Hướng dẫn phòng bệnh và đảm bảo an toàn cho trẻ (Tái bản lần thứ 3): Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:141

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Phòng bệnh và đảm bảo an toàn cho trẻ" là tài liệu học tập giúp cho sinh viên ngành học mầm non có những tri thức về một số bệnh ở trẻ em, những kỹ năng chăm sóc và xử lý ban đầu khi trẻ mắc bệnh hoặc bị tai nạn ở trường mầm non. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phần 1 dưới đây!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn phòng bệnh và đảm bảo an toàn cho trẻ (Tái bản lần thứ 3): Phần 1

O DUC VA DAO TAO 7 • # Sl/PH A M TRUNG iU Y E N THI PHONG C K . 0000060848 ” 1 NHA XUAT BAN DAI HOC Q U O C GIA HA NOI ■
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG CAO ĐẲNG s ư PHẠM TRƯNG ƯƠNG * BS. NGUYỄN THỊ PHONG PHÒNG BỆNH VÀ ĐẢM BẢO ■ AN TOÀN CHO TRỀ I (Tái bản lần thứ 3 có sửa chữa bổ sung) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI - 2012 m m m
LỞI NỚI ĐẨU Trẻ em nưóc ta chiếm một tỷ lệ khá cao trong tổng sô' dân sô' cả nước. Tỷ lệ mắc bệnh và từ vong ở tré còn cao, nhất là những bệnh nguyên nhân do nhiễm khuẩn, truyền nhiễm và bệnh do dinh dưỡng. Chăm sóc sức khoẻ cho trẻ em là trách nhiệm của cả cộng đổng xã hội trong đó ngành mầm non cũng đóng góp một phẩn đáng kể. CuôVi sách "Phòng bệnh và dảm bảo an toàn" là tài liệu học tập giúp cho sinh viên ngành học mầm non có những tri thức về một sô'bệnh ở trẻ em, những kỹ năng chăm sóc và xử lý ban đầu khi trẻ mắc bệnh hoặc bị tai nạn ở trường mầm non. Tài liệu còn đáp ứng nhu cầu đào tạo giáo viên mầm non theo chương trình đổi mói chăm sóc giáo dục trẻ của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tài liệu viết không tránh khỏi sự thiếu sót. Râ't mong nhận được sự góp ý của các độc giả để cuốn tài liệu này được hoàn thiện hơn. Tác giá ¥ • 7
CHITONS I ĐẠI CUUNG VỀ BỆNH TRỄ EM Cơ thể trẻ em là cơ thể đang lớn và đang phát triển. Đó là hai quá bình sinh học cơ bản của tre. Sự lón và sự phát triên của trẻ cũng tuân theo quy luật chung của sự tien hoá sinh vật đi từ thâp lên cao, từ đon giản đên phức tạp. Quá trình tien hoá này không phải là quá trình tuần tiêh mà có những bước nhảy vọt, có sự khác vể chất, chứ không đơn thuần về lượng. Với ữẻ em, ở mỗi giai đoạn lứa tuổi trẻ có những đặc điềm sinh học khác nhau, liên quan đêh sự phát triên bình thường cũng như quá trình bệnh lý của trẻ. I. KHÁI NIỆM VỂ BỆNH • # Bệnh là gì? Câu hỏi này được đặt ra ngay khi loài người có trên Trái Đâí này. Nhưng câu trả lời luôn luôn thay đổi qua các thời đại theo lịch sử tien bộ của khoa học. Những quan điểm duy tâm lùi dần để cuôi cùng đi đồn sự toàn thắng của quan điểm dưy vật. 1. Sơ lược khái niệm vể bệnh qua các thời đại 1.1. Trong thời kỳ nguyên thuỷ Quan niệm con ngưòi mắc bệnh khi bị nhiễm sức mạnh tôĩ tăm huyền bí xâm nhập vào cơ thể như ma làm, thánh vật và muôn chữa bệnh thì phải cúng bái, dùng bùa mê, nưóc thải, nhờ phù thuỷ bắt m a... Những quan niệm mê tín dị đoan đó hiện nay vẫn còn ở những địa phương lạc hậu và thường được các tôn giáo lợi dụng để mê hoặc người dân. 5
