Giáo trình ung thư part 5

Chia sẻ: Asda Asdad | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dự phòng ung thư bao gồm phòng bệnh bước 1, bước 2, bước 3 trong đó quan trọng là bước 1 và bước 2. 1.1. Phòng bệnh bước 1 Là phòng ngừa ban đầu nhằm cố gắng loại trừ hoặc giảm tối đa sự tiếp xúc với các chất gây ung thư để phòng không cho xảy ra sự khởi phát và khởi động bệnh ung thư như: Không hút thuốc, không uống rượu, bảo hộ lao động tốt khi làm công tác phóng xạ... Đây là bước tích cực nhất. 1.2. Phòng bệnh bước 2 Là sàng lọc và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình ung thư part 5

bµi 6: dù phßng ung th A. Môc tiªu häc tËp 1. Tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm vµ néi dung cña phßng bÖnh bíc 1 bÖnh ung th. 2. Tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm vµ néi dung cña phßng bÖnh bíc 2 bÖnh ung th. B. Néi dung 1. Kh¸i niÖm vÒ dù phßng ung th Dù phßng ung th bao gåm phßng bÖnh bíc 1, bíc 2, bíc 3 trong ®ã quan träng lµ bíc 1 vµ bíc 2. 1.1. Phßng bÖnh bíc 1 Lµ phßng ngõa ban ®Çu nh»m cè g¾ng lo¹i trõ hoÆc gi¶m tèi ®a sù tiÕp xóc víi c¸c chÊt g©y ung th ®Ó phßng kh«ng cho x¶y ra sù khëi ph¸t vµ khëi ®éng bÖnh ung th nh: Kh«ng hót thuèc, kh«ng uèng rîu, b¶o hé lao ®éng tèt khi lµm c«ng t¸c phãng x¹... §©y lµ bíc tÝch cùc nhÊt. 1.2. Phßng bÖnh bíc 2 Lµ sµng läc vµ ph¸t hiÖn sím nh÷ng dÊu hiÖu cña bÖnh, thËm chÝ nh÷ng dÊu hiÖu cña mét t×nh tr¹ng tiÒn ung th nh: sµng läc ph¸t hiÖn ung th cæ tö cung, ung th vó, ung th ®¹i trùc trµng... Qóa tr×nh sµng läc nµy chØ cã hiÖu qu¶ ë trªn mét sè bÖnh cã nh÷ng ph¶n øng (test) ®Æc hiÖu, nhng lµ chiÕn lîc duy nhÊt cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m tû lÖ tö vong trong ung th. ViÖc thùc hiÖn ®ßi hái ph¶i ®éng viªn c¸c c¸n bé y tÕ, chuyªn gia dÞch tÔ häc vµ thèng kª. 1.3. Phßng bÖnh bíc 3 Lµ t×m biÖn ph¸p ®iÒu trÞ cã kÕt qu¶ nh»m môc ®Ých tèt nhÊt ®ã lµ kÐo dµi sè n¨m sèng thªm cña bÖnh nh©n. 2. nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cÇn ph¶i lµm trong dù phßng bíc 1 Muèn dù phßng ung th tèt nhÊt ph¶i cã chiÕn thuËt dù phßng vµ ph¶i dùa vµo 2 yÕu tè: dÞch tÔ häc vµ nguyªn nh©n sinh ung th 2.1. DÞch tÔ häc ung th ¸p dông biÖn ph¸p dù phßng cho nh÷ng lo¹i ung th cã tû lÖ m¾c bÖnh cao trong céng ®ång. 2.2. Nh÷ng nguyªn nh©n g©y ung th Hót thuèc l¸: G©y 30% ung th c¸c läai; 90% ung th phæi; 75% ung th miÖng, thanh qu¶n, thùc qu¶n; 5% ung th bµng quang. Do ®ã cÇn cÊp b¸ch tuyªn truyÒn: - Khuyªn nh÷ng ngêi ®ang hót thuèc ngõng hót . - Hç trî cho ngêi bÖnh ngõng hót - Tæ chøc th¨m kh¸m theo dâi ®Þnh kú. 25
- Chó ý tuyªn truyÒn ®èi víi nh÷ng thanh thiÕu niªn cha bao giê hót thuèc, vµ phô n÷ mang thai. Dinh dìng: YÕu tè dinh dìng ®îc xÕp lµ nguyªn nh©n quan träng thø hai g©y bÖnh ung th vµ tö vong. CÇn t¨ng cêng ¨n nhiÒu hoa qu¶, rau vµ c¸c lo¹i vitamin. C¸c chÊt vitamin nhÊt lµ bª - ta- car«ten, trong c¸c rau qu¶ cã mµu ®á (cµ rèt, cµ chua...) cã tÝnh chÊt chèng ung th. Tr¸nh ¨n nhiÒu mì, gia vÞ, vµ ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n bÞ mèc ( trong ®ã s¶n sinh chÊt aflatoxin g©y ung th). Rîu: G©y ung th gan, miÖng, thùc qu¶n vµ phÇn trªn thanh qu¶n. Quan t©m h¬n c¶ lµ mèi liªn kÕt gi÷a thuèc l¸ vµ rîu cã t¸c dông céng hëng trªn ung th vïng ®Çu - cæ. Tia x¹: Bøc x¹ cùc tÝm (UV) do ph¬i n¾ng qu¸ ®é ®îc xem lµ t¸c nh©n g©y ung th da (cã vµ kh«ng cã s¾c tè). CÈn thËn che ch¾n ®Çy ®ñ khi lµm c«ng t¸c X quang, phãng x¹. C¸c virut: Cã virut ®îc biÕt lµ nguyªn nh©n g©y ung th ë ngêi lµ: Virut viªm gan B, virut Epstein - Barr, virut bíu gai (HPV) vµ virut g©y bÖnh b¹ch cÇu dßng lympho T ë ngêi (HTLV). V× vËy lo¹i trõ virut viªm gan b»ng c¸ch tiªm chñng vacxin. T¸c dông phô do dïng thuèc: RÊt cÈn thËn khi dïng thuèc néi tiÕt n÷, c¸c chÊt chèng ung th nhãm cã nh©n Alkyl. NhÊt lµ ®èi víi trÎ em cÇn tuyÖt ®èi tr¸nh. YÕu tè di truyÒn: LÞch sö gia ®×nh còng xem lµ yÕu tè nguy c¬ hay gÆp cña mét sè lo¹i ung th nh: ung th vó, ung th ®¹i trùc trµng, ung th vâng m¹c m¾t, bÖnh kh« da nhiÔm s¾c tè. ë mét sè níc cã phßng kh¸m gien ®Ó t×m gien g©y ung th. 3. dù phßng bíc 2 Sµng läc lµ c¸ch ®¸nh gi¸ mçi c¸ thÓ hay céng ®ång, khoÎ m¹nh vÒ mÆt l©m sµng, nh»m ph¸t hiÖn ung th tiÒn Èn hay th¬ng tæn tiÒn ung th ®Ó ®iÒu trÞ khái. Môc tiªu cña sµng läc nh»m gi¶m tû lÖ tö vong do ung th. Nh÷ng nguyªn t¾c sµng läc ung th Nguyªn t¾c sµng läc tríc tiªn phô thuéc vµo bÖnh ung th: DÞch tÔ häc, sinh bÖnh häc, chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ DÞch tÔ: BÖnh ung th sµng läc ph¶i lµ bÖnh phæ biÕn vµ lµ nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ céng ®ång. Sµng läc ph¶i lµm gi¶m tû lÖ tö vong vÒ mÆt dÞch tÔ LÞch sö tù nhiªn: ung th sµng läc ph¶i cã giai ®o¹n tiÒn l©m sµng kÐo dµi, cã thÓ ph¸t hiÖn tríc khi cã c¸c triÖu chøng hoÆc di c¨n cña bÖnh. §iÒu trÞ: BÖnh ung th sµng läc chØ cã ý nghÜa khi bÖnh ®iÒu trÞ cã kÕt qu¶ ë giai ®o¹n sím 26
ChÈn ®o¸n: BÖnh ung th muèn sµng läc cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng kh¸m l©m sµng hoÆc cËn l©m sµng ®îc gäi lµ test sµng läc. Test sµng läc ung th ph¶i ®¹t c¸c tiªu chuÈn - Test sµng läc ph¶i ®¬n gi¶n, thÝch hîp, ®îc bÖnh nh©n vµ céng ®ång chÊp nhËn - Gi¸ thµnh h¹, - Ýt t¸c dông phô - §é nh¹y, ®é ®Æc hiÖu, dù b¸o d¬ng tÝnh cµng cao cµng tèt Ph¶i cã ®¸nh gi¸ sµng läc vÒ lîi Ých tµi chÝnh, gi¶m tû lÖ cho céng ®ång 3.1. Sµng läc ung th vó Cã c¸c ph¬ng ph¸p sµng läc sau: Tù kh¸m vó: Lµ mét kü thuËt Ýt tèn kÐm vµ v« h¹i ®èi víi tuyÕn vó. Thùc hiÖn tù kh¸m vó mét th¸ng mét lÇn vµ kh¸m sau khi s¹ch kinh. Thêng chÈn ®o¸n ra bÖnh khi u nhá, h¹ch di c¨n Ýt h¬n nh÷ng ngêi kh«ng thùc hµnh tù kh¸m vó. Do vËy, cÇn ph¶i phæ biÕn réng r·i c¸ch tù kh¸m vó qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Kh¸m l©m sµng tuyÕn vó: Lµ mét ph¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó kh¸m cho tÊt c¶ phô n÷ trªn 40 tuæi Ýt nhÊt mét n¨m mét lÇn. Chôp tuyÕn vó: Chôp vó kh«ng chuÈn bÞ ®îc sö dông réng r·i trong viÖc x¸c ®Þnh bÖnh còng nh cho viÖc sµng läc ung th vó. Víi phô n÷ trªn 40 tuæi n»m trong diÖn "nguy c¬ cao", mét n¨m nªn chôp vó kh«ng chuÈn bÞ 1 lÇn. §èi víi phô n÷ trªn 50 tuæi, viÖc sµng läc b»ng chôp tuyÕn vó còng cã hiÖu qu¶ tèt. 3.2. Sµng läc ung th cæ tö cung Ung th x©m lÊn cæ tö cung cã thÓ ®îc phßng ngõa nÕu sµng läc ®îc tiÕn hµnh bëi sù chÝnh x¸c cña Pap test hay tÕ bµo häc ©m ®¹o mçi n¨m mét ®Õn hai lÇn ë phô n÷ trªn 30 tuæi ®· cã gia ®×nh. NÕu kh«ng cã ch¬ng tr×nh sµng läc cã hiÖu qu¶ ®îc tæ chøc bëi hÖ thèng y tÕ céng ®ång, c¸c b¸c sÜ cã thÓ chän läc c¸c bÖnh nh©n ®Ó sµng läc. Bëi Ých lîi cña viÖc sµng läc ung th cæ tö cung ®· lµm gi¶m 30% c¸c trêng hîp ung th x©m lÊn. ë nhiÒu níc ®· ¸p dông c¸c ch¬ng tr×nh sµng läc cã tæ chøc. T¹i c¸c ®Þa ph¬ng kh«ng cã ph¬ng tiÖn xÐt nghiÖm ®Ó lµm Pap test, cã thÓ kh¸m cæ tö cung b»ng m¾t víi má vÞt vµ ®ñ ¸nh s¸ng cho c¸c phô n÷ cã gia ®×nh, trªn 30 tuæi. NÕu cã bÊt thêng sÏ ®a sang bé phËn x¸c ®Þnh bÖnh vµ ®iÒu trÞ. Kh¸m b»ng m¾t lµ mét phÇn kh«ng t¸ch rêi cña ch¬ng tr×nh sµng läc víi tÕ bµo cæ tö cung. Lµm thö nghiÖm Lugol. Soi cæ tö cung ®Ó phãng ®¹i c¸c tæn th¬ng ë cæ tö cung. 27
KhoÐt chãp cæ tö cung. Võa chÈn ®o¸n võa ®iÒu trÞ c¸c ung th tiÒn x©m lÊn. 3.3. Sµng läc ung th ®¹i trµng vµ trùc trµng ë nhiÒu níc ph¸t triÓn, ung th ®¹i trùc trµng ®øng hµng thø 2 sau ung th phæi. ChiÕn lîc sµng läc nh»m vµo c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ cao, ®Æc biÖt tËp trung vµo nh÷ng ngêi cã tuæi kho¶ng 50 ®Õn 70. C¸c nghiÖm ph¸p sµng läc XÐt nghiÖm m¸u tiÒm Èn trong ph©n (FOBT) Ph¸t hiÖn ho¹t ®éng Peroxidase cña huyÕt cÇu tè. C¸c xÐt nghiÖm sµng läc cho thÊy kho¶ng 2% FOBT d¬ng tÝnh vµ gi¸ trÞ dù ®o¸n cña test cho c¶ u tuyÕn lµnh vµ ung th tõ 20 - 30%. Chó ý cã xÐt nghiÖm d¬ng tÝnh gi¶. Néi soi: ViÖc soi ®¹i trµng vµ trùc trµng ®· sö dông nh mét xÐt nghiÖm sµng läc ®¬n ®éc hay kÕt hîp víi FOBT. ViÖc theo dâi c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ cao nªn dïng test FOBT nÕu FOBT d¬ng tÝnh, chØ ®Þnh soi ®¹i trµng, trùc trµng. 3.4. Sµng läc c¸c ung th kh¸c §èi víi ung th gan nguyªn ph¸t: Sµng läc b»ng c¸ch ®o  fetoprotein trong huyÕt thanh nh÷ng ®èi tîng ®· bÞ viªm gan siªu vi trïng B. Siªu ©m ®îc dïng ®Ó theo dâi c¸c trêng hîp cã kÕt qu¶ bÊt thêng. §èi víi ung th vßm häng: Sµng läc b»ng c¸ch ®o lîng kh¸ng thÓ IgA cña virut Epstein - Barr cho d©n ë vïng hay m¾c lo¹i ung th nµy. §èi víi ung th vïng häng miÖng: Th¨m kh¸m b»ng m¾t c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ cao, cÇn kÕt hîp víi c¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cho d©n chóng biÕt (c¸c ®èi tîng nhai thuèc l¸, nhai trÇu, hót thuèc, uèng rîu) lµ lµm t¨ng lîi Ých cña viÖc ph¸t hiÖn ung th sím vµ c¸c t×nh tr¹ng tiÒn ung th. §èi víi ung th tiÒn liÖt tuyÕn: C¶ 3 xÐt nghiÖm cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn bÖnh khi cha cã triÖu chøng l©m sµng (th¨m kh¸m trùc trµng b»ng tay, siªu ©m qua trùc trµng, kh¸ng nguyªn ®Æc hiÖu cña tuyÕn tiÒn liÖt). §èi víi ung th tuyÕn gi¸p: C¸c ®èi tîng ®· chiÕu x¹ vµo vïng ®Çu cæ khi cßn th¬ Êu sÏ cã nguy c¬ cao cÇn ph¶i ®îc kh¸m l©m sµng ®Þnh kú, xÐt nghiÖm Calcitonin vµ Thyroglobulin. §èi víi ung th phÕ qu¶n phæi: Nªn chôp X quang phæi ®Þnh kú hµng n¨m cho nh÷ng ngêi hót thuèc trªn 45 tuæi ®Ó ph¸t hiÖn sím tæn th¬ng khi c¸c khèi u cßn nhá. §èi víi ung th d¹ dµy: 28
CÇn lµm X quang d¹ dµy vµ néi soi trªn nh÷ng bÖnh nh©n cã nguy c¬ cao (tuæi, tiÒn sö cña bÖnh viªm loÐt d¹ dµy m·n tÝnh). §èi víi ung th h¾c tè: BiÖn ph¸p quan träng lµ quan s¸t b»ng m¾t víi nh÷ng c¸n bé y tÕ ®îc huÊn luyÖn tèt. Kh¸m tû mØ. C. C©u hái lîng gi¸ 1. Tr×nh bµy nguyÔn t¾c sµng läc ung th ? 2. Tr×nh bµy néi dung cña dù phßng ung th bíc 1 ? 3. Tr×nh bµy c¸c ph¬ng ph¸p sµng läc ung th vó ? 4. C¸c ph¬ng ph¸p sµng läc ung th cæ tö cung ? 5. C¸c ph¬ng ph¸p sµng läc ung th ®¹i trùc trµng ? 6. Kh«ng hót thuèc l¸ cã thÓ phßng tr¸nh ®îc ung th phæi. §óng hay sai ? 7. Tiªm Vac xin viªm gan B lµ biÖn ph¸p dù phßng ung th gan. §óng hay sai ? 8. H¹n chÕ ¨n mì ®éng vËt cã thÓ dù phßng ®îc ung th d¹ dµy. §óng hay sai? 9. ¡n nhiÒu hoa qu¶, rau, vitamin cã thÓ phßng ngõa ®îc ung th. §óng hay sai ? 10. Theo anh (chÞ) c¾t bao quy ®Çu ë trÎ em bÞ chÝt bao quy ®Çu lµ biÖn ph¸p phßng chèng bÖnh ung th d¬ng vËt bíc 1 hay bíc 2 ? 11. Theo anh (chÞ) c¾t Polyp ®¹i trµng lµ biÖn ph¸p phßng chèng bÖnh ung th ®¹i trµng bíc 1 hay bíc 2 ? 12. Cã thÓ sµng läc ®îc tÊt c¶ c¸c lo¹i ung th. §óng hay sai ? 29
