Góp ý bản dịch “Thiền uyển tập anh” của ông Ngô Đức Thọ và bà Nguyễn Thúy Nga

100 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> <br /> TRAO ÑOÅI<br /> <br /> GOÙP YÙ BAÛN DÒCH “THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH”<br /> cuûa oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø baø Nguyeãn Thuùy Nga<br /> (Tieáp theo)<br /> Song Haøo Lyù Vieät Duõng*<br /> Saùch Thieàn uyeån taäp anh (Anh tuù vöôøn thieàn) do oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø<br /> baø Nguyeãn Thuùy Nga dòch vaø chuù thích, ñöôïc Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc hôïp taùc<br /> vôùi Phaân vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Haø Noäi xuaát baûn naêm 1990. Coâng söùc,<br /> cuûa hai dòch giaû thaät ñaùng traân troïng, chæ coù ñieàu ñaùng tieác laø baûn dòch naøy<br /> maéc khaù nhieàu sai soùt maø qua caùc laàn taùi baûn vaãn chöa ñöôïc hai dòch giaû<br /> chænh söûa heát.<br /> Treân tinh thaàn cuøng nhau goùp söùc ñeå coù ñöôïc moät baûn dòch khaû dó mang<br /> laïi cho baïn ñoïc caùi nhìn töông ñoái chính xaùc veà caùc thieàn sö Vieät Nam thôøi xa<br /> xöa, chuùng toâi maïnh daïn goùp yù cuøng hai dòch giaû Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Nguyeãn Thuùy<br /> Nga qua baøi vieát naøy. Mong oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø baø Nguyeãn Thuùy Nga nguyeân<br /> löôïng cho vieäc chaúng ñaëng ñöøng. Caùch laøm cuûa chuùng toâi laø nhaët ra caùc sai soùt<br /> vaø goùp yù chænh söûa, töø ñaàu ñeán cuoái saùch Thieàn uyeån taäp anh do Ngoâ Ñöùc Thoï<br /> vaø Nguyeãn Thuùy Nga dòch vaø chuù thích, baûn in cuûa Nxb Vaên hoïc, naêm 1990<br /> (trong baøi vieát taét laø Baûn NÑT). Phaàn ñoái chieáu nguyeân vaên, chuùng toâi caên cöù<br /> vaøo baûn khaéc in Thieàn uyeån taäp anh nieân hieäu Vónh Thònh thöù 11 (1715) vaø<br /> baûn khaéc in Ñaïi Nam Thieàn uyeån truyeàn ñaêng taäp luïc nieân hieäu Töï Ñöùc thöù 12<br /> (1859) cuûa hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn Boà Sôn.<br /> Trang 67<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu)<br /> Nguyeân vaên:<br /> Höïu vaán: Nhö haø thò xuùc muïc boà ñeà?<br /> Sö vaân:<br /> Kyû kinh khuùc moäc ñieåu (幾惊曲木鳥)<br /> Taàn xuy laõnh teâ nhaân (頻吹冷虀人)<br /> Tieán vaân: Hoïc nhaân baát hoäi<br /> Sö vaân:<br /> Lung nhaân thính caàm höôûng<br /> Manh giaû voïng thieàm thöø<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Laïi hoûi: “Theá naøo laø ‘xuùc muïc boà ñeà?’ (Chaân lyù ngay tröôùc maét)”<br /> Ñaùp:<br /> Caây cong chim hoaûng sôï<br /> Thoåi maõi laïnh coùng ngöôøi<br /> Hoûi: Keû hoïc naøy chöa hieåu, xin thaày ñoåi cho thí duï khaùc<br /> <br /> * Thaønh phoá Bieân Hoøa, tænh Ñoàng Nai.<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 101<br /> <br /> <br /> <br /> Ñaùp:<br /> Keû ñieác nghe ñaøn saùo<br /> Ngöôøi muø ngaém traêng sao”<br /> Hai caâu “Kyû kinh khuùc moäc ñieåu. Taàn xuy laõnh teâ nhaân” maø dòch “Caây<br /> cong chim hoaûng sôï. Thoåi maõi laïnh coùng ngöôøi” thì vöøa sai ngöõ nghóa maø cuõng<br /> khoâng noùi leân ñöôïc yù thieàn. Chöõ kyû (幾) trong caâu ñaàu coù nghóa laø nhieàu laàn,<br /> maõi maõi, yù toaøn caâu laø: “Con chim bao laàn sôï caønh caây cong”. Chöõ teâ (虀) trong<br /> caâu keá laø moät chöõ Nho chôù khoâng phaûi chöõ Noâm, neân khoâng theå qua aâm teâ maø<br /> hieåu laø teâ coùng roài dòch laõnh teâ (冷虀) laø laïnh coùng ngöôøi. Chöõ teâ (虀) naøy<br /> nghóa thoâng thöôøng laø rau döa ñem muoái. Vaäy laõnh teâ chæ thöùc aên nguoäi<br /> laïnh, vaø yù toaøn caâu laø “ngöôøi thoåi maõi thöùc aên döa muoái nguoäi laïnh”. Ñaây laø<br /> hai caâu thô bieàn ngaãu ñöôïc taùc giaû vieát theo loái ñaûo trang, töùc ñem chuû töø ñieåu<br /> (鳥) vaø nhaân (人) ra cuoái caâu, cho neân muoán dòch toát hai caâu treân chuùng ta phaûi<br /> hieåu thöù töï caùc chöõ cuûa chuùng laø: “Ñieåu kyû kinh khuùc moäc. Nhaân taàn xuy laõnh<br /> teâ”. Vaø coù leõ neân dòch laø:<br /> Chim sôï maõi caønh caây cong<br /> Ngöôøi thoåi hoaøi döa muoái nguoäi<br /> Maø “Ngöôøi thoåi hoaøi döa muoái nguoäi” laø gì? Ñaây laáy yù töø tích xöa coù anh<br /> chaøng noï raát haùu aên, leân maâm côm laø anh ta gaép huùp lia lòa nhaèm phaûi canh<br /> noùng bò phoûng mieäng. Töø ñoù veà sau, vì sôï bò phoûng mieäng neân duø treân maâm<br /> côm doïn toaøn thöùc aên rau döa muoái nguoäi, anh ta cuõng sôï seät voâ lyù, cöù thoåi maõi<br /> cho noù nguoäi, töùc chæ moät haønh ñoäng ngu xuaån voâ lyù chaúng khaùc naøo con chim<br /> chæ bò cung baén moät laàn laø maõi maõi veà sau heã thaáy caønh caây naøo coù daùng cong<br /> cong laø noù hoaûng sôï.<br /> Maø taïi sao taêng hoûi veà “xuùc muïc boà ñeà” maø sö Vieân Chieáu laïi ñöa ra hình<br /> aûnh hai chuyeän ngu xuaån nghòch lyù ñeå ñaùp laïi? Nguyeân “xuùc muïc boà ñeà” coù<br /> nghóa laø: “Nhìn baát cöù ñaâu cuõng thaáy chaân lyù khi ñaõ giaùc ngoä” ñöôïc theå hieän<br /> qua ngöõ luïc sau ñaây:<br /> Thaïch Söông Khaùnh Chö tham kieán Ñaïo Ngoâ hoûi:<br /> - Theá naøo laø xuùc muïc boà ñeà?<br /> Ñaïo Ngoâ goïi:<br /> - Sa di!<br /> Sa di ñaùp:<br /> - Daï.<br /> Ñaïo Ngoâ noùi:<br /> - Theâm nöôùc vaøo tònh bình.<br /> Haøm yù khaûi thò Thaïch Söông laø khi ngöôøi ñaõ ngoä thì nhìn ñaâu ñaâu cuõng<br /> thaáy chaân lyù. Chaân lyù aáy giaûn dò bình thöôøng nhö chuyeän sa di theâm nöôùc vaøo<br /> tònh bình (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 15). Muoán “xuùc muïc boà ñeà” thì ñöøng<br /> chaáp tröôùc voâ lyù nhö con chim chæ bò baén moät laàn thaáy caây cong laø hoaûng sôï,<br /> hoaëc do huùp phaûi thöùc aên noùng moät laàn phoûng mieäng roài veà sau duø gaëp thöùc aên<br /> rau döa muoái nguoäi laïnh cuõng cöù thoåi hoaøi. Sö ñaõ khaûi thò nhö theá maø oâng taêng<br /> toái daï vaãn khoâng hieåu xin cho ví duï khaùc, neân sö phaûi boå sung baèng moät thí duï<br /> deã hieåu hôn laø muoán “xuùc muïc boà ñeà” thì ñöøng laøm nhöõng haønh ñoäng haøm hoà,<br /> nghòch lyù nhö keû ñieác nghe tieáng ñaøn, ngöôøi muø ngaém aùnh traêng.<br /> 102 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> Trang 70<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Xaûo ngoân lònh saéc giaû (巧言令色者)<br /> Toaûn quy ñaû ngoõa nhaân (鑽龜打瓦人)”<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Keû kheùo moàm giaû doái.<br /> Mai trô ngoùi vôõ thoâi”<br /> vaø chuù: “Toaûn quy ñaû ngoõa nhaân: Keû duøi mai ruøa vaø ñaäp ngoùi (mai ruøa cöùng<br /> duøi maõi vaãn trô khoâng thuûng. Ñaäp ngoùi cho nhoû thì ngoùi vôõ khoâng duøng ñöôïc)<br /> chæ ngöôøi laøm nhöõng vieäc uoång coâng voâ ích”.<br /> Dòch vaø chuù nhö theá cuõng khoâng coù gì sai, vì toaûn quy ñaû ngoõa (鑽龜<br /> 打瓦) ñuùng laø duøi mai ruøa vaø ñaäp ngoùi haøm yù chæ ngöôøi laøm nhöõng vieäc voâ<br /> ích, nhöng yù nghóa vieäc laøm voâ ích thì khoâng phaûi nhö Baûn NÑT giaûi thích.