 6 HÀNG RÀO THUẾ QUAN Một trong những công cụ chính sách thương mại quốc tê quan trọng là thuê quan, chương 6 sẽ nghiên cứu các loại thuê quan và vai trò của từng loại thuế quan đối với thương mại quốc tế. Các phương phương pháp đánh thuế và ảnh hưởng, đặc biệt là ảnh hưởng tới dòng hàng hóa, dịch vụ chu chuyển giữa các quốc gia sẽ được phân tích nhằm định hướng cho các nhà làm chính sách khai thác vai trò và tác dụng của hàng rào thuế quan. Tác động kinh tế của thuế quan được xem xét dưới góc độ cân bằng tỏng quan cho nhiều loại hàng hóa xuất nhập khẩu và cân bằng bộ phận cho một hàng hóa làm cơ sở đê đê ra chỉnh sách thuế quan phù hợp với mục đích quản lý thương mại quốc tế. r r 6.1. T h u ê quan v à p h ư ơ n g p h á p đ á n h t h u ê quan ĩ ĩ ỉ 6.1.1. Thuê quan và đặc diêm của thuê quan T h u ê quan là t h u ế đ á n h v à o h à n g h ó a , dịch v ụ m u a b á n v à v ậ n đ ộ n g qua " b i ê n g i ớ i h ả i quan của m ộ t quốc gia hay v ù n g l ã n h t h ổ h ả i quan". T h u ế quan c ó t h ể đ á n h v à o h à n g h ó a , dịch v ụ nhập k h â u , h à n g q u á cảnh. T h u ế quan c ó c á c đ ặ c t r ư n g cơ b ả n sau đ â y : • T h u ê quan l à m ộ t l o ạ i h à n g r à o t h ư ơ n g m ạ i , g ắ n v ớ i "biên g i ớ i h ả i quan" của q u ố c gia hay v ũ n g l ã n h t h ổ . " B i ê n g i ớ i h ả i quan" là m ộ t k h á i n i ệ m t h ể h i ệ n c h ủ q u y ề n k i ể m s o á t h à n g TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ế QUỐC DÂN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ờ n g 6. H à n g r ả o t h u ế q u a n hóa, dịch vụ của các chính phủ và do đó bất kỳ một hàng hóa, dịch v ụ n à o c ũ n g p h ả i l à m t h ủ tục h ả i quan k h i qua "biên g i ớ i " này. • T h u ế quan đ ư ợ c t h ể h i ệ n ở b i ể u t h u ế quan. B i ể u t h u ế quan k h á phức tạp v ớ i h à n g n g à n k h o ả n mục r i ê n g b i ệ t v à c á c h á p dụng k h á c nhau. T ù y theo p h ư ơ n g p h á p đánh thuế m à biểu thuế quan c ó t h ể t h ể h i ệ n b ằ n g số t i ề n t u y ế t đ ố i , t ỷ l ệ p h ầ n t r ă m hay k ế t hợp. • T h u ế quan c ó t h ể đ ư ợ c á p đ ặ t b ở i n ư ớ c x u ấ t k h ẩ u , n ư ớ c nhập k h ẩ u . N ế u c á c q u ố c gia v à v ù n g l ã n h t h ổ k h ô n g c ó c á c hiệp định chống đ á n h t h u ế hai l ầ n thì n h i ề u h à n g h ó a , dịch v ụ có t h ể bị đ á n h t h u ế t r ù n g l ắ p trong q u á t r ì n h mua b á n . • T h u ế quan t r ê n t h ế g i ớ i c ó x u h ư ớ n g h à i h ò a h ó a do t ự do h ó a t h ư ơ n g m ạ i v à t o à n c ầ u h ó a k i n h tế. 6.1.2. Phương pháp đánh thuê quan H i ệ n nay c ó ba p h ư ơ n