Khảo sát đặc điểm lỗ lưỡi trên hình ảnh CBCT ở xương hàm dưới người khảo sát đặc điểm lỗ lưỡi trên hình ảnh cbct ở xương hàm dưới người Việt

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM LỖ LƯỠI TRÊN HÌNH ẢNH CBCT<br /> Ở XƯƠNG HÀM DƯỚI NGƯỜI VIỆT<br /> Dương Mỹ Linh*, Phạm Thị Hương Loan**, Lương Văn Tô My**, Lê Đức Lánh**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Nghiên cứu này nhằm khảo sát đặc điểm của lỗ lưỡi giữa và lỗ lưỡi bên, tần suất xuất hiện của lỗ<br /> lưỡi phụ và các đặc điểm thông nối của lỗ lưỡi bên ở xương hàm dưới người Việt trên CBCT.<br /> Đối tượng và Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang mô tả, gồm 148 hình ảnh CBCT hiện đang lưu trữ tại<br /> Bộ môn Tia X được chụp từ các bệnh nhân đến khám và điều trị tại Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược<br /> Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Kết quả: 100% các cá thể có ít nhất một lỗ lưỡi giữa, trong đó mỗi cá thể có thể có nhiều hơn 1 lỗ. 51% lỗ<br /> lưỡi giữa nằm ở vị trí trên gai cằm, 48% ở dưới gai cằm và chỉ có 1% nằm ở vị trí ngay gai cằm. Đường kính dọc<br /> và ngang của lỗ lưỡi giữa là 1,12 ± 0,63 mm và 0,89 ± 0,3 mm. Khoảng cách trung bình đến bờ dưới XHD là 8,61<br /> ± 2,09 mm. Tỉ lệ lỗ lưỡi phụ rất thấp (8%). Tỉ lệ lỗ lưỡi bên ở vùng răng cửa-răng nanh là 27,7% với đường kính<br /> dọc và ngang trung bình là 0,79 ± 0,21 mm và 0,83 ± 0,23 mm, lỗ lưỡi bên vùng răng cối nhỏ - răng cối lớn xuất<br /> hiện nhiều hơn 72,3% với đường kính ngang và dọc là 0,92 ± 0,34 mm và 0,98 ±1,58 mm. Lỗ lưỡi bên cách bờ<br /> dưới XHD với khoảng cách an toàn là 8,93 ± 1,5 mm (ở vùng R cửa- nanh) và 8,48 ± 1,58 mm (ở vùng R cối nhỏ<br /> - R cối lớn). Với đặc điểm thông nối của ống lưỡi bên, ghi nhận được có 19,6% thông nối với ống cửa, 30,4%<br /> thông nối với ống răng dưới và có 8,8% thông nối ở vị trí giữa lỗ lưỡi bên với ống răng dưới và ống cửa<br /> Kết luận: Cùng với việc xác định ống cửa XHD, việc xác định các đặc điểm và khoảng cách đến bờ trước và<br /> bờ dưới XHD của lỗ lưỡi giúp xác định được giới hạn vùng an toàn để lấy xương vùng cằm. Sự hiện diện của<br /> ống lưỡi bên, đặc biệt là các ống có đường kính lớn sẽ giúp các nhà lâm sàng tránh được nguy cơ chảy máu và tổn<br /> thương thần kinh do can thiệp trong xương ở vùng này.<br /> Từ khóa: lỗ lưỡi, xương hàm dưới, cone beam CT.<br /> ABSTRACT<br /> ASSESSING ANATOMICAL STRUCTURE OF MANDIBULAR LINGUAL FORAMEN IN CBCTS<br /> IMAGES OF VIETNAMESE<br /> Duong My Linh, Pham Thi Huong Loan, Luong Van To My, Le Duc Lanh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 2 - 2016: 55 - 60<br /> <br /> Objectives: (1) To assess the location, quantity and frequency of the median lingual foramina, the frequency<br /> of the accessory median lingual foramen and the connection of the lateral lingual foramen.<br /> Materials and Methods: A cross-sectional study of 148 CBCT images examined in the Oral Radiology<br /> Department, Faculty of Odonto-Stomatology, University of Medicine and Pharmacy, Ho Chi Minh City.