Hiệu giá kháng thể ANTIHBs sau chủng ngừa hepavax-gene

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 29, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> HIỆU GIÁ KHÁNG THỂ ANTIHBs <br /> SAU CHỦNG NGỪA HEPAVAX­GENE<br /> <br />  Trần Thị Minh Diễm và cs<br /> Trường Đại học Y khoa, Đại học Huế<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Từ những năm 80, vắc xin viêm gan siêu vi B (VGSVB) đầu tiên có mặt trên thị <br /> trường thế giới. Các vắc xin VGSVB đã sử dụng kháng nguyên bề mặt của siêu vi B  <br /> (HBsAg) có độ tinh khiết cao. Cho đến nay, đã có ba thế hệ vắc xin VGSVB tùy theo <br /> tính chất kháng nguyên của HBsAg. Thế  hệ  thứ  nhất  điều chế  HBsAg từ  huyết  <br /> tương người nhiễm siêu vi viêm gan B (gồm có HBsAg, pre­S1, pre­S2, DNA của  <br /> siêu vi); thế  hệ  thứ  hai gọi là vắc xin tái tổ  hợp sử  dụng đoạn gen mã hoá HBsAg  <br /> biểu thị từ  E. coli hoặc từ nấm men (HBsAg, Pre­S) hoặc thế h ệ ba t ừ t ế bào buồng  <br /> trứng chuột (HBsAg, pre­S1, pre­S2). Ngoài ra, còn có các vắc xin DNA sử dụng các  <br /> siêu vi lành tính tổng hợp kháng nguyên trong cơ thể, vắc xin peptit tổng hợp (đang  <br /> nghiên cứu). Sự phát triển của các vắc xin nhằm mục đích tăng cường đáp ứng tạo  <br /> kháng thể  với nồng độ  cao, bảo đảm an toàn, ngăn chặn những trường hợp không <br /> đáp ứng sau tiêm chủng và bảo vệ tránh những đột biến về HBsAg. [1,2,9]<br /> Hiệu quả  của đáp  ứng miễn dịch giao động rất lớn giữa các cá nhân và hiệu  <br /> lực bảo vệ  của kháng thể  anti­HBs trên các đối tượng chủng ngừa VGSVB có liên  <br /> quan tuổi, giới, cân nặng. Ngoài ra, thời gian tồn tại của kháng thể bảo vệ Anti­HBs  <br /> sau khi tiêm chủng là khác nhau, tùy thuộc vào loại văc xin, đối tượng tiêm, lứa tuổi, <br /> liều tiêm và mức độ  tiếp xúc với siêu vi viêm gan B của người được tiêm chủng. <br /> Đáng lưu ý là có 5 ­ 10% người không tạo ra đáp ứng miễn dịch sau chủng ngừa với  <br /> vắc xin thế hệ I và II, đồng thời có thể nhắc lại mũi tiêm khi kháng thể giảm xuống  <br /> sẽ  làm cho ký  ức miễn dịch phục hồi nhanh chóng [2,5,7,8]. Vì vậy, tiến hành định  <br /> lượng anti­HBs trước và sau khi tiêm chủng là cần thiết giúp đánh giá khả  năng đáp  <br /> ứng miễn dịch sau chủng ngừa và theo dõi trong những năm sau để có thể tiêm nhắc <br /> lại<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng: gồm các người có HBsAg (­) và có chủng ngừa, đến xét nghiệm  <br /> anti­ HBs tại Bệnh viện trường Đại học Y khoa Huế, tuổi từ 1 tuổi ­ 70 tuổi.<br /> 33<br />  2.  Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu cắt ngang. <br /> 3. Vật liệu và kỹ  thuật định lượng Anti­HBs (IgG): kỹ  thuật miễn dịch gắn  <br /> enzym (ELISA) với bộ kit (Hepanostika Anti­HBs) của Hãng Biomerieux.<br /> Thời gian xét nghiệm anti­HBs từ 1­6 tháng kể từ mũi tiêm chủng cuối cùng. <br /> Chủng ngừa với vắc xin tái tổ  hợp thế  hệ  II Hepavax­gene (Korea Green  <br /> Cross corp.)<br /> 4. Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê y học thông thường<br /> <br /> III. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> 3.1 Kết quả:<br /> Bảng 3.1: Hiệu giá kháng thể anti­HBs sau chủng ngừa<br /> <br /> Nam Nữ Tổng cộng<br /> Anti­HBs<br /> n % n % n %<br /> Dương tính 78 45,35 94 54,75 172 80,00<br /> (  10 mIU/ml)<br /> Âm tính 22 51,16 21 48,84 43 20,00<br /> (0,05)<br /> Tỷ  lệ  anti­HBsAg (+) sau chủng ngừa là 80%, trong đó nam chiếm tỷ  lệ  là  <br /> 78%, nữ là 81,74%. Sự khác biệt về đáp ứng sinh kháng thể giữa nam và nữ là không  <br /> có ý nghĩa thống kê (P>0,05)<br /> Bảng 3.2: Tỷ lệ anti HBs (+) phân bố theo nhóm tuổi<br /> <br /> Nam Nữ Tổng cộng<br /> Tuổi (+) (­) (+) (­) (+)<br /> n % n % n % n % n %<br />  5 9 11,54 4 18,18 2 2,12 0 0,00 11 6,39<br />  10 15 19,23 2 9,09 8 8,51 4 19,05 23 13,37<br />  20 26 33,33 2 9,09 25 26,59 4 19,05 51 29,65<br />  30 7 8,97 3 13,64 28 29,79 4 19,05 35 20,35<br />  40 11 14,10 7 31,82 20 21,28 6 28,57 31 18,02<br />  50 6 7,69 4 18,18 7 7,45 2 9,52 13 7,56<br /> > 50 4 5,12 0 0 4 4,25 1 4,76 8 4,65<br /> TC 78 100 22 100 94 43,72 21 9,76 172 100<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 34<br />  Tỷ lệ anti­HBsAg (+) phân bố theo tuổi và giới cao nhất ở nhóm tuổi >11 ­ 20  <br /> tuổi (29,65%). Sự khác biệt so với các nhóm tuổi còn lại là có ý nghĩa thống kê  ( 2 = <br /> 3,87 và p  0,05)<br /> Tỷ lệ HBsAg (+) ở nữ nhóm tuổi 11­20 tuổi là 26,59%, nhưng sự khác biệt so <br /> với các nhóm còn lại là không có ý nghĩa thống kê ( 2 = 0,20 và p > 0,05)<br /> Bảng 3.3: Tỷ lệ antiHBs (+) phân bố theo nơi cư trú<br /> <br /> Nơi cư trú antiHBs (+) antiHBs(­) Tổng cộng P<br /> TP. Huế 117 80,68% 28 19,32% 145 (68,72%)<br /> Nông thôn 43 76,78% 13 23,22% 56 (26,54%) 2<br /> =1,03<br /> Tỉnh khác 9 90% 1 10% 10 (4,73%) p = 0,59<br /> Tổng cộng 169 42 211 (100%)<br /> Thành phố Huế có tỷ lệ anti ­HBs chiếm cao nhất là 69,23%. Sự khác biệt <br /> không có ý nghĩa thống kê ( 2=1,03, p > 0,05)<br /> Bảng 3.4: Hiệu giá anti HBs theo các mức độ dương tính<br /> <br /> Nam Nữ Tổng cộng<br /> Anti HBs (mIU/ml)<br /> n % n % n %<br />  1000 mIU/ml 14 14,00 13 11,30 27 12,56<br /> Tổng cộng 100 100 115 100 215 100<br /> <br /> Nồng độ anti­HBs ở 101 ­500 mIU/ml chiếm tỷ lệ cao nhất là 35,35%, tuy <br /> nhiên sự khác biệt là không có ý nghĩa thống kê ( 2=0,88, p > 0,05)<br /> 3.2. Bàn luận:<br /> Nghiên cứu  ở  215 người đã xét nghiệm HBsAg âm tính trước khi chúng ngừa <br /> vắc xin viêm gan siêu vi B thế  hệ  II với liều 0:1:2; chúng tôi tiến hành xét nghiệm  <br /> anti HBs sau khi chủng ngừa mũi cuối cùng từ 1 ­ 6 tháng. Các kết quả có được như <br /> sau:<br /> 3.2.1. Xác định tỷ lệ dương tính ở nồng độ anti HBs   10mIU/ml<br /> Chúng tôi chọn nồng độ anti­HBs   10mIU/ml làm ngưỡng chẩn đoán theo quy <br /> định của kit sinh phẩm cũng như các tác giả trong và ngoài nước (Ng. Thu Vân, Viện  <br /> 35<br /> Vệ  sinh Dịch tễ  học Hà Nội) [5,8]. Số  người đạt