hiểu nghèo thoát nghèo: phần 2

PHẦN II<br /> CÁC ĐỊNH CHẾ<br /> <br /> 6 NGƯỜI QUẢN LÝ QUỸ PHÒNG<br /> HỘ ĐI CHÂN ĐẤT<br /> <br /> C<br /> <br /> uộc sống của người nghèo đầy rẫy những rủi ro. Họ thường<br /> là những người làm ăn nhỏ lẻ, nông dân hay lao động chân<br /> phổ thông không được đảm bảo công ăn việc làm thường xuyên.<br /> Với cuộc sống như vậy một chuyển biến không hay có thể dẫn<br /> đến nhiều hệ quả bi đát.<br /> Mùa hè năm 2008, Ibu Tina sống cùng với người mẹ tật nguyền,<br /> hai người em trai và bốn đứa con từ 3 đến 19 tuổi trong một căn<br /> nhà bé tí tại Cica Das, khu ổ chuột khổng lồ tại khu vực thành thị<br /> Bandung, Indonesia. Về danh nghĩa thì ba đứa nhỏ hơn vẫn được<br /> đến trường, còn đứa con lớn nhất đã nghỉ học giữa chừng. Hai<br /> người em trai chưa kết hôn của bà với đồng lương công nhân xây<br /> dựng và tài xế taxi cũng chỉ đủ giúp gia đình chống đỡ không rơi<br /> vào hoàn cảnh quá ngặt nghèo. Nhưng chừng đó thu nhập<br /> dường như không bao giờ đủ để trả tiền học phí, thực phẩm và<br /> quần áo cho bọn trẻ cũng như chăm sóc cho người mẹ già yếu.<br /> Ibu Tina cũng từng có những ngày tháng sung túc hơn. Khi còn<br /> trẻ bà làm việc cho một nhà máy dệt. Sau khi kết hôn, bà cùng<br /> chồng mở xưởng dệt. Họ có 4 nhân viên làm thuê và công việc<br /> kinh doanh rất thuận lợi. Vấn đề chỉ bắt đầu khi một đối tác kinh<br /> doanh mà họ tin cậy trả tiền bằng một tờ ngân phiếu giả trị giá<br /> 20 triệu rupi (tương đương 3,750 đô la Mỹ). Họ đến trình báo<br /> cảnh sát. Cảnh sát yêu cầu 2,5 triệu rupi tiền đút lót mới chịu bắt<br /> đầu công tác điều tra; sau khi nhận tiền, cảnh sát cố gắng truy<br /> bắt kẻ lừa đảo. Kẻ lừa đảo ở tù đúng một tuần rồi được phóng<br /> thích sau khi hứa hẹn sẽ hoàn trả số tiền mắc nợ. Sau khi trả bốn<br /> triệu rupi cho Ibu Tina (cảnh sát lại vòi vĩnh hai triệu từ khoản<br /> tiền này) và hứa sẽ hoàn trả dần dần, người này biến mất từ đó<br /> đến nay. Để lấy lại bốn triệu bị lừa đảo, vợ chồng Ibu Tina phải<br /> <br /> hối lộ cho cảnh sát đến 4,5 triệu rupi.<br /> Trong thời gian 3 đến 4 năm sau đó, vợ chồng Ibu Tina cố gắng<br /> khôi phục công việc kinh doanh và cuối cùng cũng xoay xở vay<br /> được 15 triệu rupi (tương đương 2,800 đô la Mỹ) từ PUKK, một<br /> chương trình cho vay của chính phủ. Họ sử dụng khoản vay này<br /> để bắt đầu lại công việc mua bán hàng dệt may. Một trong những<br /> đơn hàng lớn đầu tiên của họ là quần soóc. Họ mua quần soóc từ<br /> nhà sản xuất rồi ủi và đóng gói, nhưng đối tác bán lẻ không hợp<br /> tác. Kết quả là họ chìm ngập trong hàng ngàn chiếc quần soóc<br /> không bán được cho ai.<br /> Kinh doanh thất bại liên tiếp đẩy hôn nhân của vợ chồng bà đến<br /> bờ vực thẳm, và không lâu sau sự cố thứ hai, hai vợ chồng ly dị.<br /> Ibu Tina chuyển về sống với mẹ, đem theo bốn đứa con và hàng<br /> đống quần soóc. Khi trò chuyện với chúng tôi, bà vẫn đang chật<br /> vật vượt qua chuyện đau buồn. Ibu Tina chia sẻ bà chẳng còn sức<br /> để bắt đầu lại nữa. Bà hy vọng sau khi hồi phục sẽ có thể mở một<br /> cửa hàng tạp phẩm và biết đâu có thể bán được một ít quần soóc<br /> vào dịp lễ Idur Fitri của người Hồi giáo.<br /> Chuyện tồi tệ hơn vì đứa con gái đầu rất cần được quan tâm<br /> chăm sóc. Cách đây 4 năm khi mới 15 tuổi, em bị một kẻ vô gia<br /> cư cạnh nhà bắt cóc. Em được trả về nhà sau vài ngày nhưng ám<br /> ảnh kinh hoàng từ những chuỗi ngày đó khiến em ru rú trong<br /> nhà, không thể đi học hay đi làm được nữa.<br /> Phải chăng Ibu Tina quá kém may mắn? Ở một chừng mực nào<br /> đó thì đúng là như vậy. Bà công nhận vụ bắt cóc đứa con gái là tai<br /> nạn đáng sợ (mặc dù chuyện này ít nhiều liên quan đến việc nhà<br /> bà nằm gần đường sắt, nơi lai vãng nhiều kẻ vô gia cư), nhưng<br /> cũng tin rằng rủi ro kinh doanh rất thường xảy ra với những<br /> người kinh doanh nhỏ lẻ như bà.<br /> <br /> CHUYỆN MAY RỦI CỦA NGƯỜI<br /> <br /> NGHÈO<br /> Một người bạn trong ngành tài chính cao cấp từng chia sẻ với<br /> chúng tôi rằng người nghèo giống như những người quản lý quỹ<br /> hỗ tương, đơn giản là vì cuộc sống của họ có quá nhiều rủi ro.