<br /> Results: All the patients had at least one of median lingual foramina (LF), the foramina located in three<br /> points regarding mental spine: upper (51%), lower (48%) and at the mental spine (1%). Accessory lingual<br /> foramen was found with very low percentage (8%). On the other hand, 27.7% of lateral LF located at the incisive-<br /> canine region and 72.3% of them was in the premolar-molar region. Furthermore, 19.6% of lateral LF connected<br /> <br /> * BS Răng Hàm Mặt 2008-2014, Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> ** Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Dương Mỹ Linh ĐT: 0919149048 Email: linh2807@gmail.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt 55<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> to the mandibular incisive canal, 30.4% of them to the mandibular canal and 8.8% of ones connected to both<br /> íncisive and madibular canals.<br /> Conclusion: In accompany with examining the mandibular incisive canal, defining the existing, distance<br /> from the mandibular lingual foramina to the anterior and inferior margin by CBCT determined the safe zone to<br /> harvest chin bone. Identifying the lateral LF may help dental practitioners prevent bleeding and nerve injury<br /> complications in mandibular surgery.<br /> Key words: lingual foramen, mandibular, cone-beam CT<br /> MỞ ĐẦU Lỗ lưỡi giữa: khảo sát trên lát cắt thiết diện<br /> qua đường giữa XHD.<br /> Xương hàm dưới (XHD), nhất là vùng cằm,<br /> đã từng được coi là vùng an toàn và là vùng cho Lỗ lưỡi phụ: khảo sát trên lát cắt ngang<br /> xương lý tưởng trong các phẫu thuật ghép Lỗ lưỡi bên trên lát cắt ngang và lát cắt thiết<br /> xương tự thân, nay trở thành một vùng đặt ra diện.<br /> nhiều câu hỏi cho các nhà lâm sàng khi tiến hành Bước 2: Khảo sát đặc điểm lỗ lưỡi<br /> phẫu thuật trên vùng này. Những trường hợp Lỗ lưỡi giữa: xác định gai cằm, vị trí lỗ lưỡi:<br /> chảy máu dữ dội hay tụ máu lan tỏa vùng sàn Ngang / trên / dưới gai cằm, đo đường kính<br /> miệng sau phẫu thuật gây bít kín đường thở, đe ngang và dọc; khoảng cách từ lỗ lưỡi giữa đến<br /> dọa tính mạng bệnh nhân được ghi nhận ngày bờ dưới XHD, đến bờ trước XHD.<br /> càng nhiều làm cho các nghiên cứu sâu hơn về<br /> Ghi nhận lỗ lưỡi phụ nếu có ở 2 bên lỗ lưỡi<br /> giải phẫu ở vùng cằm được quan tâm nhiều hơn.<br /> giữa.<br /> Hình ảnh CBCT có khả năng phát hiện những<br /> cấu trúc nhỏ ở vùng răng- xương ổ vì chúng có Khảo sát lỗ lưỡi bên: xác định sự hiện diện,<br /> độ phân giải cao và lượng tia thấp, rất hữu ích vị trí của lỗ lưỡi bên: vùng II (vùng răng cửa-<br /> trong quan sát lỗ lưỡi và ống lưỡi. Ở Việt Nam nanh), vùng III (vùng răng cối nhỏ - cối lớn)<br /> hiện chưa có nghiên cứu nào về lỗ lưỡi và ống phân loại theo von Arx (2011)(25), xác định sự<br /> lưỡi. Nghiên cứu này nhằm khảo sát số lượng, vị thông nối của ống lưỡi bên với ống cửa và ống<br /> trí và kích thước của lỗ lưỡi giữa, tần suất xuất răng dưới.<br /> hiện của lỗ lưỡi phụ, số lượng, kích thước và đặc Bước 3: Thu thập và xử lý số liệu: Các số liệu,<br /> điểm thông nối của lỗ lưỡi bên. dữ liệu thu thập và phân tích bằng phần mềm<br /> SPSS 16.0. Tất cả các phép kiểm thống kê đều sử<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> dụng với độ tin cậy 95%.<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả với mẫu thuận<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> tiện gồm 148 hình ảnh CBCT hiện đang lưu trữ<br /> tại Bộ môn Tia X được chụp từ các bệnh nhân Có 148 hình ảnh CBCT đạt tiêu chuẩn chọn<br /> đến khám và điều trị tại Khoa Răng Hàm Mặt, từ 148 cá thể người Việt tuổi từ 18 đến 67 tuổi,<br /> Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh. kết quả thu được như sau:<br /> Mẫu được chọn thỏa các tiêu chuẩn là hàm Đặc điểm của lỗ lưỡi giữa<br /> dưới còn đủ răng có hoặc không có răng khôn, Bảng 1: Số lượng và vị trí lỗ lưỡi giữa<br /> không mang khí cụ chỉnh hình, không có sang Trên gai Ngay gai Dưới gai<br /> Số lỗ (%) Tổng<br /> thương bệnh lý, gãy xương hoặc có răng mọc cằm cằm cằm<br /> ngầm sâu, hình ảnh XHD trên CBCT nhìn thấy 1 63 (23%) 2 (1%) 7 (3%) 72 (27%)<br /> 2 42 (15%) 0 42 (15%) 84 (30%)<br /> rõ vùng cằm.<br /> 3 21 (8%) 0 45 (17%) 66 (25%)<br /> Trình tự của phương pháp nghiên cứu: 4 13 (5%) 0 35 (13%) 48 (18%)<br /> Bước 1: Chọn mặt phẳng khảo sát Tổng 139 (51%) 2 (1%) 129 (48%) 270 (100%)<br /> <br /> <br /> <br /> 56 Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tất cả các cá thể đều có lỗ lưỡi ngay đường của Liang (2007)(9) (25%), Naketar (2011)(14) (8%)<br /> giữa (100%), tương tự với các nghiên cứu khác (đều nghiên cứu trên XHD khô) và Tagaya<br /> của Katakami (2008)(5), Babiuc (2011)(1), Sheikhi (2009)(22) (khảo sát trên hình ảnh CT là 49,5%). Sự<br /> (2012)(20) (100%). Tỉ lệ này cao hơn nghiên cứu khác biệt này có thể do cỡ mẫu của chúng tôi<br /> của Parnia (2011)(16) (49%), von Arx (2011)(25) chưa đủ lớn do vậy cần thêm nhiều nghiên cứu<br /> (96,2%), Makris (2010)(12) (81%) và Romanos trên cỡ mẫu lớn hơn để khảo sát đặc điểm này.<br /> (2012)(17) (86%). Hầu hết các trường hợp lỗ lưỡi nằm ở vị trí thấp<br /> Về ý nghĩa lâm sàng thì vị trí của lỗ lưỡi giữ - dưới gai cằm (88,5%), tỉ lệ này cao hơn các<br /> vai trò quan trọng hơn trong phòng ngừa biến nghiên cứu khác như Kawai (2007)(7) (83,8%),<br /> chứng(19,24). Nghiên cứu này ghi nhận được có Tagaya (2009)(22) (57%) cũng như Sheikhi (2012)(20)<br /> 89,9% (Bảng 2) lỗ lưỡi giữa nằm ở vị trí trên gai (74,5%).<br /> cằm, tương tự với nghiên cứu của Kawai (2007)(7) Ghi nhận về chiều hướng của ống lưỡi: đa số<br /> (86,8%) và thấp hơn nghiên cứu của Tagaya các ống lưỡi dưới gai cằm đi theo hướng ra trước<br /> (2009)(22) (95%) và Sheikhi (2012)(20) (99%). Chỉ có và lên trên, phù hợp với nghiên cứu của<br /> 1% lỗ lưỡi nằm ngay gai cằm, thấp hơn kết quả Babiuc(1),Tagaya(22) và von Arx(25).<br /> Bảng 2: Kích thước lỗ lưỡi giữa<br /> Đặc điểm Tỉ lệ % Trên Đường kính (mm) Khoảng cách đến XHD (mm)<br /> tổng cá thể dọc ngang bờ dưới thành ngoài<br /> Lỗ trên gai cằm 89,9% 1,07 ± 0,3 1,15 ± 0,4 9,03 ± 2,29 4,92 ± 1,67<br /> Lỗ ngay gai cằm 88,5% 1,40 ± 0,0 0,74 ± 0,0 9,52 ± 1,76 5,79 ± 1,23<br /> Lỗ dưới gai cằm 1% 0,88 ±0,31 0,79 ± 0,3 7,28 ± 2,21 4,47 ± 1,47<br /> Tổng 1,12 ± 0,6 0,89 ± 0,3 8,61 ± 2,09 5,06 ± 1,46<br /> Đường kính dọc trung bình chung của lỗ nhiều hơn so với ống dưới gai cằm. Đây cũng là<br /> lưỡi giữa là 1,12 ± 0,63 mm và đường kính ngang một đặc điểm cần lưu ý trên lâm sàng.<br /> trung bình 0,89 ± 0,30 mm phù hợp với nghiên Đồng thời cũng ghi nhận một trường hợp có<br /> cứu của von Arx (2011)(25) là 1,01 mm và 0,97 lỗ dưới gai cằm thông ra mặt ngoài XHD, đây là<br /> mm. Ở lỗ lưỡi trên và dưới gai cằm, đường kính thông nối loại I theo ghi nhận của Trikeriotis<br /> dọc tương tự như Sheikhi (2012)(20) (1,12 ± 0,31 (14/50 cá thể)(24). Sự thông nối này có thể góp<br /> mm - lỗ trên gai cằm và 0,9 ± 0,39 mm - lỗ dưới phần vào sự lan tràn của carcinoma giữa bản<br /> gai cằm). xương ngoài và trong của XHD(4).<br /> Khoảng cách trung bình của ống tới thành Khảo sát lỗ lưỡi phụ<br /> ngoài XHD trung bình là 4,92 ± 1,67 mm (ống Tỉ lệ lỗ lưỡi phụ ghi nhận trong nghiên cứu<br /> trên gai cằm) và 4,47 ± 1,47 mm (dưới gai cằm) này là 8% cao hơn so với nghiên cứu của Nagar<br /> phù hợp với nghiên cứu của Sheikhi(20) (2012) là (2001)(13) (trên xương hàm khô 1,6%) và thấp hơn<br /> 4,73 mm và 4,8 mm. Đối với khoảng cách tới bờ trong các nghiên cứu của Kawai (2007)(7) (42,6%).<br /> dưới của XHD của ống trên gai cằm là 9,03± 2,29 Sự sai biệt này có thể do kích thước lỗ lưỡi phụ<br /> mm, khoảng cách này nhỏ hơn khoảng cách khá nhỏ nên khó ghi nhận chính xác. Mặt khác<br /> tương ứng trên người Nhật là 11,4 mm (Kawai nghiên cứu của Kawai trên hình ảnh CBCT của<br /> 2007(7)) và trên người Iran là 10,08 mm (Sheikhi xương hàm khô có thể loại trừ được những cử<br /> 2012(20)). Ngược lại đối với ống dưới gai cằm, động vô ý của bệnh nhân, được chụp bằng máy<br /> khoảng cách này là 7,28 ± 2,21 mm, lớn hơn so PSR9000N có kích thước voxel là 0,1mm(7), hai<br /> với Kawai (4,40 mm)(7) và Sheikhi (6,43 mm(20). yếu tố này có thể làm tăng độ rõ nét của hình<br /> Kết quả này có thể giải thích rằng ống trên gai ảnh CBCT, từ đó ghi nhận chính xác hơn các lỗ<br /> cằm có khuynh hướng nghiêng xuống dưới có đường kính nhỏ.<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt 57<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> <br /> Khảo sát lỗ lưỡi bên<br /> Bảng 3: Số lượng và kích thước lỗ lưỡi bên vùng II và III<br /> Đường kính ngang<br /> Số lượng Đường kính dọc (mm) Khoảng cách đến bờ dưới XHD (mm)<br /> (mm)<br /> Vùng II 43 (27,7%) 0,79 ± 0,21 0,92 ± 0,34 8,93 ± 1,50<br /> Vùng III 113 (72,3%) 0,83 ± 0,23 0,98 ± 0,35 8,48 ± 1,58<br /> Theo Patil (2013)(15), các lỗ lưỡi bên vùng răng trường hợp chảy máu trầm trọng khi tổn thương<br /> trước mà không tính đến các lỗ lưỡi giữa thì có ý các mạch máu này. Đường kính trung bình của<br /> nghĩa nhiều hơn trên lâm sàng vì implant lỗ lưỡi bên vùng II là 0,79 ± 0,21 mm (chiều dọc)<br /> thường được đặt vào vùng này hơn là ở vị trí và 0,83 ± 0,23 mm (chiều ngang). Ở vùng III thì<br /> ngay đường giữa. Chúng tôi ghi nhận được 43 cá đường kính theo chiều dọc và theo chiều ngang<br /> thể có lỗ lưỡi vùng II hay lỗ lưỡi ở vùng răng cửa lần lượt là 0,92 ± 0,34 mm và 0,98 ± 0,35 mm, kích<br /> và răng nanh (chiếm 27,7%), tỉ lệ này thấp hơn thước này gần như tương đương với kích thước<br /> các nghiên cứu khác (34%(23) và 42,6%(7)) và cao lỗ lưỡi bên trong nghiên cứu của von Arx<br /> hơn trong nghiên cứu của Patil(15) (19,7%). Sự (2011)(25) (0,9mm và 1,2mm) và Kilic (2014)(8) (0,92<br /> thay đổi kết quả trong những nghiên cứu này có mm) và tương đối lớn hơn so với kích thước của<br /> thể do sự loại trừ những lỗ lưỡi có kích thước Sahman (2012)(18) (0,64 mm). Đa số các tác giả cho<br /> quá nhỏ(15) vì đa số tác giả đồng ý rằng chỉ những rằng hình ảnh CBCT của lỗ lưỡi bên ở vùng răng<br /> lỗ lưỡi có kích thước đủ lớn mới có ý nghĩa trong cối và răng cối nhỏ là rất quan trọng trong kế<br /> lâm sàng] và các kích thước này có liên quan trực hoạch điều trị cấy ghép implant bởi vì chúng<br /> tiếp tới kích thước mạch máu đi trong ống lưỡi giúp các nhà lâm sàng đánh giá được những<br /> tương ứng(3). mạch máu đi trong ống này(7). Về hình dạng hơi<br /> Sự hiện diện ít nhất một lỗ lưỡi bên vùng III oval theo chiều ngang của lỗ lưỡi bên có thể giải<br /> trên hình ảnh CBCT của người Việt ghi nhận thích rằng lỗ lưỡi có thể có thiết diện hình tròn,<br /> được là 72,3%, tỉ lệ này cao hơn tỉ lệ trong nghiên nhưng hầu hết ống lưỡi bên đều chạy trong<br /> cứu của Tepper(2000)(23) (trên hình ảnh CT 53%), xương hàm theo hướng chếch về phía trước nên<br /> Katakami(2009)(5) (trên hình ảnh CBCT 40%) và khi mở vào mặt trong XHD theo hướng chéo(25).<br /> Sahman(2014)(18) (trên hình ảnh CBCT của người - Về khoảng cách của lỗ lưỡi bên đến bờ dưới<br /> Thổ Nhĩ Kì là 24,8%). Có tác giả cho rằng sự khác XHD: Ở vùng II, khoảng cách trung bình từ lỗ<br /> nhau giữa các nghiên cứu có thể do chủng tộc(16). lưỡi bên tới bờ dưới XHD là 8,93 mm, lớn hơn so<br /> Một nghiên cứu khác của Liang (2009)(10) thì cho với Sekerci(19) (7,11mm). Khoảng cách này tương<br /> 29 rằng lỗ lưỡi bên vùng răng cối nhỏ và răng cối đối lớn hơn so với khoảng cách tương ứng ở<br /> lớn thường được ghi nhận nhiều hơn ở người vùng III. Điều này có nghĩa là lỗ lưỡi bên vùng II<br /> Indonesia và Eskimos. Điều này có thể gợi ý nằm gần với đỉnh sống hàm hơn, do vậy hệ<br /> rằng sự phân bố của lỗ lưỡi bên vùng III có liên thống mạch máu và thần kinh đi trong lỗ lưỡi<br /> quan tới yếu tố chủng tộc. bên vùng II này dễ bị tổn thương khi can thiệp<br /> - Về đường kính của lỗ lưỡi bên: Gahleitner phẫu thuật(22). Khoảng cách trung bình của lỗ<br /> (2001)(3) cho rằng đường kính của lỗ lưỡi bên rất lưỡi bên vùng III đến bờ dưới XHD là 8,48mm,<br /> quan trọng bởi vì chúng liên quan trực tiếp với tương đương nghiên cứu của Kilic(8) (8,18 mm).<br /> đường kính của mạch máu đi qua lỗ lưỡi, do vậy Khoảng cách này dài hơn so với nghiên cứu của<br /> đường kính càng lớn thì càng dễ bị chảy máu(3,6). Tagaya(22) (7,7mm), von Arx(25) (7,07 mm) và<br /> Lustig (2003) cho rằng đường kính lỗ lưỡi bên từ Sekerci(19)(6,83 mm). Một số tác giả đề nghị rằng<br /> 0,18 đến 1,80 mm có tốc độ chảy máu là 0,7-3,7 nên chọn những implant có chiều dài sao cho<br /> ml/phút(11). Điều này có thể lý giải được những implant vẫn còn cách bờ xương XHD một<br /> <br /> <br /> 58 Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> khoảng