được nồng độ  trên là 172/215, <br /> chiếm tỷ lệ là 80%; còn lại 0,05). So sánh với kết quả của một số tác giả đã nghiên cứu trước đây <br /> với vắc xin viêm gan thế hệ I, tác giả Lê Văn Hiệp thì tỷ lệ anti­HBs   10mIU/ml là <br /> 79,73%. Tuy nhiên, chúng ta cần tham khảo những nghiên cứu về tỷ lệ  anti ­ HBs  ở <br /> những người có tự  nhiên không do chủng ngừa; ví dụ  theo tác giả  Đào Đình Đức là <br /> 50%, Viên Chinh Chiến là 52,4%[3,4]; để  từ  đó đặt ra vấn đề  giá trị  kinh tế  chủng  <br /> ngừa trong khuynh hướng thiết lập một khả năng tiêm chủng phù hợp và có hiệu quả <br /> ở  một đất nước có tình trạng lây nhiễm cao như  ở Việt Nam. Theo nghiên cứu của  <br /> một số tác giả nước ngoài (Chang M. H, Lemon S.M), thời gian bảo vệ dài hay ngắn <br /> phụ thuộc vào nồng độ  anti­HBs trong máu; mặc dầu đáp ứng miễn dịch chống siêu <br /> vi viêm gan B là vai trò của miễn dịch qua trung gian tế bào nhưng anti­HBs vẫn là  <br /> kháng thể dịch thể bảo vệ duy nhất, có được sau chủng ngừa. Cũng theo các tác giả <br /> này thì khoảng 90% người được tiêm chủng sẽ còn anti­HBs và trong đó chừng 80% <br /> có nồng độ  >10mIU/ml sau 5 năm chủng ngừa. Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi <br /> được làm xét nghiệm sau mũi tiêm cuối cùng xa nhất là 6 tháng, do đó kết quả  trên  <br /> đặt ra yêu cầu kiểm tra hiệu giá kháng thể  sau chủng ngừa là một việc hết sức cần  <br /> thiết bởi vì có thể một liều tiêm nhắc lại là  thuận lợi cho việc thúc đẩy trí nhớ miễn <br /> dịch (tác giả Nguyễn Hữu Chí). Thật vậy, theo dõi trong nhóm có nồng độ anti­HBs <br /> thấp (10­100mIU/ml), chúng tôi có 4 trường hợp tiêm nhắc lại mũi thứ 4 thì nồng độ <br /> anti­HBs đã cao vọt > 1.000 mIU/ml sau khi nhắc lại 1­2 tháng. Có nhiều nguyên nhân  <br /> làm cho không đáp  ứng tiêm chủng hoặc giảm nồng độ  anti­HBs trong đó cần lưu ý  <br /> khả  năng phát hiện HBsAg đột biến chưa thực hiện được với các kit chẩn đoán <br /> thông thường hiện nay. Ngoài ra khả  năng đáp  ứng miễn dịch còn tùy thuộc vào cơ <br /> địa của mỗi người do sự  tiếp nhận kháng nguyên và sự  hoạt hóa đặc hiệu của hệ <br /> thống miễn dịch của mỗi cơ thể cá thể; do đó vẫn có tỷ lệ từ  5­10% số người khỏe  <br /> mạnh nhưng không đáp  ứng với liều chủng ban đầu (Chang M. H, Lemon S.M) đối <br /> với các vắc xin đang sử  dụng phổ  biến hiện nay. Sự  tìm kiếm một loại vắc xin  <br /> thuộc thế hệ mới đã và đang tiếp tục nghiên cứu và phổ biến trên thị trường để khắc  <br /> phục tình trạng nói trên. Việc đánh giá nồng độ  kháng thể  trước và sau khi chủng  <br /> ngừa sẽ quyết định số liều tiêm chủng. Như vậy, rõ ràng sự kiểm soát tỷ lệ anti­HBs <br /> tự  nhiên cũng như  trước và sau khi chủng ngừa là việc làm bắt buộc để  tránh tình  <br /> trạng lãng phí cũng như  sự  lơ  là cảnh giác  ở  những người có chủng ngừa nhưng <br /> không đạt yêu cầu về nồng độ anti­HBs.