<br /> Nguyeân khi xöa ñeå tìm ngoïc trai ngöôøi ta taùch voû con trai, ñeå tìm baïch ngoïc<br /> ngöôøi ta ñaäp vôõ khoái ñaù ra. Laém keû ngu si thaáy theá beøn duøi, naïy mai ruøa ñeå<br /> tìm ngoïc trai”, ñaäp vôõ ngoùi ñeå tìm baïch ngoïc, nhöng naøo tìm thaáy vì ñoù chæ laø<br /> nhöõng haønh ñoäng hö voïng voâ ích. Haønh ñoäng ngu xuaån: “Soi ruøa tìm ngoïc trai<br /> (toaûn quy mòch chaâu), “Ñaäp ngoùi tìm ngoïc bích” (ñaû ngoõa ñaéc ngoïc) coøn ñöôïc<br /> dieãn dòch caùch khaùc nhö “toaûn thuûy ñaéc toâ” (khuaáy nöôùc laõ thaønh söõa bô) hay<br /> noùi theo ngöõ khí Vieät Nam laø “nöôùc laõ khuaáy neân hoà” hoaëc “toaûn hoûa ñaéc baêng”<br /> (moi trong löûa tìm nöôùc ñaù).<br /> Coøn “xaûo ngoân lònh saéc” laø chöõ trong Luaän ngöõ: “Xaûo ngoân lònh saéc tieãn<br /> hyõ nhaân”, vaäy neân dòch laø “keû kheùo moàm mò maët”.<br /> Trang 72<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Höïu vaán: “Chuûng chuûng thuû xaû giai thò luaân hoài. Baát thuû baát xaû thôøi<br /> nhö haø?”<br /> Sö vaân: Tuøng lai hoàng hieän thuø thöôøng saéc (從來紅莧殊常色)<br /> Höõu dieäp saâm si baát höõu hoa (有葉參差不有花)”<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Hoûi: “Thuû hay xaû ñeàu laø ôû trong voøng luaân hoài. Khoâng thuû khoâng xaû thì<br /> theá naøo?”.<br /> Ñaùp: Xöa nay hoàng ñeïp saéc nay khaùc<br /> Caønh laù xum xueâ chaúng coù hoa”<br /> Dòch nhö vaäy coù maáy ñieåm khoâng oån vì hoàng hieän (紅莧) laø töø ñoâi coù<br /> nghóa laø caây “deàn ñoû” chöù khoâng phaûi laø “caây hoàng ñeïp”. Thöù ñeán chöõ thuø (殊)<br /> trong ngöõ caûnh caâu naøy khoâng coù nghóa “khaùc bieät” theo nghóa thoâng thöôøng<br /> cuûa noù maø coù nghóa laø “haàu nhö” vaø “thuø thöôøng saéc” coù nghóa laø: “haàu nhö luoân<br /> luoân coù maøu saéc” chöù khoâng phaûi “saéc nay khaùc”. Vaäy toaøn caâu thô coù nghóa laø:<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 103<br /> <br /> <br /> <br /> “Töø xöa tôùi giôø, caây deàn ñoû haàu nhö luoân luoân coù maøu saéc”. Chöõ thuø (殊) vôùi<br /> nghóa “haàu nhö” naøy ñöôïc caùc tröôùc taùc Hoa vaên duøng raát nhieàu, thí duï nhö<br /> trong Lieâu trai chí dò, ôû truyeän Thanh Phuïng, Boà Tuøng Linh vieát: “… Sinh vieát:<br /> ‘Laâu haï chi tu, caûnh caûnh taïi nieäm. Tha söï baát caûm döõ vaên, taát duïc boäc hieäu<br /> mieân baïc, phi Thanh Phuïng lai baát khaû’. Hieáu nhi linh theâ vieát: ‘Phuïng muoäi<br /> dó daõ töû tam nieân hó!’. Sinh phaát y vieát: ‘Kyù nhó, haän tö thaâm nhó’. Chaáp quyeån<br /> cao ngaâm thuø baát coá chieâm. Hieáu nhi khôûi khoác thaát thanh…”, nghóa laø: “Sinh<br /> noùi: ‘Caùi nhuïc bò chöôûi bôùi döôùi laàu vaãn canh caùnh beân loøng. Chuyeän gì khaùc thì<br /> khoâng daùm nghe ñaâu, taát muoán keû heøn naøy goùp chuùt coâng moïn, ngoaøi Thanh<br /> Phuïng ñeán ñaây thì chaúng ñöôïc ñaâu’. Hieáu nhi khoùc thaûm noùi: ‘Em Phuïng noù ñaõ<br /> cheát ngoaøi ñoàng ñöôïc ba naêm roài!’. Sinh phaát aùo noùi: ‘Neáu vaäy thì haän naøy caøng<br /> saâu!’. Noùi ñoaïn caàm saùch ngaâm to, haàu nhö chaúng theøm ñeå yù ñeán Hieáu Nhi.<br /> Hieáu Nhi ñöùng daäy khoùc ngaát…”. Hoaëc ôû quyeån 7, saùch Nguõ ñaêng hoäi nguyeân<br /> cheùp: “Sö coá thò phöông tröôïng vieát: ‘Höõu ma? Höõu ma?’. Sôn toïa thöù thuø baát coá<br /> phaùn”, nghóa laø: “(Thieàn sö Tuyeân Giaùm luùc coøn laø taêng nhaân, ñeán phaùp ñöôøng<br /> Quy Sôn) nhìn phöông tröôïng noùi: ‘Coù khoâng? Coù khoâng vaäy caø?’, hoøa thöôïng<br /> Quy Sôn luùc ñoù ñang ngoài, haàu nhö chaúng theøm nhìn ngoù ñeå yù ñeán Giaùm ta”.<br /> Chuyeän “caây deàn ñoû luoân coù laù maøu töôi thaém nhöng khoâng coù hoa” naøy,<br /> taùc giaû ñaõ möôïn yù ôû caâu noùi cuûa hoøa thöôïng Loäc Thanh cheùp trong quyeån 15,<br /> saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-321): Taêng vaán: “Baát laïc Ñaïo Ngoâ cô,<br /> thænh sö ñaïo”. Sö vaân: “Ñình tieàn hoàng hieän thoï. Sanh dieäp baát sanh hoa”,<br /> nghóa laø taêng hoûi: “Khoâng rôi vaøo cô ngöõ cuûa Ñaïo Ngoâ, thænh sö noùi!”. Thieàn sö<br /> Loäc Thanh noùi: ‘Tröôùc saân caây deàn ñoû. Coù laù chaúng coù hoa”. Vaäy xin dòch hai<br /> caâu thô treân laø:<br /> Deàn ñoû xöa nay haàu ñaày saéc<br /> Coù laù sum sueâ chaúng coù hoa<br /> Veà töø hoàng hieän thuï (紅莧樹) naøy, chuùng toâi xin boå sung theâm laø quyeån<br /> 22, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-384) coù cheùp: Vieát: “Hoøa thöôïng<br /> nhö haø thò nhaân?”, sö vieát: “Truø tröôùng ñình tieàn hoàng hieän thuï. Nieân nieân<br /> sanh dieäp baát sanh hoa”, nghóa laø taêng hoûi: “Hoøa thöôïng daïy ngöôøi theá naøo?”,<br /> hoøa thöôïng Huyeàn Kieåm Sôn Tröøng ñaùp: “Thaån thôø deàn ñoû moïc tröôùc saân.<br /> Quanh naêm ra laù chaúng ra hoa”.<br /> Trang 74<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Toå yù döõ Giaùo yù nhö haø?”<br /> Baûn NÑT dòch: “YÙ cuûa Toå vaø yù trong kinh saùch theá naøo?”.<br /> Dòch nhö vaäy laø dòch theo nghóa töøng chöõ moät: Toå yù töùc yù Toå, coøn Giaùo yù<br /> töùc yù cuûa kinh giaùo, töùc yù trong kinh saùch. Dòch voâ thöôûng voâ phaït nhö theá ñoái<br /> vôùi tröôùc taùc Thieàn toâng thì khoâng hay laém, vì Toå yù vaø Giaùo yù laø nhöõng thuaät<br /> ngöõ coù nghóa raát ñaëc thuø.<br /> Toå yù laø duïng ngöõ cuûa Thieàn laâm, laø töø goïi taét cuûa “Toå sö Taây lai yù”, töùc<br /> chæ yù vi dieäu cuûa Thieàn toâng. Nhaân chæ yù vi dieäu naøy ñöôïc Toå Thieàn toâng Boà<br /> 104 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> Ñeà Ñaït Ma truyeàn cho ñôøi sau qua caùch baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät truyeàn,<br /> tröïc chæ taâm aán neân goïi laø Toå yù. Toå yù cuõng ñöôïc duøng ñeå aùm chæ Thieàn toâng.<br /> Coøn Giaùo yù laø töø ñoái laäp vôùi Toå yù, aùm chæ Giaùo toâng, ñoái nghóa cuûa Thieàn<br /> toâng. Giaùo toâng truyeàn thöøa qua ngoân ngöõ vaên töï ghi cheùp trong kinh giaùo cho<br /> neân cuõng goïi laø noäi truyeàn. Chæ yù cuûa caùc toâng ngoaøi Thieàn toâng maø tieâu bieåu<br /> laø Tònh ñoä toâng, Thieân Thai toâng vaø Chaân ngoân toâng goïi laø Giaùo yù.<br /> Vaäy caâu treân neân dòch laø: “Chæ yù cuûa Thieàn toâng vaø chæ yù cuûa Giaùo toâng<br /> ra sao?”.<br /> Trang 76<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Voâ taät thò chuùng vaân: “Ngaõ thöû thaân trung coát tieát caân maïch, töù ñaïi ñieàu<br /> hôïp, sôû höõu voâ thöôøng, thí nhö oác vuõ hoaïi thôøi, löông löõ caâu laïc. Döõ nhöõ traân<br /> troïng! Thính ngoâ keä vaän…”.<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “… Sö khoâng beänh cho goïi ñeä töû ñeán baûo raèng: “Thaân mình ta ñaây, xöông<br /> thòt gaân coát ñeàu do boán ñaïi hôïp thaønh, taát khoâng theå thöôøng toàn ñöôïc, cuõng<br /> nhö khi nhaø ñaõ hö hoûng thì rui meø ñeàu rôi ruïng. Caùc ngöôi haõy traân troïng<br /> lôøi keä cuûa ta ñaây…”.<br /> Dòch nhö vaäy laø chaám caâu chöa chính xaùc vaø khoâng ñeå yù ñaëc nghóa cuûa töø<br /> traân troïng (珍重). Trong ngöõ caûnh ôû ñoaïn treân, traân troïng laø moät thuaät ngöõ<br /> thieàn maø caùc tröôùc taùc Thieàn toâng thöôøng duøng vôùi yù nghóa “chia tay”, töùc lôøi<br /> caùc thieàn sö caùo bieät caùc moân ñoà khi qua ñôøi.