Khả năng thích nghi độ mặn của cá basa

Journal of Science – 2015, Vol.7 (3), 37 – 44<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> KHẢ NĂNG THÍCH NGHI ĐỘ MẶN CỦA CÁ BASA<br /> (Pangasius bocourti) BỘT, HƯƠNG, GIỐNG<br /> Bùi Thị Kim Xuyến 1<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 15/01/15<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 24/03/15<br /> Ngày chấp nhận đăng: 08/15<br /> <br /> ABSTRACT<br /> <br /> “Test the salinity adaptability of Ba sa catfish (Pangasius bocourti) fry,<br /> fingerling, juvenile” with the aims to provide some guide data for producing basa<br /> catfish in climate change condition was carried out at An Giang University in 70<br /> days with third experiments. The results showed that the salinity LC50-48h of fry<br /> Title:<br /> The salinity adaptability of basa was 10‰. In the first30 days, the highest weight, the highest length and the highest<br /> catfish (pangasius bocourti) fry, height were at the salinity 9‰ and the shortest was at 0‰. The salinity does not<br /> fingerling, juvenile<br /> influence the survival rate. From 40 to 70 days, the highest weight, the highest<br /> length and the highest height were at the salinity 0‰ and the shortest was at 13<br /> Từ khóa:<br /> Khả năng thích nghi độ mặn, nồng ‰. The salinity does not influence the survival rate in this period.Thus, in the first<br /> độ chết, Pangasius bocourti,<br /> 30 days, the growing speed is the highest at the salinity 9 ‰ and higher than other<br /> LC50-48giờ<br /> lower salinity. Besides, the highest and shortest survival rate are at 3 ‰ and 0 ‰,<br /> respectively. Conversely, from 30 days and more, the growing speed is the highest<br /> Keywords:<br /> at the salinity 0 ‰ and the shortest at 13‰. At the salinity 13‰, the survival rate<br /> Salinity adaptability, lethal<br /> concentration, Pangasius<br /> is shortest.<br /> bocourti, LC50-48h<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> “Thử nghiệm khả năng thích nghi độ mặn của cá Ba sa (Pangasius bocourti)<br /> bột, hương, giống” thực hiện tại Trường Đại học An Giang trong thời gian 70<br /> ngày với mục tiêu cung cấp một số dẫn liệu cho qui trình sản xuất giống cá basa<br /> trong điều kiện biến đổi khí hậu, gồm 3 thí nghiệm. Kết quả cho thấy LC50-48giờ<br /> của cá basa bột ở độ mặn 10 ‰. Thời gian thí nghiệm 30 ngày: cá tăng trưởng về<br /> khối lượng, chiều cao, chiều dài cao nhất ở nghiệm thức 9 ‰, thấp nhất là ở<br /> nghiệm thức 0 ‰, chiều cao thấp nhất ở nghiệm thức 3 ‰. Độ mặn không ảnh<br /> hưởng đến tỷ lệ sống của cá. Thời gian thí nghiệm cá từ 40 ngày đến 70 ngày tuổi:<br /> ở nghiệm thức 0 ‰ có tăng trưởng về khối lượng, chiều dài, chiều cao lớn nhất,<br /> thấp nhất ở 13 ‰. Ở giai đoạn này độ mặn không ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của<br /> cá. Như vậy, cá ở giai đoạn dưới 30 ngày tuổi tốc độ tăng trưởng về khối lượng ở<br /> độ mặn 9 ‰ cao hơn các nghiệm thức có độ mặn thấp hơn. Ngược lại, khi cá ở<br /> giai đoạn 30 ngày tuổi trở lên, ở 0 ‰ lại có tốc độ tăng trưởng cao nhất và thấp<br /> nhất ở 13‰. Độ mặn không ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của cá.