g p h á p đ á n h t h u ế quan c ơ b ả n : t h u ê quan theo giá trị h à n g h ó a , t h u ế quan t u y ệ t đ ố i v à t h u ế quan h ỗ n hợp. a- T h u ế theo g i á trị h à n g hoa (ad valorem): T h u ế quan theo giá trị h à n g h ó a đ ư ợ c t í n h b ằ n g t ỷ l ệ % so v ớ i g i á trị h à n g hoa x u ấ t nhập k h ẩ u . T h u ế quan theo g i á trị h à n g h ó a đ ư ợ c sử d ụ n g p h ổ b i ế n ở c á c n ư ớ c h i ệ n nay. Ư u đ i ể m của p h ư ơ n g p h á p đ á n h t h u ế quan n à y là g ắ n v ớ i g i á trị h à n g h ó a nhập k h â u của doanh nghiệp, k h ô n g bị x ó i m ò n b ở i l ạ m p h á t , t h u ế suất d ễ đ i ề u chỉnh n ê n mang t í n h l i n h hoạt, d ễ hài h ò a h ó a k h i tham gia c á c liên k é t k i n h t ế quốc t ế . N h ư ợ c đ i ể m của t h u ế quan theo giá trị h à n g h ó a là k h ó c h ố n g l ạ i n ạ n k h a i man g i á trị t í n h t h u ế (fault invoicing), khai b á o h ả i quan t h i ế u c h í n h x á c , gian l ậ n t h ư ơ n g m ạ i , nhất là đ ố i v ớ i h à n g hoa, d ị c h v ụ n h ậ p k h ẩ u . TRƯỜNG ĐAI HÓC KINH TÊ QUỐC DÂN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
_ _ _ _ _ GIÁO TRÌN H THƯƠNG MẠI QUỐC TÊ b- Thuế cổ định (fixed payment): Thuế quan tuyệt đối là thu m ộ t k h o ả n t i ề n cố định t r ê n m ộ t đ ơ n v ị h à n g hoa x u ấ t nhập k h ẩ u . T h u ế quan t u y ệ t đ ố i c h i ế m v à o k h o ả n g 1/3 b i ể u t h u ế quan của M ỹ , 1/10 b i ể u t h u ế quan đ ố i v ớ i c á c quốc gia n g o à i liên m i n h C h â u A u ( E ư ) v à h â u n h ư t o à n b ộ b i ê u t h u ê quan của r r * mề T h ú y Sỹ. T h u ê quan t u y ệ t đ ô i c ó ư u d i ê m d ê á p ' d ụ n g h ơ n v à n g ă n c h ặ n đ ư ợ c h i ệ n t ư ợ n g l à m hoa đ ơ n g i ả c ũ n g n h ư đ ị n h ra c á c l o ạ i g i á n ộ i doanh nghiệp. T h u ế t u y ệ t đ ố i cũng d ễ á p thuế k h i t h ô n g quan h à n g hoa x u ấ t n h ậ p k h ẩ u , chống đ ư ợ c c á c h i ệ n ' " ĩ t ư ợ n g gian l ậ n t h u ê . T u y n h i ê n , t h u ê c ô đ ị n h t h ư ờ n g bị x ó i m ò n b ở i l ạ m p h á t , v ì lý do n à y , c á c b i ể u t h u ế m ớ i t h ư ờ n g t í n h theo r r r g i á trị h à n g h ó a (ad valorem). T h u ê c ô đ ị n h t h ư ờ n g r á t nặng, ví d ụ : 2$ t i ê n t h u ê cho Ì á o s ơ m i sẽ n ặ n g h ơ n rát n h i ê u đ ô i v ớ i áo s ơ m i rẻ t i ề n so v ớ i những á o s ơ m i m ố t v à đắt t i ề n . V ì vậy, n h ữ n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g n g h è o h ơ n t h ư ờ n g chịu t h u ế n ặ n g h ơ n , h à n g n h ậ p k h ẩ u ở c á c n ư ớ c đ a n g p h á t t r i ể n , c ó chất l ư ợ n g thấp h ơ n t r ê