SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
ĐỀ TÀI :
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP XÂY DỰNG MỞ BÀI
TRONG BÀI VĂN MIÊU TẢ
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 1
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
I-ĐẶT VẤN ĐỀ :
Ở tiểu học, từ lớp Bốn, học sinh bắt đầu làm quen và thực hiện một bài văn hoàn
chỉnh với đầy đủ cả 3 phần ( Mở bài – Thân bài – Kết bài ). Một bài văn, dù cho có
hay đến đâu nhưng nếu phần Mở bài không hấp dẫn, không lôi cuốn sẽ dẫn đến sự
mất tập trung ở người đọc. Vả lại, đây là một phân môn khó, nếu không khéo sẽ làm
cho học sinh mất hứng thú và sợ khi học phân môn này. Do vậy, đối với tôi, phần
mở bài có một vai trò và tầm quan trọng khá đặc biệt. Vì một mở bài gọn gàng, hấp
dẫn sẽ gây được cảm tình ở người đọc và thường báo hiệu một nội dung tốt.
II- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ :
1. GIỚI THIỆU :
- Mở bài là phần đầu tiên (vị trí của nó bao giờ cũng nằm ở phần đầu bài), là
phần trước nhất đến với người đọc, gây cho người đọc ấn tượng ban đầu về
bài viết, tạo ra âm hưởng chung cho toàn bài.
Đối với bài văn miêu tả, ngoài cách mở bài trực tiếp, sách giáo khoa lớp Bốn
còn giới thiệu thêm cho học sinh cách mở bài gián tiếp. Tuy nhiên, phần giới thiệu
mở bài (nhất là gián tiếp) ở sách giáo khoa còn mang tính chung chung. Mà học
sinh chúng ta, mới chuyển từ lớp Ba lên, còn rất bé, chưa hình dung được hết thế
nào là mở bài gián tiếp chỉ với một dẫn chứng trong sách giáo khoa (ở phần văn kể
chuyện). Chúng ta cần phải giới thiệu thêm cho các em nhiều hướng, nhiều cách cụ
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 2
thể để các em có thể dần tiếp cận, phân tích, cảm nhận và trình bày được những
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
cách mở bài khác nhau. Trong phần này, tôi sẽ giới thiệu, hướng dẫn thêm cho học
sinh một số cách mở bài gián tiếp cụ thể như sau :
Mở bài gián tiếp : Không giới thiệu ngay vào vật định tả mà gợi mở vào đề
bằng cách đưa ra :
1. Một âm thanh
2. Một câu nói ( câu cảm, câu kể hoặc câu hỏi )
3. Một sự so sánh, lựa chọn.
4. Mẩu đối thoại
5. Một đoạn thơ
6. Một câu hát
7. Một câu đố
8. Một liên tưởng
9. Một mẩu chuyện
10. Một lý do đưa đến bài viết ….
………………
* Lưu ý : Đối với cách viết này, nếu viết khéo, mở bài sẽ rất sinh động, gợi cảm,
hấp dẫn, gây hứng thú cho người đọc. Nhưng nếu viết không khéo, mở bài sẽ lan
man, vòng vèo, làm phân tán sự chú ý của người đọc.
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 3
2. VÍ DU : Em hãy tả một món đồ chơi mà em thích nhất .
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
* Cách 1 : Gợi mở vào đề bằng một âm thanh.
“King…coong ! King…coong!...”.
Tiếng động làm cho tôi đang ngồi học bài giật mình nhìn sang. À, thì ra là
nhóc Tuấn đang nghịch con lật đật - món đồ chơi tôi thích nhất mà chị Hà đã tặng
tôi hôm sinh nhật vừa qua.
* Cách 2 : Gợi mở vào đề bằng một câu nói.
“Ôi ! Đẹp quá!”
Tôi reo lên khi trông thấy con robốt được trưng trong tủ kính ở cửa hàng bán
quà lưu niệm. Biết tôi thích con rôbốt này, mẹ nói sẽ mua cho tôi vào dịp sinh nhật
sắp tới với điều kiện tôi phải giữ gìn nó thật cẩn thận.
* Cách 3 : Gợi mở vào đề bằng một sự so sánh, lựa chọn .
Nhà em, mỗi người đều có một sở thích riêng. Ba em yêu bóng đá, mẹ thích
nấu ăn, anh trai thì mê vi tính, còn em thì thích chơi búp bê. Như bao bạn gái khác,
em cũng có một con búp bê rất đẹp.
* Cách 4 : Gợi mở vào đề bằng mẩu đối thoại.
- Bố ơi, bố mang gì về đấy hả bố ?
- À, đây là quà sinh nhật bố tặng cho con gái cưng của bố đấy, con mở ra
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 4
xem đi !
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
Tôi háo hức mở lớp giấy gói quà. Hiện ra trước mắt tôi là một con búp bê tóc
vàng tuyệt đẹp, thứ đồ chơi mà tôi hằng ao ước.
* Cách 5 : Gợi mở vào đề bằng một đoạn thơ .