an toàn cao 8 mm(4) và kết quả khoảng - Vị trí lỗ lưỡi giữa: 51% ở vị trí trên gai cằm,<br /> cách trong nghiên cứu này thì phù hợp với đề 48% ở vị trí dưới gai cằm và chỉ có 1% lỗ lưỡi<br /> nghị trên. nằm ở vị trí ngay gai cằm<br /> Sự thông nối của ống lưỡi bên và các cấu - Tỉ lệ lỗ lưỡi phụ rất thấp (8%)<br /> trúc giải phẫu lân cận - Tỉ lệ lỗ lưỡi bên vùng răng cửa - răng nanh<br /> Nghiên cứu này ghi nhận 29 cá thể có thông là 27,7%<br /> nối giữa lỗ lưỡi bên với ống cửa, chiếm tỉ lệ - Tỉ lệ lỗ lưỡi bên vùng răng cối nhỏ - răng<br /> 19,6%, thấp hơn nghiên cứu của Von Arx(25) với tỉ cối lớn là 72,3%<br /> lệ 44,8%. Sự thông nối của lỗ lưỡi bên với ORD 2. Đặc điểm của lỗ lưỡi<br /> trong nghiên cứu của chúng tôi chiếm 30,4% phù<br /> - Lỗ lưỡi giữa: Đường kính dọc và ngang<br /> hợp với nghiên cứu của Katakami (2009)(5) (33%)<br /> trung bình là 1,12 ± 0,63 mm và 0,89 ± 0,3 mm.<br /> và hơi thấp hơn trong nghiên cứu của Patil(15)<br /> Khoảng cách trung bình đến bờ dưới XHD là<br /> (45,4%). Kawai (2006)(6) đã ghi nhận trên xác một<br /> 8,61 ± 2,09 mm. Lỗ trên gai cằm có đường kính<br /> nhánh của ĐM xương ổ răng dưới đi ra lỗ lưỡi<br /> dọc và ngang trung bình là 1,07 ± 0,35 mm và<br /> bên ở vùng răng cối nhỏ. Mặt khác, Schiller(21)<br /> 1,15 ± 0,48 mm, khoảng cách trung bình đến bờ<br /> cũng ghi nhận trên xương hàm khô các nhánh<br /> dưới XHD là 9,03 ± 2,29 mm. Lỗ ngay gai cằm có<br /> của ĐM dưới lưỡi đi vào các lỗ lưỡi bên vùng<br /> đường kính dọc và ngang trung bình là 1,4 ± 0,07<br /> răng cối nhỏ. Như vậy ngoài sự thông nối của lỗ<br /> mm và 0,74 ± 0,07 mm, khoảng cách trung bình<br /> lưỡi bên với ORD còn có sự thông nối giữa mạch<br /> đến bờ dưới XHD là 9,52 ± 1,76 mm. Lỗ dưới gai<br /> máu xương ổ răng dưới và ĐM dưới lưỡi qua<br /> cằm có đường kính dọc và ngang trung bình là<br /> các ống lưỡi bên.<br /> 0,88 ± 0,31mm và 0,79 ± 0,34 mm, khoảng cách<br /> Ngay tại vị trí lỗ cằm có 13 cá thể (8,8%) có trung bình đến bờ dưới XHD là 7,28 ± 2,21 mm.<br /> thông nối giữa ống lưỡi bên vùng III, ống cửa và<br /> - Lỗ lưỡi bên: Đường kính dọc và ngang<br /> ORD (vùng răng cối nhỏ hàm dưới). Đây là vị trí<br /> trung bình của vùng II là 0,79 ± 0,21 mm và 0,83 ±<br /> thông nối quan trọng cần lưu ý vì tổn thương<br /> 0,23 mm và của vùng III là 0,92 ± 0,34 mm và 0,98<br /> mạch máu ở vùng này có thể khó kiểm soát vì<br /> ±1,58 mm. Lỗ lưỡi bên cách bờ dưới XHD với<br /> chảy 31 máu cùng lúc của 3 động mạch xương ổ<br /> khoảng cách an toàn là 8,93 ± 1,5 mm (vùng II) và<br /> dưới, động mạch răng cửa hàm dưới và động<br /> 8,48 ± 1,58 mm (vùng III)<br /> mạch đi vào lỗ lưỡi bên. Đa số các tác giả cho<br /> rằng ĐM đi vào lỗ lưỡi bên vùng này thường là 3. Đặc điểm thông nối của ống lưỡi bên Tỉ lệ<br /> nhánh của ĐM dưới lưỡi, ĐM dưới cằm hoặc ống lưỡi bên thông nối với ống cửa là 19,6% và<br /> thông nối của hai ĐM này(3,9). Trong đó ĐM dưới với ORD là 30,4%. Tỉ lệ thông nối ở vị trí giao<br /> cằm là một cấu trúc quan trọng có thể gây chảy của ORD và ống cửa với lỗ lưỡi bên là 8,8%. Mặc<br /> dù tỉ lệ này tương đối thấp nhưng đây là vị trí<br /> máu vùng sàn miệng nghiêm trọng(2). Tổn<br /> thương mô mềm gần lỗ lưỡi bên có thể gây chảy quan trọng cần lưu ý trên lâm sàng khi can thiệp<br /> máu trầm trọng. Vì vậy những lỗ lưỡi vùng này phẫu thuật trong vùng này.<br /> là một cấu trúc quan trọng trên lâm sàng ngay cả Cùng với việc xác định ống cửa XHD, việc<br /> khi chúng có đường kính nhỏ hơn 1 mm(4). xác định sự hiện diện, khoảng cách đến bờ trước<br /> và bờ dưới XHD của lỗ lưỡi giúp xác định được<br /> KẾT LUẬN<br /> giới hạn vùng an toàn để lấy xương vùng cằm.<br /> 1. Về sự hiện diện của lỗ lưỡi giữa và lỗ lưỡi Sự hiện diện của ống lưỡi bên, đặc biệt là các ống<br /> bên: có đường kính >1mm sẽ giúp các nhà lâm sàng<br /> - 100% các cá thể có ít nhất một lỗ lưỡi giữa, tránh được nguy cơ chảy máu và tổn thương<br /> trong đó mỗi cá thể có từ 1 đến 4 lỗ. thần kinh do can thiệp trong xương ở vùng này.<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt 59<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> 15. Patil S., et al. (2013). "Accessory mandibular foramina: a CT<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> study of 300 cases." Surgical and Radiologic Anatomy 35(4):<br /> 1. Babiuc I., et al. (2011). "Cone beam computed tomography pp323-330;<br /> observations of the lingual foramina and their bony canals in 16. Parnia F., et al. (2013). "Characteristics of anatomical<br /> the median region of the mandible." Romanian Journal of landmarks in the mandibular interforaminal region: a cone-<br /> Morphology and Embryology 52(3): pp827-829; beam computed tomography study." Medicina Oral Patologia<br /> 2. Bavitz J. B., et al. (1994). "Arterial supply to the floor of the Oral y Cirugia Bucal 17(3): pp420;<br /> mouth and lingual gingiva." Oral surgery, oral medicine, oral 17. Romanos G. E., et al. (2011). "Distribution of endosseous bony<br /> pathology 77(3): pp232-235; canals in the mandibular symphysis as detected with cone<br /> 3. Gahleitner A., et al. (2001). "Lingual Vascular Canals of the beam computed tomography." The International Journal of Oral<br /> Mandible: Evaluation with Dental CT 1." Radiology 220(1): & Maxillofacial Implants 27(2): pp273-277;<br /> pp186-189; 18. Sahman H., et al. (2013). "Lateral lingual vascular canals of the<br /> 4. Kalpidis, Christos D. R. and Reza M. Setayesh (2004). mandible: a CBCT study of 500 cases." Surgical and Radiologic<br /> "Hemorrhaging associated with endosseous implant Anatomy: pp1-6;<br /> placement in the anterior mandible: a review of the literature." 19. Sekerci A., et al. (2014). "Evaluation of location and<br /> Journal of periodontology 75(5): pp631-645; dimensions of mandibular lingual foramina using cone-beam<br /> 5. Katakami K., et al. (2009). "Anatomical characteristics of the computed tomography." Surgical and Radiologic Anatomy: pp1-<br /> mandibular lingual foramina observed on limited cone-beam 8;<br /> CT images." Clinical oral implants research 20(4): pp386-390; 20. Sheikhi M., et al. (2012). "Assessing the anatomical variations<br /> 6. Kawai, Taisuke, et al. (2006). "Anastomosis between the of lingual foramen and its bony canals with CBCT taken from<br /> inferior alveolar artery branches and submental artery in 102 patients in Isfahan." Dental research journal 9(Suppl 1):<br /> human mandible." Surgical and Radiologic Anatomy 28(3): pp45;<br /> pp308-310; 21. Schiller W. R. and Wiswell O. B. (1954). "Lingual foramina of<br /> 7. Kawai T., et al. (2007). "Classification of the lingual foramina the mandible." The Anatomical Record 119(3): pp387-390;<br /> and their bony canals in the median region of the mandible: 22. Tagaya A., et al. (2009). "Assessment of the blood supply to the<br /> cone beam computed tomography observations of dry lingual surface of the mandible for reduction of bleeding<br /> Japanese mandibles." Oral Radiology 23(2): pp42-48; during implant surgery." Clinical oral implants research 20(4):<br /> 8. Kilic E., et al. (2014). "Determination of lingual vascular canals pp351-355;<br /> in the interforaminal region before implant surgery to prevent 23. Tepper G., et al. (2000). "Computed tomographic diagnosis<br /> life threatening bleeding complications." Clinical oral implants and localization of bone canals in the mandibular<br /> research 25(2): pp90-93; interforaminal region for prevention of bleeding complications<br /> 9. Liang X., et al. (2007). "Lingual foramina on the mandibular during implant surgery." 16(1): pp68-72;<br /> midline revisited: a macroanatomical study." Clinical Anatomy 24. Trikeriotis D., et al. (2008). "Anterior mandible canal<br /> 20(3): pp246-251; communications: a potential portal of entry for tumour<br /> 10. Liang X., et al. (2009). "Chronologic and geographic variability spread." Dento-Maxillo-Facial Radiology 37: pp125-129;<br /> of neurovascular structures in the human mandible." Forensic 25. von Arx T., et al. (2011). "Evaluation of location and<br /> Science International 190(1): pp24-32; dimensions of lingual foramina using limited cone-beam<br /> 11. Lustig J. P., et al. (2003). "Ultrasound identification and computed tomography." Journal of Oral and Maxillofacial<br /> quantitative measurement of blood supply to the anterior part Surgery 69(11): pp2777-2785.<br /> of the mandible." Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology,<br /> Oral Radiology and Endodontics 96(5): pp625-629;<br /> 12. Makris N., et al. (2010). "Evaluation of the visibility and the<br /> Ngày nhận bài báo: 26/01/2016<br /> course of the mandibular incisive canal and the lingual<br /> foramen using cone beam computed tomography." Clinical Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/02/2016<br /> Oral Implants Research 21(7): pp766-771;<br /> Ngày bài báo được đăng: 25/03/2016<br /> 13. Nagar M., et al. (2001). "Accessory lingual foramen in adult<br /> Indian mandibles." Journal of the Anatomical Society of India<br /> 50(1): pp13-14<br /> 14. Natekar P. E., et al. (2011). "Variations in position of lingual<br /> foramen of the mandible in reconstructive surgery." Indian<br /> Journal of Otology 17(1): pp12;<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 60 Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br />