<br /> Vaäy ñoaïn treân ñöôïc chaám caâu nhö sau: “… Thí nhö oác vuõ hoaïi thôøi löông<br /> löõ caâu laïc. Döõ nhöõ traân troïng! Thính ngoâ keä vaân…”, vaø neân dòch laø: “… Gioáng<br /> nhö khi nhaø cöûa muïc naùt thì rui meø ñeàu rôi ruïng. Nay xin caùo bieät caùc oâng!<br /> Haõy nghe lôøi keä cuûa ta ñaây…”.<br /> Chuùng toâi xin trích daãn moät vaøi ñoaïn ngöõ luïc trong Thieàn toâng ñeå ñoäc giaû<br /> thaáy roõ theâm nghóa töø bieät, caùo bieät, giaõ bieät cuûa töø traân troïng (珍重):<br /> - (Ñaïo Nhaøn thieàn sö) laâm thieân hoùa, thöôïng ñöôøng taäp chuùng. Löông<br /> cöûu trieån taû thuû. Chuû söï voõng traéc, naõi lònh ñoâng bieân sö taêng thoaùi haäu. Höïu<br /> trieån höõu thuû, höïu lònh taây bieân sö taêng thoaùi haäu. Sö vò chuùng vieát: “Duïc baùo<br /> Phaät aân, voâ quaù löu thoâng ñaïi giaùo. Quy khöù daõ! Traân troïng! Ngoân caät hoaõn<br /> nhó nhi tòch”, nghóa laø: “Luùc saép qua ñôøi, thieàn sö Ñaïo Nhaøn thöôïng ñöôøng taäp<br /> hoïp ñoà chuùng. Sau moät luùc im laëng ngaøi dang caùnh tay traùi ra, vò chuû söï taêng<br /> khoâng hieåu yù thaày neân ra lònh cho caùc taêng nhaân ñöùng beân meù ñoâng lui ra. Sö<br /> laïi dang caùnh tay phaûi ra, chuû söï taêng laïi ra lònh cho caùc taêng nhaân ñöùng beân<br /> meù taây lui ra. Sö noùi vôùi ñoà chuùng raèng: “Muoán baùo ñaùp ôn Phaät khoâng gì baèng<br /> keá thöøa vaø môû roäng ñaïi giaùc. Ta quay veà ñaây! Xin caùo bieät nheù!” Noùi xong<br /> mæm cöôøi qua ñôøi. (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 17) (Chuù: Dang hai tay yù noùi<br /> nay buoâng boû heát!).<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 105<br /> <br /> <br /> <br /> - (Nghóa Thanh thieàn sö) thò tòch, thò keä vieát:<br /> “Löôõng xöù truï trì<br /> Voâ khaû trôï ñaïo<br /> Traân troïng chö nhaân<br /> Baát ñaéc taàm thaûo”<br /> Ñaàu buùt yeâm töùc!<br /> Nghóa laø:<br /> Thieàn sö Nghóa Thanh saép qua ñôøi, thò keä raèng:<br /> “Truï trì hai nôi<br /> Khoâng trôï noåi ñaïo<br /> Töø bieät caùc ngöôi<br /> Xin chôù taàm thaûo”<br /> Neùm buùt thò tòch. (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 14)<br /> Qua hai trích daãn treân haún quyù ñoäc giaû thaáy dòch: “Caùc ngöôi haõy traân<br /> troïng lôøi keä cuûa ta ñaây”, nhö Baûn NÑT laø coù phaàn nhaàm laãn, vì dòch nhö theá<br /> ñaõ bieán yù caùo bieät moân ñoà cuûa thieàn sö thaønh lôøi thieàn sö daën doø moân ñoà haõy<br /> coi troïng baøi keä cuûa mình!<br /> ÔÛ moät soá tröôùc taùc thieàn laâm coù khi taùc giaû duøng thaúng töø caùo bieät nhö ôû<br /> tieåu truyeän thieàn sö Ñònh Khoâng trong TUTA, nguyeân vaên vieát: “Ngoâ moät haäu,<br /> nhöõ thieän trì kyø phaùp, Ñinh nhaân töùc truyeàn, taéc ngoâ chi nguyeän taát hó! Ngoân<br /> caät caùo bieät nhi chung”, nghóa laø: “Sau khi ta qua ñôøi ngöôi haõy kheùo giöõ gìn<br /> ñaïo phaùp naøy, heã gaëp ngöôøi hoï Ñinh thì truyeàn laïi, töùc nguyeän öôùc cuûa ta ñaõ<br /> veïn. Noùi xong caùo bieät qua ñôøi”.<br /> ÔÛ ngöõ caûnh khaùc, töø traân troïng coù nghóa nheï hôn, töùc lôøi chaøo taïm bieät<br /> cuûa thieàn sö vôùi moân ñoà khi chaám döùt buoåi thuyeát phaùp, hoaëc coù nghóa töông<br /> ñöông nhö caùo töø. Chuùng toâi xin trích dòch moät soá ngöõ luïc ñeå chöùng minh:<br /> - Thöôïng ñöôøng: “Tröø lieãu nhaät minh daï aùm, caùnh thuyeát thaäm ma khöôùc<br /> ñaéc? Traân troïng!”, nghóa laø (thieàn sö Töï Maõn) thöôïng ñöôøng noùi: “Tröø chuyeän<br /> bình thöôøng nhö ngaøy saùng ñeâm toái, thì neân noùi chuyeän gì môùi ñöôïc ñaây? Xin<br /> taïm bieät nheù (haõy baûo troïng)!” (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 3).<br /> - (Sö vieát): “Taùc ma sanh?”, taêng traân troïng. Sö ñaû chi, saán haï phaùp<br /> ñöôøng. Nghóa laø (thieàn sö Baûo ÖÙng) hoûi: “Theá laø theá naøo?”, vò taêng caùo töø. Sö<br /> ñaùnh vaø ñuoåi ra phaùp ñöôøng. (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 6).<br /> - Sö vaán: “Töû höïu taùc ma sanh?”, Ngöôõng Sôn dieäc traân troïng xuaát khöù.<br /> Sö ha ha ñaïi tieáu vaân: “Nhö thuûy nhuõ hôïp”, nghóa laø (thieàn sö Quy Sôn) hoûi:<br /> “Coøn oâng thì theá naøo?”, Ngöôõng Sôn cuõng noùi lôøi caùo bieät lui ra. Quy Sôn cöôøi<br /> ha haû noùi: “Nhö nöôùc vaø söõa hoøa nhau!” (Linh Höïu ngöõ luïc).<br /> - Sö naõi khôûi thaân laäp vaân: “Hoaøn höõu nhaân maõi ma? Nhöôïc höõu nhaân<br /> maõi khöôùc xuaát lai, nhöôïc voâ nhaân maõi, töùc tieän hoùa töï thu. Cöûu laäp, traân<br /> troïng!”, nghóa laø (thieàn sö Ngaïn Caàu) beøn ñöùng daäy noùi: “Coøn coù ai mua<br /> khoâng? Neáu coù ai mua thì xin böôùc ra, neáu khoâng ai mua thì haøng xaáu naøy xin<br /> töï thu veà vaäy. Caùc vò ñöùng nghe ñaõ laâu roài, xin taïm bieät!” (Caûnh Ñöùc truyeàn<br /> ñaêng luïc).<br /> 106 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> Trang 78<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Cöùu Chæ)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Cö phuû tam nieân (居甫三年)”<br /> Baûn NÑT dòch laø:<br /> “Sö truï trì chuøa Dieân Linh chæ ñöôïc hôn ba naêm”.<br /> Trong Haùn vaên, chöõ phuû (甫) coù nghóa laø môùi vöøa. Vaäy “cö phuû tam nieân”<br /> laø “ôû vöøa ñöôïc ba naêm”, chöù khoâng phaûi hôn ba naêm. Ñaây chæ laø chi tieát nhoû<br /> nhöng vì muoán cho baûn dòch ñöôïc chính xaùc neân chuùng toâi tieän goùp yù luoân thoâi.<br /> Trang 78<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Cöùu Chæ)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Lyù Thaùi Toâng Hoaøng ñeá, luïy trieäu baát töïu. Phaøm tam haïnh kyø töï dó<br /> uûy vaán dieân”.<br /> Baûn NÑT dòch boû soùt nhieàu chi tieát nhö sau: “Vua Lyù Thaùi Toâng ñeán chuøa<br /> thaêm hoûi”.<br /> Ñoaïn treân neáu dòch ñaày ñuû laø: “Hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng bao phen trieäu<br /> thænh khoâng thaønh, neân phaûi ba laàn giaù laâm chuøa aáy ñeå thaêm nom an<br /> uûi sö”. Cho neân neáu dòch thieáu seõ khoâng loät taû heát thaønh yù cuûa vua ñoái vôùi sö!<br /> (Tuy nhieân chuùng toâi vaãn ngôø do baûn in saép thieáu moät ñoaïn).<br /> Trang 81<br /> (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Tính Nghieâm thò, Taâm Phaïm thò. Taûo tueá coäng aáu, xuaát gia chi ñoàng<br /> chí höõu”.<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Baûo Tính hoï Nghieâm, Minh Taâm hoï Phaïm, cuøng moät tuoåi, xuaát gia<br /> laøm baïn vôùi nhau töø nhoû”.<br /> Dòch nhö vaäy laø laøm loaõng yù taùc giaû nhieàu laém. Trong nguyeân vaên khoâng<br /> coù chi tieát naøo noùi hai oâng cuøng moät tuoåi caû, cuõng khoâng coù chi tieát naøo noùi<br /> hai oâng “xuaát gia laøm baïn vôùi nhau töø nhoû” maø yù cuûa nguyeân vaên laø: “Thuôû<br /> nhoû hai oâng cuøng traûi qua thôøi thô aáu beân nhau (töùc laø baïn aáu thôøi vôùi<br /> nhau), khi xuaát gia (khoâng noùi roõ töø luùc naøo) laïi laøm baïn ñoàng chí höôùng<br /> tu haønh vôùi nhau (töùc baïn ñoàng tu)”.<br /> Trang 81<br /> (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “… nhieáp löu theâ töông vò vieát: ‘Boà taùt nhaân ñòa luïy kieáp huaân tu, ö Ñaïi<br /> thöøa taâm, do naêng phaùt ñaïi duõng maõnh tinh taán, baát tích thaân meänh, huoáng<br /> ngaõ ñaúng boái, ö maït phaùp trung, sô phaùt taâm nhaân, nhöôïc baát nhö thò chí<br /> thaønh…”.