2.2. Qua cấc nền văn minh cô đại Vào thòi kỳ cô Trung Hoa cách hơn 5000 năm trước công nguyên, thuyết "Âm dương ngủ hành" được dùng để giải thích bệnh: bệnh là khi cân bằng âm dương bị rối loạn như âm thịnh dương suy, là khi lục phủ ngũ tạng mất quan hệ khăng khít vói nhau theo quy luật "tương sinh tương khắc" của ngũ hành. Quan niệm của đông y rất phù hợp vói biện chứng như quy luật thông nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập như nhìn co thể là một khối thống nhất cả bên trong lẫn bên ngoài. Song đó vẫn là quan điểm duy vật thô sơ, lý luận còn trừu tượng và thiếu phần thực nghiệm. Do vậy, đông y vẫn giẫm chân tại chỗ hàng chục thê'kỷ nay. Tại thời kỷ cổ Ai Cập vào 3000 năm trước công nguyên, người ta cho sự sống là do "chất khí" và hô hấp là theo chất khí đó vào trong cơ thể. Khi châ't khí trong sạch thì cơ thể khỏe manh, khi chất khí bẩn thì sinh ôm đau bệnh tật. m ĩ • • Tại C An Độ, quan niệm song chet la luan hoi. Chet chi la mọt O rp • a ’ X T^ A v •A ___ __ a ' 1 1 A I a '* / —- r| I ) 1 > A. giai đoạn của sông. Cơ thể chỉ là một vật vô tri vô giác, trong đó linh hổn vận động bảo đảm sự thông nhất của các bộ phận của co thể, sự lành mạnh bình thường của các chức phận. Bệnh là sự đấu tranh của linh hổn để duy trì sự vận động binh thường đó. Trong văn minh Hy Lạp - La Mã, với học thuyết thể dịch vể bệnh, Hypocrat (460 - 377 trước công nguyên) cho rằng chức năng cơ thể con người là do 4 chất dịch quyêt định. Đó là máu đò là biểu hiện tình trạng nóng, máu đen tương ứng với ẩm, mật vàng ở gan biểu hiện tình trạng khô và niêm dịch ờ não biểu hiện tình trạng lạnh. Khi người ta khoẻ mạnh thì có sự cân bằng 4 dịch đó, bệnh là do mât cân bằng. 6
1.3. Thời kỳ trung cổ Thiên Chúa giáo thông trị đã cho bệnh là sự trừng phạt của đârig tôi cao và thuốc tốt nhâ't là nhịn đói và cầu kinh. 1.4. Thếkỷ thứ X V I- XVII Trong thời kỳ Phục hưng con người đã xé toạc màn tôì trung cổ trong mọi lĩnh vực, trong đó có y học. Vesalius (1514 - 1561) là người nghiên cứu một cách hệ thông cấu trúc cơ thế bằng phương pháp mổ tử thi và như vậy đặt nền móng cho môn giải phẫu và cơ thể bệnh. Harwey (1578 - 1657) đã phát hiện ra hệ tuần hoàn đặt nền móng cho sinh lý. Decac coi cơ thể như một cỗ máy mà xương là đòn bẩy, cơ xương là những lực kéo, tìm là bơm và mạch máu là ông dẫn. Như vậy, bệnh là khi bộ máy sinh vật bị hư hỏng không khác gì máy bị thiếu nhiên liệu hay các bộ phận bị xộc xệch. Học thuyê't này không nói lên được những phản ứng phức tạp của cơ thể sôhg đôĩ vói yếu tô' gầy bệnh. 1.5. Thếkỷ XVIII - XIX Đó là thế kỷ phát triển của cơ thể bệnh học và của y học thực nghiệm. Những tiến bộ của khoa học tự nhiên như phát minh ra kính hiển vi, hoá học (phát minh thuôc nhuộm) đã giúp cho môn cơ thể bệnh đạt dược thành tựu rõ rệt và đã nẩy nở khái niệm bệnh là có liên quan đên thay đổi đầu tiên ả bộ phận và bao giờ cũng tìm thấy nguyên nhân gây bệnh ở tổn thương câu trúc ban đầu của cơ quan, ngăn cản cơ quan đó hoạt động. 7
