Khảo cứu văn hoá chất lượng trong giáo dục đại học Châu Âu

TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 19 – Thaùng 2/2014<br /> <br /> <br /> KHẢO CỨU VĂN HOÁ CHẤT LƯỢNG TRONG GIÁO DỤC<br /> ĐẠI HỌC CHÂU ÂU<br /> ĐỖ ĐÌNH THÁI (*)<br /> TÓM TẮT<br /> Giáo dục đại học châu Âu đi đầu trong việc triển khai các dự án giáo dục tầm khu vực<br /> như tiến trình Bologna (từ 1999), dự án Văn hóa chất lượng (2002 – 2006) và dự án Khảo<br /> cứu văn hóa chất lượng (2009 – 2011). uá trình và kết quả thực hiện các dự án này có ảnh<br /> hưởng lớn đến cộng đồng giáo dục đại học quốc tế về đảm bảo chất lượng và văn hóa chất<br /> lượng. Bài viết tóm lược các nội dung chính của dự án Khảo cứu văn hóa chất lượng nhằm<br /> tổng quát quá trình triển khai dự án và góp phần định hướng hình thành văn hóa chất lượng<br /> qua việc triển khai các hoạt động đảm bảo chất lượng trong tổ chức giáo dục đại học.<br /> Từ khóa: đảm bảo chất lượng, văn hóa chất lượng, Hiệp hội các trường đại học châu Âu.<br /> ABSTRACT<br /> European higher education takes the initiative in deploying the educational projects at<br /> the regional level such as the Bologna Process (1999), the Quality Culture Project (2002-<br /> 2006) and the Examining Quality Culture Project (2009-2011). The processes and results of<br /> these projects have affected the international higher education community on the quality<br /> assurance and the quality culture. This article summarizes some of the main contents of the<br /> Examining Quality Culture project in order to provide an overall picture on the<br /> implementing process of the project and contribute to the orientation of forming the quality<br /> culture by means of implementing the quality assurance activities in the higher education<br /> institutions.<br /> Keywords: quality assurance, quality culture, European University Association.<br /> 1. GIỚI THI U Song song với Tiến trình Bologna, Hiệp<br /> Đảm bảo chất lượng (ĐBCL) giáo dục hội các trường đại học châu Âu (EUA –<br /> đại học (GDĐH) châu Âu nổi lên như một European University Association) triển khai dự<br /> hiện tượng kể từ khi châu Âu tuyên bố tiến án Văn hoá chất lượng (VHCL) trong vòng 4<br /> trình Bologna vào năm 1998 và chính thức năm từ năm 2002 đến năm 2006 [3]. Dự án<br /> triển khai vào năm 1999. Tiến trình Bologna chia thành 3 vòng, với sự tham gia của 134<br /> trải rộng khắp châu Âu nhằm mục đích tìm viện, trường đại học (ĐH) đại diện cho các<br /> kiếm sự nhất quán về công cụ và cấu trúc nước thuộc khu vực châu Âu để thảo luận về<br /> ĐBCL. ĐBCL trong giáo dục là mục tiêu việc làm thế nào để phổ biến và khắc sâu<br /> chính của Tiến trình Bologna, triển khai hệ VHCL trong các TC của họ. Dự án nhằm nâng<br /> thống ĐBCL trong giáo dục để xác định cao nhận thức về sự cần thiết phát triển VHCL<br /> phạm vi năng lực của tất cả các tổ chức liên bên trong các TC và phổ biến rộng rãi, tiếp tục<br /> quan, đánh giá bên trong và bên ngoài, thực thúc đẩy quản lí chất lượng nội bộ để cải thiện<br /> thi hệ thống kiểm định chất lượng. Ngoài ra, mức độ chất lượng và giúp đỡ các TC tiếp cận<br /> tuyên bố còn khuyến khích sự hợp tác trong các đánh giá ngoài với tính chất xây dựng. Mặt<br /> ĐBCL giữa các tổ chức GDĐH (gọi tắt là khác, dự án là một giai đoạn hỗ trợ tích cực cho<br /> TC) trong khu vực châu Âu. các hoạt động ĐBCL trong tiến trình Bologna.