Hiệu quả bơm rửa mũi bằng nước muối sinh lý sau phẫu thuật nội soi viêm mũi xoang mạn tính

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> HIỆU QUẢ BƠM RỬA MŨI BẰNG NƯỚC MUỐI SINH LÝ<br /> SAU PHẪU THUẬT NỘI SOI VIÊM MŨI XOANG MẠN TÍNH<br /> Phạm Kiên Hữu*, Lê Minh Tâm**, Đặng Văn Giáp***, Lê Nguyễn Nguyệt Minh***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Phẫu thuật nội soi mũi-xoang chức năng (FESS) vẫn còn nhiều khuyết điểm chung của phẫu<br /> thuật vùng mũi xoang như gây phù nề niêm mạc, xuất tiết nhiều dịch nhầy, ứ đọng máu đông trong các xoang<br /> mũi làm cản trở dẫn lưu xoang, tạo nguy cơ tạo sẹo dính, nhiễm trùng trong hốc mũi, ảnh hưởng xấu đến kết<br /> quả phẫu thuật cũng như làm nặng hơn các triệu chứng khó chịu như nhức đầu, căng nặng mặt, nghẹt mũi,<br /> chảy mũi sau, mất mùi... Vì vậy sau phẫu thuật, chăm sóc mũi làm sạch máu đông và dịch tiết trong hố mổ càng<br /> sớm càng có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên ở trong nước việc ứng dụng phương pháp bơm rửa mũi để tự chăm<br /> sóc hố mổ của người bệnh vẫn chưa được quan tâm đến.<br /> Mục tiêu: Đánh giá sự thuyên giảm các triệu chứng cơ năng, đặc điểm hố mổ qua nội soi và các tác dụng<br /> phụ trên bệnh nhân bơm rửa mũi (có so sánh với nhóm chứng).<br /> Phương pháp: Thử nghiệm lâm sàng có nhóm chứng.<br /> Kết quả: Bơm rửa mũi nước muối sinh lý có tác dụng làm thuyên giảm nhanh các triệu chứng cơ năng sau<br /> 2 đến 3 tuần sử dụng, bệnh nhân gần như không còn triệu chứng sau tuần thứ 3 như không nhức đầu (93,4%),<br /> không nghẹt mũi (93,4%), không chảy mũi sau (96,7%)…, cải thiện đáng kể thang điểm chất lượng sống của<br /> bệnh nhân sau phẫu thuật (0,7 điểm), làm giảm nhanh phù nề niêm mạc với tỉ lệ niêm mạc không phù nề sau 4<br /> tuần là 90%. Hiệu quả tốt trong tống xuất dịch máu đông với tỉ lệ sạch hố mổ sau 3 tuần là 96,7%, hạn chế tình<br /> trạng nhiễm trùng hố mổ (6,7%), sẹo dính (6,7%) và không gây tác dụng phụ đáng kể.<br /> Kết luận: Bơm rửa mũi nước muối sinh lý có hiệu quả tốt trong tống xuất dịch máu đông, giảm nhanh phù<br /> nề niêm mạc, cũng như các triệu chứng cơ năng khó chịu sau 2 đến 3 tuần sử dụng, và không gây tác dụng phụ<br /> đáng kể.<br /> Từ khóa: Phẫu thuật nội soi mũi xoang chức năng, bơm rửa mũi cá nhân, bảng đánh giá 20 triệu chứng<br /> mũi xoang, quá trình hồi phục niêm mạc.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE EFFECT OF NASAL IRRIGATION WITH NORMAL SALINE AFTER FUNCTIONAL<br /> ENDOSCOPIC SINUS SURGERY IN CHRONIC SINUSITIS.<br /> Pham Kien Huu, Le Minh Tam, Dang Van Giap, Le Nguyen Nguyet Minh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 - 2012: 212 - 216<br /> Introduction: FESS still holds the common defects of sinonasal surgery such as mucous edema, mucus<br /> secretion, retention of clotted blood in nasal cavities, which result in impeding sinus evacuation, increasing risk of<br /> adhesive scar, nasal infection and not only causing undesirable effects on surgery outcome but also worsening<br /> uncomfortable subjective symptoms like headache, facial tension, stuffy nose, posterior rhinorrhea, anosmia...