Hiện trạng nuôi bè tại vùng biển thôn Tân Thành, xã Ninh Ích, huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> HIỆN TRẠNG NUÔI BÈ TẠI VÙNG BIỂN THÔN TÂN THÀNH,<br /> XÃ NINH ÍCH, HUYỆN NINH HÒA, TỈNH KHÁNH HÒA<br /> CURRENT SITUATION OF RAFT CULTURE AT THE SEA AREA OF TAN THANH<br /> VILLAGE, NINH ICH COMMUNE, NINH HOA DISTRICT, KHANH HOA PROVINCE<br /> Nguyễn Minh Đức, Nguyễn Văn Quỳnh Bôi<br /> Khoa Nuôi trồng Thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu được tiến hành tại thôn Tân Thành, xã Ninh Ích, huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa từ<br /> tháng 3/2010 đến tháng 8/2010 theo phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia (Participatory Rural<br /> Appraisal-PRA). Kết quả nghiên cứu cho thấy bè nuôi gồm các lồng nổi có diện tích trung bình 12.5m2 với kích<br /> thước mắt lưới giai đoạn ương giống 2a = 0,5 - 1,0cm, giai đoạn nuôi thương phẩm 2a = 2,0 - 4,0cm. Tổng số<br /> lồng nuôi hiện có ở vùng biển là 403 lồng, trung bình số lồng nuôi/bè là 23 lồng. Tôm hùm (phổ biến là tôm<br /> hùm bông) và cá giò là các đối tượng được nuôi chính với hình thức nuôi đơn. Nguồn thức ăn sử dụng chủ yếu<br /> là cá tạp. Bệnh xuất hiện nhiều trên tôm hùm từ năm 2007 trở lại đây. Bệnh tôm sữa được xem là bệnh nguy<br /> hiểm nhất xảy ra tại đây cho đến nay (tỷ lệ tử vong 80 - 90%). Sản lượng tôm hùm năm 2009 đạt khoảng 23.6kg<br /> (năng suất bình quân trên lồng đạt 66.5kg). Lợi nhuận trung bình/lồng/vụ đạt 10.9 triệu VNĐ.<br /> Từ khóa: tôm hùm, cá giò, cá tạp, bệnh tôm sữa, sản lượng tôm hùm.<br /> ABSTRACT<br /> The study is conducted at Tan Thanh village, Ninh Ich commune, Ninh Hoa district, Khanh Hoa<br /> province from 3/2010 to 8/2010 appling method of Participatory Rural Appraisal (PRA). Result of the<br /> study shows that farming raft consists of floating cases with average case area of 12.5m2 and mesh-size of<br /> 2a = 0,5 - 1,0 cm for nursing period and 2a= 2,0 - 4,0 cm for fattening period. Total case amount is 403 cages<br /> at the sea area now with average of 23 cages per raft. Spiny lobster (mainly Ornate spiny lobster) and cobia<br /> are main cultured species with type of monoculture. Trash fish is major feed for cage culture. Disease occurs<br /> mainly on lobster from 2007 till now. Milky disease is considered to be the most serious until now (mortality<br /> rate of 80-90%). Yield of lobster was approximately 23,6 kg in 2009 (average of productivity per cage was 66,5<br /> kg). The average profit was 10.9 millions VNĐ/cage/crop.<br /> Keywords: Spiny lobster, cobia, trashfish, milky disease, yield of lobster farming.<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> phù hợp nên nghề nuôi bè tại vùng biển thôn<br /> <br /> Tân Thành là một thôn ven biển thuộc xã<br /> <br /> Tân Thành ngày càng phát triển. Hoạt động nuôi<br /> <br /> Ninh Ích, huyện Ninh Hòa nằm sát với cửa đầm<br /> <br /> lồng đã bắt đầu phát triển tại vùng này từ năm<br /> <br /> Nha Phu nên phần lớn sinh kế của người dân<br /> <br /> 1996 và đang gia tăng trong khoảng 5 năm trở<br /> <br /> dựa vào nuôi trồng và đánh bắt thủy sản. Do<br /> <br /> lại đây (trung bình 16.6%/năm). Tuy nhiên, hiện<br /> <br /> có lợi thế của vùng cửa đầm như diện tích mặt<br /> <br /> tại vẫn chưa có nghiên cứu nào được tiến hành<br /> <br /> nước rộng, trao đổi nước đảm bảo và độ sâu<br /> <br /> nhằm đánh giá hiện trạng hoạt động này. Xuất<br /> <br /> 12 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> phát từ thực tế trên, nghiên cứu được thực hiện<br /> nhằm đánh giá “Hiện trạng nuôi bè tại vùng biển<br /> thôn Tân Thành, xã Ninh Ích, huyện Ninh Hòa,<br /> tỉnh Khánh Hòa” với các mục tiêu sau:<br /> Tìm hiểu thông tin chung về người nuôi.<br /> Thu thập thông tin về các biện pháp kỹ thuật<br /> nuôi lồng.<br /> Đánh giá sơ bộ hiệu quả kinh tế của hoạt<br /> động nuôi lồng.<br /> Đánh giá xu hướng và khả năng phát triển<br /> nghề nuôi bè tại địa phương.<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> Cấp xã: làm việc với phó chủ tịch Ủy ban<br /> Nhân dân và trưởng ban kinh tế xã Ninh Ích.<br /> Cấp thôn: làm việc với trưởng thôn và chủ<br /> tịch hội nông dân thôn Tân Thành.<br /> Việc tiếp cận tình hình hoạt động nuôi biển<br /> tại thôn Tân Thành được tiến hành bằng cách<br /> phỏng vấn trực tiếp người nuôi. Tỷ lệ số bè nuôi<br /> được phỏng vấn trên 70%.<br /> Số liệu nghiên cứu được phân tích theo<br /> phương pháp thống kế sử dụng phần mềm<br /> MS.Excel.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Thông tin chung về người nuôi<br /> Trình độ học vấn của người nuôi được xem<br /> là yếu tố ảnh hưởng đến năng suất sản lượng<br /> nuôi. Trình độ học vấn trực tiếp tác động đến khả<br /> năng tiếp thu và ứng dụng các kỹ thuật nuôi. Do<br /> đó, nó ảnh hưởng gián tiếp đến năng suất cũng<br /> như hiệu quả kinh tế của hoạt động nuôi bè.<br /> Kết quả phỏng vấn 15 hộ nuôi bè cho thấy tuổi<br /> trung bình của các chủ hộ nuôi là 43 dao động từ<br /> 28 - 61. Ở lứa tuổi này người nuôi đã tích lũy<br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ vùng nghiên cứu<br /> (Nguồn: http://edoc.hu-berlin.de/dissertationen/strehlowharry-vincent-2006-07-14/HTML/chapter5.html#N115D0.<br /> Accessed 15/10/2010)<br /> <br /> II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu được thực hiện tại thôn Tân<br /> Thành, xã Ninh Ích, huyện Ninh Hòa từ tháng<br /> 03/2010 đến tháng 08/2010 theo phương pháp<br /> đánh giá nông thôn có sự tham gia (Participatory<br /> Rural Appraisal-PRA).<br /> Thông tin ban đầu về hoạt động nuôi bè<br /> tại vùng biển thôn Tân Thành được thu thập ở<br /> nhiều mức độ khác nhau:<br /> <br /> được một số vốn nhất định để đầu tư và vẫn còn<br /> đủ sức để thực hiện hoạt động sản xuất. Nghiên<br /> cứu cũng cho thấy trình độ học vấn của người<br /> nuôi không cao. Số chủ hộ có trình độ văn hóa<br /> cấp I là 6 người (chiếm 40%), trình độ văn hóa<br /> cấp cấp II là 6 người (chiếm 40%) và trình độ<br /> văn hóa cấp III là 3 người (chiếm 20%). Kết quả<br /> này phản ánh đúng với thực tế trình độ học vấn<br /> của người nuôi tôm hùm tại các tỉnh ven biển<br /> miền Trung khi đa phần các người nuôi có trình<br /> độ học vấn dưới cấp III (chiếm 98%) theo khảo<br /> sát của Ly (2009).