<br /> <br /> <br /> (*)<br /> ThS.NCS, Trường Đại học Sài Gòn.<br /> <br /> 48<br />  Tiếp theo dự án VHCL là dự án Khảo trường ĐH khoa học ứng dụng và bách<br /> cứu VHCL (EQC - Examining Quality khoa (32) và các TC khác (14) (gồm các<br /> Culture) thực hiện 2 năm từ tháng 10/2009 TC giáo dục quân sự và các trường cao<br /> đến mùa thu 10 – 11/2011. đẳng).<br /> 2. B I CẢNH VÀ THIẾT LẬP DỰ ÁN 3. QUÁ TRÌNH THỰC HI N DỰ ÁN<br /> Từ sự gia tăng yêu cầu ĐBCL bên Nội dung của dự án được thể hiện qua<br /> trong và bên ngoài gắn kết với cộng đồng 3 tập báo cáo. Tập 1: Các quy trình ĐBCL<br /> GDĐH, việc duy trì và nâng cao chất lượng trong các TC [4]; Tập 2: Các quy trình và<br /> trong điều kiện hoàn cảnh mới là tất yếu và công cụ - Sự tham gia, quyền sở hữu và<br /> quan trọng của GDĐH trong xã hội tri nạn quan liêu [5] và Tập 3: Tự phản ánh để<br /> thức. Ngoài ra, cung cấp sản phẩm chất nâng cao chất lượng [6].<br /> lượng cao là một trong những mục đích Dự án Khảo cứu VHCL gồm hai giai<br /> chính của quá trình Bologna và chiến lược đoạn. Giai đoạn thứ nhất, dự án tập trung<br /> Lisbon như một công cụ để thúc đẩy sức xác định các quy trình ĐBCL hiện có<br /> hấp dẫn và khả năng cạnh tranh của GDĐH thông qua phiếu khảo sát để thu thập bằng<br /> châu Âu. chứng định lượng nhằm đạt được mục tiêu<br /> Trong khi khung ĐBCL châu Âu đang thứ nhất. Giai đoạn thứ hai của dự án tập<br /> được phát triển, các công việc liên quan đến trung vào mục tiêu thứ hai bao gồm các<br /> ĐBCL tiếp tục thực hiện ở cấp độ từ dưới cuộc phỏng vấn diễn ra trong nửa đầu năm<br /> lên. Các TC không ngừng phát triển và thực 2011. Những người được phỏng vấn bao<br /> hiện các quy trình ĐBCL cũng như khuyến gồm một mẫu đại diện của các TC đã tham<br /> khích VHCL. Kết quả của các phương gia khảo sát và đồng ý sẵn sàng tham gia<br /> hướng 2010 chứng minh các TC đã tìm ra phỏng vấn. Mục đích của giai đoạn thứ hai<br /> các biện pháp ĐBCL đạt được những tiến là góp phần lí giải các dữ liệu định lượng<br /> triển quan trọng nhất, định hình chiến lược trong giai đoạn thứ nhất.<br /> của họ trong những năm gần đây. 3.1 Giai đoạn 1<br /> Trong bối cảnh này, EUA bắt đầu thực Ở giai đoạn thứ nhất, một bảng hỏi<br /> hiện dự án "Khảo cứu VHCL” trong các điều tra bảy lĩnh vực thuộc phần 1 (ĐBCL<br /> TC để rà soát các quy trình và cấu trúc bên trong gồm 7 nội dung: (1) Chính sách<br /> ĐBCL, thông qua các TC, hỗ trợ phát triển và các thủ tục ĐBCL; (2) Phê duyệt, giám<br /> VHCL bên trong, qua đó nâng cao mức độ sát và định kỳ đánh giá các chương trình;<br /> chất lượng và đáp ứng yêu cầu giải trình (3) Đánh giá SV; (4) ĐBCL đội ngũ giảng<br /> trách nhiệm. Mục tiêu của dự án gồm hai viên; (5) Tài nguyên học tập và hỗ trợ SV;<br /> phần: (6) Hệ thống thông tin và (7) Công khai<br /> (1) Xác định các quy trình ĐBCL bên thông tin) của bộ tiêu chuẩn và nguyên tắc<br /> trong hiện có của các TC, đặc biệt quan ĐBCL (ESGs) [2] được thiết kế để nắm bắt<br /> tâm đến các TC đã áp dụng một phần bộ sự phát triển của quy trình ĐBCL trong các<br /> tiêu chuẩn ESGs1 [2] vào ĐBCL bên trong. TC theo phương pháp định lượng (xem<br /> (2) Thảo luận về động cơ giữa sự thêm báo cáo tập 1 – trang 41 [4]). Bảng<br /> phát triển của các quy trình ĐBCL và hỏi gồm hai nội dung chính: (1) các câu hỏi<br /> VHCL bên trong TC trong khi đang nhận liên quan đến sự phát triển của hệ thống,<br /> diện và xem xét các trường hợp điển hình quan niệm ĐBCL bên trong và (2) các câu<br /> thực tế trong báo cáo cuối cùng để phổ hỏi về ĐBCL giảng dạy và học tập có đáp<br /> biến rộng rãi. ứng bộ tiêu chuẩn ESGs không.<br /> Với sự tham gia của 222 TC (36 quốc EUA khẳng định ĐBCL như một<br /> gia), trong đó các trường ĐH (176), các thành phần quan trọng của VHCL thể hiện<br /> <br /> 49<br /> trong các yếu tố của VHCL thông qua định trị, niềm tin, kỳ vọng được chia sẻ và cam<br /> nghĩa VHCL: kết hướng tới chất lượng. Thứ hai, yếu tố<br /> Văn hoá chất lượng dựa trên nền tảng cấu trúc / quản lí với các quy trình đã xác<br /> văn hoá tổ chức với mục đích nâng cao định nhằm nâng cao chất lượng và nhằm<br /> chất lượng lâu dài và gồm 2 yếu tố: thứ mục đích trong việc phối hợp các nỗ lực cá<br /> nhất, yếu tố văn hoá / tâm lí của các giá nhân.[3]<br /> <br /> <br /> Văn hóa Chất lượng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Quản lý chất lượng Cam kết chất lượng<br /> Yếu tố kĩ thuật Yếu tố văn hoá<br /> Sự thông tin<br /> Sự tham gia<br /> Các công cụ và cơ chế để Cấp độ cá nhân: cam kết phấn<br /> Niềm tin<br /> đo lường, đánh giá, đảm đấu để đạt được chất lượng.<br /> bảo và nâng cao chất Cấp độ tập thể: thái độ của<br /> lượng. mỗi cá nhân góp phần gia tăng<br /> chất lượng.<br /> Từ trên xuống Từ dưới lên<br /> Tạo điều kiện thuận lợi<br /> Hình 1. Các yếu tố của VHCL (chuyển thể từ EUA 2006)<br /> <br /> Đối với ĐBCL người ta vẫn còn tranh quy trình ĐBCL, có tiến bộ đáng kể trong<br /> luận về các hoạt động của nó như các hoạt những năm gần đây, mặc dù vẫn còn một<br /> động ĐBCL thuộc bộ chuẩn ESGs hoặc chỉ số thách thức. Các quy trình ĐBCL phổ<br /> xác định trong phạm vi giảng dạy và học biến nhất vẫn là hoạt động giảng dạy và<br /> tập… nhưng dự án khuyến khích các TC học tập chiếm 98,2%. 92,8% số TC có kế<br /> chấp nhận phương pháp tiếp cận bao hàm tất hoạch chiến lược cấp TC, chỉ có 3 TC<br /> cả các hoạt động để phát triển các quy trình không có và số còn lại có kế hoạch ở cấp<br /> ĐBCL bên trong: một cách tiếp cận thích đơn vị, khoa. Mỗi TC có chính sách ĐBCL<br /> hợp cho các TC và xuất phát từ mục đích với quy mô cơ cấu tổ chức khác nhau<br /> chiến lược phù hợp với nghệ thuật khai triển nhưng không có giải pháp cụ thể làm thế<br /> VHCL bên trong. Kết quả là họ đưa vào nào để thỏa thuận phân bố trách nhiệm<br /> phiếu khảo sát một số câu hỏi liên quan đến trong toàn TC. Ngoài ra, dữ liệu chứng<br /> khung ĐBCL của các TC nói chung cũng minh các tiến bộ đạt được là gần đây do<br /> như các câu hỏi liên quan đến ĐBCL trong trên 50% số TC đưa hệ thống ĐBCL vào từ<br /> nghiên cứu và quản lí chiến lược. Tuy nhiên, năm 2005 (trong đó 16% đang thiết kế và<br /> nội dung chính của khảo sát vẫn tập trung lập kế hoạch).<br /> vào ĐBCL giảng dạy và học tập theo lập Dữ liệu khảo sát cho thấy sự phát triển<br /> luận của bộ tiêu chuẩn ESGs. ĐBCL trong khuôn khổ hiện tại của họ gần<br /> Dữ liệu thu thập thông qua cuộc khảo đây là rất kì diệu và đã có tiến bộ ấn tượng<br /> sát cho thấy hầu hết các TC có cấu trúc và trong thập kỷ qua. Sự phát triển này trùng<br /> <br /> 50<br /> hợp với những phát triển chính sách châu phỏng vấn kết hợp với dữ liệu thu thập<br /> Âu. Các phát hiện cho thấy rằng khi nói được ở giai đoạn thứ nhất, dự án nhấn<br /> đến các quá trình thực tiễn và cấu trúc hỗ mạnh 5 điều kiện dẫn đến nền VHCL hiệu<br /> trợ trong ĐBCL, không có giải pháp phù quả gồm (1) Quan tâm chi phí và lợi ích<br /> hợp, ổn định và toàn diện khi quyết định của những người tham gia gồm tài chính,<br /> những gì hệ thống ĐBCL của TC nên bao yếu tố tâm lí (đừng để họ căng thẳng không<br /> gồm. cần thiết và khối lượng công việc không<br /> Các TC cho rằng, họ đang xây dựng hợp lí) nếu họ thực sự đóng góp cho nền<br /> các quy trình liên quan đến chất lượng và VHCL hiệu quả; (2) Sắp xếp hoạt động<br /> cơ cấu. Trong một số trường hợp, đôi khi ĐBCL hiệu quả từ các quá trình và cấu trúc<br /> vì khuôn khổ pháp lí nên các TC chưa thể ra quyết định bên trong hiệu quả. Có phân<br /> đạt được kiểu VHCL mà họ đang phấn đấu. cấp trách nhiệm rõ ràng ở các cấp. Giảm tệ<br /> Rõ ràng, mục tiêu của các TC là VHCL quan liêu bằng cách hạn chế thu thập dữ<br /> được hỗ trợ bởi các quá trình ĐBCL. Tuy liệu khi thật cần thiết. Tạo điều kiện thoải<br /> nhiên, các TC dường như đã tìm thấy cách mái cho người học như ở nhà. Sự cân bằng<br /> thực hiện các quy trình ĐBCL. Hiệu quả và tối ưu giữa nhu cầu cốt lõi của TC và mức<br /> năng lực của các quy trình ĐBCL hiện tại độ trách nhiệm của giảng viên, giữa nhu<br /> cần tiếp tục kiểm tra chất lượng trong khi cầu tiếp cận ĐBCL rộng lớn và một vài<br /> khảo sát không cho phép thu thập thông tin biến đổi cục bộ trong tập thể giảng viên;<br /> này. (3) Lãnh đạo tạo điều kiện thuận lợi để<br /> Các phương hướng chính được rút ra tranh luận nội bộ và chịu sự bất đồng quan<br /> cho giai đoạn này là xác định phương điểm để đảm bảo quy trình ĐBCL không<br /> hướng, nhận thức (có hệ thống ĐBCL cấp áp đặt; (4) Đầu tư con người qua phát triển<br /> tổ chức, cần có thời gian và nỗ lực để phát nhân viên để tránh sắp xếp nhân viên<br /> triển VHCL, đảm bảo sự tham gia của các ĐBCL trong nội bộ; (5) Tự chủ và tự tin là<br /> bên liên quan, hiểu biết thêm thông tin đầu yếu tố then chốt trong năng lực của các TC<br /> vào, minh bạch trong thu thập thông tin) và để xác định chất lượng và mục đích của các<br /> tăng cường các hoạt động cần thiết để phát quá trình ĐBCL bên trong. Ngoài ra, dự án<br /> triển VHCL thông qua mục tiêu chiến lược còn kết luận các yếu tố thúc đẩy nền<br /> hiệu quả và minh bạch. VHCL hiệu quả là (1) Các TC đặt trong<br /> 3.2 Giai đoạn 2 môi trường “mở”, không phải qua quy định<br /> Ở giai đoạn này, dự án thực hiện 59 khắt khe và được niềm tin của công chúng,<br /> cuộc phỏng vấn với 10 trường ĐH của 10 (2) Trường ĐH tự tin là không bị giới hạn<br /> quốc gia (gồm Hiệu trưởng, Phó Hiệu trong việc xác định tập các quy trình<br /> trưởng, Trưởng / Phó đơn vị, khoa, SV, cán ĐBCL của riêng mình, (3) VHCL nhấn<br /> bộ ĐBCL…) được lựa chọn từ các mẫu trả mạnh dân chủ, trách niệm như tiếng nói<br /> lời câu hỏi khảo sát để xác định mức độ của giảng viên, nhân viên và sinh viên như<br /> các công cụ và quy trình ĐBCL đóng góp nhau, (4) Xác định vai trò đội ngũ giảng<br /> để xây dựng VHCL trong TC. Đặc biệt, tập viên, nhấn mạnh công tác giảng dạy nhiều<br /> trung vào việc thiết lập mối quan hệ giữa hơn chứ không chỉ tinh thông học thuật và<br /> các quy trình ĐBCL và VHCL. Phỏng vấn năng lực nghiên cứu và (5) Các quy trình<br /> tập trung chủ yếu vào giảng dạy và học tập, ĐBCL dựa trên các giá trị học thuật khi<br /> khuyến khích người được phỏng vấn thảo đang hướng đến các quy trình hành chính<br /> luận về những thành công, thất bại, thành cần thiết.<br /> tựu đạt được và thách thức. 3.3 Một số nhận xét<br /> Qua các thông tin thu được từ 59 cuộc Trong quá trình triển khai dự án Khảo<br /> <br /> 51<br /> cứu VHCL, kết luận dự án đưa ra 5 điều quan tâm đến kết quả thực hiện các hoạt<br /> kiện dẫn đến nền VHCL mang tính chất động và hoạt động ĐBCL trong TC. Ngược<br /> hành động nhiều hơn so với nhận thức, lại, họ tập trung vào việc nâng cao nhận<br /> chúng ta thấy rằng họ chủ yếu đề cập nhiều thức trách nhiệm và nhận thức chất lượng<br /> đến kết quả các hoạt động ĐBCL, đặc biệt trong các mặt hoạt động.<br /> tập trung hoạt động giảng dạy và học tập 4. KẾT LUẬN<br /> mà ít đề cập đến VHCL đã được hình thành Thông qua kết quả khảo sát, dự án có<br /> như thế nào. Vì vậy, quá trình triển khai dự thể chứng minh các TC đang phát triển các<br /> án này chỉ phù hợp với các nước có nền quy trình ĐBCL một cách đúng đắn. Mỗi<br /> văn hóa phát triển nói chung và cộng đồng TC là mỗi trường hợp khác nhau, một số<br /> học thuật tiên tiến nói riêng, yếu tố về ý đang phát triển rất tốt trong các lĩnh vực<br /> thức và nhận thức của họ về giáo dục cao nhất định, một số TC khác chỉ mới bắt đầu<br /> hơn các nước chưa phát triển và sở hữu cuộc hành trình ĐBCL. Bên cạnh đó còn<br /> mức độ nhận thức chất lượng “đủ lớn” có một số thách thức, khó khăn hoặc cạm<br /> tương ứng với các hoạt động chất lượng bẫy. Dự án hy vọng có thể hỗ trợ những<br /> đáp ứng nhu cầu cuộc sống chất lượng và TC đang thực hiện các hoạt động này hiểu<br /> luôn được kiểm soát chặt chẽ của xã hội. rõ hơn tình huống của mình để tìm giải<br /> Đối với các nước chưa phát triển, khi triển pháp khắc phục.<br /> khai các hoạt động ĐBCL ngoài mong đợi Kết quả khảo sát chứng minh các cách<br /> các kết quả nhận được hiệu quả, họ còn thức và mức độ thực hiện khác nhau. Các<br /> mong muốn nâng cao nhận thức chất lượng TC đã lựa chọn các kết hợp khác nhau của<br /> của mỗi cá nhân, tập thể trong TC, tránh các quá trình để phù hợp với văn hoá và<br /> gây nên “văn hoá hình thức”, che dấu bên cấu trúc của TC. Bên cạnh đó, dữ liệu cũng<br /> trong. Lewis đã nhận định: Một nguy cơ có chỉ ra rằng vẫn còn nhiều việc phải làm để<br /> thể nhận thấy ở các TC là hình thành “văn hoàn thiện phần 1 của bộ chuẩn ESGs.<br /> hoá hình thức”, nghĩa là những nỗ lực của Cuối cùng, mặc dù có nhiều việc đã<br /> TC đó nhằm đạt được mức điểm kiểm định đạt được trong ĐBCL và nâng cao chất<br /> tích cực từ cơ quan ĐBCL bên ngoài thay lượng trong các TC nhưng họ vẫn còn phải<br /> vì thực sự cải tiến chất lượng bên trong thực hiện nhiều hơn nữa để có được VHCL<br /> TC; (2) Với hình thức này thì người ta sẽ đúng nghĩa. Điều này đòi hỏi trách nhiệm<br /> che giấu những điểm yếu thay vì thể hiện ra chung của lãnh đạo, quản lí TC và cộng<br /> bên ngoài để cơ quan bên ngoài đóng góp ý đồng các trường ĐH cũng như tối ưu hoá<br /> kiến, thảo luận định hướng và có biện pháp mối liên hệ giữa ĐBCL bên trong và bên<br /> khắc phục những tồn tại và cải tiến chất ngoài.<br /> lượng [1].<br /> Chú thích:<br /> Tại Việt Nam, các nghiên cứu về<br /> 1<br /> VHCL mang tính thời sự, lí luận, triết lí ESGs – European Standards and Guidelines<br /> dựa trên kiến thức, kinh nghiệm hoặc trải for Quality Assurance in the European<br /> nghiệm qua quá trình làm việc, ảnh hưởng Higher Educaiton Area xây dựng dựa trên<br /> bởi bối cảnh và văn hoá hiện tại. đề xuất của nhóm E4 (ENQA, ESU, EUA<br /> Tóm lại, có thể nói khi mức độ nhận và EURASHE) vào năm 2005, là một hoạt<br /> thức chất lượng của một TC đủ lớn thì họ động trong tiến trình Bologna.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 52<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Richard Lewis (2012), Những xu thế quốc tế nổi bật trong lĩnh vực phát triển hệ thống<br /> ĐBCL GDĐH, Báo cáo tập huấn Xây dựng hệ thống ĐBCL và VHCL bên trong các<br /> trường ĐH, 22-24/02/2012, Vinh.<br /> 2. European Association for Quality Assurance in Higher Education (2009), Standards<br /> and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area, ENQA<br /> Publications.<br /> 3. European University Association (2006), Quality Culture in European Universities: A<br /> Bottom-up Approach, Report on the three rounds of the quality culture project 2002 -<br /> 2006, EUA Publications.<br /> 4. Tia Loukkola, Thérèse Zhang (2010), Examining Quality Culture: Part I - Quality<br /> Assurance Processes in Higher Education Institutions, EUA Publications.<br /> 5. Andrée Sursock (2011), Examining Quality Culture: Part II - Processes and Tools -<br /> Participation, Ownership and Bureaucracy, EUA Publications.<br /> 6. Oliver Vettori (2012), Examining Quality Culture: Part III - From self-reflection to<br /> enhancement, EUA Publications.<br /> <br /> * Ngày nhận bài: 15/1/2014. Biên tập xong:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 53<br />