1.6. Thế kỷ XX Quan niệm giải phẫu cục bộ, tổn thương tế bào không Lu đê giải thích nhiều bệnh, nhất là những bệnh tính thần kinh. Do vậy xuâ't hiện y học tâm thần- thể xác. Đó là một quan niệm nêu vai trò chủ yếu của yếu tô' tâm lí trong nguyên nhân và cơ chế sinh bệnh của các bệnh chức phận và thực thê. Từ đó co nhiêu trường phái nhìn vào vấn đề bệnh tật một cách toàn diện hơn. 2. Những đặc điểm nên có trong một khái niệm về bệnh 2.1. Bất cứ bệnh nào cũng có nguyên nhân nhất định Bệnh đều do tác nhân phá hoại này hay khác gây nên. Tuy nhiên trong y học còn có nhiều bệnh còn có nhiều bệnh chưa tìm được ra nguyên nhân, chính là vì trình độ khoa học chưa cho phép tìm ra được những nguyên nhân ây. Thực tê'ngày nay đả chứng minh mỗi ngày cái không biê't ngày càng giảm đ i; nhường chỗ cho cái đã biết. 2.2. Bệnh là một cân bằng mới Khi bị bệnh cũng có một trạng thái cân bằng, khác cân bằng sinh lí, vì có những yêu tô' mói khác tham gia (những yêu tố bệnh lí...) và có tính chất kém bền vững (hay thay đổi về hương nặng của bệnh hay về hướng phục hổi). Ví dụ : m Sốt cao có một cân bằng mới giữa sinh nhiệt và thải nhiệt do giới hạn của trung tâm điều hoà nhiệt, điều chỉnh thân nhiêt ờ nhiệt độ cao. « ■ Đứng trước mọi tác nhân làm thay đổi sự hằng đinh đó thi cơ thể sẽ tích cực chôiig đỡ lại nhờ khả năng bảo vệ. 8
2.3. Bệnh hạn chế khả năng thích ứng của cơ thể , Để duy trì hằng định của nội môi thì cơ thể luôn luôn không ngừng thích ứng vói biên đổi của ngoại cảnh. Người khoẻ thì khả năng này càng lớn và ít bị bệnh, còn người yêu thì ngược lại. Trong khi bị bệnh khả năng thích ứng vẫn còn song bị hạn chế rõ ràng. ì Ví dụ : m Khi bị sô't khả năng thích ứng với nóng lạnh vẫn còn, biểu hiện là khi lạnh vẫn rùng mình, sởn gai ốc, hay khi nóng vẫn có thể đổ được mồ hôi. Song những khả năng không được nhạy bén như ở người binh thường. 2.4. Hạn chế khả năng lao động của cơ thể • • Căn cứ vào những điểm trên có thể nêu ra định nghĩa về bệnh như sau : 1 m Bệnh là sự rốỉ loạn đời sông bình thường của cơ thể do ảnh hưởng của những tác nhân phá hoại khác nhau. Sự rôì loạn ấy dẫn tới một cân bằng mới kém bền vững, hạn chế khả năng thích nghi của cơ thể vói ngoại môi và giảm khả năng lao động của con người. Đối với trẻ em, cơ thể trẻ là một cơ thế đang lớn và đang trưởng thành. Đó là hai quá trình sinh học cơ bản của trẻ. - Khái niệm lớn: Chỉ sự tăng lên về kích thước, khôl lượng (tăng về cân nặng, chiểu cao, vòng đầu, vòng ngực...) nghĩa là sự tăng lên về lượng. - Khái niệm phát triển: Là sự hoàn thiện những chức năng sinh lý, từ chưa có đến có và từ có đi tói hoàn thiện. Ví dụ: Chức năng của hệ tiêu hoá là tiêu hoá thức ăn, hâp thu và thải bã. Nhưng trong 3 tháng đầu tuyên nước bọt của trẻ ít hoạt động 9