<br /> Về trình độ chuyên môn, đa số các chủ hộ<br /> không được đào tạo kiến thức về nuôi trồng thủy<br /> <br /> Cấp huyện: làm việc với các cán bộ phòng<br /> <br /> sản (chiếm 97%), chỉ có 1 chủ hộ đã từng tham<br /> <br /> Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện<br /> <br /> gia khóa sơ cấp 3 tháng về sản xuất tôm giống.<br /> <br /> Ninh Hòa.<br /> <br /> Do vậy, kỹ thuật nuôi áp dụng hiện tại chủ yếu<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 13<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> từ việc học hỏi lẫn nhau và từ kinh nghiệm của<br /> các người nuôi tại các vùng nuôi khác. Thời gian<br /> tham gia nuôi bè trung bình của người nuôi là 5<br /> năm dao động từ 1 - 15 năm. So với thời gian<br /> trung bình tham gia nuôi bè tại các vùng nuôi<br /> khác tại các tỉnh ven biển miền Trung (8.33 năm)<br /> và tại Khánh Hòa (10 năm) thì kinh nghiệm trong<br /> nghề nuôi bè của các hộ tại Tân Thành là thấp<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> hơn đáng kể (Ly, 2009).<br /> 2. Các biện pháp kỹ thuật nuôi lồng<br /> 2.1 Đối tượng nuôi<br /> Đối tượng nuôi bè chủ yếu là cá giò (80%)<br /> và tôm hùm bông (60%) bên cạnh các đối tượng<br /> khác như: tôm hùm tre, tôm hùm xanh, tôm hùm<br /> đỏ, cá mú và cá chim vây vàng (Bảng 1).<br /> <br /> Bảng 1. Các đối tượng nuôi bè tại vùng biển Tân Thành (n = 15)<br /> STT<br /> <br /> Đối tượng nuôi<br /> <br /> Tỷ lệ hộ nuôi (%)<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tôm hùm bông (Panulirus ornatus)<br /> <br /> 60.0<br /> <br /> 2<br /> <br /> Tôm hùm tre (Panulirus polyphagus)<br /> <br /> 33.3<br /> <br /> 3<br /> <br /> Tôm hùm xanh (Panulirus homarus)<br /> <br /> 26.7<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tôm hùm đỏ (Panulirus longipes)<br /> <br /> 13.3<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cá giò (Rachycentron canadum)<br /> <br /> 80,0<br /> <br /> 6<br /> <br /> Cá mú (Epinephelus spp)<br /> <br /> 46.7<br /> <br /> 7<br /> <br /> Cá chim vây vàng (Trachinotus blochii )*<br /> <br /> 13.3<br /> <br /> Ghi chú: : Nuôi thử nghiệm từ năm 2010<br /> *<br /> <br /> 2.2. Địa điểm nuôi<br /> Vị trí đặt bè nuôi có ý nghĩa lớn đến năng<br /> suất và sản lượng nuôi. Các bè nuôi ở đây tập<br /> trung tại một khu vực cách hòn Lăng, hòn Rớ<br /> khoảng 50m. Bè được đặt ở vùng biển có độ sâu<br /> lớn hơn 6m. Theo đánh giá của người nuôi, đây<br /> là vùng biển có độ sâu và dòng chảy phù hợp<br /> cho hoạt động nuôi bè. Được chắn bởi hòn Thị<br /> nên ảnh hưởng đến vùng này vào mùa mưa bão<br /> không quá lớn (Hình 2).<br /> 2.3. Con giống<br /> Nguồn giống tôm hùm và cá biển chủ yếu<br /> <br /> Hình 2. Vị trí đặt bè nuôi<br /> <br /> được lấy từ nguồn đánh bắt tại địa phương. Riêng giống cá biển có thể được lấy từ địa phương khác<br /> như Lương Sơn, Ba Làng hay Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III. Trong năm 2010, nguồn giống<br /> tôm hùm khan hiếm và giá cao nên một số hộ chuyển sang nuôi cá giò. Theo đánh giá cảm quan của<br /> người nuôi, chất lượng giống tôm hùm tương đối tốt (màu sắc tươi sáng, không bị xây xát, đầy đủ<br /> các phần phụ) do giống được thu trực tiếp tại địa phương nên không trải qua quá trình vận chuyển.