<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 107<br /> <br /> <br /> <br /> Baûn NÑT dòch: “(Hai sö) ñeàu rôi nöôùc maét maø baûo nhau: ‘Caùc vò Boà taùt<br /> doác loøng tu haønh trong bao nhieâu kieáp maø ñoái vôùi taâm Ñaïi thöøa vaãn coøn phaûi<br /> phaán phaùt maïnh meõ ñeå tinh taán, khoâng tieác thaân maïng. Huoáng chi boïn ta soáng<br /> ôû thôøi maït phaùp, neáu khoâng coù loøng chí thaønh…”.<br /> Dòch nhö vaäy laø ñaõ boû maát moät chi tieát raát quan troïng laø “sô phaùt (taâm)<br /> nhaân” nghóa laø keû vöøa môùi phaùt taâm tu haønh. Quan troïng vì trong ñoaïn<br /> naøy Minh Taâm vaø Baûo Tính ñöa ra hai hoaøn caûnh ñoái laäp ñeå baûo ban nhau. Ñoù<br /> laø “Caùc vò Boà taùt thôøi nhaân ñòa, coâng khoå tu haønh trong bao nhieâu kieáp, vaäy<br /> maø ñoái vôùi taâm Ñaïi thöøa coøn phaûi duõng maõnh tinh taán khoâng tieác thaân maïng,<br /> trong khi chuùng ta ñaõ soáng ôû thôøi maït phaùp, laïi môùi vöøa phaùt taâm tu haønh,<br /> neáu khoâng heát söùc chí thaønh thì…”. Chi tieát “môùi phaùt taâm tu haønh” ñoái yù vôùi<br /> “nhieàu kieáp khoå tu” maø Baûn NÑT sô yù dòch soùt laøm yeáu ñi giaù trò vaên hoïc ñoaïn<br /> vaên treân.<br /> Trang 82<br /> (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Dó Thieân Thaønh thaát nieân, töù nguyeät, nhò sö töông phaàn (焚) thaân (baûn<br /> khaéc Vónh Thònh 1715 khaéc laàm laø phaøn (樊) thaân, nghóa laø nhoát mình trong<br /> loàng, khoâng thích hôïp vôùi ngöõ caûnh ñoaïn treân, chuùng toâi maïn pheùp söûa laïi<br /> laø phaàn thaân töùc thieâu thaân), ñaéc thænh vu trieàu, toaïi kieán giaûng kinh hoäi,<br /> ñoàng nhaäp hoûa quang tam muoäi. Kyø dö haøi, di coát, caâu thaønh thaát baûo. Höõu<br /> chieáu löu Tröôøng Thaùnh töï cuùng döôøng. Lyù Thaùi Toâng dó kyø linh dò, caûi nguyeân<br /> Thoâng Thuïy töï thaùp”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Ngaøy thaùng tö naêm Thieân Thaønh thöù 7 (1034) hai sö<br /> ñònh töï thieâu. Vua Lyù Thaùi Toâng bieát tin sai söù thænh veà kinh. Hai sö beøn<br /> môû hoäi giaûng kinh roài cuøng vaøo trong löûa hoûa quang tam muoäi, di coát keát thaønh<br /> thaát baûo, vua xuoáng chieáu ñem thaát baûo aáy giöõ ôû chuøa Tröôøng Thaùnh ñeå cuùng<br /> döôøng. Lyù Thaùi Toâng cho laø vieäc kinh dò, ñoåi nieân hieäu laø Thoâng Thuïy<br /> (1034) sai döïng thaùp cuùng döôøng”.<br /> Dòch nhö vaäy coù nhaàm laãn maáy choã. YÙ cuûa toaøn maïch vaên ñoaïn treân laø:<br /> “Thaùng 4 nieân hieäu Thieân Thaønh thöù 7, hai sö ñònh töï thieâu. Sau khi thænh<br /> caàu vaø ñöôïc trieàu ñình chaáp thuaän, hai ngaøi beøn môû hoäi giaûng kinh roài<br /> sau ñoù cuøng vaøo hoûa quang tam muoäi. Haøi coát coøn laïi ñeàu bieán thaønh thaát baûo.<br /> Trieàu ñình ra chieáu chæ ñem xaù lôïi hai ngaøi thôø ôû chuøa Tröôøng Thaùnh, vua Lyù<br /> Thaùi Toâng nhaân chuyeän linh dò ñoù môùi ñoåi nieân hieäu laø Thoâng Thuïy (coù nghóa<br /> chan hoøa ñieàm toát)ø”.<br /> Caâu “ñaéc thænh vu trieàu” maø dòch: “Vua Lyù Thaùi Toâng bieát tin sai söù thænh<br /> veà kinh” laø nhaàm laãn, coù leõ dòch giaû queân laø trong thôøi kyø quaân chuû Phaät giaùo<br /> höng thònh nhö ñôøi Lyù nöôùc ta thì trieàu ñình ñaët ra chöùc taêng quan ñeå giaùm<br /> saùt moïi haønh ñoäng cuûa caùc chuøa chieàn trong nöôùc. Do ñoù, tuy töï thieâu ñeå cuùng<br /> döôøng Phaät phaùp laø moät haïnh nguyeän lôùn ñöôïc moïi ngöôøi kính phuïc, nhöng<br /> 108 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> nhaân maïng laø troïng, neân tröø phi töï ñoäng thieâu mình rieâng leû nôi vaéng veû khoâng<br /> ai bieát thì thoâi, coøn muoán laäp giaøn hoûa quang tam muoäi, môû hoäi giaûng kinh, tuï<br /> taäp ñoà chuùng cuøng Phaät töû thuyeát phaùp long troïng roài nhaäp giaøn thì phaûi xin<br /> pheùp vôùi trieàu ñình. Dòch giaû khoâng ñeå yù chöõ toaïi 遂 (laø beøn) taùc giaû söû duïng<br /> trong ñoaïn treân thaät laø ñaéc theå vì noù xaùc ñònh sau khi ñöôïc trieàu ñình chaáp<br /> thuaän hai sö beøn môû hoäi giaûng kinh sau ñoù nhaäp giaøn hoûa. Caàn noùi theâm laø<br /> ôû vaên phong TUTA, taùc giaû khoâng bao giôø duøng chöõ thænh (請) ñeå dieãn ñaït yù<br /> vua môøi caùc thieàn sö veà trieàu maø luoân duøng haàu nhö nhaát quaùn chöõ trieäu (召)<br /> ôû caùc truyeän:<br /> - Khuoâng Vieät ñaïi sö: “… Danh traán vu trieàu, Ñinh Tieân hoaøng ñeá trieäu<br /> ñoái”, nghóa laø: “… Danh tieáng sö vang doäi tôùi trieàu ñình, vua Ñinh Tieân Hoaøng<br /> trieäu sö veà kinh hoûi vieäc”.<br /> - Thieàn sö Ña Baûo: “Caäp ñeá töùc vò, luïy trieäu sö phoù khuyeát”, nghóa laø: “Ñeán<br /> khi vua leân ngoâi, nhieàu laàn trieäu sö veà trieàu ñình”.<br /> - Thieàn sö Giaùc Haûi: “Ñaõi Thaàn Toâng trieàu luïy trieäu”, nghóa laø: “Ñeán trieàu<br /> Thaàn Toâng, vua nhieàu laàn trieäu sö veà kinh”.<br /> - Thieàn sö Ma Ha: “Leâ Ñaïi Haønh hoaøng ñeá tam trieäu chí khuyeát”, nghóa<br /> laø: “Vua Leâ Ñaïi Haønh ba laàn trieäu sö veà trieàu ñình”.<br /> - Thieàn sö Suøng Phaïm: “Leâ Ñaïi Haønh hoaøng ñeá luïy trieäu phoù khuyeát”,<br /> nghóa laø: “Vua Leâ Ñaïi Haønh nhieàu laàn trieäu sö veà trieàu ñình”.<br /> - Thieàn sö Thieàn Nham: “Thieân Thuaän gian haïn, trieäu sö ngheä khuyeát”,<br /> nghóa laø: “Khoaûng nieân hieäu Thieân Thuaän bò haïn haùn, vua trieäu sö veà trieàu ñình”.<br /> - Thieàn sö Khaùnh Hyû: “Thieân Chöông Baûo Töï trieäu khuyeát”, nghóa laø:<br /> “Nieân hieäu Thieân Chöông Baûo Töï, vua trieäu sö veà saân roàng”.<br /> - Quoác sö Vieân Thoâng: “Ñaïi Thuaän tam nieân, Lyù Thaàn Toâng trieäu nhaäp<br /> Suøng Khai ñieän”, nghóa laø: “Nieân hieäu Ñaïi Thuaän thöù 3, vua Lyù Thaàn Toâng<br /> trieäu sö vaøo ñieän Suøng Khai”.<br /> Hoaëc chöõ tröng (徴) ôû caùc truyeän:<br /> - Thieàn sö Giôùi Khoâng: “Lyù Thaàn Toâng tröng chi, luïy töø naõi töïu”, nghóa<br /> laø: “Ñöôïc vua Lyù Thaàn Toâng vôøi veà trieàu, sö töø choái maáy phen roài môùi ñeán”.<br /> - Thieàn sö Trí Thieàn: “Anh-Cao löôõng trieàu, luïy tröng baát khôûi”, nghóa laø:<br /> “Hai trieàu vua Anh Toâng vaø Cao Toâng ñeàu maáy phen vôøi goïi nhöng sö khoâng ñi”.<br /> Ngoaøi ra, chuyeän hai thieàn sö Minh Taâm vaø Baûo Tính thieâu thaân cuùng<br /> döôøng Phaät phaùp caùc cuoán saùch lòch söû cuûa ta ghi raát roõ, nhöng khoâng thaáy<br /> saùch naøo cheùp chuyeän hai sö ñöôïc vua môøi veà kinh ñeå thieâu thaân caû.<br /> Nhö An Nam chí nguyeân 5, tôø 211 vieát: “Hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm<br /> laø sö huyeän Ñoâng Ngaïn, ñöùng ñaàu choán tuøng laâm, coù laàn döïng hoäi giaûng kinh,<br /> cuøng vaøo hoûa quang tam muoäi, xöông coát ñeàu hoùa thaønh thaát baûo”. Hoaëc Toaøn<br /> thö (B2 tôø 22a 4-6) vaø Cöông muïc chính bieân (tôø 38b 6-39a1) vieát: “Thaùng 4 nieân<br /> hieäu Thieân Thaønh thöù 7 (1034) caûi nguyeân thaønh Thoâng Thuïy naêm thöù nhaát vì<br /> baáy giôø coù hai nhaø sö Nghieâm Baûo Tính vaø Phaïm Minh Taâm thieâu thaân mình töï<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 109<br /> <br /> <br /> <br /> thaønh baûy baùu. Vua xuoáng chieáu ñem baûy baùu ñoù giöõ laïi ôû chuøa Tröôøng Thaùnh ñeå<br /> cuùng döôøng höông khoùi, vua cho ñoù laø ñieàm laønh neân caûi nguyeân Thoâng Thuïy”.