<br /> Therefore, taking good care after surgery, early cleaning clotted blood and exudate in operating site are of great<br /> importance. However, in our country, the application of nasal irrigation in patient’s self - taking care of the<br /> <br /> * Bộ môn Tai Mũi Họng ĐHYD TPHCM.<br /> ** BV Đại Học Y Dược TP HCM<br /> *** Khoa Dược Đại Học Y Dược TP HCM.<br /> Tác giả liên lạc: BS Lê Minh Tâm,<br /> ĐT: 0907988466, Email: drlife99@yahoo.com<br /> <br /> 212<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> operating site have not been paid enough attention.<br /> Objective: To evaluate the subside of subjective symptoms, characteristics of operating site on endoscopy and<br /> side effects on patients with nasal irrigation (comparing with the control group).<br /> Method: Control clinical trials.<br /> Results: Nasal irrigation with normal saline can make subjective symptoms subside rapidly after 2 to 3<br /> weeks, patients are almost free of symptoms like headache (93,4%), stuffy nose (93,4%), posterior rhinorrhea<br /> (96,7%),… improving remarkably the quality of life score after surgery (0,7 point), Nasal irrigation with normal<br /> saline effectively help reduce mucus edema with 90% of mucus non – edema after 4 weeks. Nasal irrigation have<br /> good effect in expulsion of clotted blood with 96,7% cleaning of operating site, limiting the rate of infection of<br /> operating site to 6,7% and adhesive scar to 6,7%. Nasal irrigation does not cause significant side effects.<br /> Conclusion: Nasal irrigation have good effects in expulsion of clotted blood, in reducing mucus edema and<br /> uncomfortable symptoms after 2 to 3 of application and does not cause any significant side effects.<br /> Keyword: FESS, self nasal irrigation, SNOT 20, mucosa healing process.<br /> bảng SNOT 20 trên bệnh nhân bơm rửa mũi (có<br /> MỞ ĐẦU<br /> so sánh với nhóm chứng).<br /> Phẫu thuật nội soi mũi-xoang chức năng<br /> Đánh giá đặc điểm hố mổ qua nội soi (vẩy<br /> (FESS) đã được sử dụng rộng rãi nhưng vẫn còn<br /> máu đông, dịch tiết ứ đọng, và tình trạng nhiễm<br /> nhiều khuyết điểm chung của phẫu thuật vùng<br /> trùng hố mổ, tình trạng niêm mạc) sau phẫu<br /> mũi xoang như gây phù nề niêm mạc, xuất tiết<br /> thuật trên bệnh nhân bơm rửa mũi (có so sánh<br /> nhiều dịch nhầy, ứ đọng máu đông trong các<br /> với nhóm chứng).<br /> xoang mũi làm cản trở dẫn lưu xoang. Nếu quá<br /> Đánh giá các tác dụng phụ do bơm rửa mũi.<br /> trình này kéo dài sẽ làm chậm quá trình hồi<br /> phục chức năng niêm mạc xoang cạnh mũi, tạo<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> nguy cơ tạo sẹo dính, nhiễm trùng trong hốc<br /> Bệnh nhân sau phẫu thuật nội soi viêm mũi<br /> mũi, ảnh hưởng xấu đến kết quả phẫu thuật<br /> xoang mạn tại bệnh viên Đại học Y Dược từ<br /> cũng như làm nặng hơn các triệu chứng khó<br /> 9/2010 đến 8/2011.<br /> chịu như nhức đầu, căng nặng mặt, nghẹt mũi,<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> chảy mũi sau, mất mùi..…Vì vậy sau phẫu<br /> Thử nghiệm lâm sàng có nhóm chứng.<br /> thuật, chăm sóc mũi làm sạch máu đông và dịch<br /> tiết trong hố mổ càng sớm càng có ý nghĩa quan<br /> Phương pháp chọn mẫu<br /> trọng. Ở nước ngoài, việc sử dụng các phương<br /> Chọn mẫu ngẫu nhiên.<br /> pháp súc rửa mũi với các dụng cụ cá nhân để<br /> Cở mẫu<br /> chăm sóc hố mổ sau phẫu thuật nội soi mũi<br /> N = 60 bệnh nhân.<br /> xoang rất phổ biến và thường quy với các sản<br /> phẩm thương mại có thể kể như dụng cụ bơm<br /> Cách tiến hành<br /> rửa áp lực dương (Neil med), dạng xịt phun<br /> Bệnh nhân sau phẫu thuật nội soi mũi xoang<br /> sương (Sterima, Xysat, Sinomarin…), dụng cụ<br /> được chia làm hai nhóm:<br /> áp lực thủy tĩnh (Neti Pot)….Tuy nhiên ở trong<br /> Nhóm can thiệp (N=30) sử dụng phương<br /> nước vẫn chưa được quan tâm đến.<br /> pháp bơm rửa mũi bằng nước muối sinh lý với<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> bình bơm áp lực tự chế: Liều 250ml nước<br /> muối/lần x 2 lần /ngày.<br /> Đánh giá sự thuyên giảm các triệu chứng cơ<br /> năng, tình trạng cải thiện chất lượng sống sau<br /> Nhóm chứng (N=30) sử dụng phương pháp<br /> phẫu thuật nội soi mũi-xoang chức năng theo<br /> xịt phun sương nước muối sinh lý có sẵn trên<br /> <br /> Tai Mũi Họng<br /> <br /> 213<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> thị trường: Liều 5 nhát xịt/mũi x 5 lần/ngày (mỗi<br /> lần cách nhau 2 giờ).<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm nhóm nghiên cứu trước can<br /> thiệp<br /> Đặc điểm dịch tễ<br /> Phân bố tuổi bệnh<br /> Nhóm bơm rửa trung bình là 36,43 ± 10,01,<br /> nhóm xịt phun sương là 37,13 ± 12,7.<br /> Phân bố giới tính<br /> Tỉ lệ nam/nữ gần bằng 1:1.<br /> Yếu tố nguy cơ<br /> Có tiếp xúc với bụi công nghiệp và bụi nông<br /> nghiệp (53,3% ở cả 2 nhóm), môi trường sử<br /> dụng máy lạnh kéo dài (40% với nhóm bơm rửa<br /> và 43,3 % với nhóm chứng).<br /> Thời gian mắc bệnh<br /> Thời gian mắc bệnh kéo dài với thời gian<br /> bệnh trên 2 năm (trên 70% ở cả 2 nhóm)<br /> <br /> Đặc điểm lâm sàng<br /> Triệu chứng cơ năng<br /> Các triệu chứng chính của viêm mũi xoang<br /> mạn chiếm tỉ lệ cao ở cả 2 nhóm lần lượt là nhức<br /> đầu (chiếm 100% ở 2 nhóm), chảy mũi sau<br /> (chiếm 100% ở 2 nhóm) kế đến là nghẹt mũi.<br /> Hình ảnh niêm mạc qua nội soi chẩn đoán (theo<br /> Kastenbauer)<br /> Tình trạng niêm mạc mũi-xoang phù nề ở<br /> mỏm móc, bóng sàng (độ I) lần lượt là 36,7% ở<br /> nhóm bơm rửa và 30% ở nhóm chứng.<br /> Hình ảnh CT scan trước phẫu thuật (theo Lund)<br /> Tỉ lệ viêm xoang mạn tập trung nhiều ở độ II<br /> và độ III lần lượt ở nhóm bơm rửa là 26,7% và<br /> 33,3%, so với nhóm chứng là 30% và 26,7%.<br /> Phương pháp phẫu thuật<br /> Số thủ thuật mũi xoang (như mở khe giữa,<br /> nạo sàng…) được thực hiện ở 2 nhóm không<br /> có sự khác biệt có ý nghĩa thông kê (T-test: p =<br /> 0,886 > 0,05).<br /> <br /> 214<br /> <br /> Nhận xét về các đặc điễm về dịch tễ học, đặc<br /> điểm lâm sàng và phương pháp phẫu thuật ở<br /> nhóm bơm rửa mũi và nhóm chứng trước khi<br /> can thiệp không có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (phép kiểm T-test với độ tin cậy 95%).<br /> <br /> Đặc điểm nhóm nghiên cứu sau can thiệp<br /> Về triệu chứng cơ năng (điểm SNOT 20)<br /> Ở nhóm bơm rửa có sự giảm điểm rõ rệt từ<br /> 36,7 điểm ở ngày đầu sau mổ xuống còn 7,6<br /> điểm ở tuần thứ 1 đến 0.7 điểm ở tuần thứ 3,<br /> tương ứng với sự thuyên giảm nhanh tỉ lệ nhức<br /> đầu nhiều (80%),nghẹt mũi nhiều (76,7%), chảy<br /> mũi sau nhiều (66,7%) ở tuần thứ 1 và tăng tỉ lệ<br /> bệnh nhân không có triệu chứng ở tuần thứ 3<br /> như không nhức đầu (93,4%), không nghẹt mũi<br /> (93,4%), không chảy mũi sau (96,7%).<br /> Ở nhóm chứng quá trình thuyên giảm triệu<br /> chứng cơ năng sau phẫu thuật chậm hơn từ 37,1<br /> điểm ở ngày đầu tiên xuống 23,7 điểm ở tuần<br /> thứ 1 và đạt 2,23 điểm ở tuần thứ 6 sau phẫu<br /> thuật, tương ứng với tỉ lệ bệnh nhân không có<br /> triệu chứng ở tuần thứ 6 cũng tăng chậm như<br /> không nhức đầu (80%), không nghẹt mũi<br /> (76,7%), không chảy mũi sau (86,7%).<br /> Sự khác biệt về điểm SNOT 20, triệu chứng<br /> cơ năng giữa 2 nhóm có ý nghĩa thống kê<br /> <br /> Về vẩy máu đông<br /> Ở nhóm bơm rửa tỉ lệ vẩy máu đông vượt<br /> qua khe giữa là 13,3 % ở tuần thứ 1, vẩy máu<br /> đông giảm nhiều hơn vào tuần thứ 2 và gần như<br /> không còn vẩy máu đông ở tuần thứ 3 (96,7%).<br /> Ở nhóm xịt phun sương tỉ lệ vẩy máu đông<br /> vượt qua khe giữa là chiếm 80% ở tuần thứ 1,<br /> vẩy máu đông giảm chậm hơn và gần như hết<br /> đóng vẩy máu ở tuần thứ 4 (83,3%).<br /> Sự khác biệt về mức độ giảm vẩy máu ở 2<br /> nhóm có ý nghĩa thống kê.<br /> <br /> Về tình trạng dịch tiết<br /> Ở nhóm bơm rửa tỉ lệ nhầy máu lượng<br /> nhiều gần như không có (3,3%) ở tuần thứ 1 và<br /> hết hẳn ở tuần thứ 2 (93,3%), so với nhóm chứng<br /> tỉ lệ nhầy máu lượng nhiều ở tuần thứ 1 vẫn cao<br /> (73,3%) và giảm chậm đến hết vào tuần lễ thứ 4.<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> Tỉ lệ dịch nhầy mủ (nhiễm trùng hố mổ) ở<br /> nhóm bơm rửa chỉ chiếm 6,6% thấp hơn so với<br /> nhóm chứng (26,6%).<br /> Sự khác biệt về tình trạng dịch tiết ở 2 nhóm<br /> có ý nghĩa thống kê.<br /> Đặc điểm niêm mạc xoang qua nội soi<br /> Ở nhóm bơm rửa tỉ lệ phù nề niêm mạc<br /> nhiều chiếm 36,7% ở tuần thứ 1, tình trạng niêm<br /> mạc cải thiện rõ rệt ở nhóm bơm rửa bắt đầu từ<br /> tuần thứ 3 với tỉ lệ niêm mạc không phù nề là<br /> 60% và tăng gần 90% ở tuần thứ 4. So với nhóm<br /> xịt phun sương phù nề nhiều chiếm 96,7% ở<br /> tuần thứ 1, niêm mạc hồi phục chậm hơn với tỉ<br /> lệ niêm mạc không phù nề ở tuần thứ 4 là 43,3%,<br /> tăng dần về bình thường chủ yếu ở tuần thứ 6<br /> (70%) và tuần thứ 8 (96,7%).<br /> Sự khác biệt về tình trạng niêm mạc ở 2<br /> nhóm có ý nghĩa thống kê.<br /> Đặc điểm sẹo dính hố mổ<br /> Nhóm bơm rửa là 6,7%, nhóm chứng là<br /> 33,3%.Sự khác biệt giữa 2 nhóm có ý nghĩa<br /> thống kê.<br /> Tác dụng phụ của bơm rửa mũi<br /> Có 2 trường hợp đau tai do bơm rửa mũi<br /> (6,7%) trong ngày đầu sau phẫu thuật.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Về triệu chứng cơ năng sau phẫu thuật<br /> Ở ngày đầu tiên sau phẫu thuật các triệu<br /> chứng nhức đầu, nghẹt mũi, chảy mũi sau cũng<br /> như tổng điểm số về chất lượng sống SNOT 20<br /> không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa 2<br /> nhóm, nguyên nhân chủ yếu là sau phẫu thuật<br /> niêm mạc mũi xoang phù nề xuất tiết rất nhiều<br /> nhầy cùng với sự ứ đọng máu đông trong hốc<br /> mũi, khe mũi và trong các xoang, cũng như tình<br /> trạng thể chất mệt mỏi của bệnh nhân khi vừa<br /> trải qua cuộc phẫu thuật.<br /> Ở thời điểm 1 tuần sau phẫu thuật, tỉ lệ bệnh<br /> nhân giảm các triệu chứng cơ năng chính cũng<br /> như SNOT 20 ở nhóm sử dụng phương pháp<br /> bơm rửa so với nhóm chứng là rõ rệt và sự khác<br /> biệt giữa 2 nhóm có ý nghĩa thống kê. Kết quả<br /> <br /> Tai Mũi Họng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> của chúng tôi có sự khác biệt so với kết quả của<br /> tác giả L.X.Quang khi sự thuyên giảm triệu<br /> chứng cơ năng ở tuần lễ đầu không có sự khác<br /> biệt ở 2 nhóm nghiên cứu sử dụng nước muối<br /> sinh lý xịt phun sương và monetasone dạng xịt.<br /> Giải thích sự khác biệt này chúng tôi cho rằng<br /> trong tuần lễ đầu niêm mạc mũi xoang vẫn còn<br /> phù nề nhiều, kèm theo sự hiện diện nhầy máu<br /> đọng đã làm cản trở sự dẫn lưu dịch tiết và sự<br /> thông thóang của hệ thống xoang, do đó với<br /> phương pháp xịt phun sương nước muối sinh lý<br /> hay thuốc monetasone về cơ bản chỉ có tác dụng<br /> làm ẩm niêm mạc không tạo đủ áp lực hỗ trợ<br /> tống xuất nhầy, cũng như không tạo được tác<br /> dụng của thuốc thấm vào niêm mạc do niêm<br /> mạc vẫn còn bị bao phủ bởi nhầy máu đông.<br /> Trái lại với phương pháp bơm rửa do áp lực<br /> bơm tạo được dòng nước liên tục chảy qua hốc<br /> mũi 2 bên nên đã góp phần tống xuất tốt nhầy<br /> máu vì vậy tạo sự thông thoáng và dẫn lưu tốt<br /> trong xoang hốc mũi nhanh hơn nên giảm được<br /> các triệu chứng cơ năng cho bệnh nhân 1 cách rõ<br /> rệt.<br /> Bắt đầu từ tuần thứ 2 sau phẫu thuật, sự<br /> thuyên giảm triệu chứng cơ năng càng rõ rệt<br /> hơn ở nhóm bơm rửa bệnh nhân hầu như<br /> không còn triệu chứng cơ năng khó chịu vào<br /> tuần thứ 3 đến tuần tuần thứ 4, trái lại so với<br /> nhóm chứng có mức độ giảm không nhiều,<br /> thời gian tồn tại triệu chứng kéo dài đến tuần<br /> thứ 3, thứ 4 và giảm dần cũng như hết triệu<br /> chứng vào tuần thứ 6, và thứ 8. Sự khác biệt<br /> về các triệu chứng cơ năng cũng như SNOT 20<br /> giữa 2 nhóm ở tuần thứ 2, thứ 3, thứ 4 có ý<br /> nghĩa thống kê. Giải thích sự khác biệt trên<br /> chúng tôi cho rằng với khả năng tạo được áp<br /> lực bơm rửa nên khi hốc mũi xoang đã giảm<br /> phù nề theo diễn tiến tự nhiên thì phương<br /> pháp bơm rửa càng phát huy tác dụng hơn<br /> khi dễ dàng tống xuất nhầy, giảm phù nề và<br /> làm tăng sự thanh thải của lông chuyển nên<br /> niêm mạc hồi phục nhanh chóng góp phần<br /> làm giảm nhanh các triệu chứng cơ năng khó<br /> chịu, trái lại với việc sử dụng phương pháp<br /> xịt phun sương thì có sự hạn chế trong tống<br /> <br /> 215<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> xuất nhầy trong khi lông chuyển niêm mac<br /> xoang chưa hồi phục tốt, vì vậy dịch nhầy ứ<br /> đọng dẫn đến niêm mạc phù nề dai dẳng hạn<br /> chế sự thông thoáng của xoang nên triệu<br /> chứng còn tồn tại nhiều và thuyên giảm<br /> chậm(3,4).