Con vỏi con voi
Có cái vòi đi trước
Hai chân trước đi trước
Hai chân sau đi sau ...
Đó chính là con voi rôbot bằng nhựa màu xám nhạt - món đồ chơi tôi thích
nhất trong hàng loạt đồ chơi mà tôi đã nhận được trong dịp sinh nhật vừa qua.
* Cách 6 : Gợi mở vào đề bằng một câu hát .
“Tạm biệt búp bê thân yêu, tạm biệt gấu Misa nhé ! Tạm biệt thỏ trắng
xinh xinh, mai em vào lớp Một rồi…”
Tôi rất thích bài hát này vì nó làm tôi nhớ đến Misa, chú gấu bông dễ thương
mà bố đã tặng khi tôi vào lớp Một.
* Cách 7 : Gợi mở vào đề bằng một câu đố .
………………
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 5
3. CÁCH TIẾN HÀNH :
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
Ở tiết Tập làm văn “LUYỆN TẬP XÂY DỰNG MỞ BÀI TRONG BÀI
VĂN MIÊU TẢ ĐỒ VẬT” , ta cĩ thể tiến hành như sau :
(cid:0) Họat động 1 : Ta sẽ cho học sinh tham gia trị chơi “Ơ chữ kì diệu” hoặc “Hái
quả” để thực hiện những yêu cầu nhằm làm tiền đề cho họat động sau và cũng
nhằm tạo hứng khởi cho tiết học với một số hỏi như sau :
- Giải câu đố .(Vd : “Không phải bị – Khơng phải tru – Uống nước ao sâu –
Lên cày ruộng cạn” ? Hoặc : “Nhỏ như cái kẹo – Dẻo như bánh giầy - Ở đâu
mực dây – Có em là sạch.”)…v..v...
- Hát 1 đọan trong đó có nhắc đến 1 món đồ chơi ?
- Hy bắt chước tiếng của 3 món đồ chơi phát ra tiếng động mà em biết ?
…….
(cid:0) Họat động 2 : Thảo luận, nhận xt .
- Pht phiếu bi tập v yu cầu hs (thảo luận nhĩm 4) nhận biết sự giống v khc
nhau của 2 mở bi sau :
a. Vào ngày sinh nhật lần thứ 9, chị Hà đ tặng cho em một cy bt my rất đẹp
b. “Reng...Reng…!”
Tiếng chuông đồng hồ báo thức rung lên inh ỏi. Tôi giật mình tỉnh dậy. Ồ, đ
6 giờ rồi ư ? Hôm nay, tôi phải đến trường sớm hơn mọi ngày để cịn khoe
với nhỏ Thư cây bút mày mà chị Mai đ tặng cho tơi hơm chủ nhật vừa qua.
- HS nêu sự giống nhau : đều giới thiệu đồ vật định tả .
- Khc nhau : Cch a : Giới thiệu trực tiếp – Cch b : Giới thiệu gin tiếp (v giải
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 6
thích tại sao biết).
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
(cid:0) Họat động 3 : Mở rộng :
o Gợi ý học sinh tìm thm 1 số cch mở bi gin tiếp (dựa vo trị chơi ở Họat động
1). Gợi mở vào đề bằng cách đưa ra:
- Một m thanh .
- Một câu đố
- Một cu ht.
- Mẩu đối thọai
- …..
(HS nu thiếu, GV sẽ bổ sung thm vi cch)
(cid:0) Họat động 4 Thực hnh :
Đề : Hy viết mở bi gin tiếp để tả một món đồ chơi (hoặc dụng cụ học tập) mà em
thích nhất.
- HS suy nghĩ trong 1’ để chọn 1 cách mở bài trong các cách đ nu .
- HS thực hành viết cá nhân. (GV quan sát và giúp đỡ học sinh yếu)
- Trao đổi, chia sẻ trong nhĩm v bình chọn bạn cĩ cch viết mở bi hay nhất.
- Đại diện nhóm trình bày trước lớp và cho biết đ chọn cch no .
- Các nhóm nhận xét. GV đánh giá và tuyên dương.
(cid:0) Họat động 5 : Củng cố, dặn dị :
- HS nu lại cc cch mở bi gin tiếp vừa học.
- HS được nhĩm chọn bi viết hay sẽ viết lại mở bi của mình vo giấy khổ lớn v
dn ở gĩc Tiếng Việt trong lớp để các bạn tham khảo trong giờ ra chơi
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 7
Ta cĩ thể trình by bảng như sau :
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
a) Vào sinh nhật lần thứ 9, chị Mai đã tặng cho em cây bút máy rất đẹp.
Giới thiệu ngay đồ vật định tả
Một âm thanh
MT trực tiếp
Một câu nói
b) “Reng!..Reng!...”
Một câu đố
Gợi mở vào đề bằng cách đưa ra
Một so sánh
MT gián tiếp
Tiếng chuông đồng hồ báo thức rung lên …….
Mẩu đối thọai Một câu hát
…………….
4. ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ :
* Ưu điểm :
Với cách hướng dẫn chi tiết, cụ thể như trên có những ưu điểm sau :
- Đối với giáo viên : Chúng ta chỉ cần hướng dẫn kĩ cho học sinh bài đầu tiên.
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 8
Và khi học sinh đã nắm được tinh thần các cách mở bài, thì ở những dạng
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
sau, giáo viên chúng ta chỉ cần đưa ra những gợi ý là học sinh đã có thể làm
được ngay.
- Đối với học sinh : Rất hứng thú khi đặt được một mở bài theo ý mình và có
nhiều ý tưởng mới lạ, sáng tạo đến bất ngờ.
- Với cách hướng dẫn này, ngoài dạng tả đồ vật như đã giới thiệu, học sinh
còn có thể vận dụng cho các dạng văn miêu tả khác như : miêu tả cây cối, tả
loài vật (ở lớp 4), và dạng tả người, tả cảnh (ở chương trình lớp 5).
* Hạn chế :
- Có thể sẽ mất nhiều thời gian cho bài học đầu tiên.
- Cần chú ý nếu không khéo sẽ lan man, dài dòng, không giới thiệu đúng trọng
tâm của đối tượng cần miêu tả.
III- PHẠM VI ÁP DỤNG VÀ KẾT QUẢ :
Về phạm vi áp dụng, như đã trình bày ở trên, chúng ta hoàn toàn có thể áp
dụng cho chương trình lớp Bốn và lớp Năm.
Viết là quá trình cần phải rèn luyện không chỉ đối với người lớn mà đặc biệt
đối với học sinh, việc rèn viết càng khó khăn hơn. Trong quá trình giảng dạy, tôi
luôn tìm kiếm những phương pháp và mong muốn chia sẻ cùng đồng nghiệp nhằm
giúp các em hứng thú khi học phân môn tập làm văn, một phân môn đòi hỏi kỉ năng
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 9
viết.
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
Khi thực hiện theo phương pháp này, tôi nhận thấy học sinh lớp tôi rất thích
học phân môn tập làm văn. Giờ học Tập làm văn đã trở nên nhẹ nhàng. Những học
sinh yếu kém, ít nhiều cũng biết làm được một bài văn và ngày càng tiến bộ hơn.
Không còn hiện tượng để vở trắng, không còn hiện tượng copy văn mẫu. Và đã có
những bài làm với những mở bài rất dễ thương, rất hấp dẫn.
IV- NHẬN ĐỊNH – KẾT THÚC VẤN ĐỀ :
Việc sử dụng và hướng dẫn cụ thể thêm những cách mở bài trên đã giúp cho
học sinh dễ dàng sáng tạo, diễn đạt ý của mình. Trước đây, chúng ta còn bị gò ép
trong việc dạy theo phân phối chương trình và thời khóa biểu đã được định sẵn nên
việc phân bố bài học đôi khi còn rời rạc, còn hạn chế thời gian. Hiện nay, với
phương thức khoán nội dung chương trình và giảng dạy theo hướng chuyên sâu đã
tạo điều kiện cho giáo viên chủ động và sáng tạo hơn trong việc hướng dẫn các em
trong học tập. Mà học sinh chúng ta (lớp 4), vừa bắt đầu tập viết một bài văn hoàn
chỉnh, đây là giai đoạn khó khăn, rất cần sự mở đường, hướng dẫn một cách cụ
thể, chi tiết để các em có thể tự tin trong việc học phân môn này.
Qua việc thực hiện đề tài này, tôi mong rằng bản thân mỗi giáo viên chúng ta
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 10
khi đánh giá học sinh, chúng ta cần đánh giá trên nền tảng về sự nhận thức, tư duy
SKKN Hướng dẫn luyện tập xây dựng mở bài trong bài văn miêu tả
của học sinh 9 – 10 tuổi, không nên đặt yêu cầu quá cao khiến cho học sinh cảm
giác chán nản và cuối cùng là học bài mẫu, mất dần sự sáng tạo của các em. Hãy
hướng dẫn các em học Tập làm văn đúng với tên gọi của phân môn này là Tập cho
các em làm văn.
Tục ngữ có câu “Vạn sự khởi đầu nan”. Do vậy, khi đã có thể tự viết được
một mở bài hay, từ đó, sẽ tạo hứng thú cho các em làm tốt phần thân và kết bài. Và
đó cũng là mục tiêu cuối cùng của đề tài này.
Trên đây là một kinh nghiệm nhỏ cho việc thực hiện phần mở bài theo hướng
phát huy tính tích cực của học sinh để giúp các em có thêm tự tin, tạo hứng khởi
cho việc học phân môn tập làm văn. Trong quá trình viết và thực hiện vẫn còn nhiều
sai sót, mong Quý thầy cô nhiệt tình đóng góp ý kiến để việc thực hiện được thuận
lợi và hiệu quả hơn ./.
Tân Phú, ngày 24 tháng 3 năm 2008
Người thực hiện
Thực hiện : Lê Thúy Hiền
Trang 11
Lê Thúy Hiền
