Hình ảnh Đà Nẵng xưa trong thơ chữ Hán

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 12 (37) - Thaùng 2/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình ảnh Đà Nẵng xưa trong thơ chữ Hán<br /> <br /> The picture of ancient Da Nang in Chinese character’s poetry<br /> <br /> TS. Nguyễn Hoàng Thân,<br /> Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng<br /> <br /> Ph.D. Nguyen Hoang Than,<br /> The University of Da Nang – University of Education<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Đà Nẵng không chỉ ngày nay mới được nhiều người biết đến và mến yêu mà còn là cảng thị đã từng nổi<br /> tiếng từ lâu. Và, lâu nay Đà Nẵng xưa cũng chỉ mới được nhắc đến, nghiên cứu từ phương diện lịch sử,<br /> văn hóa mà dường như chưa có công trình nào tiếp cận, nghiên cứu từ phương diện văn chương, đặc<br /> biệt là văn chương chữ Hán. Bài viết này thử bước đầu khai lối tiếp cận hình ảnh Đà Nẵng xưa từ nguồn<br /> tư liệu thơ chữ Hán và gợi mở một hướng khai thác văn chương chữ Hán để góp phần cho công cuộc<br /> xây dựng, phát triển thành phố.<br /> Từ khóa: thơ văn, thơ chữ Hán, Đà Nẵng xưa, văn học Đà Nẵng, hình ảnh Đà Nẵng…<br /> Abstract<br /> Da Nang is not only a beloved city in recent years but a well-known port city for a long time. However,<br /> Da Nang is just mentioned and researched from the historical and cultural aspects but is not engaged<br /> from the middle-age literature, especially from the Chinese character’s poetry aspect. This article<br /> initially tries to approach the picture of ancient Da Nang from the source of Chinese character’s poetry<br /> and unveils a new trend in exploring Chinese character’s poetry in order to contribute to the<br /> development of the city.<br /> Keywords: Chinese character’s poetry, ancient Da Nang, Da Nang literature, Da Nang picture…<br /> <br /> <br /> <br /> Lâu nay người ta khai thác tư liệu về Nẵng để góp thêm tư liệu nghiên cứu về<br /> Đà Nẵng chủ yếu là ở các bộ sử tịch hay Đà Nẵng là việc rất cần thiết và có ý nghĩa<br /> những văn bản Hán Nôm bằng dạng văn lâu dài.<br /> như văn bia, gia phả, địa bạ, sắc phong, 1. Thơ chữ Hán về Đà Nẵng -<br /> hương ước… mà thường chưa quan tâm Những hướng tiếp cận bước đầu<br /> đến tư liệu thơ chữ Hán. Có lẽ là do thơ Vùng đất xứ Quảng ra đời tương đối<br /> chữ Hán nằm rải rác trong các bộ tổng tập, muộn so với diễn trình lịch sử của dân tộc.<br /> hay tuyển tập và thi tập đơn biệt của các Và thơ chữ Hán về Đà Nẵng ra đời càng<br /> tác giả Hán Nôm. Tra sưu và lập phiếu tư muộn hơn so với mảnh đất tạo nguồn thi<br /> liệu về chủ đề như vậy thường mất rất hứng cho nó. Đến nay, chúng ta chỉ có thể<br /> nhiều thời gian, mà đôi lúc “hiệu ích” biết được bài thơ chữ Hán sớm nhất là bài<br /> mang lại không cao. Song, việc sưu tập, Hải Vân hải môn lữ thứ của Lê Thánh Tông<br /> xây dựng kho dữ liệu thơ chữ Hán về Đà viết vào năm 1471. Muộn hơn một ít là câu<br /> <br /> 78<br /> “thơ” trong văn của Dương Văn An: “Thạc những bài: Hải Vân hải môn lữ thứ, Độ<br /> Giản vài ông lão buông câu” trong Ô châu quan, Túc Cu Đê điếm, Quá Hải Vân sơn,<br /> cận lục vào giữa thế kỉ XVI. Còn phần lớn Vọng dạ túc Hải Vân sơn đình khách xá,<br /> thơ chữ Hán về Đà Nẵng ra đời vào giai Quá Hải Vân… Về không gian kì tú, linh<br /> đoạn chúa Nguyễn và triều Nguyễn. thiêng Hành Sơn có những bài: Tam Thai<br /> Xét về “thời gian” xuất hiện thì thơ tự thính triều, Vịnh Tam Thai, Du Tam<br /> chữ Hán về Đà Nẵng được phân chia theo Thai tự, Du Ngũ Hành Sơn, Bạch thạch<br /> từng chặng đường lịch sử của vùng đất. Đó hoàng sa, Hành Sơn tú khí… Về không<br /> là những vần thơ trong buổi đầu hành trình gian sâu lắng mà luôn dậy sóng Trà Sơn -<br /> Nam tiến của cha ông. Tiêu biểu nhất là bài Trà Áo - Đà Tấn có những bài với sắc vẻ từ<br /> Hải Vân hải môn lữ thứ của Lê Thánh tĩnh lặng như Trà Úc chu thượng khẩu<br /> Tông. Đó là những bài thơ trong giai đoạn chiếm, Chu để Đà Nẵng tấn chí sự, Trà Áo<br /> chúa Nguyễn xây dựng chính quyền Đàng dạ phiếm đến dậy sóng như Đà Nẵng hoài<br /> Trong, như Ái lĩnh Xuân Vân của Nguyễn cảm, Trà Sơn quân thứ…<br /> Phúc Chu, Tam Thai tự thính triều của Xét về chủ thể sáng tác, thơ chữ Hán<br /> Thiên Túng Đạo Nhân, Vịnh Tam Thai của về Đà Nẵng do đủ các thành phần giai tầng<br /> Thích Đại Sán... Đó là một loạt bài thơ khác nhau làm nên. Từ vua, có Lê Thánh<br /> trong giai đoạn triều Nguyễn với biết bao Tông, Minh Mạng; chúa, có Nguyễn Phúc<br /> chủ thể sáng tác, chủ đề nội dung, như: Độ Chu - Thiên Túng Đạo Nhân; quan, có<br /> quan, Túc Cu Đê điếm, Du Tam Thai tự, Trương Quang Đản, Bùi Văn Dị, Nguyễn<br /> Ngẫu hứng của Phan Thanh Giản; Trà Sơn Văn Mại, Nguyễn Thuật, Cao Xuân Dục,<br /> quân thứ của Phạm Văn Nghị; Châu hành Đào Tấn, Nguyễn Cao, Nguyễn Hàm Ninh,<br /> há Thanh Khê, nhân cố nhân kí biệt tòng Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn Trường Tộ,<br /> du chư đệ tử, Lưu viện du nguyệt, văn đắc Phạm Văn Nghị, Trần Bích San, Vũ Phạm<br /> tái phát Đà Nẵng, thị dạ đồng Vũ Hoài Phủ Khải; vương, có Miên Thẩm; công chúa, có<br /> thống ẩm của Cao Bá Quát; Đồ quá Hải Mai Am, Huệ Phố; quan đi sứ, có Phan<br /> Vân quan, ngẫu thành của Nguyễn Xuân Thanh Giản, Phạm Phú Thứ; quan bị biếm<br /> Ôn; Quá Hải Vân sơn, Vọng dạ túc Hải đày, có Cao Bá Quát; chí sĩ, có Trần Cao<br /> Vân sơn đình khách xá; Trà Úc chu thượng Vân, Trần Quý Cáp, Phan Bội Châu,<br /> khẩu chiếm, Chu để Đà Nẵng tấn chí sự Huỳnh Thúc Kháng, Lê Bá Trinh; tăng sư,<br /> của Phạm Phú Thứ; Đà Nẵng hoài cảm của có Đào Tiến Mai, Quy Thiện; nữ lưu, có<br /> Trần Quý Cáp; Trà Áo dạ phiếm, Quá Hải Lê Thị Thuân, Cẩm Tú Hồ Thị Tham, Bà<br /> Vân của Hà Đình Nguyễn Thuật… hay Bang Nhãn; người nước ngoài, có Thích<br /> những bài thơ chưa rõ tiêu đề của Nguyễn Đại Sán, Lí Triệu Tuấn…<br /> Thượng Hiền, Bùi Văn Dị… Xét về nội dung chuyển tải, thơ chữ<br /> Xét về “không gian” biểu hiện, thơ Hán về Đà Nẵng cũng cùng dòng chảy với<br /> chữ Hán về Đà Nẵng chủ yếu miêu thuật 3 thơ chữ Hán trung-cận đại của Việt Nam.