<br /> Trang 83<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Quaûng Trí)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “(Sö) daïo thaùo baêng khieát, baát söï tieân myõ (不事鮮靡)”<br /> Baûn NÑT dòch: “OÂng laø ngöôøi coù tieát thaùo thanh cao, khoâng ñeå yù ñeán<br /> nhöõng ñieàu nhoû moïn…”. Chuùng toâi thaät khoâng bieát ñöôïc taïi sao Baûn NÑT laïi<br /> dòch “baát söï tieân myõ” laø “khoâng ñeå yù ñeán nhöõng ñieàu nhoû moïn”, vì tieân (鮮)<br /> laø thöùc aên töôi ngon, coøn myõ (靡) laø quaàn aùo loäng laãy. Vaäy baát söï tieân myõ<br /> laø khoâng baän bòu vieäc aên ngon maëc ñeïp, töùc soáng ñôøi ñaïm baïc chöù khoâng<br /> coù chi tieát naøo trong nguyeân vaên coù theå hieåu laø nhöõng ñieàu nhoû moïn ñöôïc!<br /> Hoaëc giaû ngöôøi dòch muoán dòch thoaùt yù chaêng?<br /> Trang 83<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Quaûng Trí)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Haäu ö tö sôn traùc tích, thöôøng quaûi naïp y, nhò toøng thöïc, döõ sôn taêng<br /> Minh Hueä vi phöông ngoaïi kheá (為方外契)”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Veà sau sö truï trì ôû nuùi Khoâng Loä, maëc aùo vaù, aên haït, keát<br /> baïn vôùi sôn taêng Minh Hueä”.<br /> Cuïm töø vi phöông ngoaïi kheá (為方外契) maø chæ dòch suoâng laø keát baïn<br /> thì chöa heát yù, vì chöõ phöông ngoaïi (方外) laø moät thuaät ngöõ thieàn, chæ nôi<br /> ngoaøi coõi theá tuïc, töùc nôi non cao röøng thaúm xa haún choán thò töù phoàn hoa.<br /> Töø naøy cuõng ñoàng nghóa vôùi chöõ theá ngoaïi (世外), vaät ngoaïi (物外). Vaäy ñoaïn<br /> treân neân dòch laø: “Sau sö veà truï ôû nuùi Khoâng Loä naøy, thöôøng maëc aùo vaù, aên haït<br /> tuøng, keát baïn thoaùt tuïc vôùi sôn taêng Minh Hueä”.<br /> Chuùng toâi xin trích daãn moät vaøi ngöõ luïc Thieàn toâng Hoa Vieät ñeå thuyeát<br /> minh nghóa töø phöông ngoaïi (方外):<br /> - Trong baøi “Phoùng cuoàng ngaâm” ôû saùch Tueä Trung Thöôïng só ngöõ luïc:<br /> “Thieân ñòa dieáu voïng heà haø mang mang<br /> Tröôïng saùch öu du heà phöông ngoaïi phöông”<br /> Taïm dòch:<br /> Trôøi ñaát thoaùng troâng chöø sao meânh mang<br /> Choáng gaäy rong chôi chöø ngoaøi coõi theá<br /> Trong Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, quyeån 4:<br /> “Vu Baùch Tröôïng haï ñaéc chæ, haäu vaên Thieân Thai thaéng khaùi, Thaùnh hieàn<br /> gian xuaát, tö duïc cao ñaïp phöông ngoaïi, vieãn truy haø truïc”, nghóa laø: “(Sö Phoå<br /> An) ñaéc phaùp taïi ñaïo traøng cuûa Baùch Tröôïng Hoaøi Haûi. Veà sau nghe caûnh töôïng<br /> nuùi Thieân Thai ñeïp ñeõ, Thaùnh hieàn thöôøng hieän ra nôi ñoù, beøn coù yù muoán daãm<br /> chaân coõi xa ngoaøi theá tuïc, ñeå tìm daáu veát Thaùnh hieàn thuôû tröôùc”.<br /> 110 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> Trang 85<br /> (Tieåu truyeän vua Lyù Thaùi Toâng)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Thôøi Lyù Thaùi Toâng hoaøng ñeá thöôøng ö Thieân Phuùc Thieàn Laõo tham vaán<br /> thieàn chæ. Chaâm chuøy taïi haï, naõo caùi thoâng phong. Vaïn ky chi dö, thieàn<br /> duyeät vi laïc”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Nhaø vua thöôøng ñeán tham vaán nhöõng ñieàu chæ yeáu cuûa<br /> ñaïo thieàn vôùi thieàn sö Thieàn Laõo ôû nuùi Thieân Phuùc. Nhöõng lôøi chæ giaùo cuûa<br /> thieàn sö nhö muõi kim, muõi duøi vöøa chaâm vaøo, vua lieàn thaáy trí naõo thoâng<br /> saùng. Chæ trong voøng maáy naêm, vua trôû thaønh ngöôøi ham thích ñaïo thieàn”.<br /> Dòch nhö treân vöøa thieáu soùt, vöøa sai töø lyù ñôøi maø cuõng nhaàm thuaät ngöõ<br /> ñaïo. Tröôùc heát xin noùi veà thieáu soùt. Nguyeân vaên vieát: “Thôøi Lyù Thaùi Toâng<br /> hoaøng ñeá thöôøng ö Thieân Phuùc Thieàn Laõo tham vaán thieàn chæ” maø Baûn NÑT<br /> chæ dòch taét: “Nhaø vua thöôøng ñeán tham vaán…”, boû haún chi tieát “Lyù Thaùi Toâng<br /> hoaøng ñeá”. Ñaønh raèng qua töïa ñeà “Vua Thaùi Toâng” ghi treân ñaàu tieåu truyeän,<br /> ai cuõng bieát “nhaø vua” ñaây töùc hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng, nhöng dòch phôùt nhö<br /> vaäy khoâng neân!<br /> Thöù ñeán noùi veà nhaàm laãn thuaät ngöõ ñaïo. Töø chaâm chuøy (針錐), hay noùi<br /> ñuû laø ñính moân thöôïng nhaát chuøy (頂門上一錐) nghóa ñen laø laáy caây kim,<br /> caây duøi nhoïn ñaâm vaøo ñaàu vaøo traùn, aùm chæ thuû thuaät cuûa thieàn sö khaùm<br /> nghieäm hoïc nhaân hay ñoái phöông xem hoï coù trình ñoä lónh ngoä thieàn chæ tôùi<br /> ñaâu. Chuùng toâi xin trích daãn moät ngöõ luïc ñeå thuyeát minh yù nghóa cuûa chöõ<br /> chaâm chuøy neâu treân:<br /> Thieàn sö Hy Vaän noùi: “Thuôû laõo taêng ta coøn ñi haønh cöôùc, thaûng hoaëc gaëp<br /> moät ngöôøi taïi choán coû raäm thì phaûi laáy duøi nhoïn ñaâm vaøo traùn haén, neáu thaáy<br /> haén coù caûm bieát ñau ngöùa (yù noùi khaùm nghieäm neáu thaáy haén coù trình ñoä lónh<br /> hoäi ñaïo phaùp) thì môùi ñoäi bao taûi gaïo ñeán cuùng döôøng cho haén” (Laõo haùn haønh<br /> cöôùc thôøi, hoaëc ngoä thaûo caên haï nhaát caù haùn, tieän ñính moân thöôïng nhaát chuøy,<br /> khaùn tha nhöôïc tri thoáng döôõng, khaû dó boá ñaïi thaïnh meã cuùng döôøng tha - Nguõ<br /> ñaêng hoäi nguyeân, q. 4).<br /> Sau heát laø nhaàm laãn töø lyù ñôøi thöôøng. Töø vaïn ky hoaëc vaïn cô (萬機) cuõng<br /> vieát (萬幾) nguyeân coù nghóa laø muoân vieäc vaët vaõnh (Töø nguyeân: “(Thö) nhaát<br /> nhaät, nhò nhaät vaïn ky”, yù noùi ñaáng quaân vöông trò nöôùc phaûi bieát löu taâm deø<br /> chöøng nhöõng choã vuïn vaët cuûa moïi chuyeän trong ñôøi). Veà sau goïi muoân vieäc maø<br /> ñaáng thieân töû phaûi lieäu lyù laø vaïn ky (萬幾) ñoàng nghóa vôùi (萬機).<br /> Trong ngöõ caûnh cuûa caâu vaïn ky chi dö (萬機之餘) töø vaïn ky coù nghóa laø<br /> coâng vieäc trieàu chính beà boän cuûa nhaø vua. Vaäy vaïn ky chi dö coù nghóa<br /> laø ngoaøi coâng vieäc trieàu chính beà boän ra hay khi roãi raõi coâng vieäc trieàu<br /> chính beà boän. Dòch “chæ trong voøng maáy naêm” laø quaù xa nguyeân vaên.<br /> Vaäy toaøn boä ñoaïn treân neân dòch laø:<br /> “Luùc baáy giôø, hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng thöôøng ñeán nuùi Thieân Phuùc tham<br /> vaán nhöõng ñieàu cöông yeáu cuûa ñaïo vôùi thieàn sö Thieàn Laõo. Thieàn cô vöøa neâu<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 111<br /> <br /> <br /> <br /> ra laø ñaàu oùc nhaø vua thoâng suoát naém baét ngay. Töø ñoù nhöõng khi nhaøn roãi coâng<br /> vieäc trieàu chính beà boän, nhaø vua chæ laáy thuù thieàn laøm vui”.<br /> Cuïm töø vaïn cô chi dö coøn ñöôïc duøng khaùc ñi laø vaïn cô chi haï (萬機<br /> 之暇) thaáy cheùp ôû quyeån 5, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-235 haï):<br /> Trung Toâng Thaàn Long nguyeân nieân giaùng chieáu vaân: “Traãm thænh An, Tuù nhò<br /> sö cung trung cuùng döôøng, vaïn cô chi haï, moãi cöùu Nhaát thöøa”, nghóa laø: Naêm<br /> Thaàn Long nguyeân nieân, vua Ñöôøng Trung Toâng xuoáng chieáu: “Traãm vôøi hai vò<br /> thieàn sö An vaø Tuù vaøo cung cuùng döôøng ñeå khi raûnh roãi vieäc trieàu chính,<br /> nghieân cöùu phaùp Nhaát thöøa”.