<br /> Ngược lại, chất lượng và số lượng giống cá biển (cá mú, cá giò) thường không ổn định do nguồn<br /> cung cấp giống không đồng bộ (được mua rải rác từ nhiều nguồn khác nhau).<br /> <br /> 14 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> Việc chọn giống chủ yếu dựa theo kinh nghiệm không qua bất kỳ hình thức kiểm dịch nào nên<br /> người nuôi không kiểm soát được nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh từ con giống vào đối tượng nuôi tạo<br /> cơ hội cho dịch bệnh xảy ra.<br /> Trên thực tế, các hộ có nuôi tôm hùm chọn nuôi từ giai đoạn giống (trọng lượng > 100g) đến<br /> kích thước thương phẩm (> 700g), rất ít hộ ương tôm từ giai đoạn hậu ấu trùng (Puerulus) đến giai<br /> đoạn giống. Đối với các hộ nuôi cá, kích thước thả giống từ 10 - 12cm.<br /> 2.4. Lồng nuôi<br /> Lồng nuôi gồm các lồng nổi. Lưới lồng thường được chống đỡ bằng khung và phao. Khung<br /> lồng được làm bằng gỗ chịu mặn. Số lồng nuôi toàn vùng là 403. Số lồng nuôi/bè từ 9 - 77 lồng<br /> (trung bình 23 lồng/bè). Số hộ nuôi có từ 30 - 40 lồng chiếm đa số (66,4%) (Bảng 2). Diện tích lồng<br /> dao động từ 9 - 16m2 (trung bình 12.5m2). Nhìn chung, quy mô nuôi tại đây lớn hơn so với mặt bằng<br /> chung ở những vùng nuôi khác tại các tỉnh ven biển miền Trung là 16 lồng/bè với diện tích trung bình<br /> 11.4m2 (Ly, 2009).<br /> Bảng 2. Thông tin bè nuôi của các hộ phỏng vấn (n=15)<br /> Số lồng/bè<br /> <br /> Tổng số bè<br /> <br /> Diện tích trung bình/lồng (m2)<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> < 10<br /> <br /> 1<br /> <br /> 14.0<br /> <br /> 6.7<br /> <br /> 15 - 20<br /> <br /> 4<br /> <br /> 10.8<br /> <br /> 20.0<br /> <br /> 30 - 40<br /> <br /> 9<br /> <br /> 11.2<br /> <br /> 66.4<br /> <br /> > 40<br /> <br /> 1<br /> <br /> 14.0<br /> <br /> 6.7<br /> <br /> Có thể phân chia hoạt động nuôi tại khu vực<br /> <br /> 2.6. Thức ăn<br /> <br /> nghiên cứu thành 2 giai đoạn chính. Giai đoạn<br /> <br /> Tương tự các vùng nuôi tôm hùm khác tại<br /> <br /> “ương” từ con non đến giai đoạn giống với kích<br /> <br /> Việt Nam, thức ăn sử dụng trong nuôi bè chủ<br /> <br /> thước mắt lưới 2a = 0,5 - 1,0cm, giai đoạn nuôi<br /> thương phẩm với kích thước 2a = 2,0 - 4,0 cm.<br /> Trên thực tế, phụ thuộc nhiều yếu tố, đặc biệt là<br /> năng lực quản lý, mỗi hộ thực hiện một tiến trình<br /> nuôi khác nhau qua nhiều giai đoạn đòi hỏi sự<br /> thay đổi mật độ thả nuôi, kích thước lưới và kích<br /> thước mắt lưới.<br /> 2.5. Thời gian nuôi<br /> Thông thường mùa vụ thả giống tôm bắt<br /> đầu từ tháng 12. Thời gian nuôi tôm hùm (chỉ<br /> tính cho tôm hùm bông) đến kích cỡ thương<br /> phẩm trung bình là 19 tháng kéo dài hơn so với<br /> các vùng nuôi khác tại các tỉnh miền Trung là 16<br /> <br /> yếu tại vùng biển Tân Thành là cá tạp, giáp xác<br /> và nhuyễn thể (Tuấn, 2004; Tuan & Mao, 2004;<br /> Nha, 2006; Hung và cộng sự, 2008, Ly, 2009).