<br /> không gian (địa điểm) “đột khởi” và kì tú, Tức cũng bao chứa những nội dung tả<br /> linh thiêng mà phản chiếu tức thì vào đôi cảnh, ngụ tình, ngôn chí… Những vấn đề<br /> mắt thi nhân là Hải Vân quan, Ngũ Hành này sẽ được trình bày rõ hơn trong phần<br /> Sơn, Trà Sơn - Trà Áo - Đà Tấn. Về không dưới đây.<br /> gian hùng vĩ, khoáng đạt Hải Vân có<br /> <br /> 79<br />  2. Hình ảnh Đà Nẵng trong thơ Làm cho quần áo ướt sũng như dưới<br /> chữ Hán - Vài nét phác họa ban sơ khe vừa bước lên)<br /> 2.1. Trước hết, không gian địa giới Đà (Ái lĩnh Xuân Vân - Nguyễn Phúc Chu;<br /> Nẵng được xác định rõ bởi núi Hải Vân. Nguyễn Q. Thắng dịch)<br /> Đây không chỉ là vùng đất “Nam thiên”: Hải Vân quan trong thơ chữ Hán xưa<br /> Hỗn nhất xa thư cộng bức quyên với một quang cảnh núi rừng bao la, đa vẻ<br /> Hải Vân hoành giới Việt Nam thiên và được gói lại trong tứ thơ:<br /> (Xa thư gộp một nền chung Nguy sạn khủng điên quệ.<br /> Hải Vân, nét gạch khoanh vùng trời nam) Lâm khích kiến triêu nhật,<br /> (Hải Vân hải môn lữ thứ - Lê Thánh Tông; Thụ diệp vũ điểm truy.<br /> Ngô Linh Ngọc dịch) Thạch kính đài tiên hoạt,<br /> Mà còn là vùng đất xung yếu như đất Thục: Lâm ái phương ung ế.<br /> Việt Nam xung yếu thử sơn điên Ai viên đề bất trú,<br /> Tuyệt lĩnh hoàn như Thục đạo thiên Hàn điểu thanh tương kế.<br /> (Ngọn núi này là chỗ xung yếu nhất (Núi đứng chênh vênh như con thú dữ,<br /> của Việt Nam, Giơ mõm vào người cắn sủa.<br /> Chẳng khác gì cảnh hiểm nghèo như Nước khe lớn ào ào tuôn chảy:<br /> đường vào đất Thục) Cầu treo cao sợ bị lật nhào.<br /> (Ái lĩnh Xuân Vân - Nguyễn Phúc Chu; Qua kẽ lá đã thấy ánh ban mai,<br /> Nguyễn Q. Thắng dịch) Mưa rơi từ lá rừng xuống từng giọt,<br /> Hải Vân vừa là địa giới tự nhiên của từng giọt.<br /> Đà Nẵng vừa là một nơi phong cảnh hữu Rêu phong lối đi bằng đá dễ trượt,<br /> tình, đầy ấn tượng. Bất cứ ai vượt qua nó Cây rừng rậm rạp che kín khắp.<br /> tiến về Nam hay những ai băng qua nó để Tiếng vượn kêu thảm thiết không ngớt,<br /> thượng kinh thì cũng đều dậy lên một cảm Tiếng chim kêu tiếp theo trong gió lạnh)<br /> xúc dâng trào và hạ bút thành thi. Hình ảnh (Độ quan 2 - Phan Thanh Giản; nhóm tác<br /> Hải Vân từ mấy trăm năm trước đã là: giả sđd dịch)<br /> Dao vọng Hải Vân quan. Hải Vân ấn tượng để rồi khó quên, là<br /> Du vân chính dung duệ bạn tri âm của khách bộ hành. Đến khi một<br /> (Nhìn đèo Hải Vân xa, lần gặp lại, nhà thơ quan triều Phan Thanh<br /> Mây sũng nước ngầu đục) Giản phải thốt lên:<br /> (Độ quan 2 - Phan Thanh Giản; nhóm tác giả Kim nhật trùng lai xứ<br /> sách Thơ văn Phan Thanh Giản dịch) Tương phùng thị cố nhân<br /> Đản kiến vân hoành tam tuần lĩnh, (Hôm nay trở lại Hải Vân,<br /> Bất tri nhân tại kỉ trùng thiên. Gặp nhau chính bạn quen thân những<br /> Lãnh triêm tu phác phi đồng tuyết, ngày)<br /> Thấp triển y thường khởi thệ tuyền. (Độ quan 1; nhóm tác giả sđd dịch)<br /> (Đứng trên đỉnh chỉ thấy mây phủ cả Cảnh sắc Hải Vân quan còn ẩn lưu<br /> ba tầng núi cao, trong những bài thơ khác như Quá Hải Vân<br /> Và không biết bao nhiêu mây trắng của Hà Đình Nguyễn Thuật, Đồ quá Hải Vân<br /> như bao bọc quanh ta. quan, ngẫu thành của Nguyễn Xuân Ôn…<br /> Khí lạnh bám vào tóc râu chẳng khác 2.2. Trên non dưới biển, sau Hải Vân<br /> gì tuyết dính, là đến Đồng Long - Trà Áo - Đà Tấn. Cửa<br /> <br /> 80<br /> biển Đà Nẵng với khung cảnh “bờ bến là nơi Ngũ Hành của triết lí vũ trụ - nhân<br /> mênh mông, sóng gió cuồn cuộn” (Lê sinh. Trong bài viết “Đôi vần thạch thi non<br /> Thánh Tông), “Đại hải hà mang mang = thiêng Ngũ Hành” trên Tạp chí Văn hóa -<br /> Biển khơi rộng mênh mang vô chừng” Du lịch Đà Nẵng số 23 [2], chúng tôi đã có<br /> (Phan Thanh Giản), “Đà tấn vân sơn tiệm dịp trình bày tương đối chi tiết hình ảnh<br /> giác thu = Đà tấn non mây thu lững lờ” non thiêng Ngũ Hành được thể hiện trong<br /> (Cao Bá Quát), là nơi giao lưu quốc tế những tác phẩm thơ chữ Hán của các tác<br /> quan trọng. Đây là nơi tụ hội tàu bè các giả đủ mọi giai tầng. Ở đây, tác giả chỉ<br /> nước đến nơi này buôn bán tấp nập: Ngũ điểm lại vài nét phác họa. Đó là cảnh sắc<br /> cổ phong thanh Lộ Hạc thuyền = Gió ru Ngũ Hành muôn màu muôn vẻ. Lúc thì<br /> thuyền Lộ canh năm (Hải Vân hải môn lữ thâm u huyền tịch với những thi từ: “bán dạ<br /> thứ - Lê Thánh Tông; Ngô Linh Ngọc chung thanh”, “hơi mưa lạnh”, “Phong bi<br /> dịch). Đây là nơi chứng kiến những sứ thần ám đạm thu sương lão/Cổ tự thanh u dạ<br /> triều Nguyễn xuất dương thực thi trọng nguyệt hàn”. Lúc thì rộn ràng nhộn nhịp với<br /> nhiệm quốc gia, như Phan Thanh Giản với “lối xe ngựa sau sau trước trước”, “người<br /> bài Ngẫu hứng, Phạm Phú Thứ với những lên trước kẻ lên sau”, “ba đào muôn lớp dội<br /> bài Trà Úc chu thượng khẩu chiếm, Chu để sườn non”. Lúc thì bao la giữa trời không,<br /> Đà Nẵng tấn chí sự… Đây còn là nơi thể hiện qua những hình ảnh “muôn cảnh<br /> chứng kiến những bề tôi bị biếm đày như bao la Vọng Hải đài”, “nghi ngút đền đài<br /> trường hợp Cao Bá Quát, được ghi lại quyện khói lên”, “khí thiêng nghi ngút núi<br /> trong bài thơ Lưu viện du nguyệt, văn đắc chon von/ rõ thật Bồng Lai giữa biển con”.<br /> tái phát Đà Nẵng, thị dạ đồng Vũ Hoài Phủ Ngũ Hành Sơn vẫn là nơi thoát tục, xa<br /> thống ẩm của ông. Biển Đà Nẵng còn là lánh cõi trần, chỉ còn là non thiêng quyện<br /> ngư trường sinh nhai của người dân sở tại: trong khói hương. Từ thời Lê Thánh Tôn,<br /> “Phủ thị Thanh Khê ảo/ Phàm tường khả núi Ngũ Hành “còn ngoài bể”. Hoàng Diệu<br /> chỉ kế = Nhìn xuống vũng Thanh Khê/ Các đã “từng lấy làm lạ rằng: Vua Lê Thánh<br /> cột buồm, có thể chỉ tay đếm ngón”, “Ngư Tôn tuần hành đến đâu đều có đề vịnh. Mà<br /> lang xao mãn hàn đàm nguyệt = Chiếc sào Ngài viếng Quảng Nam ba lần, không thấy<br /> của làng chài đập mặt nước đêm sáng trăng nói đến Ngũ Hành Sơn” [3]. Đến đời<br /> lấp loáng” (Độ quan 1, Ngẫu thành - Phan Nguyễn, Ngũ Hành Sơn cũng chỉ là “phong<br /> Thanh Giản). Gió biển Đà Nẵng còn là bạn nguyệt tĩnh thành tân kết lữ” (làm bạn với<br /> của nhà nông: “Duy nguyện hải phong xuy gió trăng thành lặng), “màn tiên cảnh vắng<br /> tác vũ/ Chính nghi thiên lí nhuận tang điền đành xa tục”. Chính vì vậy nơi đây chủ yếu<br /> = [Bây giờ] chỉ mong gió ngoài biển xa dành cho những ai tìm đến để “bao nhiêu<br /> đem mưa lại/ Tưới mát cho ngàn dặm khối lỗi bỗng tiêu mòn”, “khéo để riêng<br /> ruộng dâu ở đất này” (Ái lĩnh Xuân Vân - cho một cõi nhàn” mà hòa cùng “lửa<br /> Nguyễn Phúc Chu). hương còn quyện với giang san”.<br /> 2.3. Hình ảnh nổi bật nhất đồng thời 2.4. Những nội dung trên là nhìn hình<br /> chiếm số lượng nhiều nhất trong thơ chữ ảnh Đà Nẵng từ những không gian - vị trí<br /> Hán về Đà Nẵng là bóng dáng Non Nước - riêng biệt. Song vẫn có nhiều bài thơ khắc<br /> Ngũ Hành. Bởi đây là nơi trên Non dưới họa một cách trọn vẹn hình ảnh tổng thể<br /> Nước của phong cảnh hữu tình - hòa hợp, của Đà Nẵng xưa. Đọc lại trong thơ chữ<br /> <br /> 81<br /> Hán, chúng ta thấy hình ảnh Đà Nẵng xưa tế, là địa - quân sự quan trọng nên không<br /> thật yên bình: thể nào thoát khỏi tiếng súng của giặc Tây<br /> Đà Nẵng loan đầu lục tự đài. để làm bàn đạp tiến vây kinh thành.<br /> Trà sơn yên ái hợp Tam Thai. Nguyễn Xuân Ôn đã viết trong Đồ quá Hải<br /> Ngư lang xao mãn hàn đàm nguyệt, Vân quan, ngẫu thành:<br /> Tăng quản xuy đoàn dã tự mai. Dương pháo bôn sơn lũy,<br /> Bán chẩm dạ triều hô mộng khởi, Ô thuyền hám hải than.<br /> Nhất liêm sơ vũ tống sầu lai. (Súng Pháp đánh đồn núi,<br /> Phiến vân khứ trú hồn vô định, Tàu Ô ngó cửa Hàn)<br /> Bất cảm trùng đăng Điện Hải đài. (Nguyễn Đức Vân - Hà Văn Đại dịch)<br /> (Biển Đà Nẵng xanh rêu, Và Trần Quý Cáp biểu đạt nỗi cảm<br /> Trà Sơn mây vẫn thuận chiều Tam Thai. hoài của hình ảnh Đà Nẵng bị ngoại xâm,<br /> Đầm trăng lộn bóng vó chài, được trình bày trong Bài thơ 110 năm<br /> Gốc mơ, sư dạo thổi chơi sáo chùa. trước của Trần Quý Cáp [1]:<br /> Triều lên, bật dậy trong mơ, Thử địa do hà động chiến phong,<br /> Ngoài rèm mưa đến đầu mùa buồn tênh. Chí kim đáo xứ thỉ xà tung.<br /> Làn mây vô định bồng bềnh, Thuyền lâm nội phụ tam tài sắc,<br /> Thăm đài Điện Hải tái trình, đành thôi) Xa tẩu trùng quan nhứt lộ thông<br /> (Ngẫu hứng - Phan Thanh Giản; nhóm tác Cố quốc sơn hà lân địch lí<br /> giả sđd dịch) Thùy gia lầu các tịch dương trung<br /> Hay bài Trà Áo dạ phiếm của Hà Đình (Chinh chiến vì đâu nảy họa tai?<br /> cũng đã cảm thuật: Mà nay thấy những dấu lang sài!<br /> Hải thiên vạn khoảnh vọng man nhiên Cờ ba sắc nhoáng tàu vô cửa,<br /> Thập trượng bồ phàm tán mộ yên Xe một đường thông ải suốt dài.