<br /> Trang 86<br /> (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Thoâng Bieän quoác sö, Ñan Phuïng nhaân daõ, tính Ngoâ thò, Thích löu töû daõ.<br /> Tính thoâng tueä vöu minh tam hoïc (尤明三學)”.<br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Quoác sö ngöôøi höông Ñan Phöôïng, hoï Ngoâ, voán doøng doõi Phaät töû, baûn<br /> tính thoâng tueä, hoïc thoâng tam giaùo”.<br /> Dòch nhö vaäy chöùng toû ngöôøi dòch chæ bieát Haùn hoïc, coøn thuaät ngöõ Phaät<br /> hoïc thì hình nhö coù phaàn haïn cheá. Thaät ta töø tam hoïc (三學) khoâng phaûi chæ<br /> coù caùc töï ñieån Phaät hoïc môùi chuù giaûi maø caû töï ñieån ñôøi thöôøng nhö Töø nguyeân<br /> chaúng haïn cuõng ñeàu giaûi thích roõ raøng.<br /> Tam hoïc tieáng Sanskrit laø tisrah síksaøh, tieáng Pali laø tisso sikkhaø, laø ba<br /> moân giôùi ñònh tueä maø ngöôøi hoïc Phaät naøo cuõng lo phaûi tu taäp. Tam hoïc (三學)<br /> goïi ñuû laø giôùi ñònh tueä tam hoïc. Tam hoïc cuõng coøn ñöôïc goïi khaùc ñi laø Tam<br /> thaéng hoïc (三勝學), Tam voâ laäu hoïc (三無漏學). Ñöùng veà maët tam taïng kinh<br /> ñieån maø noùi thì giôùi hoïc thuoäc luaät, ñònh hoïc thuoäc kinh, tueä hoïc thuoäc luaän.<br /> Coøn tam giaùo laø Nho giaùo, Ñaïo giaùo vaø Phaät giaùo; hay coøn goïi caùch khaùc<br /> laø Khoång giaùo, Laõo giaùo vaø Thích giaùo. Hai töø coù nghóa khaùc xa khoâng theå<br /> laàm laãn ñöôïc.<br /> Töø tam hoïc naøy khoâng nhöõng ngöôøi dòch sô yù dòch nhaàm ôû tieåu truyeän<br /> quoác sö Thoâng Bieän maø coøn dòch sai ôû caû moät soá tieåu truyeän cuûa caùc thieàn sö<br /> khaùc trong TUTA nhö:<br /> - Tieåu truyeän thieàn sö Hieän Quang, trang 159<br /> Nguyeân vaên: “(Sö) nieân phuû thaäp nhaát, Luïc Toå Thöôøng Chieáu kieán nhi<br /> phuû chi, ñoä vi ñeä töû. Hoïc vaán thoâng maïi, nhaät tuïng vaïn ngoân. Baát maõn thaäp<br /> nieân, cai ñoãng tam hoïc”, nghóa laø: “Naêm sö vöøa möôøi moät tuoåi, thieàn sö Thöôøng<br /> Chieáu ôû chuøa Luïc Toå troâng thaáy ñem veà nuoâi, ñoä cho tu hoïc laøm ñeä töû ngöôøi. Töø<br /> ñoù, sö thoâng hieåu hoïc vaán saâu xa, moãi ngaøy tuïng muoân lôøi, neân chöa ñaày möôøi<br /> naêm maø ñaõ thoâng suoát caû giôùi ñònh tueä (hoaëc kinh luaät luaän)”. Baûn NÑT laïi dòch<br /> nhaàm: “Naêm möôøi moät tuoåi ñöôïc thieàn sö Thöôøng Chieáu ôû chuøa Luïc Toå nhaän<br /> nuoâi laøm ñeä töû. Sö hoïc taäp thoâng minh taán tôùi, moãi ngaøy tuïng ñoïc caû vaïn caâu.<br /> Chöa ñaày möôøi naêm thoâng gioûi caû tam giaùo”.<br /> 112 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> - Tieåu truyeän thieàn sö Vaïn Haïnh, trang 188<br /> Nguyeân vaên: “Gia theá phuïng Phaät, sö aáu tueá sieâu dò, cai quaùn tam hoïc”,<br /> nghóa laø: “Gia toäc sö nhieàu ñôøi thôø phuïng Phaät. Rieâng sö hoài coøn beù thoâng minh<br /> dò thöôøng, thoâng suoát kinh luaät luaän (hoaëc giôùi ñònh tueä)”. Baûn NÑT cuõng dòch<br /> nhaàm laø: “Gia ñình ñaõ maáy ñôøi thôø Phaät. Thuôû nhoû thoâng minh khaùc thöôøng,<br /> hoïc thoâng ba giaùo, ñoïc kyõ traêm nhaø”.<br /> Töø tam giaùo (三教) vôùi nghóa Nho-Laõo-Phaät cuõng ñöôïc söû duïng trong<br /> TUTA nhö ôû tieåu truyeän quoác sö Vieân Thoâng, nguyeân vaên vieát: “Hoäi Phong luïc<br /> nieân trung, tam giaùo thí, truùng giaùp khoa”, nghóa laø: “Nieân hieäu Hoäi Phong<br /> thöù 6, sö ñoã ñaàu khoa thi tam giaùo”.<br /> Hoaëc thaáy cheùp thaät roõ neùt trong quyeån 28 saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng<br /> luïc (Ñaïi 51-441 trung): Höïu vaán: “Nho, Ñaïo, Thích tam giaùo ñoàng dò nhö haø”,<br /> sö vieát: “Ñaïi löôïng giaû duïng chi töùc ñoàng, tieåu cô giaû chaáp chi töùc dò”. Nghóa<br /> laø: Laïi hoûi: “Tam giaùo Nho-Ñaïo-Thích gioáng vaø khaùc nhau theá naøo?”, thieàn sö<br /> Tueä Haûi ñaùp: “Keû khí löôïng roäng raõi söû duïng thì caû ba gioáng nhau, keû caên cô<br /> nhoû heïp thì caû ba khaùc nhau”.<br /> Trang 86<br /> (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän)<br /> Nguyeân vaên:<br /> “Naõi ö Thaêng kinh quoác töï quaûi ñaùp, töï hieäu Trí Khoâng”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Sau ñoù coù chieáu chæ trieäu veà kinh ñoâ Thaêng Long<br /> truï trì chuøa Khai Quoác”.<br /> Trong nguyeân vaên khoâng coù chi tieát naøo noùi ñeán chuyeän coù chieáu chæ trieäu<br /> sö veà kinh ñoâ Thaêng Long truï trì chuøa Khai Quoác caû. Do ngöôøi dòch khoâng ñeå yù<br /> thuaät ngöõ thieàn quaûi ñaùp (掛塔) neân coù phaàn luùng tuùng ôû caâu naøy roài nhaân thaáy<br /> chöõ “Thaêng kinh quoác töï” töùc chuøa chaùnh ôû kinh ñoâ neân nghó laø sö ñöôïc chieáu<br /> chæ veà truï trì chuøa Khai Quoác. Thaät ra chöõ thaùp (塔) trong tröôùc taùc thieàn laâm<br /> duøng noù ñeå taù aâm cho chöõ ñaùp (搭) neân phaûi ñoïc laø ñaùp vaø coù nghóa laø caùi aùo<br /> ngaén cuûa nhaø sö hay caùi bò ñöïng y phuïc cuûa haønh cöôùc taêng. Nguyeân<br /> ban ñaàu töø quaûi ñaùp (掛塔) chæ coù nghóa caùc nhaø sö haønh cöôùc du phöông khi<br /> ñeán chuøa naøo taïm döøng chaân thì tröôùc heát phaûi treo caùi bò ñöïng quaàn aùo cuûa<br /> mình leân caùi moùc treân vaùch taêng ñöôøng. Veà sau dieãn dòch theâm töø höùa quaûi<br /> ñaùp (許掛塔) ñeå chæ hoøa thöôïng truï trì töï vieän ñoàng yù thu naïp, cho taêng nhaân<br /> haønh cöôùc y truï (löu nguï) laïi chuøa mình.<br /> Saùch Baùch Tröôïng thanh quy, töùc quyeån saùch ghi cheùp quy ñònh sinh hoaït<br /> cuûa caùc töï vieän Thieàn toâng, ôû quyeån 8 (Ñaïi 48-1158 haï) ghi: “Baát keå hoïc chuùng<br /> chuøa mình ñoâng hay ít, töï vieän ñeàu phaûi an baøi cho hoï caùc ñaïo cuï caàn thieát nhö<br /> saäp daøi ñeå naèm nghæ taäp theå (tröôøng lieân saøng), moùc treo laøm giaù cho bò quaàn<br /> aùo (Thi di giaù quaûi ñaùp 施椸架掛塔)”. Veà sau nöõa töø quaûi ñaùp (掛塔) coù nghóa<br /> thieàn sö hay taêng nhaân döøng chaân y truï laïi töï vieän naøo ñoù, chöù khoâng nhaát<br /> thieát phaûi laøm truï trì.<br /> Vaäy caâu “Naõi ö Thaêng kinh quoác töï quaûi ñaùp, töï hieäu Trí Khoâng” coù<br /> nghóa laø: “Sö beøn truï laïi chuøa Khai Quoác ôû kinh ñoâ Thaêng Long vaø töï xöng<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 113<br /> <br /> <br /> <br /> hieäu laø Trí Khoâng” (Coù theå veà sau sö ñöôïc toân laøm truï trì roài thaêng chöùc quoác<br /> sö, nhöng ôû thôøi ñieåm maø ñoaïn vaên treân ñeà caäp thì sö chæ y truï laïi maø thoâi!).<br /> Töø quaûi ñaùp (掛塔) naøy cuõng coøn ñöôïc goïi laø quaûi ñôn (挂單), quaûi ñaùp<br /> ñôn (掛褡單), quaûi tích (掛錫), quaûi ñaùp (掛褡), quaûi baùt (掛鉢).<br /> Trang 87<br /> (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän)<br /> Nguyeân vaên:<br /> (Phuø Thaùnh Caûm Linh Nhaân Hoaøng thaùi haäu) vaán: “Phaät Toå chi nghóa<br /> höõu haø öu tieâm… Nhi nieäm Phaät danh, ñaït Toå taâm giaû, vò tri haø giaû thò chæ?<br /> (未知何者是旨)”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Phaät vaø Toå nghóa theá naøo? Ai hôn ai keùm?... Maø ngöôøi<br /> nieäm teân Phaät, ñaït taâm aán cuûa Toå chöa roõ laø nhöõng ai?”.<br /> Dòch nhö vaäy laø khoâng ñeå yù caâu hoûi cuûa Hoaøng thaùi haäu Phuø Thaùnh Caûm<br /> Linh: “Phaät Toå chi nghóa höõu haø öu tieâm”, töùc “YÙ nghóa cuûa Phaät vaø Toå, coù gì<br /> hôn keùm nhau?”, töø ñoù môùi daãn ñeán chuyeän Thaùi haäu thaéc maéc, so saùnh keû<br /> nieäm teân Phaät (töùc ngöôøi tu theo Giaùo toâng maø tieâu bieåu laø Tònh ñoä toâng)<br /> vaø ngöôøi ñaït ñöôïc taâm aán cuûa Toå (töùc ngöôøi tu theo Thieàn toâng) thì ai<br /> môùi laø ngöôøi ñaït ñöôïc yeáu chæ Phaät moân.<br /> Vaø ñeå traû lôøi caâu hoûi hoùc buùa naøy, quoác sö Thoâng Bieän ñaõ giaûi ñaùp moät<br /> caùch dung hoøa ôû ñoaïn keá ñoù nhö sau: “Giaùo yù ñöôïc truyeàn ñeán Thieân Thai toâng<br /> laø thònh nhaát vaø goïi laø Giaùo toâng, coøn Toå yù töùc thieàn chæ thì ñeán phaùi Taøo Kheâ<br /> cuûa Luïc Toå Hueä Naêng laø saùng choùi nhaát vaø goïi laø Thieàn toâng” (Truyeàn kyø giaùo<br /> daõ chí Thieân Thai vi thaïnh, vò chi Giaùo toâng. Ñaéc kyø chæ chí Taøo Kheâ vi minh,<br /> vò chi Thieàn toâng).<br /> Ngaøi Thoâng Bieän ñaõ kheùo leùo traùnh traû lôøi thaúng ai hôn keùm ai, vì theo<br /> lôøi ngaøi thì “Phaät (Giaùo toâng) vaø Toå (Thieàn toâng) voán chæ laø moät, nhöng bò boïn<br /> hoïc giaû caøn dôû phaân bieät thaønh hôn keùm (Phaät Toå nhaát daõ, caùi laïm hoïc giaû löu,<br /> yeáu töï xöng öu tieâm nhó)”.<br /> Xöa nay Toå yù vaø Giaùo yù, Thieàn toâng vaø Giaùo toâng (töùc chö toâng ngoaøi<br /> Thieàn toâng) laø moät vaán ñeà gaây laém tranh caõi vaø ñoà ñeä hai toâng naøy ñôøi noï sang<br /> ñôøi kia ñaõ kích baùc nhau naëng neà. Ñeå giuùp ñoäc giaû thaáy roõ quan ñieåm thaät ñuùng<br /> ñaén “Phaät Toå nhaát daõ” cuûa quoác sö Thoâng Bieän, chuùng toâi xin trích daãn moät<br /> vaøi ngöõ luïc coù lieân quan ñeán Toå yù vaø Giaùo yù ñeå chöùng minh:<br /> - Thieàn sö Nguyeân Lai ñôøi Thanh noùi: “Do chuyeän ñöùc Thích Ca Maâu<br /> Ni ñaïi sö ngoài taïi ñaïo traøng 49 naêm, roát laïi ñeå naâng hoa khaûi thò ñoà chuùng,<br /> neân môùi coù yù chæ ‘giaùo ngoaïi bieät truyeàn’. Quaû thaät coù chuyeän truyeàn thuï<br /> ngoaøi kinh giaùo chaêng? ‘Thieàn chæ’ laø gieàng moái cuûa ‘giaùo nghóa’, coøn ‘giaùo<br /> nghóa’ laø nhöõng maéc löôùi cuûa ‘thieàn chæ’. Caêng daây gieàng leân thì caùc maéc löôùi<br /> bung ra. Nhöng neáu chæ bieát ñeán caùc maéc löôùi nhoû maø khoâng hieåu raønh gieàng<br /> moái toång quaùt, laø khoâng lónh hoäi chæ yù ñaïo lyù hôïp nhaát cuûa Thieàn toâng, Giaùo<br /> toâng. Theá thì laø taïi ñöôøng reõ laïi gaëp ñöôøng reõ daãy ñaày. Neáu chòu khoù taïi ñaùm<br /> ñöôøng reõ roái muø maø doø tìm laïi gieàng moái chaùnh thì trong giaùo nghóa ñeàu<br /> 114 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> coù thieàn chæ. Neáu nhaän thöùc ñöôïc thieàn chæ vôùi yù nghóa ñoù thì moãi lôøi, moãi<br /> chöõ, ñeàu laø thieàn cô toái dieäu. Neáu khoâng nhaän thöùc ñöôïc thieàn chæ nhö theá,<br /> maø chæ caâu neä vaøo vaên töï thì ‘thieàn chæ’ kia cuõng chæ laø ‘giaùo nghóa’ maø<br /> thoâi!” (Dòch töø Nguyeân lai quaûng luïc, q. 21).<br /> - Vaán: “Toå yù, Giaùo yù, thò ñoàng thò bieät?”, sö vaân: “Nham cao tuøng laõnh<br /> kieän, Giaûn khuùc thuûy löu trì”. Nghóa laø: Hoûi: “Thieàn chæ vaø Giaùo nghóa gioáng<br /> nhau hay khaùc nhau?”, thieàn sö Thieän Chieâu noùi: “Treân ñaàu non cao, gioáng<br /> tuøng chòu laïnh caøng maïnh meõ; döôùi loøng khe uoán khuùc, nöôùc chaûy löø ñöø” (Phaàn<br /> döông ngöõ luïc, quyeån thöôïng).<br /> Gôïi yù: Tuøy theo baûn chaát, caên cô chuùng sanh maø öùng duïng Thieàn chæ hay<br /> Giaùo nghóa.<br /> - Sö truï haäu, taêng vaán: “Toå yù, Giaùo yù thò ñoàng, thò bieät?”. Sö vieát: “Keâ haøn<br /> thöôïng thoï, AÙp haøn nhaäp thuûy”. Nghóa laø, sau khi (thieàn sö Haïo Giaùm) truï trì<br /> töï vieän, coù taêng nhaân hoûi: “Thieàn chæ vaø Giaùo nghóa gioáng hay khaùc nhau?”. Sö<br /> ñaùp: “Gaø gaëp trôøi laïnh nhaûy leân cao, vòt gaëp trôøi laïnh loäi xuoáng nöôùc” (Caûnh<br /> Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 22).<br /> Gôïi yù: Gaëp trôøi laïnh gaø nhaûy leân caây maø vòt thì laïi loäi xuoáng nöôùc. Tuy<br /> phöông caùch coù khaùc nhau, nhöng muïc ñích vaãn laø moät: traùnh laïnh. Toå yù vaø<br /> Giaùo yù cuõng vaäy, tuy phöông tieän khaùc nhau, nhöng muïc ñích chæ laø moät: cöùu<br /> ñoä chuùng sanh giaûi thoaùt luaân hoài phieàn naõo!<br /> Trang 95<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Ngoä AÁn)<br /> Nguyeân vaên:<br /> Sô vò giaù thôøi, gia taïi moä laâm chi traéc, kieán daëc tuùc ñieåu giaû, taän nhieân<br /> (尽然) vò vieát: “Ninh thuï töû vi thieän, baát thuï sinh vi aùc”.<br /> Baûn NÑT dòch laø: (Meï hoï Cuø) khi chöa laáy choàng, nhaø ôû caïnh nghóa ñòa<br /> gaàn khu röøng, thaáy ngöôøi ta ñaët baãy baét heát caû chim, baø noùi: “Thaø cheát maø<br /> laøm ngöôøi thieän, coøn hôn soáng maø laøm keû aùc”.<br /> Dòch nhö vaäy laø khoâng ñeå yù chöõ taän (尽) trong nguyeân vaên ñoàng nghóa vôùi<br /> chöõ taãn (烬) khaéc soùt boä hoûa, vaø töø ñoâi taän nhieân (尽然) ñi lieàn vôùi töø vò vieát<br /> chöù khoâng phaûi ñi lieàn vôùi “daëc tuùc ñieåu giaû”, nghóa laø daáu phaåy phaûi ñöôïc<br /> ñaët sau chöõ giaû chöù khoâng phaûi sau chöõ nhieân. Vaø caâu “kieán daëc tuùc ñieåu giaû”<br /> coù nghóa laø thaáy keû ñaët baãy baét chim ñeâm. Töø taän nhieân (尽然) naøy chæ laø moät<br /> traïng thaùi taâm lyù nhö di nhieân (怡然) laø vui möøng, ñieán nhieân (靦然) laø maéc<br /> côõ v.v… vaø coù nghóa laø buoàn baõ rôi leä. Chöõ taãn (烬) laø leä ñeøn saùp rôi chaûy,<br /> töø ñoù daãn tôùi taän nhieân (尽然) laø buoàn baõ rôi leä. Chöõ taãn (烬) naøy ñöôïc duøng<br /> ôû tieåu truyeän thieàn sö Töø Ñaïo Haïnh, trong caâu: “Sö phöông cöû aùn nhi thuøy, thuû<br /> vò thích quyeån, ñaêng chi dö taãn ñaõi duïc doanh caùi”, nghóa laø: “Sö ñang töïa<br /> baøn maø nguû, tay chöa rôøi quyeån, leä neán thöøa rôi ñoïng gaàn bít khay ñeøn”. Roõ<br /> neùt hôn caû laø quyeån 7, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc ñaõ söû duïng töø taãn nhieân<br /> (烬然) nhö sau: “Duy Khoan thieàn sö giaû… Nieân thaäp tam kieán saùt sanh giaû, taãn<br /> nhieân baát nhaãn thöïc”, nghóa laø: “Thieàn sö Duy Khoan, naêm möôøi ba tuoåi, thaáy<br /> saùt sanh, buoàn baõ khoâng nôõ aên…”.<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 115<br /> <br /> <br /> <br /> Vaäy caâu treân coù leõ neân dòch laø: (Meï hoï Cuø) khi coøn chöa laáy choàng nhaø ôû caïnh<br /> baõi tha ma gaàn khu röøng, thaáy ngöôøi ta ñaët baãy baét chim ñeâm, baø buoàn baõ<br /> noùi raèng: “Ta thaø chòu cheát maø laøm ñieàu thieän, hôn laø soáng maø laøm ñieàu aùc!”.<br /> Nguyeân vaên (Cuõng trang 95):<br /> “Nhaát nhaät phöông chöùc caåm, höõu ñaïi nhó haàu töï laâm trung xuaát lai baûo<br /> kyø boái caùnh nhaät naõi khöù. Cuø thò giaùc höõu döïng, caäp sinh nhi oá chi, khí vu<br /> laâm gian…”.