<br /> <br /> basa chủ yếu chỉ nuôi ở vùng nước ngọt và chưa<br /> có nghiên cứu nào ở vùng nước lợ. Bên cạnh đó,<br /> hiện tượng biến đổi khí hậu nóng lên toàn cầu dẫn<br /> tới việc xâm thực mặn ngày càng tăng, một số<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU<br /> Cá basa và cá tra được biết như là loài cá xuất<br /> khẩu chủ lực của vùng Đồng bằng sông Cửu Long<br /> (ĐBSCL) nói riêng và Việt Nam nói chung, cá<br /> 37<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol.7 (3), 37 – 44<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> vùng đất ven biển có nguy cơ mặn hoá và việc<br /> nuôi các loài thuỷ sản nước ngọt sẽ không được<br /> khuyến khích khi lượng nước ngọt này càng hiếm.<br /> Theo Pha ̣m Khôi Nguyên (2009), khu vực ở<br /> Thà nh Phố Hồ Chí Minh và khu vực ĐBSCL,<br /> nước biển có thể dâng cao 12 cm vào năm 2020<br /> và 100 cm và o năm 2100. Ngoài ra, xâm nhập<br /> mặn nước sông có thể lấn sâu nội địa tới 50 – 70<br /> km. Hệ thống sinh thái cũng bị tác động tiêu cực,<br /> tại 2 vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu<br /> Long, các hệ sinh thái rừng và đất ven biển sẽ<br /> chịu nhiều thiệt hại (Trầ n Thanh Lâm, 2010). Khi<br /> đó, diện tích mặt nước để nuôi thủy sản nước ngọt<br /> sẽ giảm đáng kể và những vùng bị nước biển xâm<br /> mặn cần chuyển dịch cơ cấu nuôi trồng thủy sản<br /> sang hướng nước lợ để đáp ứng nhu cầu lương<br /> thực nội địa và xuất khẩu. Vì vậy đề tà i nghiên<br /> cứu về “Khả năng thích nghi độ mặn của cá<br /> basa (Pangasius bocourti) bột, hương, giống”<br /> đươ ̣c thực hiê ̣n để đánh giá khả năng thích nghi<br /> với điều kiện mặn của cá nhằm tìm hiểu thêm về<br /> khả năng nuôi loài này trong tương lai.<br /> <br /> Thí nghiệm được bố trí theo thể thức hoàn toàn<br /> ngẫu nhiên với 3 lần lặp lại, 6 nghiệm thức tương<br /> ứng với các độ mặn sau: 0, 5, 10, 15, 18 và 20 ‰.<br /> Thí nghiệm được bố trí trong keo thủy tinh có thể<br /> tích 12 lít và bố trí với mật độ 50 cá thể/keo.<br /> <br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Bố trí thí nghiệm: Giữ nguyên độ mặn của nghiệm<br /> thức 0 ‰ mỗi ngày nâng độ mặn thêm 1 ‰ ở<br /> nghiệm thức 6, 9 ‰ để đạt độ mặn 11, 13 ‰. Như<br /> vậy, ta có các nghiệm thức như sau: 0, 9, 11, 13<br /> ‰. Mật độ bố trí là 150 cá thể trên bể .<br /> <br /> Chỉ tiêu theo dõi: ghi nhận số cá chết tại các thời<br /> điểm 3, 6, 9, 12, 24, 36, 48, 72 và 96 giờ sau khi<br /> bố trí và vớt số cá chết khỏi bể tránh ảnh hưởng<br /> đến cá thể sống khác.<br /> - Thí nghiệm 2: So sánh tốc độ tăng trưởng và tỉ<br /> lệ sống của cá basa hương (giai đoạn 7). Thời gian<br /> bố trí thí nghiệm 30 ngày ở các độ mặn 0, 3, 6, 9<br /> ‰.<br /> Thí nghiệm được bố trí theo thể thức hoàn toàn<br /> ngẫu nhiên với 3 nghiệm thức và ba lần lặp lại, thí<br /> nghiệm được bố trí với mật độ gồm 500 cá thể<br /> được ương trong bể composite có thể tích 500 lít.<br /> Thí nghiệm được thực hiện trong trại có mái che.<br /> - Thí nghiệm 3: So sánh tốc độ tăng trưởng và tỉ<br /> lệ sống của cá basa hương từ giai đoạn 40 đến 70<br /> ngày tuổi ở các độ mặn 0, 9, 11, 13 ‰.