Giới thiệu sách Đạo đức môi trường

®¹o ®øc m«i tr­êng<br /> <br />  giíi thiÖu s¸ch <br /> <br /> <br /> §¹O §øC M¤I TR¦êNG<br /> §¹o ®øc m«i tr­êng lµ mét nh¸nh cña Nh÷ng nhµ PhËt häc cho r»ng, thuyÕt<br /> triÕt lý m«i tr­êng, nghiªn cøu c¸c mèi Duyªn khëi vµ nh÷ng t­ t­ëng rót ra tõ<br /> quan hÖ ®¹o ®øc gi÷a con ng­êi vµ m«i Duyªn khëi vÒ b×nh ®¼ng PhËt tÝnh, b×nh<br /> tr­êng. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®¹o ®øc m«i ®¼ng sinh mÖnh, giíi s¸t... cã ý nghÜa tÝch<br /> tr­êng tuy ®· xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 40 cùc ®èi víi viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng, ®Æc biÖt<br /> cña thÕ kû XX, nh­ng m·i ®Õn nh÷ng n¨m lµ b¶o vÖ sù ®a d¹ng sinh häc trong ®iÒu<br /> gÇn ®©y míi thùc sù ®­îc chó ý. ë ViÖt kiÖn hiÖn nay.<br /> Nam, nÕu kh«ng kÓ nh÷ng c«ng tr×nh Nho gi¸o cã nh÷ng t­ t­ëng, nh÷ng gi¸<br /> mang tÝnh gi¸n tiÕp, th× ®Õn nh÷ng n¨m trÞ cã tÝnh phæ qu¸t vµ vÜnh h»ng. Nh÷ng<br /> 90 cña thÕ kû XX, míi cã mét sè bµi t­ t­ëng ®ã cã thÓ coi nh­ c¬ së, nh­ ®Þnh<br /> nghiªn cøu trùc tiÕp vÒ ®¹o ®øc m«i h­íng cho viÖc thiÕt lËp mét x· héi kh«ng<br /> tr­êng. Víi môc ®Ých gióp cho c¸c nghiªn chØ bao gåm sù hµi hoµ gi÷a con ng­êi víi<br /> cøu sinh vµ häc viªn cao häc cã thÓ tiÕp con ng­êi mµ cßn gåm c¶ sù hµi hoµ gi÷a<br /> cËn ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c víi vÊn ®Ò nµy, con ng­êi víi tù nhiªn, trêi ®Êt. Trong bèi<br /> Häc viÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam ®· c¶nh ph¸t triÓn kh«ng bÒn v÷ng cña<br /> xuÊt b¶n cuèn “§¹o ®øc m«i tr­êng” do nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ víi<br /> PGS.TS. NguyÔn V¨n Phóc biªn so¹n. sù khñng ho¶ng trong quan hÖ gi÷a con<br /> Cuèn s¸ch gåm 3 ch­¬ng. ng­êi vµ m«i tr­êng, Nho gi¸o cµng cã<br /> Trong phÇn ®Çu ch­¬ng 1 Mét sè kh¸i thªm vai trß më réng quan hÖ ®¹o ®øc tõ<br /> niÖm vÒ ®¹o ®øc m«i tr­êng, t¸c gi¶ tr×nh chñ thÓ, x· héi ®Õn giíi tù nhiªn.<br /> bµy vÒ c¸c thuËt ng÷ “®¹o ®øc häc m«i §èi víi L·o gi¸o, v« vi kh«ng chØ lµ mét<br /> tr­êng” vµ “®¹o ®øc m«i tr­êng”. Theo t¸c yªu cÇu cña cai trÞ, cña qu¶n lý x· héi mµ<br /> gi¶, cho ®Õn nay nh÷ng néi dung hµm cßn lµ mét yªu cÇu cña lèi sèng, mét<br /> chøa trong c¸c thuËt ng÷ nµy vÉn ch­a cã ph­¬ng thøc øng xö vÒ mÆt lèi sèng cña<br /> mét quan niÖm thèng nhÊt. Mçi khuynh con ng­êi. VÒ mÆt lèi sèng, qu¶ dôc vµ tri<br /> h­íng cô thÓ cã mét c¸ch lý gi¶i vµ nh÷ng tóc lµ nh÷ng yªu cÇu cña mét lèi sèng<br /> ®Ò xuÊt cô thÓ cho viÖc x©y dùng ®¹o ®øc thuÇn ph¸c, mét lèi sèng phï hîp víi ®¹o.