nên lượng nước bọt còn rât ít. Vì thế trẻ chi ăn được thức ăn là sửa. Từ tháng thứ 4 lượng nưóc bọt tiết ra nhiều và tăng dần các hoạt tính của men tiêu hoá, đồng thòi 6 tháng trẻ mọc răng và đến 2 tuổi mọc đủ răng sữa. Do vậy, trẻ có thê ăn bô sung và dần dần ăn được các thức ăn giông như người lớn. Vậy trẻ bị bệnh là quá trình lơn và quá trình phát triển của trẻ bị rôi loạn. Chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ cho trẻ gồm 4 nội dung: - Tăng cường sức khỏe - Phòng bệnh - Chữa bệnh - Phục hổi chức năng. Ngành giáo dục mầm non có nhiệm vụ quan trọng góp phần vào việc chăm sóc sức khỏe trẻ em, trong đó việc tăng cường sức khoẻ và phòng ngừa bệnh tật cho trẻ là khâu quan trọng. Do vậy, giáo viên mầm non cần phải tổ chức chế độ sinh hoạt phù hợp vói từng độ tuổi, từng đôi tượng trẻ, có những tri thức và kỹ năng tô't về dinh dưỡng, chăm sóc vệ sinh và phòng bệnh cho trẻ, tạo điều kiện to't nha't để trẻ lớn và phát triển đến mức tôi đa. II. TÌNH HÌNH MẮC BỆNH Ở TRẺ EM s 1. Tình hình mắc bệnh chung Trẻ em trên thê'giói ưóc tính xấp xỉ 40% dân sô thế giói. Tỷ lệ bệnh tật ở trẻ không cụ thể như tỷ lệ tử vong, vì ranh giói giữa bệnh và không bệnh không rõ ràng. Tỷ lệ bệnh tật ở trẻ em thay đồi theo lứa tuổi, tình trạng kinh tế, văn hoá, xã hội của cộng đổng. Trong nhiều thập niên 10
trưóc đây, vói sự nỗ lực của các quôc gia và các tô chức quôc tế, tình hình sức khoẻ trẻ em ở các nước đang phát triển đã được cải thiện rõ rệt, nhưng đứng ờ bình diện toàn cầu thì lại chưa được cải thiện bao nhiêu. Khi nói đến bệnh tật ở trẻ em • • 9 9 không nên nói chung, vì mỗi lứa tuổi, mỗi thời kỳ trẻ có những đặc điểm sinh lý và bệnh lý khác nhau. Có thể xếp bệnh tật của trẻ thành 3 nhóm tuổi theo bảng dưói đây:__________________________________________________ Lứa tuổi Nước đang phát triển Nưóc phát triển 0 - 1 tuổi Bênh nhiễm khuẩn; m • ẩ bênh Di• tât bẩm sinh; di ế * truyền nhiễm; bệnh do chứng sang chân do dinh dưỡng... đẻ... 1 - 4 tuổi Bệnh do dinh dưỡng; bệnh Di tât bầm sinh; bênh truych nhiễm; bệnh do do chuyển hoá... nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng... 5 -14 tuổi Bệnh nhiễm trùng, nhiễm Bệnh ung thư; dị tật ký sinh trùng; tai nạn; bệnh bẩm sinh; bệnh tim học đường; sâu răng... mạch; tiểu đưòng; tai nan... • 2. Tình hình mắc bệnh ở trẻ em nước ta Mô hình bệnh tật của trẻ em nước ta chủ yếu là mô hình của các nươc đang phát triển. Đứng hàng đầu vẫn là các bệnh nhiễm khuẩn và thiêu dinh dưỡng. Trong các bệnh nhiễm khuẩn, đứng đầu là các bệnh nhiễm khuẩn hô hâp câp tính, bệnh tiêu chảy câp và một sô' bệnh truyền nhiễm như sốt rét, sốt xuất huyết, sởi, viêm gan do virus, viêm não. Các bệnh do suy
dinh dưỡng rất nặng đã giảm rõ rệt nhưng số trẻ suy dinh dưỡng nặng và vừa còn cao. Các bệnh thiếu máu do thiếu sắt, bệnh bướu cổ do thiêu iod còn cao. Bệnh khô mắt do thiếu vitamin A đã giảm rõ rệt. Bên cạnh đó, một sô' bệnh thường gặp ở các nước phát triển như béo phì, tiểu đường, bệnh tím mạch, ung thư, tai nạn được phát hiện ngày càng nhiều, nhất là ỏ các thành phố lớn. III. TÌNH HÌNH TỬ VONG Ở TRẺ EM 1. Tình hình tử vong chung - Tỷ lệ tử vong của trẻ em dưỏi 1 tuổi còn râ't cao. Tính chung cho toàn thế giói là 61 %0, trong đó các nưóc công nghiệp 7%0, nước đang phát triển là 67%0, các nước kém phát triển là 109%o (Sô' liệu của Tổ chức Y tế thế giói năm 1997). - Nguyên nhân tử vong của trẻ em dưới 5 tuổi ở các nước đang phát triển. Hàng năm có khoảng 12 triệu trẻ em dưói 5 tuổi ỏ các nước đang phát triển bị tử vong, trong đó từ vong trong giai đoạn sơ sinh khoảng 4 triệu trẻ, từ 1 đến 11 tháng là 4,11 triệu trẻ và từ 1 đên 5 tuổi là 4,11 triệu trẻ. Như vậy, 2/3 sô' trẻ tử vong dưới 5 tuổi xảy ra trong năm đầu. Nguyên nhân tử vong chủ yếu là suy dinh dưỡng và các bệnh nhiễm khuẩn, trong đó đứng đầu là nhiễm khuẩn hô hâp câp (25%), tiêu chảy (23%), uôn ván sơ sinh (5%), sốt rét (8%), sơi (9%). 