<br /> <br /> 2.1. Thời gian và địa điểm<br /> Đề tài được thực hiện từ tháng 8/2012 đến tháng<br /> 09/2014 tại trại thực nghiệm của Bộ môn Thủy<br /> sản, Khoa Nông nghiệp & TNTN, Trường Đại<br /> học An Giang.<br /> <br /> 2.4. Thời gian và chu kỳ thu mẫu<br /> - Định kỳ 15 ngày lấy mẫu cân khối lượng, đo<br /> chiều cao và chiều dài (chiều dài tổng), dùng vợt<br /> vớt ngẫu nhiên 30 cá thể ở mỗi nghiệm thức (10<br /> con trên bể) và tiến hành cân (2 số lẻ) đo tại<br /> phòng thí nghiệm Trường Đại học An Giang và<br /> ghi nhận lại các số liệu.<br /> <br /> 2.2. Vật liệu nghiên cứu và dụng cụ nghiên<br /> cứu<br /> - Cá basa bột có nguồn gốc từ cơ sở sản xuất<br /> giống tại xã Long Sơn, Tân Châu, An Giang.<br /> - Vật liệu nghiên cứu gồm: Nước ót, nước ngọt,<br /> formaline, chlorine, bể composite, keo thủy tinh<br /> 12 lít, máy sục khí, khúc xạ kế, cân điện tử, vợt,<br /> xô; Bộ test nhanh: pH, NO2, NH3, DO, nhiệt kế.<br /> <br /> Chỉ tiêu tăng trưởng và tỉ lệ sống được tính bằng<br /> công thức sau:<br /> <br /> - Thức ăn: Artemia, trùn chỉ, thức ăn công<br /> nghiệp dành cho cá tra giống.<br /> <br /> Tỉ lệ sống =<br /> <br /> 2.3. Phương pháp bố trí thí nghiệm<br /> - Thí nghiệm 1: Xác định ngưỡng chết của cá<br /> basa bột (LC50-96 giờ).<br /> <br /> Tổng số cá thu được<br /> Tổng số cá ban đầu<br /> <br /> x 100%<br /> <br /> - Độ tăng trưởng ngày:<br /> ∆1 =<br /> <br /> L2 -L1<br /> t2 -t1<br /> <br /> Trong đó:<br /> 38<br /> <br /> ∆w =<br /> <br /> W2 -W1<br /> t2 -t1<br /> <br /> ∆h =<br /> <br /> H2 -H1<br /> t2 -t1<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol.7 (3), 37 – 44<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> ∆l: Độ tăng trưởng ngày theo chiều dài (mm/ngày)<br /> <br /> không giống nhau. Ngoài ra, cortisol là hormone<br /> quan trọng trong việc điều hòa áp suất thẩm thấu<br /> khi cá từ nước ngọt vào môi trường lợ mặn<br /> (Heath, 2000). Theo Mai Thế Trạch và Nguyễn<br /> Thy Khuê (2007), khi sinh vật bị stress thì tại vỏ<br /> thượng thận tiết ra cortisol. Một nghiên cứu khác<br /> của Boef và Payan (2001), cho rằng để thích nghi<br /> với điều kiện chuyển đổi từ nước ngọt sang nước<br /> mặn, nhiều nghiên cứu cho thấy cá tiêu tốn 10 –<br /> 50% mức năng lượng. Ngoài ra, cortisol làm tăng<br /> huyết áp, tăng mức đường huyết và có tác động<br /> kháng miễn dịch (tức là ngăn cản khả năng miễn<br /> dịch của cơ thể). Khi cá bị stress cấp tính như bị<br /> nuôi nhốt, mức độ cortisol chỉ tăng cao trong một<br /> vài giờ sau đó trở về mức bình thường. Tuy nhiên,<br /> khi stress có tính chất mãn tính, cortisol có thể<br /> tăng trong nhiều ngày hoặc thậm chí cả tuần<br /> (Pickering & Pottinger, 1989). Nồng độ cortisol<br /> cao khi cá bị stress kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sự<br /> sinh trưởng của cá (Barton, Shreck & Barton,<br /> 1987). Từ kết quả thí nghiệm có thể thấy rằng<br /> nồng độ mặn phù hợp để duy trì sự sống của cá<br /> basa là dưới 10 ‰ điều này tương tự kết quả của<br /> Trần Nguyễn Thế Quyên (2011) với điểm đẳng áp<br /> của cá tra trong thời gian ương từ bột đến 60 ngày<br /> là 9 ‰ và tương tự kết quả của Bringolf, Kwak và<br /> Cope (2005) nghiên cứu về sự thích nghi độ mặn<br /> của cá da trơn Pylodictis olivaris ở giai đoạn<br /> junvenile cho thấy nồng độ chết của cá trong 96<br /> giờ (LC50) ở độ mặn 10 ‰. Như vậy có thể kết<br /> luận rằng trong 48 giờ (LC50) của cá basa bột ở<br /> độ mặn 10 ‰. Đây cũng là cơ sở quan trọng để<br /> tiến hành lựa chọn độ mặn thích hợp bố trí ở thí<br /> nghiệm hai.