<br /> <br /> Về đặc điểm hố mổ sau phẫu thuật<br /> Do cơ chế vật lý của phương pháp bơm<br /> rửa tạo được áp lực dòng nước đủ mạnh tống<br /> xuất nhầy máu và vẩy máu đông hiệu quả, hỗ<br /> trợ phục hồi chức năng lông chuyển sớm vì<br /> vậy mà hố mổ đuợc thông thoáng, làm giảm<br /> sự can thiệp do thầy thuốc bằng các phương<br /> pháp chăm sóc mũi hỗ trợ khác như hút qua<br /> nội soi, làm giảm sự phù nề chảy máu thứ<br /> phát do hút áp lực…. Bên cạnh đó dịch máu ứ<br /> đọng giảm, ít có trường hợp ứ đọng kéo dài,<br /> hố mổ thông thóang nên ít có hiện tượng cầu<br /> niêm mạc gây sẹo dính hố mổ và ít gây nhiễm<br /> trùng hố mổ, bội nhiễm chủ yếu do viêm mũi<br /> họng cấp trong thời gian hậu phẫu(2,5).<br /> <br /> phù nề rất nhiều sau trong ngày đầu hậu phẫu,<br /> nên áp lực dòng nước đập mạnh vào vòi nhĩ gây<br /> triệu chứng đau tai… Tuy nhiên tác dụng phụ<br /> này không đáng kể và được khắc phục bằng<br /> hướng dẫn người bệnh sử dụng đúng cách.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Bơm rửa mũi nước muối sinh lý có hiệu quả<br /> tốt trong tống xuất dịch máu đông, giảm nhanh<br /> phù nề niêm mạc, cũng như các triệu chứng cơ<br /> năng khó chịu sau 2 đến 3 tuần sử dụng, và<br /> không gây tác dụng phụ đáng kể(6).<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> .<br /> <br /> 109(3):396-399<br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Về tác dụng phụ của phương pháp can<br /> thiệp<br /> Có 2 trường hợp (chiếm 6,7%) ghi nhận triệu<br /> chứng đau tai trong ngày đầu sau phẫu thuật ở<br /> nhóm sử dụng bơm rửa mũi do bệnh nhân sử<br /> dụng không đúng phương pháp (bơm áp lực<br /> mạnh đột ngột) trong khi tình trạng nghẹt mũi,<br /> <br /> 216<br /> <br /> Adam P, Stiffman M, Blake RL Jr (1998). A clinical trial of<br /> hypertonic saline nasal spray in subjects with the common cold<br /> or rhinosinusitis. Arch Fam Med;7(1):39-43.<br /> Boek WM, Graamans K, et al (1999). Physiologic and hypertonic<br /> saline solutions impair ciliary activity in vitro. Laryngoscope.<br /> <br /> 5.<br /> 6.<br /> <br /> Rabago D, Barrett B, Marchand L, Maberry R, Mundt M (2006).<br /> Qualitative aspects of nasal irrigation use by patients with<br /> chronic sinus disease in a multimethod study.Ann Fam<br /> Med;4(4):295-301.<br /> Takahashi R (1978), Basic consideration in the postoperative<br /> treatment of sinusectomy patients, A collection of ear-nose and throat<br /> studies. Department of Otolaryngoloy. Jikei University, Tokyo,<br /> pp. 443–464<br /> Talbot AR, Parsons DS (1997). Mucociliary clearance and<br /> buffered hypertonic saline solution. Laryngoscope;107(4):500-503.<br /> Tomooka LTMC, Davidson TM (2000). Clinical study and<br /> literature review of nasal irrigation. Laryngoscope;110(7):11891193<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br />