n t h ị t r ư ờ n g , t h ư ờ n g chịu t h u ế n ặ n g h ơ n v à b ị c ả n ữ ở nhiều hơn. c- T h u ế h ỗ n h ợ p ( C o m p o u n d ) : T h u ế h ỗ n hợp v ừ a t í n h theo t ỷ l ệ % so v ớ i g i á trị h à n g hoa, d ị c h v ụ v ừ a t h u m ộ t k h o ả n t i ề n t u y ệ t đ ổ i t r ê n m ộ t đ ơ n vị h à n g hoa x u ấ t nhập k h ẩ u . V í d ụ : ( 1 % + 2 $ ) / m ộ t đ ơ n v ị h à n g hoa n h ậ p k h ẩ u . P h ư ơ n g p h á p đ á n h thuế n à y sẽ t r u n g hoa ư u v à n h ư ợ c đ i ể m của hai p h ư ơ n g p h á p đ á n h t h u ế quan t r ê n . C á c h v ậ n d ụ n g c á c p h ư ơ n g p h á p đ á n h t h u ế quan k h á c nhau r r ì w là r á t k h á c nhau giữa c á c quốc gia v à v ù n g l ã n h t h ô t r ê n t h ê g i ớ i tuy t h u ộ c v à o m ụ c t i ê u của c h í n h s á c h t h ư ơ n g m ạ i q u ố c t ế . T h ự c ra, sự p h â n b i ệ t g i ữ a t h u ế t u y ệ t đ ố i v à t h u ế theo g i á trị h à n g hoa chỉ h ợ p lý v ề m ặ t l ô g í c . T ạ i m ộ t t h ờ i đ i ể m n h ấ t đ i n h , 112 TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH vế m ri* Ai! Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
C h ư ờ n g 6. H à n g r à o t h u ế q u a n r r t h u ê c ô đ ị n h c ũ n g c ó sự t ư ơ n g ứ n g v ớ i t h u ế theo g i á trị h à n g hoa v à n g ư ợ c l ạ i . d- T h u ế quan trung b ì n h D o c ó v ô số c á c m ứ c t h u ế quan k h á c nhau trong b i ể u t h u ế của m ộ t quốc gia n ê n r ấ t k h ó k h ă n cho v i ệ c d ự đ o á n sự thay đ ổ i thặng d ư của n g ư ờ i sản x u ấ t v à t h ă n g d ư n g ư ờ i t i ê u d ù n g t ư ơ n g ứ n g v ớ i m ỗ i m ộ t m ứ c t h u ế quan cụ t h ể , t ừ đ ó t ì m ra sự t ă n g g i ả m t h i ệ t h ạ i k h i sử d ụ n g h à n g r à o t h u ế quan. H ơ n nữa, sử dụng c á c m ứ c t h u ế quan cụ t h ể c ũ n g r ấ t k h ó cho v i ệ c p h â n t í c h v à k h ẳ n g đ ị n h h à n g r à o t h u ế quan của m ộ t quốc gia n à o đ ó là cao hay thấp v à đ ư a ra đ ư ợ c n h ữ n g thoa t h u ậ n trong c á c cuộc t h ư ơ n g l ư ợ n g song p h ư ơ n g hay đ a p h ư ơ n g , v ấ n đ ề đ ặ t ra là l à m t h ê n à o t ô n g q u á t đ ư ợ c c á c t ỷ l ệ t h u ê quan c á b i ệ t . C h ú n g ta sẽ x e m x é t m ộ t ví d ụ v ề 4 t ỷ l ệ t h u ế quan cho c á c l o ạ i p h ư ơ n g t i ệ n giao t h ô n g đ ư ờ n g b ộ k h á c nhau ở b ả n g 5 . 1 . Bảng 6.1. T ỷ l ệ t h u ế q u a n cho c á c l o ạ i p h ư ơ n g t i ệ n giao t h ô n g đ ư ờ n g b ộ Thuế quan L o ạ i phương Giá trị nhập Phần tiêu dùng (%) tiện khẩu (USD) nội địa của các phương tiện (%) 10 Ó tô con 35.000 60 50 Xe t ả i 0 15 15 Xe đạp 10.000 15 5 Xe máy 5000 10 T h u ế quan t r u n g b ì n h g i ả n đ ơ n của c á c p h ư ơ n g t i ệ n giao t h ô n g đ ư ờ n g b ộ là 2 0 % { ( 1 0 % + 5 0 % + 15% + 5%)/4 = 2 0 % ] , tuy n h i ê n , c o n số n à y k h ô n g c ó ý nghĩa l ă m b ở i vì k h ô n g p h ả i t ấ t c ả c á c l o ạ i t h u ế đ ề u quan t r ọ n g n h ư nhau. T r o n g ví d ụ n à y , t ỷ TRƯỜNG OẠI H Ọ C KÍNH T ể QUỐC DẦN . 113 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
GIÁO TRÌNH THƯƠNG MẠI QUỐC TỀ l ệ t h u ế quan đ á n h v à o xe t ả i rất cao, c ó t h ể đ ư a l ạ i m ộ t sự sai k h á c cao lên. T h u ế t r u n g b ì n h t í n h theo t ỷ t r ọ n g nhập k h ẩ u là 10.5% [(10 XO. 7) + (50.0) + (15 X 0.2) + (5 X 0.1) = 10.5%; Tỷ lệ này cũng được tính băng cách chia tổng số thuế thu được (5.250USD) cho giá trị hàng nhập khẩu (50.000ƯSD)]. Con số n à y thấp hơn thực t ê vì t h u ê đ á n h v à o xe t ả i c ó t ỷ trọng b ằ n g 0. T h u ế quan theo t ỷ l ệ tiêu d ù n g n ộ i địa cho thấy r õ h ơ n tầm quan t r ọ n g c ù a t ừ n g l o ạ i p h ư ơ n g t i ệ n n h ư n g chủng bị sai khác theo h ư ớ n g t h ấ p x u ố n g do t ỷ l ệ t h u ế quan cao h ơ n d ẫ n đ ế n giá c à cao h ơ n v à tiêu d ù n g t h á p hon. T ỷ l ệ thuế quan trung bình theo t ỷ t r ọ n g t i ê u d ù n g n ộ i địa của c á c l o ạ i p h ư ơ n g t i ệ n v ậ n t ả i đ ư ờ n g b ộ là 16.25% [ ( l o X 0,6) + (50 X 0,15) + (15 X 0,15) + (5 X 0 , 1 ) = 16,25%]. V ớ i 3 c á c h t í n h trong ví d ụ trên, c h ú n g ta c ó 3 t ỳ l ệ thuế quan t r u n g b ì n h 20%, 10% v à 16,25%. C á c t ỷ l ệ n à y q u á khác b i ệ t nhau đ ể p h â n tích vai t r ò của t h u ế quan, t á c đ ộ n g k i n h tế của t h u ê quan c ũ n g n h ư trong đ á n h g i á h à n g r à o t h u ế quan của c á c q u ố c gia. T u y n h i ê n , do mức đ ộ sai k h á c là n h ỏ nhất v à c ó n h ữ n g ưu đ i ể m là x e m x é t đ ế n c ơ cấu h à n g hoa, dịch v ụ x u ấ t n h ậ p khẩu, p h ả n á n h đ ư ợ c vai trò của h à n g r à o t h u ế quan n ê n t h u ế quan trung b ì n h t í n h theo t ỷ trọng h à n g hoa, dịch v ụ x u ấ t n h ậ p khẩu t h ư ờ n g sử d ụ n g đ o l ư ờ n g sự thay đ ổ i mức t h u ế quan cua một n ư ớ c theo t h ờ i gian hoặc so s á n h mức thuế quan giữa c á c nước hoặc g i ữ a c á c k h u vực v ớ i nhau. T h u ế quan trung b ì n h theo t ỷ trong h à n g hoa, dịch v ụ xuất nhập k h ẩ u cũng đ ư ợ c sử d ụ n g để đ á n h g i á h à n g r à o t h u ê quan của m ộ t quốc gia k h i t h a m gia đ à m p h á n song p h ư ơ n g hoặc đ a p h ư ơ n g v à đ ề ra c á c m ứ c t h u ế thoa thuận. QUỐC OÀN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn