Giới thiệu phương pháp bơm rửa xoang qua lỗ thông tự nhiên bằng kim đầu tù để điều trị bệnh lý viêm xoang tại Bệnh viện Thống Nhất

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> <br /> GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP BƠM RỬA XOANG<br /> QUA LỖ THÔNG TỰ NHIÊN BẰNG KIM ĐẦU TÙ ĐỂ ĐIỀU TRỊ<br /> BỆNH LÝ VIÊM XOANG TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT<br /> Nguyễn Vĩnh Phước*, Lê Nhật Vinh*, Bùi Thị Kim Dung*, Đoàn Thị Tuyết Minh*<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Tiếp tục hoàn thiện hơn các kỹ thuật điều trị tại chỗ viêm mũi xoang trước đây nhằm đem lại<br /> sự an toàn và hiệu quả trong chẩn đoán và điều trị cho bệnh nhân viêm mũi xoang mạn tính, chúng tôi xin giới<br /> thiệu phương pháp bơm rửa xoang qua lỗ thông tự nhiên bằng kim đầu tù tại Bệnh viện Thống Nhất.<br /> Mục đích: Giới thiệu một phương pháp cùng với trang thiết bị mới như kim đầu tù do BS CKII Nguyễn<br /> Vĩnh Phước tự tạo.<br /> Đối tượng và phương tiện áp dụng: Chúng tôi chỉ dùng phương pháp này cho bệnh nhân từ 16 tuổi trở<br /> lên. Sử dụng kim đầu tù có nhiều góc cong cùng các phương tiện hỗ trợ khác như hệ thống nội soi<br /> Kết quả: Chúng tôi đã điều trị cho 50 trường hợp BN. Tất cả đều giảm và hết triệu chứng cơ năng của bệnh<br /> lý viêm mũi xoang.<br /> Kết luận: Phương pháp này là một bước hoàn thiện hơn các kỹ thuật điều trị tại chỗ viêm mũi xoang trước<br /> đây nhằm đem lại sự an toàn và hiệu quả trong chẩn đoán và điều trị cho bệnh nhân viêm mũi xoang mạn tính.<br /> Từ khóa: viêm mũi xoang, kim đầu tù<br /> ABSTRACT<br /> ENDOSCOPIC RHINOSINUS WASHING BY USING SUCTION PIPES FOR RHINOSINUSITIS<br /> TREATMENT AT THONG NHAT HOSPITAL<br /> Nguyen Vinh Phuoc, Le Nhat Vinh, Bui Thi Kim Dung, Doan Thi Tuyet Minh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 3 - 2019: 184 – 189<br /> Backgrounds: Improving the techniques of diagnosing and local treatment of chronic rhinosinusitis to give<br /> the CRS patients the effect, safety in diagnosing and treatment of CRS, we present a method – Endoscopic<br /> Rhinosinus washing by suction pipe at Thong Nhat Hospital.<br /> Objective: The purpose of this report to present a method using suction pipe designed by Dr. Nguyen<br /> Vinh Phuoc.<br /> Material: We only apply this method to the over 16 years old patients. The patients got the treatments daily<br /> or every two days in two - three weeks. With the sinus-endoscopic device, suctional pipes designed by Dr. Nguyen<br /> Vinh Phuoc and utilization of short acting local anesthesia, purulence and inflammatory liquid were removed<br /> from the sinus system and nasal passages. Then we gave the topical antibiotic and corticoid therapy to reduce<br /> oedema of mucous membrane and infectious state.<br /> Result: 66 patients have been treated by this method, and their symptoms of CRS were completely recovered.<br /> Conclusion: This method is a more complete step in the previous techniques of topical treatment of sinusitis<br /> to provide safety and efficacy in the diagnosis and treatment of patients with chronic sinus rhinitis.<br /> Keywords: chronic rhinosinusitis, suction pipe<br /> <br /> Khoa Tai mũi họng Bệnh viện Thống Nhất.<br /> *<br /> <br /> Tác giả liên lạc: BSCKII Nguyễn Vĩnh Phước ĐT: 0903 606 229 Email:bacsivinhphuoc@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 184 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> ĐẶTVẤNĐỀ<br /> Rửa mũi xoang bằng nước muối sinh lý 9‰<br /> vốn là phương pháp điều trị nội khoa viêm mũi<br /> xoang mạn đơn giản và rẻ tiền đã có từ lâu.<br /> Trong sách Tai mũi họng thực hành của BS<br /> Võ Tấn (năm 1968) đã mô tả cách tự rửa mũi<br /> bằng bình nước muối treo trên cao với kim xịt tia<br /> nước vào các hố mũi(3).<br /> Ngoài ra trước đây còn có những tác giả<br /> Hình 2: Bộ kim đầu tù bơm rửa xoang<br /> khác giới thiệu các phương pháp rửa mũi xoang<br /> từ đơn giản đến phức tạp (1,2). ĐỐITƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Năm 2009 tại hội nghị Tai mũi họng toàn Thiết kế nghiên cứu<br /> quốc An Giang chúng tôi cũng đã giới thiệu Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca.<br /> dụng cụ đầu rửa mũi BSP. Đối tượng nghiên cứu<br /> Năm 2011 tại hội nghị Tai mũi họng toàn Tất cả bệnh nhân (BN) người trưởng thành<br /> quốc Nha Trang (5/2011) chúng tôi giới thiệu bộ được chẩn đoán viêm mũi xoang mạn tại khoa<br /> 10 ống (10 màu) rửa mũi xoang qua nội soi với Tai Mũi Họng Bệnh viện Thống Nhất TP. Hồ<br /> nhiều góc độ khác nhau (Hình 1). Chí Minh từ tháng 12/2018 đến tháng 04/2019.<br /> Tiêu chuẩn nhận bệnh<br /> Tất cả BN thỏa đầy đủ các tiêu chuẩn sau:<br /> Bệnh nhân ≥ 16 tuổi, không phân biệt giới<br /> tính, chủng tộc, nghề nghiệp, nơi cư trú.<br /> Bệnh nhân được chẩn đoán viêm mũi xoang<br /> mạn điều trị tại khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện<br /> Thống Nhất Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Bệnh nhân được thực hiện đầy đủ các bước<br /> thăm khám và xét nghiệm đáp ứng thông tin cần<br /> thu thập.<br /> Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Tất cả BN có một trong các tiêu chuẩn sau:<br /> Hình 1: Bộ rửa mũi xoang qua nội soi<br /> Chúng tôi tiếp tục hoàn thiện với kim bơm Bệnh nhân có các yếu tố làm bệnh khó điều<br /> rửa đầu tù. Nguyên tắc chính của chúng tôi là trị trước đó: bệnh di truyền bất thường cấu trúc<br /> nước được phun xịt vào các ngóc ngách bẩn (kể lông chuyển, hội chứng Kartagerner, systic<br /> cả đưa vào lỗ xoang bướm, xoang hàm, ngách fibrosis, các bệnh rối loạn miễn dịch.<br /> trán) với áp lực để đẩy chất bẩn ra ngoài rồi BN có bệnh mạn tính đường hô hấp như<br /> được hút đi, đầu kim tù không gây tổn thương suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.<br /> vùng lỗ thông tự nhiên của xoang, can thiệp tối<br /> Hồ sơ bệnh án thiếu thông tin.<br /> thiểu để bảo vệ hệ thống thanh thải nhầy lông<br /> BN không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> chuyển sinh lý của xoang (Hình 2).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019 185<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> Phương pháp chọ mẫu<br /> Cách chọn mẫu<br /> Không xác suất, lấy tất cả những trường hợp<br /> phù hợp theo tiêu chí chọn bệnh trong thời gian<br /> nghiên cứu.<br /> Cỡ mẫu<br /> Lấy mẫu thuận tiện. Cỡ mẫu là 66 BN. Hình 5: Dung dịch Natri Clorid 9‰, dung dịch<br /> kháng sinh và dung dịch cortisone<br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> Các phương tiện hỗ trợ:<br /> Máy nội soi Olympus với màn hình chuyên<br /> dụng CRT của Sony.<br /> Ống nội soi cứng 0º - 30º.<br /> Phòng nội soi.<br /> Máy hút có điều chỉnh áp lực.<br /> Máy phun xịt chuyên dụng.<br /> Đầu phun hút linh động.<br /> Thuốc co mạch: Rhinex 0,05% xịt vào hố mũi<br /> 2 bên với bình xịt BSP (Hình 3).<br /> Xylocaine Jelly 2% dùng để tê hố mũi (Hình 4). Hình 6: Qui trình sử dụng các loại thuốc trong phun<br /> Dung dịch Natri Clorid 9‰ dùng để rửa, rửa mũi xoang<br /> dung dịch kháng sinh và dung dịch cortisone Các bước tiến hành<br /> đưa vào mũi xoang sau khi rửa (Hình 5). Tất cả bệnh nhân nghi ngờ viêm mũi xoang<br /> mạn đều được thực hiện cùng một tiến trình sau:<br /> Hỏi bệnh sử, tiền sử, ghi nhận các triệu<br /> chứng lâm sàng.<br /> Hướng dẫn cho bệnh nhân tự đánh giá mức<br /> độ triệu chứng cơ năng dựa trên bảng câu hỏi<br /> SNOT-22.<br /> Chụp CT scan mũi xoang 2 tư thế axial và coronal.<br /> Ghi nhận các đặc điểm cấu trúc giải phẫu<br /> vùng mũi xoang của bệnh nhân trên CT scan đọc<br /> trên đĩa D-COM.<br /> Hình 3: Thuốc co mạch: Rhinex 0,05% xịt vào hố Phương pháp thu thập<br /> mũi 2 bên với bình xịt BSP Các dữ kiện được thu thập thông qua hỏi<br /> bệnh sử, tiền sử, thăm khám lâm sàng và chụp<br /> CT scan.<br /> Tất cả dữ liệu thu thập được lưu trữ vào<br /> bệnh án nghiên cứu được soạn sẵn. Hình ảnh CT<br /> scan mũi xoang của bệnh nhân được lưu trữ vào<br /> Hình 4: Thuốc Xylocaine Jelly 2% đĩa DVD theo chuẩn D-COM.<br /> <br /> <br /> <br /> 186 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặc điểm chung Các phim CT scan được chụp tại phòng CT<br /> Tuổi scan – khoa chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện<br /> Thống Nhất TP. Hồ Chí Minh và được đánh giá<br /> Được tính bằng cách lấy ngày nhập viện<br /> theo phân độ của Lund và Mackay 1993. Kết quả<br /> trừ cho ngày sinh của bệnh nhân, đơn vị tính<br /> được thể hiện theo Bảng 2.<br /> là năm.<br /> Giới Thang điểm, trừ OMC<br /> 0: bình thường.<br /> Chia làm 2 giới nam và nữ<br /> 1: mờ 1 phần hay nhiều xoang.<br /> Tiền sử<br /> 2: mờ hoàn toàn 1 hay nhiều xoang.<br /> Tiền sử gia đình<br /> Đối với OMC<br /> Nếu có người nhà có quan hệ huyết thống<br /> cấp 1 (bố mẹ, anh, chị em) bị bệnh lý về mũi 0: bình thường.<br /> xoang, ghi rõ bệnh lý gì. Có 2 giá trị: (1): có (ghi 2: tắc OMC.<br /> rõ), (2): không. Đối với bất thường giải phẫu<br /> Tiền sử nội khoa 0: không.<br /> Có 5 giá trị: (1): Viêm mũi xoang, (2): polyp 1: có.<br /> mũi, (3): u lành tính (u xương, u sợi) hay các u ác Thực hiện bơm rửa trên bệnh nhân<br /> tính (carcinoma), (4): bệnh nội khoa khác (ghi Bệnh nhân được giới thiệu phương pháp và<br /> rõ), (5): không. cách thực hiện.<br /> Tiền sử ngoại khoa Đầu tiên BN ở tư thế ngồi được xịt thuốc co<br /> Có 4 giá trị: (1): đã phẫu thuật mũi xoang, mạch Rhinex 2 lần cách nhau 5 phút. Đợi thêm 5<br /> (2): phẫu thuật khác (ghi rõ), (3): chấn thương phút đặt 2 que tăm bông tiệt trùng có tẩm jell<br /> vùng mặt, (4): không. Lidocain 2% xoa nhẹ mù vào vùng khe giữa và<br /> Triệu chứng lâm sàng thành sau họng cho BN đợi từ 5 – 10 phút.<br /> Bảng 1: Các triệu chứng chính và phụ của viêm mũi Kế đến cho BN nằm trên bàn nội soi với tư<br /> xoang mạn thế đầu vượt khỏi mép bàn và hạ thấp, thả lỏng<br /> Triệu chứng chính Triệu chứng phụ ra cạnh bàn, mũi hướng thẳng lên trần. Nếu rừa<br /> 1 Nghẹt mũi 1b Nhức đầu mũi (P) cho đầu BN nghiêng (P) 5º và ngược lại<br /> 2 Chảy mũi trước/sau nhầy mủ 2b Ho (giống như tư thế làm proetz). Tư thế rất quan<br /> Đau tai, nhức,<br /> 3 Nhức mặt, nặng mặt, căng mặt 3b<br /> căng tai<br /> trọng để tránh sặc.<br /> 4 Giảm ngửi, mất mùi 4b Đau nhức răng Qua nội soi, Bệnh nhân có thể được nắn hình<br /> 5 Sốt (viêm xoang mạn tái phát) 5b Hơi thở hôi cuốn dưới bằng que chuyên dụng, nắn chỉnh<br /> 6b Mệt mỏi cuốn giữa về phía vách ngăn để mở rộng khe<br /> 7b Sốt<br /> mũi giữa, giúp thao tác bơm rửa thuận lợi hơn.<br /> Bảng 2: Thang điểm Lund – Mackay trên CT scan Sau đó chúng tôi dùng kim đầu tù có nhiều<br /> Hình ảnh mờ đục Bên phải Bên trái<br /> góc cong 700, 900, 1100 để tiếp cận vào lỗ thông<br /> Xoang hàm 0-2 0-2<br /> Xoang sàng trước 0-2 0-2<br /> xoang hàm, bơm nước muối bằng xi lanh 10 cc,<br /> Xoang sàng sau 0-2 0-2 20cc, rồi gắn máy hút qua kim đầu tù để hút mủ<br /> Xoang bướm 0-2 0-2 trong xoang. Thao tác này được lặp đi lặp lại<br /> Xoang trán 0-2 0-2 nhiều lần đến khi không thấy dịch mủ từ xoang<br /> Phức hợp lỗ thông khe (OMC) 0-2 0–2 đổ ra nữa.<br /> Tổng cộng 12 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019 187<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> Phương pháp xử lý – phân tích số liệu Tỷ lệ giới tính của mẫu<br /> Chỉnh sửa và loại bỏ các bệnh án nghiên cứu Tỷ lệ nam:nữ là 1,4:1 trong bệnh lý viêm mũi<br /> không đầy đủ thông tin. xoang mạn.<br /> Tạo mã cho giá trị các biến số. Tuổi<br /> Nhập số liệu vào máy tính. Bảng 3: Thống kê đặc điểm biến số tuổi trong mẫu<br /> Quá trình xử lý và phân tích số liệu được nghiên cứu<br /> tiến hành bằng phần mềm SPSS. Trung bình Độ lệch chuẩn Nhỏ nhất Lớn nhất<br /> 40,5 6,992 16 65<br /> Đối với các biến số định lượng<br /> Nếu tuân theo luật phân phối chuẩn: số Lý do nhập viện<br /> liệu sẽ được trình bày với số trung bình và độ Bảng 4: Lý do đến khám và nhập viện<br /> lệch chuẩn. Lý do nhập viện Tần số %<br /> Nghẹt mũi 24 36,4<br /> Nếu không tuân theo luật phân phối chuẩn: Chảy mũi trước/sau 15 22,7<br /> số liệu sẽ được trình bày với số trung vị và các Nặng mặt 4 6,1<br /> bách phân vị 25% và 75%. Mất mùi 4 6,1<br /> Đối với các biến số định tính Đau đầu 10 15,2<br /> Ho 6 9,1<br /> Số liệu sẽ được trình bày dưới dạng tần số và Đau nặng tai 2 3,0<br /> tỉ lệ %. Hôi miệng 1 1,5<br /> Kết quả được trình bày dưới dạng bảng, biểu Tổng cộng 66 100<br /> đồ và đồ thị. Bệnh nhân viêm mũi xoang mạn đến khám<br /> Các phép kiểm định chủ yếu với các triệu chứng nghẹt mũi (36,4%),<br /> chảy mũi trước/sau (22,7%), đau đầu (15,2%), ho<br /> Để so sánh hai số trung bình<br /> (9,1%), các triệu chứng khác chiếm tỷ lệ thấp<br /> Đối với biến số có phân phối chuẩn: dùng<br /> hơn: nặng mặt (6,1%), mất mùi (6,1%), nặng tai<br /> test t.<br /> (3,0%), hôi miệng (1,5%) (Bảng 4).<br /> Đối với biến số không có phân phối chuẩn:<br /> Đặc điểm lâm sàng<br /> dùng test Wilcoxon.<br /> Triệu chứng cơ năng<br /> Để so sánh hai tỷ lệ<br /> Bảng 5: Tần số và tỷ lệ các triệu chứng cơ năng<br /> Đối với biến số có tần số lý thuyết ≥ 4: dùng<br /> Tần số Phần trăm<br /> test chi bình phương. Triệu chứng<br /> Phải Trái Phải Trái<br /> Đối với biến số có tần số lý thuyết < 4: dùng Nghẹt mũi 61 61 92,4 92,4<br /> test Fisher. Chảy mũi 63 63 95,5 95,5<br /> Nặng mặt 56 56 84,8 84,8<br /> KẾ QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Giảm khứu 28 29 42,4 43,9<br /> Nghiên cứu được thực hiện tại khoa Tai Đau đầu 59 58 89,4 87,9<br /> Đau tai 34 35 51,5 53,0<br /> mũi họng bệnh viện Thống Nhất, bao gồm 66<br /> Đau răng 1 1 1,5 1,5<br /> bệnh nhân viêm mũi xoang mạn, được khảo Ho 63 95,5<br /> sát các đặc điểm hình ảnh giải phẫu mũi xoang Hơi thở hôi 14 21,2<br /> trên CT scan, và bơm rửa xoang qua lỗ tự Sốt 11 16,7<br /> Mệt mỏi 61 92,4<br /> nhiên, sau đó đánh giá lại triệu chứng lâm<br /> Triệu chứng cơ năng thường gặp nhất của<br /> sàng của bệnh nhân.<br /> bệnh nhân viêm mũi xoang mạn cao tuổi đến<br /> Đặc điểm dịch tễ học mẫu nghiên cứu khám nhập viện là chảy mũi trước / sau cả bên<br /> Giới tính: Nam: 38 (59,1), nữ: 27 (40,9). phải và trái (95,5%), tiếp theo là nghẹt mũi<br /> <br /> <br /> 188 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 3 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> (92,4%), ho (95,5%), mệt mỏi (92,4%), đau đầu FESS. Tuy nhiên để thực hiện phương pháp này<br /> phải – trái lần lượt là 89.4% và 87.9%, các triệu đôi khi phải hỗ trợ bởi các thủ thuật nhỏ như<br /> chứng ít gặp hơn lần lượt là nặng mặt (84,8%), nắn cuốn dưới và giữa để làm rộng khe giữa<br /> đau tai (51,5% - 53%), giảm khứu (42,4%- 43,9%), hoặc khe trên (vùng lỗ xoang bướm).<br /> hôi miệng (21,2%), sốt (16,7%), và đau răng Hạn Chế<br /> (1,5%) (Bảng 5). Đòi hỏi phải có sự kiên trì của cả BS lẫn BN<br /> BÀN LUẬN Đòi hỏi cơ sở phải có cùng lúc hai thiết bị<br /> Ngày càng nhiều công trình nghiên cứu chuyên dụng.<br /> cũng như ứng dụng những sản phẩm để thuận KẾT LUẬN<br /> tiện cho việc rửa mũi xoang từ đơn giản đến<br /> Phương pháp rửa mũi xoang qua nội soi<br /> phức tạp. Đây là phương pháp kết hợp của<br /> với máy phun hút và bộ kim đầu tù tại Bệnh<br /> nhiều thiết bị tiên tiến như máy nội soi mũi<br /> viện Thống Nhất là một kỹ thuật mới để điều<br /> xoang với bộ kim đầu tù nhiều góc làm sạch các<br /> trị tại chỗ viêm mũi xoang mạn tính. Phương<br /> ngóc ngách của hố mũi xoang. Đây cũng là lần<br /> pháp này là một bước hoàn thiện hơn các kỹ<br /> đầu Việt Nam hoàn thiện qui trình cũng như các<br /> thuật điều trị tại chỗ viêm mũi xoang trước<br /> thiết bị hỗ trợ cho phương pháp này.<br /> đây nhằm đem lại sự an toàn và hiệu quả<br /> Phương pháp này chừng mực nào đó có thể trong chẩn đoán và điều trị cho bệnh nhân<br /> cải thiện tình trạng khó chịu ở những BN đã viêm mũi xoang mạn tính.<br /> phẫu thuật nhưng bị tái phát, đồng thời đây là<br /> phương pháp theo dõi và chăm sóc hố mổ rất tốt<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Phạm Kiên Hữu. (2010). Phẫu thuật nội soi xoang. Nhà xuất bản<br /> cho bệnh nhân sau phẫu thuật nội soi mũi Y học, pp. 104-107.<br /> xoang. Cải thiện các triệu chứng cơ năng cũng 2. Nguyễn Tấn Phong (2001). Phẫu thuật nội soi chức năng xoang.<br /> như thực thể đối với một số trường hợp có các Nhà xuất bản Y học, pp. 24-25.<br /> 3. Võ Tấn (1968). Tai mũi họng thực hành tập I, pp.56-57. Nhà xuất<br /> bệnh lý nội khoa khác đi kèm không cho phép bản Y học.<br /> phẫu thuật hoặc những BN không muốn phẫu<br /> thuật. Đây là phương pháp hỗ trợ tốt vừa cho Ngày nhận bài báo: 15/05/2019<br /> điều trị nội khoa đơn thuần, vừa cho các trường Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/05/2019<br /> hợp điều trị FESS. Có thể thực hiện trước và sau Ngày bài báo được đăng: 02/07/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Thống Nhất 2019 189<br />