Đánh giá khả năng nuôi thuần dưỡng trong điều kiện lưu giữ ngoại vi loài hải sâm vú (Holothuria fuscogilva), hải sâm lựu (Thelenota ananas) phân bố ở vùng biển Bình Thuận

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG NUÔI THUẦN DƯỠNG TRONG ĐIỀU KIỆN<br /> LƯU GIỮ NGOẠI VI LOÀI HẢI SÂM VÚ (Holothuria fuscogilva),<br /> HẢI SÂM LỰU (Thelenota ananas) PHÂN BỐ Ở VÙNG BIỂN BÌNH THUẬN<br /> ASSESSMENT OF TAMING ABILITY IN EX-SITU MAIN TAINING CONDITIONS<br /> OF WHITE TEATFISH Holothuria Fuscogilva AND PRICKLY RED FISH Thelenota<br /> ananas DISTRIBUTING IN BINH THUAN MARINE AREA<br /> Đặng Ngọc Hảo1, Tôn Nữ Mỹ Nga1, Nguyễn Văn Hùng2<br /> Ngày nhận bài: 21/7/2017; Ngày phản biện thông qua: 22/9//2017; Ngày duyệt đăng: 25/9/2017<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thử nghiệm được thực hiện để đánh giá tốc độ sinh trưởng và tỉ lệ sống của hải sâm vú và hải sâm lựu<br /> trong nuôi thuần dưỡng ngoại vi. 20 con hải sâm vú và 8 con hải sâm lựu được bắt bởi thợ lặn tại đảo Phú<br /> Quý (Bình Thuận) và được thuần dưỡng tại chỗ trong bể xi măng đáy cát, có mái che 1 tháng trước khi vận<br /> chuyển về nuôi tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển nuôi biển Nha Trang, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy<br /> sản. Hải sâm được nuôi trong 3 bể giống nhau (15 m3/bể). Độ sâu mực nước 1,6 m. Nước được thay 4 ngày/<br /> lần vào buổi sáng. Lượng nước thay khoảng 25 - 30% thể tích nước trong bể. Bể nuôi được vệ sinh 1 tuần/lần.<br /> Chúng được cho ăn hàng ngày bằng tảo Nannochloropsis oculata với mật độ 10.000 tế bào/mL, bột rong biển,<br /> bột tảo, thức ăn tôm dạng mịn CP 9000. Thời gian nuôi 70 ngày. Kết quả cho thấy các yếu tố môi trường trong<br /> quá trình nuôi phù hợp với sự sinh trưởng và phát triển của hải sâm (nhiệt độ 24,5 - 29oC, độ mặn 31 - 34‰,<br /> pH 8,5 - 9). Tỷ lệ sống của hải sâm vú và hải sâm lựu lần lượt là 90 và 87,5%; tốc độ tăng trưởng lần lượt là<br /> 0,82 g/ngày và -0,82g/ngày. 12,5% số lượng hải sâm lựu bị bệnh lở loét.<br /> Từ khóa: Bình Thuận, hải sâm lựu, hải sâm vú, nuôi thuần dưỡng, ngoại vi<br /> ABSTRACT<br /> A trial of taming culture in ex- situ maintaining conditions has been conducted to assess growth and<br /> survival rate of white teatfish and prickly red fish. 20 white teatfish and 8 prickly red fish were collected by<br /> divers at Phu Quy island (Binh Thuan province) and were tamed in place in the system of cement tanks with<br /> sandy bed and roof covered one month before transportation to the place of maintenance at Nha Trang Marine<br /> Research and Development Center, RIA 3. The tank system consisted of 3 tanks (15 m3/tank) with the same<br /> conditions. Water depths were 1.6 m. Water was changed every 4 days in the morning. Water volume changed<br /> was from 25 to 30% of the volume of water in the tank. The tanks were cleaned once a week. They were fed<br /> daily on Nannochloropsis oculata at the density of 10,000 cells /mL, seaweed powder, algae powder and<br /> CP 9000 fine shrimp feed. Culture time was 70 days. The results showed that the environmental factors in the<br /> culture process were suitable for the growth and development of sea cucumbers (temperature of 24.5 - 290C,<br /> salinity of 31-34 ‰, pH of 8.5- 9). The survival rates of white teatfish and prickly red fish were 90 and 87.5%,<br /> respectively; growth rates were 0.82 g/day and - 0.82 g/day, respectively. Prickly red fish suffered from ulcers<br /> (12.5% of the population).<br /> Keywords: Bình Thuận, ex- situ maintaining, prickly red fish, taming culture, white teatfish<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Viện Nuôi trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang<br /> Viện Ngiên cứu Nuôi trồng thủy sản III<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 17<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hải sâm là loài động vật da gai có giá trị<br /> kinh tế cao, là nguồn thực phẩm bổ dưỡng cho<br /> con người và chúng có khả năng làm sạch môi<br /> trường. Kết quả điều tra về nguồn lợi của hải<br /> sâm ở các nước như Indonesia, Philippine,<br /> Ấn Độ cho thấy hiện nay, nguồn lợi của các<br /> loài hải sâm đang bị suy giảm nghiêm trọng.<br /> Nguyên nhân chính là do nhu cầu sử dụng hải<br /> sâm làm thực phẩm tăng mạnh và việc quản lý<br /> khai thác nguồn lợi không hợp lý [4].<br /> Ở Việt Nam hiện nay, hai loài hải sâm vú<br /> (H. fuscogilva) và hải sâm lựu (T. ananas)<br /> đang nằm trong danh mục các loài thủy sinh<br /> quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng và chúng cần<br /> được bảo vệ, phục hồi và phát triển [1]. Khánh<br /> Hòa và Bình Thuận là hai tỉnh có nguồn lợi hải<br /> sản phong phú, đa dạng và là nơi phân bố của<br /> hai loài hải sâm vú và hải sâm lựu [5] đang có<br /> nguy cơ tuyệt chủng.<br /> Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, được<br /> sự phân công của Viện Nuôi trồng Thủy<br /> sản - Trường Đại học Nha Trang và được<br /> <br /> Số 3/2017<br /> sự cho phép của Trung tâm Nghiên cứu và<br /> Phát triển nuôi biển Nha Trang - Viện Nghiên<br /> cứu Nuôi trồng thủy sản III, tôi thực hiện đề<br /> tài “Đánh giá khả năng nuôi thuần dưỡng<br /> trong điều kiện lưu giữ ngoại vi loài hải sâm<br /> vú (Holothuria fuscogilva) và hải sâm lựu<br /> (Thelenota ananas) phân bố ở vùng biển<br /> Khánh Hòa và Bình Thuận”.<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Thời gian nghiên cứu: 15/2/2017- 15/5/2017<br /> Địa điểm nghiên cứu: Hải sâm được nuôi<br /> thuần dưỡng tại Trung tâm Nghiên cứu và<br /> Phát triển nuôi biển Nha Trang, Viện Nghiên<br /> cứu Nuôi trồng Thủy sản III.<br /> 2. Vật liệu nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu: hải sâm vú<br /> Holothuria fuscogilva (Cherbonnier, 1980) và<br /> hải sâm lựu Thelenota ananas (Jaeger, 1833)<br /> (Hình 1).<br /> <br /> Hải sâm vú (H. fuscogilva)<br /> Hải sâm lựu (T. ananas)<br /> Hình 1. Hải sâm vú và hải sâm lựu<br /> <br /> 3. Phương pháp thu mẫu vật<br /> Hải sâm sống được đặt mua theo yêu cầu<br /> kỹ thuật tại các địa phương nơi có ngư dân<br /> khai thác hải sâm, các tiểu thương, chủ vựa<br /> thu mua hải sản.<br /> Yêu cầu kỹ thuật: mẫu sống, sức khỏe tốt,<br /> cơ thể không trầy xước, dị tật.<br /> <br /> Phương pháp vận chuyển kín bằng túi nilon<br /> bơm ôxy. Nước biển sạch được cấp vào 1/3<br /> túi. Mật độ không quá 20 cá thể/túi. Trong quá<br /> trình vận chuyển, nhiệt độ được giữ ổn định<br /> không quá 270C. Túi hải sâm được đặt cố định<br /> trong thùng xốp nhằm giảm trong quá trình<br /> vận chuyển.<br /> <br /> 4. Kỹ thuật vận chuyển mẫu sống<br /> 20 con hải sâm vú, 8 con hải sâm lựu được<br /> ngư dân lặn bắt ở Phú Quý - Bình Thuận và<br /> được vận chuyển trên 2 giờ đến nơi lưu giữ tạm.<br /> <br /> 5. Kỹ thuật nuôi thuần dưỡng<br /> Hải sâm được thu gom và thuần dưỡng<br /> tại chỗ trong bể xi măng đáy cát trong 1 tháng<br /> ở đảo Phú Quý trước khi vận chuyển về nơi<br /> <br /> 18 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> nuôi dưỡng tại Trung tâm Nghiên cứu và<br /> Phát triển nuôi biển Nha Trang, Khánh Hòa.<br /> Thí nghiệm nuôi thuần dưỡng kéo dài trong<br /> 70 ngày.<br /> Hải sâm được nuôi trong bể xi măng<br /> có mái che, đáy cát pha bùn, có sục khí và<br /> nước chảy liên tục. Môi trường nước nuôi<br /> hải sâm có độ mặn là 25 - 35‰, nhiệt độ là<br /> 25 - 310C, pH: 6,5 - 8,5. Độ sâu mực nước là<br /> 1,6 m. Chúng được cho ăn hàng ngày bằng<br /> tảo Nannochloropsis oculata với mật độ 10.000<br /> tế bào/mL, bột rong biển, bột tảo, thức ăn<br /> tôm dạng mịn CP 9000 với liều lượng 10g<br /> mỗi loại/lần. Cho ăn 1 lần/ngày.<br /> Mật độ nuôi: 20 cá thể hải sâm vú, 8 cá<br /> thể hải sâm lựu được bố trí trong 3 bể (thể tích<br /> 15 m3/bể) có cùng điều kiện môi trường và chế<br /> độ cho ăn.<br /> Nước được thay 4 ngày/lần vào buổi sáng<br /> để tránh hải sâm không bị sốc nhiệt. Lượng<br /> nước thay khoảng 25 - 30% thể tích nước<br /> trong bể. Bể nuôi được vệ sinh 1 tuần/lần để<br /> đảm bảo môi trường sống cho hải sâm được<br /> sạch sẽ.<br /> 6. Phương pháp theo dõi tốc độ sinh trưởng<br /> và tỉ lệ sống của hải sâm<br /> Tốc độ sinh trưởng và tỉ lệ sống của hải<br /> sâm được theo dõi 15 ngày/lần đến khi kết<br /> thúc thí nghiệm. Toàn bộ số hải sâm ở mỗi bể<br /> được thu và cân theo nhóm để tính khối lượng<br /> trung bình của mỗi đợt thu mẫu. Khi kết thúc<br /> thí nghiệm, hải sâm được cân khối lượng và<br /> đo từng cá thể để tính tốc độ sinh trưởng tuyệt<br /> đối (ADGw), công thức như sau:<br /> Tỉ lệ sống (%) = 100 × (số hải sâm thu<br /> hoạch/số hải sâm thả nuôi)<br /> Tốc độ sinh trưởng:<br /> <br /> Trong đó:<br /> - W1, W2: Khối lượng của hải sâm tại thời<br /> điểm T1 và T2.<br /> - T1, T2: Thời điểm cân đo lần trước và<br /> lần sau.<br /> <br /> Số 3/2017<br /> Để đo chiều dài hải sâm, mỗi cá thể hải<br /> sâm sau khi được cân khối lượng thì được<br /> chuyển qua khay nhựa, để yên 3 - 5 phút cho<br /> cơ thể trở lại hình dạng ban đầu rồi được tiến<br /> hành đo chiều dài bằng thước.<br /> <br /> Hình 2. Cân khối lượng hải sâm<br /> <br /> 7. Phương pháp theo dõi các yếu tố môi trường<br /> Trong quá trình nuôi thuần dưỡng, các yếu<br /> tố môi trường được theo dõi hàng ngày vào 7<br /> giờ và 14 giờ.<br /> + Độ mặn được đo bằng khúc xạ kế, độ<br /> chính xác 1‰.<br /> + Nhiệt độ được đo bằng nhiệt kế thủy<br /> ngân, độ chính xác 1oC.<br /> + pH được xác định bằng test kit, độ chính<br /> xác 0,5.<br /> 8. Phương pháp xử lý số liệu<br /> Các số liệu được xử lý bằng phần mềm<br /> Microsoft Excel. Giá trị trung bình và độ lệch<br /> chuẩn SD được tính bằng hàm AVERAGE và<br /> hàm STDEV trong Excel.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Các yếu tố môi trường<br /> Các yếu tố môi trường của bể nuôi thuần<br /> dưỡng hải sâm được ghi nhận và trình bày ở<br /> Bảng 1.<br /> Bảng 1. Các yếu tố môi trường bể nuôi<br /> Các yếu tố môi trường<br /> <br /> Giá trị<br /> <br /> Nhiệt độ<br /> <br /> 24,5 - 29 (0C)<br /> <br /> Độ mặn<br /> <br /> 31- 34‰<br /> <br /> pH<br /> <br /> 8,5- 9,0<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 19<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> Nhiệt độ<br /> pH<br /> Bảng 1 cho thấy nhiệt độ dao động trong<br /> Theo Lavitra et al. (2010), pH phù hợp với<br /> 0<br /> khoảng từ 24,5 đến 29 C. Nhiệt độ này nằm<br /> sự sinh trưởng và phát triển của hải sâm là<br /> trong khoảng thích hợp cho sinh trưởng và<br /> 7,0 - 8,5. Giá trị pH trong bể nuôi thuần dưỡng<br /> phát triển bình thường của hải sâm. Theo<br /> hải sâm của chúng tôi được ghi là 8,5 - 9, giá<br /> Nguyễn Đình Quang Duy (2003), nhiệt độ thích<br /> trị này nằm ở mức cao hơn so với giá trị thích<br /> hợp cho phát triển và sinh trưởng của hải sâm<br /> hợp cho sinh trưởng và phát triển của hải<br /> là 25 - 310C [3].<br /> sâm [7].<br /> Do quá trình nghiên cứu diễn ra trong<br /> Vậy, trong quá trình nuôi thuần dưỡng hải<br /> mùa hè nên biên độ nhiệt dao động trong suốt<br /> sâm, các yếu tố môi trường được ghi nhận,<br /> thời gian nghiên cứu được ghi nhận là 4,50C<br /> nhiệt độ là 24,5 - 29oC, độ mặn là 31 - 34‰,<br /> và chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm từ<br /> nằm trong khoảng thích hợp cho sinh trưởng<br /> 0,5 đến 10C.<br /> và phát triển của hải sâm, pH là 8,5 - 9, cao<br /> Độ mặn<br /> hơn giá trị thích hợp cho sinh trưởng và phát<br /> Nguồn nước được sử dụng cho quá trình<br /> triển của hải sâm.<br /> nuôi thuần dưỡng hải sâm được lấy từ biển vào<br /> 2. Tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng của<br /> mùa hè nên độ mặn dao động trong khoảng từ<br /> hải sâm<br /> 31 đến 34 ‰. Độ mặn này hoàn toàn nằm trong<br /> Tỷ lệ sống<br /> khoảng thích hợp cho hải sâm sinh trưởng và<br /> Tỷ lệ sống của hải sâm vú, hải sâm lựu<br /> phát triển. Theo Nguyễn Chính và ctv, 1995,<br /> trong thời gian thuần dưỡng được trình bày<br /> độ mặn thích hợp cho hải sâm sinh trưởng và<br /> phát triển là 25 - 35‰ [2].<br /> ở Bảng 2.<br /> Bảng 2. Tỷ lệ sống của hải sâm vú và hải sâm lựu trong thời gian nuôi thuần dưỡng<br /> Ngày<br /> <br /> Hải sâm vú<br /> Số lượng (con)<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 0<br /> 20<br /> 100,0<br /> 15<br /> 20<br /> 100,0<br /> 30<br /> 18<br /> 90,0<br /> 45<br /> 18<br /> 90,0<br /> 60<br /> 18<br /> 90,0<br /> 70<br /> 18<br /> 90,0<br /> Bảng 2 cho thấy, tỷ lệ sống của hải sâm<br /> vú đạt 90%, hải sâm lựu đạt 87,5% sau 70<br /> ngày nuôi thuần dưỡng. Tỷ lệ sống của hải<br /> sâm vú cao hơn hải sâm lựu 2,5%. Tỷ lệ sống<br /> của hải sâm vú, hải sâm lựu trong nghiên cứu<br /> của chúng tôi thấp hơn so với kết quả nghiên<br /> cứu của Nguyễn Thị Thanh Thùy và ctv (2016)<br /> (100%) [6].<br /> Tỷ lệ sống của hải sâm có xu hướng giảm<br /> dần theo thời gian nuôi giữ. Nguyên nhân có<br /> thể giải thích như sau: khi thu thập hải sâm<br /> từ Phú Quý và vận chuyển về nơi nuôi giữ,<br /> điều kiện môi trường nuôi có sự thay đổi so<br /> với điều kiện môi trường sống ngoài tự nhiên<br /> tại Phú Quý. Mặc dù trước khi chuyển, hải sâm<br /> được lưu giữ và thuần dưỡng ở độ sâu giảm<br /> dần từ 20m đến 3m trong 1 tháng tại Phú Quý.<br /> <br /> 20 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Hải sâm lựu<br /> Số lượng (con)<br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 8<br /> 1000<br /> 8<br /> 100,0<br /> 8<br /> 100,0<br /> 8<br /> 100,0<br /> 7<br /> 87,5<br /> 7<br /> 87,5<br /> Trong thời đó, sức khỏe một số con hải sâm bị<br /> suy giảm và thường mắc bệnh lở loét nên ảnh<br /> hưởng đến tỷ lệ sống.<br /> Tốc độ tăng trưởng<br /> Tốc độ tăng trưởng của hải sâm vú, hải<br /> sâm lựu trong thời gian nuôi thuần dưỡng<br /> được trình bày ở Bảng 3.<br /> Bảng 3 cho thấy, tốc độ tăng trưởng của<br /> hải sâm vú lớn hơn hải sâm lựu. Tốc độ tăng<br /> trưởng về khối lượng của hải sâm vú có xu<br /> hướng tăng dần theo thời gian nuôi và 70<br /> ngày nuôi đạt giá trị 0,82 g/ngày. Trái lại, hải<br /> sâm lựu nuôi được 70 ngày có tốc độ tăng<br /> trưởng âm (-0,82 g/ngày). Điều này có thể là<br /> do vận chuyển và do chúng chưa thích nghi<br /> với điều kiện nuôi so với môi trường sống của<br /> chúng ở đảo Phú Quý. Do đó, một số con hải<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> sâm bị bệnh lở loét dẫn đến khối lượng cơ thể<br /> giảm và một số cá thể bị chết. Trong thời gian<br /> nuôi, một số cá thể hải sâm vú bị bệnh, khối<br /> <br /> lượng thân giảm, một vài cá thể thải nội tạng<br /> làm ảnh hưởng đến sức khỏe và tăng trưởng<br /> của chúng.<br /> <br /> Bảng 3. Tốc độ tăng trưởng của hải sâm vú, hải sâm lựu trong thời gian nuôi thuần dưỡng<br /> Hải sâm vú<br /> Ngày<br /> <br /> Hải sâm lựu<br /> <br /> Khối lượng (g)<br /> <br /> Tăng trưởng khối lượng<br /> (g/ngày)<br /> <br /> Khối lượng (g)<br /> <br /> Tăng trưởng khối<br /> lượng (g/ngày)<br /> <br /> 0<br /> <br /> 355,6<br /> <br /> -<br /> <br /> 562,3<br /> <br /> -<br /> <br /> 15<br /> <br /> 356,6 ± 168,27<br /> <br /> 0,07<br /> <br /> 566,3 ± 189,68<br /> <br /> 0,26<br /> <br /> 30<br /> <br /> 380,9 ± 170,33<br /> <br /> 1,62<br /> <br /> 530,8 ± 75,52<br /> <br /> -2,36<br /> <br /> 45<br /> <br /> 391,1± 179,57<br /> <br /> 0,68<br /> <br /> 517,7 ± 54,50<br /> <br /> -0,88<br /> <br /> 60<br /> <br /> 390,9 ± 157,35<br /> <br /> -0,01<br /> <br /> 461,9 ± 78,76<br /> <br /> -3,72<br /> <br /> 70<br /> <br /> 413,3 ± 176,81<br /> <br /> 2,24<br /> <br /> 504,6 ± 34,07<br /> <br /> 4,28<br /> <br /> 70 ngày nuôi<br /> <br /> 0,82<br /> <br /> -0,82<br /> <br /> * Giá trị được trình bày trong bảng là giá trị trung bình ± độ lệch chuẩn (SD)<br /> <br /> Vậy, sau 70 ngày nuôi thuần dưỡng, tỷ lệ<br /> sống của hải sâm vú và hải sâm lựu lần lượt<br /> <br /> là 90 và 87,5%; tốc độ tăng trưởng lần lượt là<br /> 0,82 g/ngày và -0,82 g/ngày.<br /> <br /> 3. Bệnh lỡ loét ở hải sâm lựu<br /> <br /> Hình 3. Hình dạng ngoài của hải sâm lựu bị bệnh lỡ loét<br /> <br /> Nguyên nhân: Có thể do hải sâm bị ảnh<br /> hưởng bởi vận chuyển từ đảo Phú Quý về<br /> Nha Trang với thời gian dài hay trong quá trình<br /> nuôi, chúng chưa thích nghi với điều kiện nuôi<br /> nhốt hoặc có thể do giá trị pH môi trường nuôi<br /> cao (8,5 - 9) nên chúng dễ nhiễm bệnh.<br /> Dấu hiệu bệnh lý: Hải sâm lựu bị bệnh lở<br /> loét (Hình 3) với biểu hiện xuất hiện các vết<br /> lở loét màu trắng sữa trên thân. Sau đó, các<br /> vết loét nhanh chóng lan rộng ra xung quanh<br /> tạo thành từng mảng lớn. Từ những mảng loét<br /> này, dịch nhớt màu trắng sữa tiết ra rất nhiều,<br /> rồi vết loét ăn sâu vào da và nội tạng. Khi bị<br /> <br /> bệnh, hải sâm ít hoạt động, cơ thể mềm yếu.<br /> Tỷ lệ hải sâm lựu bị bệnh chiếm khoảng 12,5%.<br /> Biện pháp trị bệnh: Hải sâm cần được<br /> phát hiện kịp thời khi có biểu hiện tiết nhiều<br /> dịch trắng do bị lở loét. Cá thể bị bệnh<br /> được tách riêng và được ngâm kháng sinh<br /> Oxytetracyline 50 ppm/6 giờ/ngày và đồng<br /> thời bôi thuốc Oxytetracyline trực tiếp lên<br /> phần bị loét. Sau đó, chúng được thay nước<br /> sạch và cho ăn. Sau khi điều trị liên tục trong<br /> 3 - 5 ngày thì các vết loét lành lại và hải sâm<br /> ăn lại bình thường.<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 21<br /> <br />