<br /> <br /> ∆h: Độ tăng trưởng ngày theo chiều cao<br /> (mm/ngày)<br /> ∆w: Độ tăng trưởng ngày theo khối lượng (g/ngày)<br /> L1, L2: Chiều dài tại thời điểm t1 và t2 (mm)<br /> W1, W2: Khối lượng tại thời điểm t1 và t2 (g)<br /> H1, H2: Chiều cao thân tại thời điểm t1 và t2 (mm)<br /> 2.5. Phương pháp xử lí số liệu<br /> - Nhập và xử lí số liệu bằng chương trình<br /> Microsoft Excel, phần mềm Statgraphics 14.<br /> 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 3.1. Thí nghiệm 1: Xác định ngưỡng chết của<br /> cá (LC50-96 giờ) ở các độ mặn 0, 5, 10, 15,<br /> 18 và 20 ‰<br /> Kết quả thí nghiệm cho thấy chỉ sau 3 giờ thí<br /> nghiệm, ở nghiệm thức 20 ‰ số lượng cá chết<br /> 50%. Tương tự, ở nghiệm thức 18 ‰, cá bắt đầu<br /> chết dần đến 50% sau 6 giờ bố trí thí nghiệm. Ở<br /> nghiệm thức 15 ‰ hiện tượng cá chết không xảy<br /> ra nhanh như ở nghiệm thức: 20 ‰ và 18 ‰. Biểu<br /> hiện tương tự cũng xảy ra ở nghiệm thức 15 ‰ số<br /> lượng cá chết 50% sau 9 giờ thí nghiệm. Bên cạnh<br /> đó, ở nghiệm thức 10 ‰ thời gian đầu không có<br /> dấu hiệu stress như nghiệm thức 20, 18, 15 ‰.<br /> Tuy nhiên, sau 24 giờ cá có dấu hiệu stress hơn 2<br /> nghiệm thức còn lại 5, 0 ‰. Cá bắt đầu suy yếu,<br /> bơi chậm lại, không linh hoạt, một số cá không<br /> bắt mồi, có dấu hiệu chết dần đến 48 giờ số lượng<br /> cá chết được ghi nhận 50%. Hiện tượng cá chết ở<br /> nghiệm thức 20, 18, 15, 10 ‰ có thể do cá basa là<br /> cá nước ngọt nên khi bố trí ương trong môi trường<br /> có nồng độ muối cao, hay còn gọi là môi trường<br /> nước mặn, lợ (20, 18, 15, 10 ‰), để thích nghi<br /> chúng có khả năng điều chỉnh áp suất thẩm thấu<br /> phù hợp với môi trường. Theo Dương Tuấn<br /> (1981), áp suất thẩm thấu của máu các nhóm cá<br /> <br /> 3.2. Các chỉ tiêu tăng trưởng và tỉ lệ sống của<br /> cá ở thí nghiệm 2: giai đoạn từ cá hương<br /> đến 30 ngày<br /> 3.2.1. Tốc độ tăng trưởng chiều dài<br /> <br /> 39<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol.7 (3), 37 – 44<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> Bảng 1. Các chỉ tiêu tăng trưởng của cá trong giai đoạn từ cá hương đến 30 ngày<br /> Chiều dài 15<br /> ngày<br /> <br /> Chiều dài 30<br /> ngày<br /> <br /> Chiều cao 15<br /> ngày<br /> <br /> Chiều cao 30<br /> ngày<br /> <br /> Khối lượng 15<br /> ngày<br /> <br /> Khối lượng<br /> 30 ngày<br /> <br /> (mm)<br /> <br /> (mm)<br /> <br /> (mm)<br /> <br /> (mm)<br /> <br /> (g)<br /> <br /> (g)<br /> <br /> 0 ‰ (ĐC)<br /> <br /> 26,7b ± 1,90<br /> <br /> 49,2b ± 3,17<br /> <br /> 4,53b ± 0,51<br /> <br /> 9,30c ± 1,15<br /> <br /> 0,14b ± 0,03<br /> <br /> 0,98c ± 0,19<br /> <br /> 3‰<br /> <br /> 26,2b ± 2,02<br /> <br /> 49,1b ± 2,95<br /> <br /> 