2. Tình hình tử vong í ủa trẻ em nước ta Theo niên giám thông kê của Bộ Y tê năm 1995, thông kê tại các bệnh viện: 12
- Tỷ lệ từ vong của trẻ dưói 1 tuổi: 44,2%o; Hiện nay là 35%0 (Tài liệu Bài giảng nhi khoa năm 2003). - Tỷ lệ tử vong của trẻ dưói 5 tuổi: 55,4%o; Hiện nay là 46%0 (Tài liệu Bài giảng nhi khoa năm 2003). Đối với trẻ em, nguyên nhân gây từ vong hàng đầu là bệnh lý trẻ sơ sinh. Trong đó chủ yêu là do thấp cân, đẻ non rồi đến viêm phổi và các bệnh nhiễm khuẩn, bệnh suy dinh dưỡng nặng. IV. NỘI DUNG CHĂM SÓC s ứ c KHỎE BAN ĐẦU CHO TRẺ EM Trẻ em trên thế giới chiếm tỷ lệ cao (40%) dân sô' thế giói. Tình hình mắc bệnh và tỷ lệ tử vong ở trẻ còn cao, đặc biệt ở những nước kém phát triển và đang phát triển. Những bệnh truyền nhiễm, nhiễm khuẩn của trẻ có thể dự phòng được bằng phương pháp tiêm chủng, bằng những biện pháp chăm sóc đơn giản. Tình trạng dinh dưỡng của trẻ sẽ được cải thiện bằng cách cho trẻ bú sửa mẹ và ăn thức ăn bổ sung đầy đủ. Đứng trưóc thực trạng đó, tổ chức UNICEF đã đề xướng những nội dung chăm sóc sức khoẻ ban đẩu cho trẻ em nhằm làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong cho trẻ. Những nội dung này đã được Tổ chức Y tê'thế giói chấp nhận. 1. Định nghĩa sức khoẻ của Tổ chức Y tế thế giới "Sức khoẻ ỉà trạng thái hoàn toàn thoải mái v ề thể chất, tâm thân và xã hội chứ không đơn thuần là không có bệnh tật". Tuyên ngôn Alma - Ata còn nhân mạnh sức khỏe là một quyền con người cơ bản và việc đạt được mục tiêu sức khỏe cao nhất là một mục tiêu xã hội toàn cầu quan trọng nhât, đòi hỏi sự 13
tham gia của toàn xã hội, của nhiều ngành chứ không phai neng ngành y tế. 2. Nội dung chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho trẻ em Chiên lược chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho trẻ em được tô chức UNICEF đề xưóng và sau này đã được Tổ chức Y tê thê giói châp nhận. Nội dung cơ bản của chiên lược này bao gồm 7 biện pháp ưu tiên, được viết tắt là GOBIFFF theo các chữ cái của tiêhg Anh: 2.1. Giám sát tăng trưởng (Growth chart) Bằng cách sử dụng cân và biểu đổ cân nặng đê giám sát sự tăng trường của trẻ, phát hiện kịp thòi tình trạng suy dinh dưỡng đê can thiệp sớm. Do vậy, cần phải theo dõi cân nặng của trẻ liên tục hàng tháng, hàng quý, hàng năm. 2.2. Thực hiện bù nước bằng nước uống (Oral rêhydration) Tiêu chảy câp là bệnh lý quan trọng, có tỷ lệ mắc và tử vong cao ở trẻ dưói 5 tuổi. Nguyên nhân từ vong do mât nước và điện giải (muôi) nặng. *- Bù nước bằng đường uôhg là thành tựu quan trọng lain giảm tỷ lệ tử vong ả trẻ do tiêu chảy cấp. Dung dịch được sử dụng là Oresol (ORS). Thành phần một gói bột Oresol gôm: - Natri clorua (NaCl): 3,5g - Kali clorua (KC1): l,5g - Natri bicacbonat (NaHCCb): 2,5g - Glucoza: 20g. Pha mọt goi ORS VƠI Iĩiột lít nưóc đun sôi đê nguội, cho trẻ uông dựa theo tình trạng mất nước của trẻ. 14
