Hội nhập quốc tế và những vấn đề đặt ra đối với ngành Luật tố tụng hành chính Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở Việt Nam, tài phán hành chính chính là hoạt động xét xử các vụ án hành chính theo quy định của Luật tố tụng hành chính do Tòa án nhân dân và các Thẩm phán hành chính thực hiện. Bài viết này đề cập những quan niệm về tố tụng hành chính, tài phán hành chính và những vấn đề cần đặt ra đối với ngành luật tố tụng hành chính Việt Nam trong hội nhập quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hội nhập quốc tế và những vấn đề đặt ra đối với ngành Luật tố tụng hành chính Việt Nam

NHÌN RA THEÁ GIÔÙI HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI NGÀNH LUẬT TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH VIỆT NAM Trần Hồng Tình1 Hồ Thị Hưng2 Tóm tắt: Ở Việt Nam, tài phán hành chính chính là hoạt động xét xử các vụ án hành chính theo quy định của Luật tố tụng hành chính do Tòa án nhân dân và các Thẩm phán hành chính thực hiện. Bài viết này đề cập những quan niệm về tố tụng hành chính, tài phán hành chính và những vấn đề cần đặt ra đối với ngành luật tố tụng hành chính Việt Nam trong hội nhập quốc tế. Từ khóa: Tố tụng hành chính, Luật Tố tụng hành chính, tài phán hành chính Ngày nhận bài: 06/3/2017; Ngày hoàn thành biên tập: 10/5/2017; Ngày duyệt đăng: 1/6/2017 Abstract: Concept of administrative Procedure is newly formed about within 20 years recently in legal activity of Viet Nam regarding to theoretical and practical aspect. This concept relates to concept of arbitration in general as well as administrative arbitration in particular. This article mentions issued brought forward for Viet Nam’s administrative procedure sector in international intergration Keywords: Administrative procedure, Law of administrative procedure, administrative arbitration Date of receipt: 06/3/2017; Date of revision: 10/5/2017; Date of approval: 1/6/2017 1. Quan niệm về tố tụng hành chính tài phán (hành chính và tư pháp), nhất hệ tài phán Tố tụng hành chính được xem là một dạng (Tư pháp) hoặc hỗn hợp. của hoạt động tài phán. Thuật ngữ “tài phán” có Ở các nước thuộc hệ thống Common Law nguồn gốc từ tiếng Latinh là “jurisdictio”, trong không có sự phân biệt rõ ràng giữa công pháp và tiếng Anh là từ “jurisdiction”. Theo nghĩa rộng tư pháp, do đó các tranh chấp hành chính cũng thì tài phán là quyền lực của cơ quan nhà nước không được xác định rõ là phát sinh trong lĩnh trong việc xem xét tính đúng sai của các hoạt vực nào. Ở các nước này, các tranh chấp hành động hành pháp diễn ra trên phạm vi lãnh thổ nhất chính trước hết được giải quyết bởi cơ chế giải định; theo nghĩa hẹp thì thuật ngữ này dùng để quyết khiếu nại do cơ quan hành chính đã ban chỉ thẩm quyền của Tòa án trong việc xem xét, hành quyết định hành chính hoặc có hành vi hành đánh giá và ra các phán quyết đối với vụ việc cụ chính bị khiếu nại. Trường hợp người dân không thể và với các đối tượng xác định3. Theo khái đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại thì có niệm này thì tài phán được hiểu bao gồm hoạt quyền khởi kiện tại Tòa án. Tuy nhiên các nước động giải quyết tranh chấp của Tòa án và hoạt này không thành lập hệ thống Tòa án chuyên động giải quyết tranh chấp thuộc thẩm quyền của trách mà các tranh chấp hành chính được giải cơ quan hành chính. quyết bởi hệ thống Tòa án thường, theo đó thủ Trên thế giới, quan niệm về tài phán hành tục tố tụng để giải quyết các tranh chấp này cũng chính là không có sự đồng nhất và tùy vào chế độ là thủ tục tố tụng dân sự. chính trị pháp lý, truyền thống tài phán và điều Đối với các quốc gia thuộc hệ thống Civil kiện khu vực, quốc gia, theo quan niệm lưỡng hệ Law, có sự phân định rạch ròi giữa luật công và 1 Thạc sỹ, Công ty luật Nhân dân 2 Giảng viên Trường chính trị tỉnh Nghệ An 3 Bryan A.Garner, Black’s Law Dictionary, tr 85, 1999 86
Soá 3/2017 - Naêm thöù Möôøi Hai luật tư, do đó các tranh chấp phát sinh cũng được có đơn khởi kiện vụ án hành chính giữa công xác định rõ thuộc lĩnh vực luật nào. Tranh chấp dân và tổ chức của họ với các cơ quan, tổ chức hành chính là tranh chấp nảy sinh trong lĩnh vực và cá nhân công quyền. Cơ quan tài phán hành luật công, do đó được giải quyết theo một cơ chế chính ở Việt Nam là Tòa án hành chính thuộc khác so với các tranh chấp trong lĩnh vực luật tư. hệ thống Tòa án nhân dân. Ở các nước này, các tranh chấp hành chính có thể Đối tượng của tài phán hành chính ở Việt Nam được giải quyết bằng con đường giải quyết khiếu là các quyết định hành chính cá biệt hoặc các hành nại (cơ chế hành chính) bởi các cơ quan tài phán vi hành chính của cơ quan, cá nhân công quyền bị hành chính, độc lập với tài phán tư pháp, sự khác công dân khởi kiện sau khi được cơ quan có thẩm nhau trong việc tìm kiếm mô hình để thực hiện quyền giải quyết theo thủ tục khiếu nại. quyền phán quyết đối với các quyết định hành Tóm lại, Tài phán hành chính Việt Nam là hoạt chính, hành vi hành chính của cơ quan công động xét xử các vụ án hành chính theo quy định quyền khi bị khiếu kiện. của Luật tố tụng hành chính, do Tòa án nhân dân 2. Quan niệm về tài phán Hành chính nước (các tòa hành chính chuyên trách) và các thẩm ta hiện nay và những hạn chế trong hoạt động phán hành chính thực hiện nhằm bảo vệ quyền và giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức của họ và Kể từ ngày 01/7/1996, Tòa hành chính được cơ quan nhà nước nhằm bảo đảm nguyên tắc pháp thành lập đã đánh dấu bước phát triển mới của chế XHCN, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nền pháp lý Việt Nam. Quan niệm về tài phán nhà nước. hành chính đã có những điểm mới so với quan Thực tế hiện nay là khiếu nại hành chính có niệm trước đây. Theo đó tài phán hành chính chiều hướng tăng hơn trong khi đó giải quyết khiếu được hiểu là hoạt động xét xử các tranh chấp kiện hành chính lại có xu hướng giảm đi. Điều này hành chính giữa công quyền và công dân được được lý giải bởi những yếu kém trong xét xử hành thực hiện bởi một cơ quan tài phán độc lập (Tòa chính sau: án) được chấp nhận ở Việt Nam có ý nghĩa quan Thứ nhất, Các quy định của pháp luật còn gây trọng trong việc củng cố và hoàn thiện bộ máy những cản trở nhất định đến hoạt động xét xử của nhà nước, bảo đảm nguyên tắc pháp chế XHCN; tòa Hành chính. xây dựng nhà nước pháp quyền và lợi ích hợp Đây có thể coi là nguyên nhân cơ bản đầu tiên pháp của công dân được tuyệt đối tôn trọng và dẫn đến sự hạn chế trong hoạt động xét xử hành bảo vệ. chính của nước ta. Những quy định hạn chế quyền Như vậy, với việc được trao quyền xét xử hành của người đi kiện như thu hẹp các loại việc thuộc chính cho Tòa hành chính thay vì trước đây chỉ thẩm quyền xét xử của Tòa án; thời hiệu khởi kiện thừa nhận việc khiếu nại hành chính được thực ngắn ngủi. hiện thông qua cơ quan nhà nước có thẩm quyền Thứ hai, Sự độc lập chưa cao của Thẩm phán và thanh tra nhà nước, thì việc giải quyết các vụ trước cơ quan hành chính việc hành chính đã được quan tâm hơn và đã thay Điều này được nhận thấy trong việc Tòa án đổi một cách đáng kể trong tư duy pháp lý của nhà nhân dân tối cao hoặc các Thẩm phán có xu hướng nước ta. Tài phán hành chính ở nước ta hiện nay giải thích thu hẹp đi quyền hạn của mình khi xử có những đặc điểm sau: hành chính. Tài phán hành chính là tổ chức và hoạt động Một thực tế nữa là, các Thẩm phán phụ trách xét xử các tranh chấp hành chính phát sinh khi xét xử vẫn còn e ngại với xử án hành chính, bởi 87
HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP đối tượng bị xử là cơ quan công quyền hoặc cán của Tòa án hành chính mà chúng ta phải nghiêm bộ, công chức đại diện cho cơ quan công quyền túc nhìn nhận. trong khi Thẩm phán, người xét xử, đôi khi chưa Thứ tư, Ý thức pháp luật của người dân, hẳn đã độc lập so với các cơ quan này. Đặc biệt thậm chí của cơ quan nhà nước vẫn còn hạn chế. là trong tình hình hiện nay, khi mà mỗi cấp toà Trong hoạt động lập pháp, hành pháp, tư pháp hay Thẩm phán đều ở trên một địa bàn xác định là những hoạt động đòi hỏi ý thức pháp luật của (tỉnh, huyện), chịu sự quản lý điều hành của cơ người thực thi quyền lực cũng như của đối tượng quan hành chính. Sâu xa hơn, do cùng trên một bị áp dụng. Nhưng trong thực tế hiện nay, không địa bàn lãnh thổ, sinh hoạt cùng một cấp cơ phải cơ quan nào, cá nhân nào hay người dân nào quan Đảng thì các Thẩm phán khó tránh khỏi sự cũng có được sự hiểu biết đầy đủ về các quy định ảnh hưởng ít nhiều hay nể nang cơ quan của pháp luật cũng như thái độ của họ đối với các hành chính. quy định của nhà nước, nên trong quá trình thực Thứ ba, Các phán quyết của Toà án vẫn chưa hiện pháp luật còn có những hạn chế khiến cho được thực thi một cách nghiêm túc theo quy hiệu quả đạt được là không cao. Bên cạnh đó định. người dân vẫn còn tâm lý và xa lạ với việc “dân Khi quyết định hành chính sai trái bị huỷ, kiện quan” đối với nhân dân ta, khi mà những lễ quyền và lợi ích của người khởi kiện sẽ được khôi nghi, thứ bậc trong xã hội phong kiến còn tồn tại. phục hoặc thực thi hay không lại hoàn toàn phụ Thời bao cấp với tư duy nhà nước lo cho tất cả đã thuộc vào cơ quan hành chính. Trong vụ kiện hành không tạo ra lối nghĩ về việc dân có thể kiện lại chính, quyền của Toà án không thể chỉ định một chính quyền. Những thói quen, nếp nghĩ đó của phương thức xử sự cụ thể cho cơ quan hành chính công dân và cơ quan công quyền đã hạn chế số mà chỉ dừng lại ở mức độ phán xét tính hợp pháp lượng người dân yêu cầu toà hành chính bảo vệ của một quyết định hành chính, hành vi hành quyền và lợi ích hợp pháp của mình. chính. Điều đó có nghĩa là nếu Tòa án có sự can 3. Hội nhập quốc tế và những yêu cầu đặt thiệp và nếu quyết định có thể được thực thi thì ra đối với pháp luật tố tụng hành chính của cuối cùng vẫn phải qua con đường hành chính. Lý Việt Nam do này khiến người khởi kiện cảm thấy nản chí và Với chính sách mở cửa, hội nhập kinh tế quốc không thật sự thoải mái khi chọn toà để giải quyết tế, cùng với việc Việt Nam đã là thành viên của các khúc mắc giữa họ với cơ quan công quyền. nhiều điều ước quốc tế và đã gia nhập Tổ chức Tuy nhiên, trong kiện hành chính không phải thương mại thế giới (WTO), thì việc pháp điển hoá là không có những phán quyết được thực thi theo các quy định của pháp luật tố tụng để giải quyết con đường thông thường mà bên cạnh đó vẫn có các khiếu kiện hành chính, cụ thể hoá các cam kết một bộ phận trong phán quyết được thực hiện quốc tế của Việt Nam là rất cần thiết. Theo bản không qua con đường hành chính. Đó là việc thi cam kết văn kiện gia nhập WTO của Việt Nam hành các phần của bản án có liên quan đến bồi (đoạn 135 trang 66) thì: “Đại diện của Việt Nam thường thiệt hại gây ra bởi cơ quan hành chính. xác nhận thêm rằng sẽ sửa đổi các luật và các quy Song cũng không vì thế mà con đường thực hiện định trong nước sao cho phù hợp với các yêu cầu phán quyết được “suôn sẻ” bởi cơ quan thi hành của hiệp định WTO về thủ tục và rà soát pháp lý án dân sự khó có thể độc lập so với cơ quan hành đối với các quyết định hành chính, trong đó bao chính, đối tượng bị thi hành án. Nên thực sự vẫn gồm cả khoản X:3(b) của Hiệp định GATT 1994. còn hạn chế lớn trong việc thực hiện phán quyết Đại diện của Việt Nam cho biết thêm rằng các Toà 88