<br /> Baûn NÑT dòch laø: “Moät hoâm baø ñang ngoài deät vaûi, coù con khæ lôùn töø trong<br /> röøng chaïy ra, oâm laáy löng baø suoát ngaøy môùi boû ñi. Sau ñoù baø bieát mình coù<br /> mang. Ñeán khi sinh ra, ñöùa con maët muõi xaáu xí, baø laáy laøm gheùt, beøn ñem<br /> boû vaøo röøng…”.<br /> Dòch nhö vaäy coù hai ñieåm ñaùng noùi. Thöù nhaát haún ai cuõng bieát chöõ caåm<br /> (錦) nghóa laø gaám maø sao laïi dòch laø vaûi. Trong nguyeân vaên ôû caû hai baûn TUTA<br /> vaø Ñaïi Nam Thieàn uyeån truyeàn ñaêng taäp luïc (ÑNTUTÑTL) ñeàu khoâng thaáy coù<br /> caâu naøo noùi ñeán chi tieát “ñöùa con maët muõi xaáu xí”. Chöõ oá (惡) ôû ñaây laø gheùt<br /> chöù khoâng phaûi xaáu.<br /> Vaäy caâu treân neân dòch laø: “Moät hoâm, baø ñang deät gaám thì coù con khæ lôùn<br /> töø trong röøng ra oâm laáy löng baø suoát ngaøy môùi boû ñi. Baø Cuø bieát mình coù thai,<br /> khi sinh con laáy laøm gheùt, beøn ñem boû vaøo röøng”.<br /> Nguyeân vaên (Cuõng trang 95):<br /> “Ñoàng höông Chieâm Thaønh cuï sö Ñaøm thò (具師譚氏), thuû nhi cuùc chi,<br /> nhaân danh dó Khí”.<br /> Baûn NÑT dòch: “Trong höông coù sö cuï ngöôøi Chieâm Thaønh hoï Ñaøm troâng<br /> thaáy ñem veà nuoâi, nhaân ñoù ñaët teân laø Khí”.<br /> Theo chuùng toâi nghó töø cuï sö maø dòch theo kieåu “mot aø mot” laø sö cuï e<br /> khoâng oån. Vì sö cuï laø töø Noâm ñeå goïi toân kính nhaø sö giaø theo kieåu ngöôøi bình<br /> daân vaø khoâng coù töø Haùn vaên naøo laø cuï sö (具師) ñeå chæ sö cuï theo nghóa treân.<br /> Theo choã chuùng toâi nghó coù leõ ñaây laø teân ngöôøi Chieâm Thaønh ñöôïc phieân aâm<br /> nhö theá, baèng côù laø ôû saùch Toaøn thö (B3 tôø 22b5 vaø 37a7) coù ghi teân hai ngöôøi<br /> Chieâm Thaønh laø Cuï OÂng vaø Cuï Ban. Veà Cuï OÂng, Toaøn thö vieát: “Nieân hieäu<br /> Thieân Phuø Dueä thöù 5 (1124), ngöôøi nöôùc Chieâm Thaønh laø Cuï OÂng vaø ñoà ñeä ba<br /> ngöôøi ñeán chaàu”. Veà Cuï Ban, saùch aáy vieát: “Muøa thu thaùng 7 nieân hieäu Thieân<br /> Thuaän thöù 5 (1132), ngöôøi nöôùc Chieâm Thaønh laø Cuï Ban v.v… troán veà nöôùc hoï,<br /> ñeán Nhaät Leä thì bò ngöôøi traïi Nhaät Leä baét giaûi veà kinh sö”.<br /> Vaäy coù leõ ñoaïn treân neân dòch laø: “Trong laøng coù ngöôøi Chieâm Thaønh laø<br /> Ñaøm Cuï Sö nhaët veà nuoâi neân môùi ñaët teân laø Khí”.<br /> Tuy nhieân ñaây cuõng chæ laø choã suy nghó cuûa chuùng toâi coù tính caùch gôïi yù<br /> chôù khoâng daùm cho laø ñuùng!<br /> Trang 96<br /> (Tieåu truyeän thieàn sö Ngoä AÁn)<br /> Nguyeân vaên:<br /> Thöôøng höõu taêng vaán: “Nhö haø thò ñaïi ñaïo”. Sö vaân: “Ñaïi loä”. Taêng vaán:<br /> “Hoïc nhaân vaán ‘ñaïi ñaïo’, ñoái dó ñaïi loä! Vò thaåm haø nhaät ñaït ñaïi ñaïo?”. Sö vaân:<br /> “Mieâu nhi vò giaûi troùc thöû (猫兒未解捉鼠)”.<br /> 116 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015<br /> <br /> <br /> Baûn NÑT dòch:<br /> “Coù taêng khaùch thænh vaán:<br /> - Theá naøo laø ñaïi ñaïo?<br /> Sö ñaùp:<br /> - Con ñöôøng lôùn.<br /> Khaùch hoûi:<br /> - Keû hoïc naøy hoûi veà ñaïi ñaïo theá maø hoøa thöôïng laïi ñaùp laø con<br /> ñöôøng lôùn, ñeä töû chöa bieát bao giôø thì ñaït tôùi ñaïi ñaïo.<br /> Sö ñaùp:<br /> - Meøo con chöa bieát baét chuoät”.<br /> Dòch nhö vaäy ñoái vôùi vaên lyù ñôøi thöôøng thì cuõng chöa oån, maø ñoái vôùi thieàn<br /> lyù thì laïi caøng khoâng oån hôn. Tröôùc heát xin noùi veà töø ngöõ ñôøi thöôøng. Töø mieâu<br /> nhi (猫兒) maø ña soá ngöôøi Vieät ta hoïc chöõ Nho thöôøng hieåu giaûn dò theo nghóa<br /> töøng tieáng laø meøo con, thì ñoái vôùi ngöôøi Hoa, mieâu nhi chæ coù nghóa ñôn giaûn<br /> laø con meøo.<br /> Cuõng nhö caåu töû (狗子) laø con choù chöù khoâng phaûi choù con. Chöõ nhi (兒)<br /> ñöùng sau teân loaøi vaät nho nhoû coù nghóa nhö tieáng con trong tieáng Vieät. Chaúng<br /> haïn, con nhoàng töùc con baùt baùt thì goïi laø baùt baùt nhi, con hoaøng oanh thì goïi<br /> laø hoaøng oanh nhi… Hoaëc ñöùng sau giai caáp coù nghóa laø “ngöôøi, keû”, nhö khaát<br /> nhi (乞兒) laø ngöôøi aên maøy, ñoà nhi (屠兒) laø keû ñoà teå v.v…<br /> Chuùng toâi xin tröng daãn moät ngöõ luïc ñaõ söû duïng töø mieâu nhi vôùi nghóa<br /> con meøo: Vaán: “Phaøm Thaùnh ñoàng cö thôøi nhö haø?”, sö vaân: “Löôõng caù mieâu<br /> nhi, nhaát caù ninh”. Nghóa laø: Hoûi “Phaøm Thaùnh cuøng chung loän thì theá naøo?”,<br /> sö ñaùp “Caû hai con meøo ñeàu cuøng moät baûn tính laø hung döõ” (Nguõ ñaêng hoäi<br /> nguyeân, q. 11).<br /> Gôïi yù: YÙ noùi phaøm, Thaùnh khoâng coù gì khaùc nhau, nhö tuy hai con meøo<br /> nhöng cuõng ñeàu coù chung moät caù tính laø hung döõ.<br /> Hay trong quyeån 8, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-258 thöôïng)<br /> cheùp: Sö nhaân Ñoâng Taây löôõng ñöôøng caùc tranh mieâu nhi. Sö ngoä chi vò chuùng<br /> vieát: “Ñaïo ñaéc töùc cöùu thuû mieâu nhi. Ñaïo baát ñaéc töùc traûm khöôùc giaû”. Nghóa<br /> laø: Thieàn sö (Nam Tuyeàn Phoå Nguyeän) nhaân taêng chuùng hai ñöôøng Ñoâng Taây<br /> tranh nhau con meøo, sö baét gaëp môùi noùi vôùi hoï: “Noùi ñuùng thì cöùu ñöôïc con meøo.<br /> Neáu khoâng noùi ñuùng thì ta cheùm quaùch noù”.<br /> Veà thieàn lyù thì taïi sao caâu “Mieâu nhi vò giaûi troùc thöû” dòch “Meøo con chöa<br /> bieát baét chuoät”, laïi khoâng ñuùng? Meøo con chöa bieát baét chuoät laø phaûi roài coøn sai<br /> choã naøo! Ñeå laøm saùng toû choã sai naøy chuùng ta caàn raø soaùt laïi taäp quaùn Thieàn<br /> toâng. Theo quan ñieåm cuûa Thieàn toâng thì nhöõng vaán ñeà thuoäc chæ yù huyeàn dieäu<br /> cuûa thieàn nhö “Toå sö Taây lai yù”, “Phaät phaùp ñaïi yù”, “Töï kyû Phaät”, “Ñaïi ñaïo”,<br /> “Lieân hoa vò xuaát thuûy”, “Lieân hoa xuaát thuûy haäu” v.v… laø nhöõng ñieàu baát khaû tö<br /> nghì, cho neân chuùng ta khoâng theå ñem tri kieán haïn löôïng cuûa chuùng sanh, hoaëc<br /> ngoân ngöõ, vaên töï maø hoûi baøn, giaûi thích ñöôïc. Trong con maét cuûa caùc thieàn sö<br /> ñaéc ñaïo neáu keû naøo hoûi baøn tôùi nhöõng vaán ñeà ñoù laø ñaõ haønh ñoäng moät caùch meâ<br /> muoäi, ngöôïc ñôøi, chaïy ñuoåi hö voïng. Do ñoù khi gaëp hoïc nhaân hay ñoái phöông<br /> Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 117<br /> <br /> <br /> <br /> ñem nhöõng vaán ñeà ñoù ra maø hoûi vieãn voâng thì haàu heát thaùi ñoä cuûa caùc thieàn sö<br /> laø im laëng moät laùt roài hoûi: “Ñaõ hieåu chöa?”, hoaëc laøm moät cöû chæ bieåu thò chuyeän<br /> ngöôïc ñôøi nhö doäng ñaàu xuoáng ñaát, choång caúng leân trôøi ñeå ñi, hay laáy ñoâi deùp<br /> ñeå treân ñaàu roài ñi ra, hoaëc traû lôøi moät caâu baâng quô vôù vaån, hoaëc traû lôøi moät<br /> caâu nghòch lyù ngöôïc ñôøi, hoaëc moät caâu bieåu thò chuyeän thaät bình thöôøng giaûn<br /> dò, ñeå doàn ngöôøi hoûi vaøo choã cuøng ñöôøng kieán giaûi, may ra ôû ñoù coù chuùt cô hoäi<br /> naøo chaêng?!<br /> Chuùng toâi xin tröng daãn moät soá ngöõ luïc chöùng minh:<br /> - Vaán: “Nhö haø thò Taây lai yù?”, sö vieát: “Vaên töû thöôïng thieát ngöu”. Nghóa<br /> laø taêng nhaân hoûi: “Theá naøo laø yù cuûa Toå Ñaït Ma töø AÁn Ñoä sang?”, thieàn sö Ñaïo<br /> Khuoâng ñaùp: “Con muoãi ñaùp leân mình traâu saét ñeå ñoát” (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng<br /> luïc, q. 2