<br /> Khác biệt duy nhất chỉ nằm ở mức thu nhập. Người bạn này đã<br /> hoàn toàn không đánh giá đúng mức độ nghiêm trọng của vấn<br /> đề: Chẳng có người quản lý quỹ hỗ tương nào phải chịu 100%<br /> trách nhiệm cho thua lỗ do mình gây ra, trái ngược với những gì<br /> mà hầu hết những người kinh doanh nhỏ lẻ, những người làm<br /> nông nghiệp đang trải qua. Ngoài ra, người nghèo thường phải<br /> huy động toàn bộ vốn liếng để đầu tư vào công việc kinh doanh<br /> của mình, hoặc là vét sạch “của cải” tích cóp bao lâu nay của gia<br /> đình, hoặc là vay mượn đâu đó. Những người quản lý quỹ hỗ<br /> tương chẳng bao giờ đối mặt với những tình huống đó.<br /> Rất nhiều người nghèo làm ăn nhỏ lẻ hoặc làm nông. Theo bộ dữ<br /> liệu 18 quốc gia của chúng tôi, bình quân 44% người nghèo<br /> thành thị kinh doanh phi nông nghiệp trong khi 25-98% (ngoại<br /> trừ Nam Phi, nơi người da đen vì lý do lịch sử thường không sở<br /> hữu nông trại) người nghèo nông thôn kinh doanh nông trại.<br /> Ngoài ra, rất nhiều trong số những hộ gia đình này cũng có một<br /> công việc kinh doanh ngoài ngành nông nghiệp. Hầu hết ruộng<br /> đất nông nghiệp do người nghèo canh tác đều không được tưới<br /> tiêu. Do đó thu nhập từ nông trại phụ thuộc rất nhiều vào điều<br /> kiện thời tiết: Một trận hạn hán hay chỉ cần mùa mưa đến muộn<br /> có thể khiến mùa màng thất bát trên những cánh đồng không<br /> được tưới tiêu, và một nửa thu nhập của cả năm sẽ đội nón ra đi.<br /> Không chỉ những người làm ăn nhỏ lẻ và nông dân mới gặp rủi<br /> ro do thu nhập không ổn định. Một hình thức lao động chủ yếu<br /> khác của người nghèo là lao động thời vụ trả theo công nhật:<br /> Hơn một nửa người nghèo cùng cực được thuê làm công tại khu<br /> vực nông thôn đều là lao động thời vụ. Tại khu vực thành thị, tỉ<br /> <br /> lệ này vào khoảng 40%. Nếu may mắn, người làm công nhật<br /> kiếm được việc làm vài tháng trên công trường xây dựng hay<br /> nông trại nào đó, nhưng thông thường việc làm họ kiếm được chỉ<br /> kéo dài vài ngày hay vài tuần. Người làm thuê theo thời vụ chẳng<br /> bao giờ được biết khi nào lại được thuê. Nếu công việc kinh<br /> doanh nói chung gặp vấn đề, thì những việc làm thời vụ này sẽ bị<br /> cắt giảm đầu tiên: Như câu chuyện đã đề cập ở Chương 2, chẳng<br /> bao lâu sau khi giá phân bón và xăng dầu tăng, nông dân quyết<br /> định cắt giảm nhân công, Pak Solhin đã lâm vào tình trạng thất<br /> nghiệp. Kết quả là lao động thời vụ thường làm việc ít ngày trong<br /> năm hơn so với lao động chính thức. Theo một khảo sát được<br /> tiến hành tại Gujarat, Ấn Độ, số ngày làm việc bình quân của lao<br /> động thời vụ là 254 ngày/năm (so với 354 ngày/năm ở người<br /> làm công ăn lương, và 338 ngày/năm ở những người tự kinh<br /> doanh). Nhóm 1/3 lao động thời vụ có việc làm kém ổn định<br /> nhất chỉ làm việc 137 ngày/năm[201].<br /> Những thiên tai trong nông nghiệp mang tính thảm họa như<br /> nạn hạn hán ở Bangladesh năm 1974 (tiền lương giảm 50% tính<br /> theo sức mua và số người chết đói ước tính lên tới 1 triệu người)<br /> [202] hay khủng hoảng lương thực ở Châu Phi (chẳng hạn trận<br /> hạn hán tại Niger năm 2005-2006) đương nhiên thu hút sự chú<br /> ý đặc biệt của giới truyền thông, nhưng ngay cả những khi “bình<br /> thường”, thu nhập từ hoạt động nông nghiệp lúc nào cũng thất<br /> thường. Ở Bangladesh, thông thường tiền lương trong lĩnh vực<br /> nông nghiệp có thể dao động lên hoặc xuống tới 18% so với mức<br /> bình quân.[203] Quốc gia càng nghèo thì mức dao động này càng<br /> cao. Ví dụ tiền lương trong lĩnh vực nông nghiệp ở Ấn Độ biến<br /> động gấp 21 lần so với Mỹ.[204] Con số này chẳng có gì bất<br /> thường vì nông dân Mỹ được bảo hiểm, trợ cấp và hưởng lợi từ<br /> các chương trình bảo hiểm xã hội tiêu chuẩn; họ không cần phải<br /> sa thải nhân công hay cắt giảm tiền lương những lúc không được<br /> mùa.<br /> Như chưa đủ tồi tệ, ngoài thời tiết thất thường, giá cả<br /> <br />