<br /> 3.2.2. Liên quan giữa nồng độ anti­ HBs và tuổi<br /> <br /> <br /> 36<br />  Dựa vào kết quả bảng 2, cho thấy có vẻ như nồng độ anti­HBs (+) chiếm tỷ lệ <br /> cao  ở các nhóm tuổi từ 11­30 tuổi sau đó giảm dần, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê  <br /> khi so sánh tỷ lệ ở nhóm tuổi 11 ­20 tuổi với các nhóm khác (  2 = 3,87 và p  <br /> 0,05), ( nữ:  2 = 0,20 và p > 0,05)<br /> Kết quả này cũng phù hợp với kết quả của bảng 3.1, hơn nữa có lẽ do số mẫu  <br /> còn thấp nên đã ảnh hưởng đến kết quả xử lý thống kê.<br /> 3.2.3. Phân loại nồng độ anti­ HBs<br /> Kết   quả   bảng   3.4   cho   thấy   nồng   độ   anti­HBs   chủ   yếu   ở   101­500mIU/ml  <br /> (35,35%),  101 ­ 1.000 mIU/ml có tỷ lệ là 44,65%, riêng nồng độ  > 1.000 mIU/ml chỉ <br /> là 12,56% và không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh nhóm có nồng độ <br /> 101­500mIU/ml. Làm thế nào để có thể tăng cường hiệu giá kháng thể  ở mức > 100 <br /> mIU/ml sau khi chủng ngừa và thậm chí phải >1000 mIU/ml thì mới có thể yên tâm  <br /> cho hiệu quả  của đáp  ứng miễn dịch lâu dài? Muốn được như  vậy đòi hỏi phải xét <br /> nghiệm định lượng kháng thể  sau mũi tiêm thứ  ba (ít nhất là một tháng) để  có thể <br /> tiêm nhắc lại mũi thứ tư nếu xét thấy cần thiết để kích thích tạo miễn dịch mạnh và <br /> bền vững hơn. Cần thiết vận động tuyên truyền người dân biết thực hiện lịch tiêm <br /> chủng đúng quy định về thời gian và làm xét nghiệm kiểm tra hiệu giá kháng thể sau  <br /> chủng ngừa. <br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> Nghiên cứu  ở  215 người đã xét nghiệm HBsAg âm tính trước khi chủng ngừa  <br /> vắc xin viêm gan siêu vi B thế  hệ  II với liều 0:1:2; chúng tôi tiến hành xét nghiệm  <br /> anti HBs sau khi chủng ngừa mũi cuối cùng từ 1 ­ 6 tháng. Các kết luận có được như <br /> sau:<br /> 1. Tỷ lệ người có nồng độ  anti­HBs    10mIU/ml là 80%. <br /> 2. Tỷ lệ anti­HBs (+) cao nhất ở nhóm 11­20 tuổi <br /> 3. Nồng độ  anti­HBs trong khoảng >100 mIU/ml chiếm tỷ  lệ  44,65%. Tỷ  lệ <br /> nồng độ  anti­HBs >1.000mIU/ml chiếm tỷ lệ 12,56%. <br /> 4. Định lượng nồng độ  anti­HBs sau tiêm chủng đủ  liều vắc xin HBsAg là cần  <br /> thiết kể cả các đối tượng trẻ em sau khi tiêm chủng mở rộng. Nên tiêm nhắc  <br /> lại mũi 4 để tăng cường đáp ứng miễn dịch. <br /> 4. Tiếp tục nghiên cứu diễn tiến của nồng độ  anti­HBs  ở  nhóm đối tượng có  <br /> nồng độ thấp và được tiêm nhắc lại .<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 37<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Hữu Chí. Một số đặc điểm của bệnh viêm gan siêu vi. Nhà xuất bản TP. Hồ <br /> Chí Minh. (1998).<br /> 2. Nguyễn Hữu Chí.  Chủng ngừa viêm gan siêu vi. Nhà xuất bản TP. Hồ  Chí Minh. <br /> (1999)<br /> 3. Viên Chinh Chiến, Nguyễn Thị Thế Trâm, Đinh Sĩ Hiền và cs. Kết quả điều tra về  <br /> tình trạng nhiễm vi rút viêm gan B  ở  công nhân trong một số  ngành nghề  tại Nha  <br /> Trang. Tạp chí Y học dự phòng. 6(4) (1996) 34 ­ 39.