<br /> Cá tạp bao gồm cá liệt (ponyfish), cá sơn (red<br /> big-eye), cá mối (lizardfish), cá hố (hairtail) và<br /> cá cơm (anchovy), kết hợp với các loài giáp<br /> xác như cua (crabs), ghẹ (swimming crab), và<br /> một lượng ít nhuyễn thể như sò (cockles), hàu<br /> (oyster), vẹm xanh (green mussel). Từ năm<br /> 2010, một số hộ đã sử dụng thức ăn viên trong<br /> nuôi cá giò giai đoạn giống tuy nhiên số lượng<br /> này chiếm tỷ lệ không cao (6.7%). Thức ăn được<br /> <br /> tháng (Ly, 2009). Đối với cá, thả giống rải rác<br /> <br /> cho ăn nguyên con hay băm nhỏ tùy theo giai<br /> <br /> quanh năm với thời gian nuôi cá mú 12 tháng và<br /> <br /> đoạn phát triển của đối tượng nuôi và kích cỡ<br /> <br /> cá giò là 10 tháng.<br /> <br /> thức ăn.<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 15<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> Nguồn cung cấp thức ăn chủ yếu dựa vào khai thác tại địa phương và các vùng biển lân cận.<br /> Tuy nhiên với số lượng bè gia tăng hiện nay, một số hộ phải hợp đồng mua phế liệu từ các nhà máy<br /> đông lạnh để đáp ứng nhu cầu. Theo đánh giá của người nuôi, chất lượng thức ăn tương đối tốt tuy<br /> nhiên nguồn cung cấp thức ăn không ổn định dẫn đến việc giá tăng cao khi số lượng không đủ đáp<br /> ứng, đặc biệt vào mùa mưa bão.<br /> Tôm hùm và cá biển được cho ăn 2 lần/ngày (lần 1: 7 - 8h sáng, lần 2: 3 - 4h chiều). Lượng<br /> thức ăn lần 1 chiếm 30% và lần 2 chiếm 70% tổng lượng thức ăn. Khi cho ăn thức ăn được rải đều<br /> quanh lồng hay vào một vị trí nhất định.<br /> Trong nuôi lồng biển sử dụng cá tạp với FCR cao (20 - 30) là nguyên nhân gây ra một số vấn<br /> đề về chất lượng nước như tổng hàm lượng nitơ trong nước biển đã vượt quá tiêu chuẩn cho phép<br /> trong nuôi trồng thủy sản (0.5mg/L) tại một vài khu vực nuôi tôm hùm lồng thuộc vùng biển Xuân Tự,<br /> Khánh Hòa (Tuấn, 2004; Hung và cộng sự, 2008). Đồng thời sử dụng cá tạp cũng là nguyên nhân<br /> tạo cơ hội tốt cho các tác nhân gây bệnh phát triển mà điển hình là dịch bệnh “tôm sữa” xảy ra cuối<br /> năm 2006 đầu năm 2007 gây thiệt hại lớn cho các hộ nuôi tại các tỉnh ven biển miền Trung (Hung và<br /> cộng sự, 2008). Các vấn đề này cho thấy việc sử dụng cá tạp là nguồn thức ăn chủ yếu sẽ gây ảnh<br /> hưởng bất lợi đến môi trường nước tạo cơ hội xảy ra dịch bệnh. Điều này sẽ không đảm bảo nghề<br /> nuôi bè phát triển lâu dài.<br /> <br /> Hình 3. Khu vực bè nuôi<br /> <br /> 2.7. Tình hình dịch bệnh của các đối tượng<br /> <br /> Hình 4. Chuẩn bị cá tạp làm thức ăn<br /> <br /> tại đây (tỷ lệ gây chết 80 - 90%). Theo Hung và<br /> cộng sự (2008) bệnh này được xem là loại bệnh<br /> <br /> nuôi<br /> Qua điều tra cho thấy bệnh chủ yếu xuất<br /> <br /> nghiêm trọng nhất gặp phải đối với nghề nuôi<br /> <br /> hiện trên tôm hùm, cá biển ít xuất hiện bệnh.<br /> <br /> tôm hùm lồng và là nguyên nhân làm giảm đáng<br /> <br /> Bệnh tôm hùm bắt đầu xảy ra nhiều từ năm<br /> <br /> kể sản lượng tôm hùm từ 1.900 tấn năm 2006<br /> <br /> 2007 trở lại đây. Các bệnh thường gặp là bệnh<br /> <br /> xuống còn 1.400 tấn năm 2007 tại các tỉnh ven<br /> <br /> tôm sữa, bệnh đen mang, bệnh đỏ thân, bệnh<br /> <br /> biển miền Trung. Mặc dù, đã có pháp đồ điều trị<br /> <br /> mòn đuôi và bệnh long đầu (Bảng 3). Trong đó<br /> <br /> từ năm 2007 nhưng thực tế tại vùng biển Tân<br /> <br /> bệnh tôm sữa là bệnh nguy hiểm nhất xảy ra<br /> <br /> Thành các hộ nuôi không áp dụng phương pháp<br /> <br /> 16 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br />