Soá 3/2017 - Naêm thöù Möôøi Hai án chịu trách nhiệm rà soát phải có quan điểm Thứ nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân công bằng và độc lập với cơ quan có thẩm quyền tham gia tố tụng, bảo đảm sự bình đẳng giữa công ra quyết định hành chính và không có quyền lợi dân và cơ quan công quyền trước Toà án”. thực chất nào liên quan tới kết quả của vụ việc”. Quá trình xây dựng Luật Tố tụng hành chính Ngày 02-6-2005, Bộ Chính trị đã ban hành luôn bám sát các chủ trương, đường lối, quan điểm Nghị quyết số 49-NQ/TW về Chiến lược cải cách của Đảng về cải cách tư pháp, cụ thể là Nghị quyết tư pháp đến năm 2020, trong đó một trong các số 49-NQ/TW ngày 02-6-2005 “Về Chiến lược cải nhiệm vụ được xác định đó là: “... mở rộng thẩm cách tư pháp đến năm 2020”. Theo những quan quyền xét xử của Toà án đối với các khiếu kiện điểm chỉ đạo này thì thẩm quyền xét xử các vụ án hành chính; đổi mới mạnh mẽ thủ tục giải quyết hành chính của Tòa án nhân dân có xu hướng được các khiếu kiện hành chính tại Toà án; tạo điều kiện mở rộng, đồng thời cần tạo thuận lợi cho công dân thuận lợi cho người dân tham gia tố tụng, bảo tham gia Tố tụng hành chính, bảo đảm sự bình đảm sự bình đẳng giữa công dân và cơ quan công đẳng giữa công dân và cơ quan công quyền trước quyền trước Toà án...”. Với định hướng như vậy Tòa án. Xuất phát từ những ưu thế của cơ chế giải cũng như qua việc phân tích thực trạng các quy quyết tranh chấp hành chính tại Tòa án so với các định của pháp luật Tố tụng hành chính và thực cơ chế giải quyết khác, quan điểm chỉ đạo về việc trạng áp dụng các quy định này trên thực tế thì có mở rộng thẩm quyền xét xử các tranh chấp hành thể thấy rằng yêu cầu hoàn thiện pháp luật Tố tụng chính của Tòa án nhân dân là quan điểm đúng đắn hành chính là một yêu cầu cấp thiết hiện nay. trong thời kỳ hiện nay. Bên cạnh đó, pháp luật Tố Nghị quyết số 49-NQ/TW cũng đặt ra yêu cầu: tụng hành chính phải đảm bảo tạo điều kiện thuận “Xây dựng cơ chế bảo đảm cho mọi bản án của lợi cho công dân tham gia tố tụng, không quy định Toà án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành, những thủ tục rườm rà, không cần thiết làm cản trở các cơ quan hành chính vi phạm bị xử lý theo phán tới việc thực hiện quyền của công dân. quyết của Toà án phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Thứ hai, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và Như đã phân tích ở trên, việc thi hành các bản án tính thống nhất của Luật Tố tụng hành chính trong hành chính hiện nay còn gặp nhiều khó khăn, hệ thống pháp luật; bảo đảm tính khả thi của Luật trong khi đó Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án Tố tụng hành chính. hành chính lại không quy định cơ chế để thi hành Để đảm bảo tính thống nhất chung của hệ những phán quyết này. Chính vì vậy yêu cầu xây thống pháp luật, mỗi văn bản pháp luật được ban dựng cơ chế thi hành các phán quyết của Tòa án hành phải đảm bảo yêu cầu hợp hiến, hợp pháp, nhân dân trong việc giải quyết các vụ án hành đồng thời không mâu thuẫn với các văn bản chính là hết sức quan trọng. Việc thi hành các phán pháp luật khác có liên quan. Pháp lệnh Thủ tục quyết của Tòa án nhân dân khi giải quyết các vụ án giải quyết các vụ án hành chính có một số quy hành chính có những điểm đặc thù của nó so với định mâu thuẫn với các văn bản quy phạm pháp các lĩnh vực tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, chính luật khác như Luật Đất đai, Luật Khiếu nại, tố vì vậy cần nghiên cứu một cơ chế sao cho phù hợp cáo, Luật Luật sư làm giảm hiệu lực của các quy và khả thi với những điểm đặc thù của cơ chế này định này trên thực tế cũng như gây khó khăn cũng như điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể ở Việt trong quá trình áp dụng pháp luật. Chính vì vậy Nam. Từ những yêu cầu nói trên, Việt Nam phải yêu cầu bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính hoàn thiện pháp luật về tố tụng hành chính theo khả thi của các quy định trong Luật Tố tụng hướng sau đây: hành chính cũng là một yêu cầu quan trọng. 89
HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP Thứ ba, bảo đảm trình tự và thủ tục tố tụng nhiều quốc gia có hệ thống pháp luật phát triển hành chính dân chủ, công khai, đơn giản, công khác. Đảm bảo tính độc lập của Thẩm phán hành bằng, thuận lợi cho người tham gia tố tụng thực chính bằng cách kiện toàn cách thức tổ chức của hiện các quyền và nghĩa vụ của mình; đề cao vai toà hành chính theo hướng tách rời khỏi cơ cấu trò, trách nhiệm của cá nhân, cơ quan, tổ chức lãnh thổ hành chính nhất định. trong hoạt động tố tụng hành chính. - Nâng cao ý thức pháp luật của công dân về Thứ tư, kế thừa, trên cơ sở tổng kết, đánh giá xét xử hành chính thông qua các biện pháp tuyên các quy định của pháp Luật Tố tụng hành chính truyền giáo dục. hiện hành, kinh nghiệm giải quyết các vụ án hành - Bên cạnh việc có các quy định rõ ràng về thủ chính từ thực tiễn xét xử của Toà án và tham khảo tục, cần phải trao cho toà quyền tự chủ trong việc có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài, đáp ứng giải thích nội dung các quy phạm tố tụng hành các yêu cầu của thực tiễn đời sống xã hội của nước chính. Bởi lẽ, đây là vốn phong phú và phức tạp, ta và của quá trình hội nhập quốc tế. các quy định pháp luật dẫu nhiều bao nhiêu cũng Để phát huy những ưu điểm của tố tụng chưa đủ khi đối chiếu vào thực tiễn khách quan hành chính với lợi thế là tính chắc chắn, tin cậy, sinh động. Trong thực tế, Toà án nhân dân tối cao sự độc lập, khách quan so với các cơ quan hành đã ban hành rất nhiều văn bản trong lĩnh vực xét chính và nhằm hạn chế sự tuỳ nghi của cả cơ xử hành chính nhằm hướng dẫn các toà cấp dưới. quan hành chính và cơ quan tố tụng trong việc Đó là nhu cầu khách quan của đời sống. Cần thừa giải quyết vụ án hành chính cũng như hạn chế nhận thực tiễn này, nhất là thừa nhận án lệ trong sự xa lạ của người dân với thủ tục kiện hành hoạt động xét xử của Toà án./. chính, cần phải: Tài liệu tham khảo - Hoàn thiện hệ thống pháp luật đặc biệt trong 1. Bryan A.Garner, Black’s Law Dictionary, 1999 đó cần phải cụ thể hoá các quy định của pháp luật 2. Hiệp định GATT năm 1994 tố tụng hành chính. 3. Bản Cam kết văn kiện gia nhập WTO của - Cần nghiên cứu, học tập kinh nghiệm của Việt Nam CÔNG TÁC THEO DÕI THI HÀNH PHÁP LUẬT HIỆN NAY THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP (Tiếp theo trang 85) Về nội dung theo dõi thi hành pháp luật 2. Nghị quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị ngoài 03 nội dung được quy định tại Nghị định về chiến lược xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp số 59/2012/NĐ-CP, đề nghị xem xét thêm cả tính luật đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 hợp pháp, tính phù hợp, tính hiệu quả của văn 3. Nghị định số 59/2012/NĐ-CP của Chính bản quy định chi tiết thi hành văn bản quy phạm phủ quy định về theo dõi tình hình thi hành pháp pháp luật./. luật, có hiệu lực kể từ ngày 01/10/2012; Tài liệu tham khảo 4. Thông tư 14/2014/TT-BTP hướng dẫn Nghị 1. Hiến pháp năm 2013 định số 59/2012/NĐ-CP về theo dõi thi hành pháp luật 90