2.3. Bảo đảm cho trẻ được bú sữa mẹ (Breast feeding) Sữa mẹ là thức ăn to't nhất đôi vói trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nuôi trẻ bằng sữa mẹ sẽ tạo điều kiện cho cơ thế trẻ phát triển tốt, góp phẩn làm giảm tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng và mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Khuyên khích các bà mẹ cho con bú ngay sau khi sinh (càng sớm càng tô't) và nên cho con bú đên 18 hoặc 24 tháng. 2.4. Tiêm chủng (Immunization) Tiêm phòng là biện pháp phòng bệnh tích cực, chủ động, có hiệu quả và ít tôn kém. Thực hiện tiêm phòng đầy đủ các loại vacxin chủ yêu cho trẻ: phòng lao, viêm gan B, ho gà, bạch hầu, uôh ván, sởi, bại liệt, viêm não Nhật Bản, tả, thương hàn. 2.5. Thực hiện kếhoạch hoá gia đình (Family planning) Mục đích: Giảm tỷ lệ dân số. Đây là một trong những yêu tô' ảnh hưởng đên chất lượng cuộc sông, nhất là những nưóc đang phát triển. Thực hiện kế hoạch hoá gia đình, người mẹ sẽ có sức khoẻ tốt, có thời gian, kinh tế để chăm sóc, nuôi dạy con ưẻ, giúp trẻ phát triển tốt cả về thế châìt lẫn tinh thần. Do đó cần vận động các gia đình thực hiện sinh đẻ có kê' hoạch. Mỗi gia đình chi nên có từ 1 đến 2 con, sinh đẻ thưa (cách nhau ít nhất là 3 năm). Không nên sinh con trưóc tuổi 22 và sau tuổi 35. Áp dụng các biện pháp tránh thai có hiệu quả. 2.6. Giáo dục cho cấc bà mẹ vê chăm sóc và giáo dục trẻ em (Female education) Người mẹ có vai trò quan trọng liên quan đêh tỷ lệ mắc bênh và tỳ lệ tử vong của ữẻ. Vì vậy, cần phải tuyên truyền giáo dục sức 15
khoẻ cho các bà mẹ, truyền đạt những kiên thức, kỹ năng về chăm sóc, nuôi dưỡng và vệ sinh phòng bệnh cho trẻ, góp phần làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và đảm bảo cho trẻ phát trien toàn diện. 2.7. Cung cấp thực phẩm đầy đủ cho bà mẹ và trẻ em (Food supplement) 9 Các bà mẹ trong thời gian mang thai và cho con bú củng như trẻ ăn sam được cung cấp đầy đủ thực phẩm sẽ làm giảm tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng và mắc bệnh nhiễm khuẩn. Không nên cho trẻ ăn kiêng khi trẻ ôm. * Chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ trẻ em là việc cấp thiết. Mọi người, mọi ngành trong cộng đổng phải có nhận thức và có trách nhiệm trong công tác này, đặc biệt phải có sự lãnh đạo của Đảng, các cấp chính quyền và đoàn thể đổng thòi phải tranh thủ sự viện trợ của quôc tế. CÂU HỎI ÔN TẬP m 1. Phân tích tình hình mắc bệnh và tử vong của trẻ em ứên thê'giới và ở nước ta? 2. Phân tích những nội dung chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho trẻ em. Liên hệ sự vận dụng những nội dung chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho trẻ em ớ địa phương? 16
CHUÔNG 2 M SỐ BỆNH THƯỞNG GẶP ở TRẺ EM ỘTm m m BÀI 1: BỆNH VÊ DINH DƯỠNG I. BỆNH SUY DINH DƯỠNG PROTEIN - NĂNG LƯỢNG Suy dinh dưỡng là tình trạng cơ thể thiếu protein - năng lượng và các vi chằ't dinh dưỡng. Bệnh này hay gặp ở trẻ dưói 3 tuổi, biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau nhưng ít nhiều đều ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất, tinh thần, vận động. Trẻ suy dinh dưỡng dễ mắc các bệnh nhiêm khuẩn, diên biến thường nặng và dân đến tử vong. Hiện nay, theo ước tính của tổ chức y tế thế giói, ở các nước đang phát triển có khoảng 500 triệu trẻ em bị thiêu dinh dưõng và hàng năm có 12,9 triệu trẻ chêì: vì bệnh tật như viêm phổi, tiêu chảy, sởi... trong đó suy dinh dưỡng có thể là nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp cũng chiêm 50%. Ở Việt Nam, theo điều tra của Viện Dinh dưỡng (1995), tỷ lệ suy dinh dưỡng ở ữẻ em dưới 5 tuồi là 45%. Mục tiêu đên năm 2000 giảm xuống còn 30% và đên năm 2020 còn 15%. Theo báo cáo của Vụ Giáo dục mầm non trong lĩnh vực về dinh dưỡng và chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ cho trẻ, tại các cơ sở giáo dục mầm non tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng giảm nhanh từ 38,6% (1993) xuông còn 19,5% (2002). 17
1. Nguyên nhân 1.1. Sai lầm v ề phương pháp nuôi dưỡng - Mẹ không có sữa hoặc thiêu sữa phải nuôi nhân tạo (cho ăn bằng sữa bò nhưng pha không đúng tỷ lệ hoặc nước cháo có đường). - Ăn bổ sung quá sóm hoặc quá muộn. - Khẩu phần ăn của trẻ không cân đối, hợp lý. - Cai sữa sám. 1.2. Nhiễm khuẩn - Suy dinh dương còn gặp ờ những trẻ sau khi mắc các bệnh nhiễm khuẩn như viêm phổi, tiêu chảy, lao, bệnh giun sán... do trẻ biêng ăn, nôn tró hoặc do bị ăn kiêng khem quá mức. - Hiện nay, người ta biết rõ giữa dinh dưỡng và nhiễm khuẩn có mối liên quan cộng đổng. Suy dinh dưỡng làm tăng tính cảm thụ đối với nhiễm khuẩn và nhiễm khuẩn có thê làm cho suy dinh dưỡng nặng hơn. 1.3. Yêu tô'thuận lợi ề m - Trẻ đẻ thấp cân. Cân nặng khi sinh dưới 2,5kg (trẻ đẻ non hoặc đẻ sinh đôi, sinh ba). - Dị tật bẩm sinh (sứt môi, hở hàm ếch, tim bẩm sinh). - Kinh tế khó khăn. - Gia đình đông con. - Dịch vụ chăm sóc y tê'kém. 2. Triệu chứng lâm sàng 2.1. Suy dinh dưỡng nhẹ (Độ 1) - Cân nặng còn 70% - 80% so với cân nặng của trẻ bình thường cùng tuổi. 18
Chưov.0 ^ vv ¿ vp ở trẻ em - Lóp mõ dưái da bụng mỏng. - Trẻ vẫn thèm ăn và chưa có biểu hiện rôí loạn tiêu hoá. 2.2. Suy dinh dưỡng vừa (Độ 2) - Cân nặng còn 60% - 70% so vói cân nặng của trẻ bình thường cùng tuổi. - Mât lớp mõ dưói da bụng, mông, chi. - Rối loạn tiêu hoá từng đợt. - Trẻ C thê biêng ăn. Ó r p ? r ẻ 1 Ạ’ 1 * a ' w 2.3. Suy dinh dưỡng nặng (Độ 3) 2.3.1. Thể teo đét (Marasmus) - Cân nặng còn dưới 60% so vói cân nặng của trẻ bình thường cùng tuổi. - Trẻ gầy đét, da bọc xương, vẻ mặt như cụ già do mất toàn bộ lóp mỡ dưói da bụng, mông, chi và má. - Cơ nhẽo, làm ảnh hưởng tói sự phát triển vận động của trẻ. - Tinh thần mệt mòi, ít phản ứng với ngoại cành. Trẻ hay quây khóc, không chịu chơi. - Trẻ có thể thèm ăn hoặc kém ăn. Thường xuyên rôi loạn tiêu hoá, ỉa lỏng, phân sông. - Gan hơi to hoặc bình thường. 2.3.2. Thể phù (Kwashiorkor) - Cân nặng còn 60% - 80% so với cân nặng của trẻ bình thường cùng tuổi. - Trẻ phù tử chân đêh mặt rồi phù toàn thân. Phù trắng, mềm, âh lõm.