bµi 7: chÈn ®o¸n bÖnh ung th Môc tiªu häc tËp 1. M« t¶ ®îc c¸c triÖu chøng l©m sµng cña bÖnh ung th. 2. Tr×nh bµy ®îc gi¸ trÞ cña mçi ph¬ng ph¸p cËn l©m sµng trong chÈn ®o¸n ung th. 3. Tr×nh bµy ®îc néi dung vµ ý nghÜa cña chÈn ®o¸n giai ®o¹n TNM. Néi dung 1. §¹i c¬ng ChÈn ®o¸n (Diagnostic) ®îc ®Þnh nghÜa lµ nhËn ®Þnh chÝnh thøc vÒ b¶n chÊt bÖnh lý cña bÖnh nh©n. ChÈn ®o¸n ®îc ®a ra sau khi thÇy thuèc khi nhËn toµn bé bÖnh sö, th¨m kh¸m l©m sµng vµ nh÷ng kÕt qu¶ xÐt nghiÖm cËn l©m sµng. ChÈn ®o¸n bÖnh ung th ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c sau: - ChÈn ®o¸n bÖnh ung th cÇn ph¶i tiÕn hµnh 3 bíc: Bíc chÈn ®o¸n ban ®Çu; Bíc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh; Bíc chÈn ®o¸n giai ®o¹n - ChÈn ®o¸n bÖnh ung th còng ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c chÈn ®o¸n chung nh c¸c bÖnh kh¸c. Ph¶i cã chÈn ®o¸n s¬ bé, ph¶i thùc hiÖn tèt bíc chÈn ®o¸n ph©n biÖt tríc khi ®i ®Õn chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh. VÝ dô: chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh ung th phæi ph¶i chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi ¸p xe phæi, lao phæi.... - Cã rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p ®îc ¸p dông trong chÈn ®o¸n bÖnh ung th mµ Gi¸ trÞ cña mçi ph¬ng ph¸p tuú thuéc vµo tõng lo¹i bÖnh ung th, vµ tuú thuéc vµo tõng môc ®Ých. Ph¶i cã sù phèi hîp gi÷a c¸c biÖn ph¸p trong ®ã l©m sµng gi÷ vai trß quan träng vµ chÈn ®o¸n gi¶i phÉu bÖnh ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. - ChÈn ®o¸n ung th cÇn ph¶i kh¸m, hái tØ mØ, chÝnh x¸c vµ ph¶i quan t©m ®Õn tiÒn sö b¶n th©n, gia ®×nh, nghÒ nghiÖp.... VÝ dô: Ung th phæi: hái tiÒn sö hót thuèc l¸ Ung th bµng quang: tiÕp xóc phÈm nhuém,... Ung th d¬ng vËt: tiÒn sö chÝt hÑp bao qui ®Çu. - ChÈn ®o¸n bÖnh ung th ph¶i ®óng vµ chÝnh x¸c tríc ®iÒu trÞ V× ung th lµ bÖnh hiÓm nghÌo, c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®Òu rÊt nÆng nÒ, phøc t¹p vµ nhiÒu biÕn chøng. Ch¼ng h¹n ung th x¬ng ë trÎ em chÈn ®o¸n nhÇm, chØ ®Þnh c¾t côt nÕu gi¶i phÉu bÖnh kh«ng ph¶i ung th x¬ng th× hËu qu¶ ®Ó l¹i rÊt nÆng nÒ. - ChÈn ®o¸n giai ®o¹n (TNM) lµ mét ®Æc thï riªng cña ung th: Gióp ®¸nh gi¸ tiªn lîng bÖnh vµ lùa chän ph¸c ®å ®iÒu trÞ. - ChÈn ®o¸n sím bÖnh ung th lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng: V× bÖnh cã thÓ ®îc ®iÒu trÞ khái nÕu ®îc chÈn ®o¸n ë giai ®o¹n sím cña bÖnh. 30