<br /> Phong cấp như đăng quang bất định Tiếng địch gọi hồn non nước cũ<br /> Sơn không nguyệt ảnh chiếu vô biên Bóng chiều chói rạng phố lầu ai?)<br /> Triều khê tỉ ngạc tằng hà nhựt (Nguyễn Q. Thắng dịch)<br /> Đào chẩm văn kê ức tích niên 2.6. Cũng từ đó, hình ảnh Đà Nẵng lại<br /> Thùy thị hùng tâm thôn bất đắc hiện lên tinh thần chống thực dân Pháp và<br /> Nhứt ca khảng khái phá sầu miên thế giới phương Tây ngoại xâm với tinh<br /> (Chân trời vạn khoảnh ngó mút tăm, thần “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu<br /> Bãi sông mười trượng, buồm tan khói chiều trách”. Với Phạm Văn Nghị:<br /> Gió vù vù đèn chài chao lắc lư, (Đang) căm giận nhìn về Trà Sơn,<br /> Núi vắng trăng sáng mênh mông. (nơi) lũ giặc thối tha kéo đến<br /> Biển khe dời cá sấu có bao giờ, (Thì) hôm nay (ở) Trà Sơn, mù biển<br /> Gối sóng nghe gà gáy nhớ chuyện (đã) tan<br /> năm xưa. Kẻ sĩ mang lòng khẳng khái sắp tiến lên<br /> Ai có hùng tâm nuốt không được? (Thì) nhà vua thấy nỗi lòng vất vả lại<br /> Lời ca khẳng khái phá ngủ buồn) cho về<br /> (Nguyễn Q. Thắng dịch) Làm hay thôi, chỉ biết gặp sao hay vậy<br /> 2.5. Đà Nẵng nên thơ là vậy, yên bình Sai hay đúng, việc gì lại ngờ vực nhau<br /> là vậy, nhưng vì là cửa ngõ giao lưu quốc<br /> <br /> <br /> 82<br />  “Tùng bách mùa rét”: câu phê của vua hấp dẫn, vì nó vừa mang sự thực lịch sử<br /> còn đó bởi những tác giả đương thời và lại vừa<br /> Tấm lòng trinh bạch chưa chịu (thành) hàm ý vị thi ca bởi những tứ thơ trau chuốt<br /> tro nguội của cổ nhân. Đồng thời tìm hiểu xưa để<br /> (Trà Sơn quân thứ) ứng dụng nay. Biết đâu trong tương lai<br /> Còn với Nguyễn Xuân Ôn, là: “Quân gần, Đà Nẵng sẽ xây dựng một chiến lược<br /> gia ngồi nai nịt/ Tráng sĩ uổng căm gan/ du lịch văn chương như nước láng giềng<br /> Nguyên nhung giá đặt trướng/ Thượng Trung Quốc đã thực hiện thành công?<br /> tướng được lên đàn/ Vì người khá gìn giữ/<br /> Vững vàng như Thái San” (Nguyễn Đức TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Vân - Hà Văn Đại dịch). Và với Trần Quý 1. Nguyễn Dị Cổ (2014), “Bài thơ 110 năm<br /> Cáp, thì: “Ước chi nay có Trần Hưng Đạo/ trước của Trần Quý Cáp”, Tạp chí Văn hóa -<br /> Lập lại Đằng giang trận thứ hai!” (Nguyễn Du lịch Đà Nẵng, số 24, Đà Nẵng, tr.82-83.<br /> Q. Thắng dịch). 2. Nguyễn Hoàng Thân (2013), “Đôi vần thạch<br /> Đà Nẵng xưa đã thành dĩ vãng. Muốn thi non thiêng Ngũ Hành”, Tạp chí Văn hóa -<br /> tìm hiểu về Đà Nẵng xưa sẽ có nhiều con Du lịch Đà Nẵng, số 23, Đà Nẵng, tr.67-69.<br /> đường tiếp cận khác nhau. Song lẽ, tiếp cận 3. Lê Hoàng Vinh (2003), Ngũ Hành Sơn -<br /> Đà Nẵng xưa bằng văn chương sẽ đôi phần Di tích và thơ ca, Nxb Văn học, H., tr.9.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 14/12/2015 Biên tập xong: 15/02/2016 Duyệt đăng: 20/02/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 83<br />