- Cơ nhẽo, đôi khi che lấp do phù. - Lớp mỡ dưới da còn được giữ lại nhưng không chăc. - Da khô, trên da có thể xuất hiện những mảng sắc tô' ở bẹn, đùi, tay, lúc đẩu là những châm đỏ rải rác, lan dẩn rồi tụ lại thành những đám màu nâu sẫm, vài ngày sau bong ra để lại lớp da non ri nước và dễ nhiễm khuẩn. - Tóc thưa dễ rụng và có màu hung đỏ, móng tay mềm, dễ gãy. - Trẻ kém ăn, hay nôn tró, ỉa phân sông, lỏng và có nhầy mõ. - Trẻ hay quây khóc, kém vận động. 2.3.3. Thểphôỉ hợp (Marasmus - Kwashirkor) - Cân nặng còn dưói 60% so vói cân nặng của trẻ bình thường cùng tuổi. - Trẻ phù nhưng cơ thể lại gầy đét. - Trẻ kém ăn và hay bị rôì loạn tiêu hóa. Các triệu chứng kèm theo trong suy dinh dưỡng nặng là thiếu máu, thiêu vitamm đặc biệt là thiếu Vitamin A có thê dẫn đến khô mắt gây mù loà vĩnh viễn. 3. Điều trị m 3.1. Suy dinh dưỡng nhẹ và vừa - Chế độ ăn: Điều chỉnh khẩu phần án cân đôi theo ô vuông thức ăn. Nêìu trẻ đang bú mẹ vẫn phải tiêp tục cho bú và thời gian cho bú có thể kéo dài 18 - 24 tháng. Khi trẻ cai sữa vẫn cho trẻ ăn thêm sữa bò hoặc sữa đậu nành. - Theo dõi các bệnh nhiễm khuẩn thông thường ở trẻ suy dinh dưỡng như nhiễm khuẩn hô hâp, nhiễm khuẩn tiêu hoá (lỵ) đế điều trị ngay.
Chương mụt su uẹmi tnưong gạp ở trẻ em 3.2. Suy dinh dưỡng nặng Suy dinh dưỡng nặng phải xem như một bệnh cấp cứu, tỷ lệ tử vong của trẻ suy dinh dưỡng nặng cao hay thấp phụ thuộc nhiều vào sự chăm sóc trẻ. Cần đưa ngay trẻ đêh bệnh viện. Biện pháp điều trị chung: - Bù nước và điện giải. - Điêu chinh chẻ độ ăn. • A> 1 1 1 1 4 A I ■ - Bồi phụ vitamin A và muổì K+. - Chôrtg thiếu máu. - Chống nhiêm khuẩn. / n i Ạ/ 1 » Ã 1 1 Ạ? - Chống hạ đường huyết, hạ thân nhiệt. - Chăm sóc vệ sinh thân thể (da, mắt, răng miệng, tai - mũi - họng...). 4. Phòng bệnh Suy dinh dưỡng là một bệnh có thể phòng tránh được bằng các biện pháp sau: 4.1. Chăm sóc trẻ từ trong bụng mẹ Người mẹ khi có thai cần phải đi khám thai định kỳ, ít nhất là 3 lần trong suô't thời kỳ thai nghén. Theo dõi sự tăng cân quý (quý 1: Tăng 0 - 2kg; quý 2: từ 3 - 4kg; quý 3: từ 5 - 6kg) để bổ sung thức ăn kịp thời, tránh cho trẻ bị suy dinh dưỡng từ trong bào thai. Trung bình người mẹ mang thai cần ăn 2400 - 2500KCal/ngày. 4.2. Giáo dục dinh dưỡng Cần giáo dục cho các bà mẹ những kiên thức về dinh dưỡng: 21