<br /> 4. Đào Đình Đức, Lê Đăng Hà, Nguyễn Đức Chiến và cs. Dịch tễ học viêm gan vi rút ở  <br /> Việt Nam. Tạp chí Y học Thực hành. (9), (1997) 37­40<br /> 5. Lê Văn Hiệp, Vũ Thế Long, Nguyễn Thu Vân và cs.  Nhận xét về đáp ứng tạo kháng  <br /> thể (anti HBs) trong một số dân cư Đà Lạt sau khi tiêm chủng vac xin viêm gan B do  <br /> Việt Nam sản xuất. Tạp chí Y học dự phòng. 8(9), (1997) 33 ­ 35.<br /> 6. Hoàng Thuỷ  Long, Nguyễn Thu Vân, Đỗ  Tuấn Đạt và cs.  Tình hình nhiễm vi rút  <br /> viêm gan B và C tại Thanh Hoá. Tạp chí Y học dự phòng. 9(2), (1995) 5­9<br /> 7. Nguyễn   Tuyết   Nga,   Nguyễn   Thu   Vân,   Hoàng   Thủy   Nguyên.  Đánh   giá   hiệu   giá  <br /> kháng thể bảo vệ anti­HBs tồn lưu 24 tháng tiêm phòng vac xin viêm gan B trên trẻ  <br /> sơ sinh. Tạp chí Y học dự phòng. 7(3), (1997) 42 ­ 45.<br /> 8. Nguyễn Thu Vân, Hoàng Thủy Nguyên, Phùng Bích Ngọc và cs. Tính an toàn và đáp  <br /> ứng miễn dịch trên thực địa của vắcxin viêm gan B sản xuất tại Việt Nam . Tạp chí Y <br /> học dự phòng. 8(2), (1995)16 ­ 18.<br /> 9. Roingeard Philippe, Dubois frederic. Biologie du virus de l'hepatite. Revue Praticienne. <br /> Vol 4, No 1, janvier (1998).<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu  ở 215 người đã xét nghiệm HBsAg âm tính trước khi chủng ngừa vắc xin  <br /> viêm gan siêu vi B thế hệ II với liều 0:1:2; chúng tôi tiến hành xét nghiệm anti HBs sau khi  <br /> chủng ngừa mũi cuối cùng từ 1 ­ 6 tháng. Các kết luận có được như sau:<br /> 1. Tỷ  lệ  người có nồng độ    anti­HBs     10mIU/ml là 80%. Không có sự  khác biệt  <br /> giữa nam và nữ có ý nghĩa thống kê.<br /> 2. Nồng độ  anti­HBs trong khoảng >100 ­1000mIU/ml chiếm tỷ  lệ  44,65%. Tỷ  lệ  <br /> nồng độ  anti­HBs > 1.000mIU/ml chiếm tỷ lệ 12,56%. Không có sự khác biệt giữa  <br /> nam và nữ có ý nghĩa thống kê.<br /> Do vậy việc định lượng anti­HBs sau chủng ngừa đủ liều vắc xin là cần thiết, có thể  <br /> tiêm nhắc lại mũi thứ  tư  để  thúc đẩy trí nhớ  miễn dịch trong trường   hợp   anti­HBs   10 <br /> ­100mIU/ml.<br /> POST HAPAVAX­GENE VACCINATION EFFICIENCY<br /> OF THE ANTIBODY HBS<br /> Tran Thi Minh Diem<br /> 38<br />  College of Medicine, Hue University<br /> SUMMARY<br /> The   study   was   carried   out   on   215   people   who   had   negative   HBsAg   before   being  <br /> vaccinated   with   the   2nd   generation   HBV­vaccine.The   schedule   of   vaccination   was   the  <br /> consecutive innoculations every month for three months (0:1:2). We measured the anti­HBs  <br /> from the 4th to 9th month.<br /> Results and conclusions: <br /> ­ The serum levels of anti­HBs   10 ­100 mIU/ml: 22.79%<br /> ­ The serum levels of anti­HBs > 100 ­1000 mIU/ml : 44.65%<br /> ­ The serum levels of anti­HBs > 1000 mIU/ml : 12.56%<br /> ­ The total positive anti­HBs (the serum levels of anti­HBs   10mIU/ml) was 80%.<br />   There   is no the significant difference between the male and female in the quantity of  <br /> anti­HBs.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 39<br />