4,52b ± 0,50<br /> <br /> 10,03b ± 1,00<br /> <br /> 0,13b ± 0,03<br /> <br /> 1,01bc ± 0,17<br /> <br /> 6‰<br /> <br /> 26,6b ± 2,17<br /> <br /> 50,4ab ± 2,24<br /> <br /> 4,67b ± 0,74<br /> <br /> 10,33b ± 0,80<br /> <br /> 0,15b ± 0,04<br /> <br /> 1,13b ± 0,16<br /> <br /> 9‰<br /> <br /> 27,9a ± 2,27<br /> <br /> 51,9a ± 3,65<br /> <br /> 5,03a ± 0,67<br /> <br /> 10,97a ± 1,30<br /> <br /> 0,17a ± 0,06<br /> <br /> 1,30a ± 0,32<br /> <br /> F<br /> <br /> *<br /> <br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> CV (%)<br /> <br /> 8,07%<br /> <br /> 6,42%<br /> <br /> 13,62%<br /> <br /> 12,04%<br /> <br /> 28,97%<br /> <br /> 22,85%<br /> <br /> Độ mặn<br /> <br /> Ghi chú: Trong cùng một cột các số có cùng chữ cái theo sau thì khác biệt không ý nghĩa ở mức ý nghĩa 5%. *:<br /> khác biệt ở mức ý nghĩa 5%,**: khác biệt ở mức ý nghĩa 1%<br /> <br /> - Chiều dài (mm): Số liệu ở Bảng 2 cho thấy chiều<br /> dài cá ở giai đoạn 15 ngày dài nhất ở nghiệm thức<br /> 9 ‰ (227,9 ± 2,27 mm) và kế đến là nghiệm thức<br /> 0, 6, 3 ‰ lần lượt (26,7 ± 1,90; 26,6 ± 2,17 (26,2<br /> ± 2,02 mm). Tương tự, giai đoạn 30 ngày nghiệm<br /> thức 9 ‰ có chiều dài dài nhất 51,9 ± 3,655 mm)<br /> và thấp nhất ở nghiệm thức 3 ‰ (49,1 ± 2,95<br /> mm).<br /> <br /> - Chiều cao (mm): tương tự như ở chỉ tiêu chiều<br /> dài, ở giai đoạn 15 ngày nghiệm thức 9 ‰ có<br /> chiều cao lớn nhất (5,03 ± 0,67 mm) và thấp nhất<br /> ở nghiệm thức 3 ‰ (4,52 ± 0,50 mm). Tương tự,<br /> ở giai đoạn 30 ngày nghiệm thức 9 ‰ (10,97 ±<br /> 1,30 mm) vẫn có chiều cao lớn nhất so với 3<br /> nghiệm thức còn lại và thấp nhất ở nghiệm thức 0<br /> ‰ (9,30± 1,15 mm).<br /> <br /> - Tốc độ tăng trưởng chiều dài theo ngày (mm): ở<br /> giai đoạn 15 ngày nghiệm thức 9 ‰ có tốc độ<br /> tăng trưởng chiều dài nhanh nhất với 0,11<br /> mm/ngày và khác biệt so với 3 nghiệm thức còn<br /> lại (p0,05). Kết quả này khác với kết quả<br /> của Trần Nguyễn Thế Quyên (2011) thực hiện<br /> nghiên cứu trên cá tra với kết quả như sau: tốc độ<br /> tăng trưởng tốt nhất ở nghiệm thức 1‰ và thấp<br /> nhất ở nghiệm thức 9‰. Như vậy, kết luận rằng ở<br /> giai đoạn từ hương đến 30 ngày cá basa phát triển<br /> tốt ở độ mặn 9 ‰.<br /> <br /> - Tốc độ tăng trưởng chiều cao theo ngày (mm): ở<br /> giai đoạn 15 ngày nghiệm thức 9 ‰ có tốc độ<br /> tăng trưởng chiều cao lớn nhất (0,255 mm/ngày),<br /> khác biệt so với 3 nghiệm thức còn lại (p0,05) và khác biệt có ý nghĩa so với<br /> nghiệm thức 0‰ (0,318 mm/ngày) (p0,05) và khác biệt<br /> có ý nghĩa đối với nghiệm thức 9 ‰ (p0,05). So<br /> với kết quả nghiên cứu của Vương Học Vinh và<br /> Lê Hoàng Quốc và Tống Minh Chánh (2011) khi<br /> ương cá tra nghệ ở độ mặn 0, 3, 6 ‰ ở giai đoạn<br /> <br /> bột, tỉ lệ sống thấp nhất vẫn là nghiệm thức 0 ‰<br /> (29,56%) và cao nhất ở nghiệm thức 6 ‰ (69,94<br /> %). Từ kết quả trên có thể kết luận rằng: độ mặn 9<br /> ‰ có thể được áp dụng để ương cá basa ở giai<br /> đoạn hương đến 30 ngày.<br /> 3.3. Chỉ tiêu tăng trưởng và tỉ lệ sống của cá ở<br /> thí nghiệm 3: giai đoạn 30 đến 60 ngày<br /> 3.3.1. Tốc độ tăng trưởng chiều dài<br /> <br /> 41<br /> <br />