<br /> m«i tr­êng. Sù thèng nhÊt míi chØ dõng Lèi sèng nµy kh«ng chØ gãp phÇn gi¶m<br /> l¹i ë chç: ®¹o ®øc m«i tr­êng lµ mét thiÓu nhu cÇu khai th¸c, bãc lét tù nhiªn,<br /> ph­¬ng diÖn cña ph¸t triÓn. Nã thËt sù cã m«i tr­êng mµ cßn t¹o nªn mét thÕ giíi<br /> vai trß vµ ý nghÜa kh«ng thÓ thay thÕ thèng nhÊt gi÷a con ng­êi víi trêi ®Êt,<br /> trong viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng, tr¸i ®Êt – v¹n vËt.<br /> ng«i nhµ chung cña nh©n lo¹i. C«ng gi¸o nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm b¶o<br /> PhÇn tiÕp theo, t¸c gi¶ tr×nh bµy c¸c vÖ m«i tr­êng trong viÖc kÕt hîp kh¶ n¨ng<br /> quan niÖm ph­¬ng §«ng vµ ph­¬ng T©y cña khoa häc c«ng nghÖ víi lèi sèng ®¹o<br /> vÒ ®¹o ®øc m«i tr­êng. Dï lµ quan niÖm ®øc lµnh m¹nh, lèi sèng t«n träng sù sèng<br /> cña PhËt gi¸o, Nho gi¸o, L·o gi¸o hay vµ phÈm gi¸ con ng­êi, t«n träng quyÒn lîi<br /> C«ng gi¸o ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn viÖc b¶o vÖ cña thÕ hÖ h«m nay vµ c¸c thÕ hÖ mai sau.<br /> m«i tr­êng. Cô thÓ h¬n, b¶o vÖ m«i tr­êng cÇn ph¶i<br /> <br /> 84 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  nguyÔn thu nghÜa<br /> <br /> ®­îc nh×n nhËn vµ thùc hiÖn nh­ mét kÓ c¶ con ng­êi ®­îc x¸c ®Þnh bëi b¶n chÊt<br /> tr¸ch nhiÖm chung cña loµi ng­êi. cña c¸c quan hÖ gi÷a nã víi c¸c vËt thÓ<br /> Trong ch­¬ng nµy, t¸c gi¶ còng tr×nh kh¸c cña thùc t¹i. Khi b¶n chÊt cña c¸c<br /> bµy mét sè khuynh h­íng ®¹o ®øc häc m«i quan hÖ nµy thay ®æi th× b¶n chÊt cña c¸c<br /> tr­êng ph­¬ng T©y hiÖn nay. vËt thÓ còng thay ®æi theo<br /> §¹o ®øc häc duy sinh vËt (Biocentric Cho dï kh¼ng ®Þnh r»ng, sù tù thùc<br /> Ethics), do P.Taylor s¸ng lËp. Taylor chñ hiÖn b¶n ng· kh«ng ph¶i lµ mét tr¹ng th¸i<br /> tr­¬ng x©y dùng mét nÒn ®¹o ®øc míi, thÇn bÝ hay trÇm t­, nh­ng nh­ sù tr×nh<br /> nÒn ®¹o ®øc nµy coi sù sèng lµ trung t©m bµy cña Naess vµ nh÷ng nhµ sinh th¸i häc<br /> nh»m v­ît qua nÒn ®¹o ®øc truyÒn thèng bÒ s©u th× ph­¬ng thøc t¹o dùng ý thøc<br /> coi con ng­êi lµ trung t©m. ¤ng kh¼ng m«i tr­êng cho con ng­êi lµ thÇn bÝ vµ<br /> ®Þnh: kh«ng cã lý do g× ®Ó nãi r»ng, c¸c kh«ng kh¶ thi. §©y cã thÓ lµ h¹n chÕ hoÆc<br /> loµi ®éng thùc vËt kh«ng cã quyÒn ®¹o ®iÓm yÕu nhÊt cña sinh th¸i häc bÒ s©u.<br /> ®øc. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c lao× ®éng vËt cã Ch­¬ng 2: Thùc chÊt vµ nh÷ng chuÈn<br /> quyÒn ®­îc t«n träng, ®­îc b¶o vÖ nh­ mùc c¬ b¶n cña ®¹o ®øc m«i tr­êng. T¸c<br /> quyÒn ®­îc t«n träng, ®­îc b¶o vÖ ®èi víi gi¶ dµnh phÇn ®Çu ®Ó nãi vÒ c¸c kh¸i<br /> con ng­êi. niÖm “gi¸ trÞ néi t¹i” vµ “quyÒn ®éng vËt”<br /> §¹o ®øc häc duy sinh th¸i (Ecocentric trong ®¹o ®øc häc m«i tr­êng. Nh÷ng nhµ<br /> Ethics) do Leapold khëi x­íng. NÕu ®¹o ®øc häc m«i tr­êng ph­¬ng T©y hiÖn<br /> khuynh h­íng duy sinh vËt chØ nh×n nhËn ®¹i cho r»ng, viÖc nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ<br /> quan hÖ ®¹o ®øc gi÷a con ng­êi vµ m«i néi t¹i còng nh­ quyÒn cña ®éng vËt, v¹n<br /> tr­êng trong khu«n khæ quan hÖ víi ®éng, vËt kh«ng chØ gióp loµi ng­êi biÕt t«n<br /> thùc vËt, nghÜa lµ víi thÕ giíi h÷u sinh th× träng loµi vËt, t«n träng tù nhiªn, tù nhËn<br /> khuynh h­íng duy sinh th¸i më réng thÊy tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr­êng mµ<br /> ph¹m vi cña quan hÖ nµy tíi c¶ thÕ giíi v« còng víi ®iÒu ®ã, nh©n lo¹i sÏ t¹o ra cho<br /> sinh. §¹o ®øc duy sinh th¸i ®ßi hái con m×nh mét ®êi sèng cã ý nghÜa h¬n. Song<br /> ng­êi ph¶i t«n träng sù toµn vÑn cña hÖ theo t¸c gi¶, “gi¸ trÞ néi t¹i” vµ “quyÒn<br /> sinh th¸i (céng ®ång sinh vËt vµ ®Êt ®ai) ®éng vËt” lµ hai kh¸i niÖm m¬ hå, kh«ng<br /> thay v× chØ t«n träng sinh vËt. cã c¨n cø x¸c ®¸ng. §éng - thùc vËt kh«ng<br /> Tuy nhiªn, nÕu chØ xem loµi, céng ®ång thÓ lµ thµnh viªn trong céng ®ång ®¹o ®øc.<br /> lµ cøu c¸nh cÇn ®­îc b¶o vÖ th× ®ã lµ mét Còng nh­ nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc kh¸c, ®¹o<br /> quan niÖm khã ®­îc chÊp nhËn, v× ng­êi ®øc m«i tr­êng lµ vÊn ®Ò cña con ng­êi,<br /> ta cã thÓ nh©n danh lîi Ých loµi, céng ®ång loµi ng­êi.<br /> ®Ó hy sinh c¸ thÓ. ChÝnh v× vËy, nhiÒu häc T¸c gi¶ cho r»ng, ®Ó b¶o vÖ m«i tr­êng,<br /> gi¶ ®· phª ph¸n quan ®iÓm cña Leopold ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng con<br /> vµ cho r»ng nã cã thÓ dÉn tíi “chñ nghÜa ng­êi ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh<br /> ph¸t xÝt m«i tr­êng”. trong ph¸t triÓn nãi chung vµ trong qu¶n<br /> §¹o ®øc häc sinh th¸i häc bÒ s©u (Deep lý, khai th¸c tù nhiªn nãi riªng. Thùc chÊt<br /> Ecology) còng nh×n nhËn céng ®ång ®¹o cña nh÷ng sù ®iÒu chØnh Êy chÝnh lµ ®iÒu<br /> ®øc bao hµm c¶ con ng­êi, ®éng thùc vËt chØnh lîi Ých: gi÷a lîi Ých tr­íc m¾t vµ lîi<br /> vµ ®Êt ®ai nh­ng Anne Naess vµ mét sè Ých l©u dµi, gi÷a lîi Ých quèc gia nµy víi<br /> häc gi¶ kh¸c cã c¸ch lý gi¶i riªng, xuÊt lîi Ých quèc gia kia, gi÷a lîi Ých thÕ hÖ hiÖn<br /> ph¸t tõ mét trùc gi¸c, mét biÓu t­îng vÒ t¹i víi lîi Ých thÕ hÖ t­¬ng lai. Gi¶i quyÕt<br /> thùc t¹i, theo ®ã, b¶n chÊt cña mçi vËt thÓ hµi hßa c¸c quan hÖ lîi Ých trong khai th¸c<br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 85<br /> ®¹o ®øc m«i tr­êng<br /> <br /> vµ b¶o vÖ m«i tr­êng chÝnh lµ c¬ së vµ tr­êng ®Êt bÞ suy tho¸i nghiªm träng, m«i<br /> thùc chÊt cña ®¹o ®øc m«i tr­êng. tr­êng n­íc mÆt ph¶i ®èi mÆt víi t×nh<br /> Nh÷ng tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr­êng tr¹ng « nhiÔm chÊt h÷u c¬ vµ suy tho¸i,<br /> khi ®­îc ph¶n ¸nh vµo ý thøc ®¹o ®øc, con m«i tr­êng kh«ng khÝ « nhiÔm nÆng nÒ, sù<br /> ng­êi th× trë thµnh tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc. suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, an ninh m«i<br /> Tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc lµ sù nhËn thøc vµ tr­êng bÞ ®e däa, qu¶n lý m«i tr­êng cßn<br /> thùc hiÖn mét c¸ch tù gi¸c, tù nguyÖn nhiÒu bÊt cËp, vai trß cña céng ®ång ch­a<br /> nh÷ng yªu cÇu cña x· héi, cña céng ®ång. ®­îc ph¸t huy ®óng møc...<br /> T­¬ng tù nh­ vËy, nh÷ng yªu cÇu cña Tr­íc khi ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p x©y<br /> ph¸t triÓn bÒn v÷ng, cña viÖc b¶o vÖ m«i dùng ®¹o ®øc m«i tr­êng ë ViÖt Nam hiÖn<br /> tr­êng ®­îc ph¶n ¸nh vµo ý thøc ®¹o ®øc nay, t¸c gi¶ tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm<br /> con ng­êi, loµi ng­êi; ®ång thêi sù thÓ chØ ®¹o, nh÷ng chÝnh s¸ch cña §¶ng, Nhµ<br /> hiÖn ý thøc ®ã trong thùc tiÔn ph¸t triÓn n­íc vÒ m«i tr­êng vµ mét sè kinh nghiÖm<br /> ph¸t triÓn x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng quèc tÕ vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng, x©y dùng<br /> chÝnh lµ ý thøc vµ thùc tiÔn ®¹o ®øc m«i ®¹o ®øc m«i tr­êng. V× nh÷ng thµnh tùu<br /> tr­êng. §¹o ®øc m«i tr­êng, do vËy, lµ vµ h¹n chÕ trong b¶o vÖ m«i tr­êng vµ x©y<br /> mét ph­¬ng diÖn cña ®¹o ®øc nãi chung, dùng ®¹o ®øc m«i tr­êng ë c¸c quèc gia<br /> lµ mét hÖ thèng c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc kh¸c sÏ gióp ViÖt Nam cã thÓ ®­a ra ®­îc<br /> ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a con ng­êi (x· héi) nh÷ng gi¶i ph¸p tèi ­u nhÊt, ®em l¹i hiÖu<br /> vµ tù nhiªn v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. qu¶ cao nhÊt cho c«ng t¸c nµy.<br /> Nh÷ng chuÈn mùc c¬ b¶n cña ®¹o ®øc Theo t¸c gi¶, mét sè gi¶i ph¸p cã tÝnh<br /> m«i tr­êng bao gåm: T«n träng vµ b¶o vÖ ®Þnh h­íng ®èi víi c«ng t¸c x©y dùng ®¹o<br /> sù hµi hoµ cña hÖ thèng con ng­êi - x· héi ®øc m«i tr­êng ë ViÖt Nam lµ: §Èy m¹nh<br /> - tù nhiªn; Sö dông tµi nguyªn tiÕt kiÖm h¬n n÷a vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng<br /> vµ cã hiÖu qu¶; Tù gi¸c vµ tù nguyÖn n©ng t¸c gi¸o dôc ®¹o ®øc m«i tr­êng; T¨ng<br /> c¸c yªu cÇu ph¸p lý vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng c­êng vai trß cña ph¸p luËt trong x©y<br /> thµnh c¸c yªu cÇu ®¹o ®øc; C«ng b»ng dùng ®¹o ®øc m«i tr­êng; KÕt hîp hµi hoµ<br /> trong khai th¸c vµ b¶o vÖ m«i tr­êng; c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi - m«i tr­êng<br /> N©ng cao tinh thÇn t­¬ng trî vµ phèi hîp trong ph¸t triÓn.<br /> hµnh ®éng gi¶i quyÕt c¸c sù cè m«i tr­êng; Víi kÕt cÊu ba ch­¬ng, §¹o ®øc m«i<br /> Gi÷ g×n m«i tr­êng sèng xanh, s¹ch, ®Ñp tr­êng ®· tr×nh bµy nh÷ng kh¸i niÖm,<br /> trong ®êi sèng th­êng nhËt; Thùc hµnh lèi thuËt ng÷ liªn quan ®Õn ®¹o ®øc m«i<br /> sèng v¨n ho¸, thÓ hiÖn quan hÖ hµi hoµ tr­êng; lµm râ thùc chÊt vµ nh÷ng chuÈn<br /> gi÷a møc sèng vµ ý nghÜa cuéc sèng. mùc c¬ b¶n cña ®¹o ®øc m«i tr­êng, ®ång<br /> Trong ch­¬ng 3 - VÊn ®Ò x©y dùng ®¹o thêi ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n<br /> ®øc m«i tr­êng ë ViÖt Nam hiÖn nay, t¸c x©y dùng ®¹o ®øc m«i tr­êng ë ViÖt Nam.<br /> gi¶ cho r»ng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Mçi phÇn ®Òu cã thªm nh÷ng c©u hái<br /> - x· héi ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn c«ng h­íng dÉn nghiªn cøu nªn rÊt h÷u dông<br /> nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa cïng víi nh÷ng cho c¸c häc viªn vµ nghiªn cøu sinh. Hy<br /> t¸c ®éng tiªu cùc cña biÕn ®æi khÝ hËu vµ väng ®©y sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých<br /> thiªn tai ®· vµ ®ang t¹o ra nhiÒu ¸p lùc cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy./.<br /> ®èi víi m«i tr­êng. T×nh tr¹ng ®ã ®­îc<br /> biÓu hiÖn cô thÓ trªn c¸c ph­¬ng diÖn: TS. NguyÔn Thu NghÜa<br /> BiÕn ®æi khÝ hËu ngµy cµng t¨ng, m«i ViÖn TriÕt häc<br /> <br /> 86 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />